الأمالى سید مرتضى (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
(رده) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
نام اصلی امالی سیدمرتضی «غررالفوائد و درر القلائد» است که در دو جلد و شامل هشتاد مجلس می باشد. | نام اصلی امالی سیدمرتضی «غررالفوائد و درر القلائد» است که در دو جلد و شامل هشتاد مجلس می باشد. | ||
| − | == | + | ==معنای امالی== |
| − | + | أمالى, جمع املا است و در اصطلاح, كتابى را گويند كه استادْ تقرير كند و شاگردان بنويسند. <ref>لغت نامه دهخدا, زير نظر دكتر محمد معين, ج ۲, ص ۱۳۴</ref> | |
| + | شیخ آقا بزرگ تهرانی می گوید: أمالى عنوانى است كه غالباً براى بعضى از كتب حديث استفاده مى شود و آن كتابى است كه شامل احاديث شنيده شده از املاى شيخ حديث است. او يا آنها را از محفوظات خويش مى گويد يا اين كه از روى نوشته مى خواند. ترتيب مطالب أمالى اكثراً به ترتيب نوبت شنيدن آنهاست و به همين خاطر, به اين كتاب ها, مجالس يا عرض المجالس نيز اطلاق مى شود. <ref>الذريعة, ج ۲, ص ۳۰۵ و ۳۰۶.</ref> | ||
| − | == | + | ==أمالى سيّد مرتضى== |
| + | در فهرست هاى قديمى, اين كتاب به نام «الغرر والدرر» ناميده مى شود; امّا اهل حديث, آن را با اسم أمالى المرتضى مى شناسند. <ref>ادب المرتضى من سيرته و آثاره, عبدالرزاق محى الدين, ص ۱۵۸.</ref> | ||
| + | نام هاى ديگر اين كتاب,الأمالى, التفسير, مجالس التأويلات, مجالس كشف الآيات و مجالس الشريف المرتضى و… است. اين كتاب در سال 1325ق, در مصر چاپ شد و نيز در ايران همراه با اضافى در سال 1272ش, به چاپ رسيده است. <ref>الذريعة, ج ۱۶, ص ۴۲.</ref> | ||
| − | + | ==محتوای امالی سید مرتضی== | |
| + | شیخ آقا بزرگ در الذريعة ذيل عنوان «غرر الفوائد و درر القلائد» مى نويسد: | ||
| + | كتابى است در باب محاضرات و ادب و تفسير و تأويل آيات و همچنين شرح و توضيح احاديث كه در باب و موضوع خود كتابى گرانقدر است و متعلّق به سيّد اجلّ شريف مرتضى, علم الهدى است. در آن كتاب, مجالس متعدّدى وجود دارد كه سيّد, آنها را در املاءات خود در آن مجالس بيان كرده است. موضوعات آنها عبارت اند از: احوال بعضى از گذشتگان شعرا و معمّران و نيز تفسير آيات مشكل و احاديث معضل. <ref>الذريعة, ج ۱۶, ص ۴۲.</ref> | ||
| − | + | محمد ابوالفضل ابراهيم در مقدّمه اى كه بر أمالى المرتضى نوشته است, آن را اين گونه توصيف مى كند: | |
| + | أمالى, مجالس مختلفى است كه سيّد, آنها را در زمان هاى پى در پى املا كرده و در آنها از موضوعى به موضوع ديگر و از هدفى به هدف ديگر منتقل شده است. بعضى از آيات قرآن كريم را كه تأويل آنها بر عامّه و خواصّ پوشيده است و سؤالاتى در مورد آنها شده و اشكالاتى متوجّه آنهاست, انتخاب كرده و تأويل و توجيهش را به طريق و مذهب اصحابش كه معتزله يا اصحاب عدل اند ـ چنان كه او را مى نامد ـ , علاج و درمان كرده است.او كوشش خود را مصروف بر اين داشته كه در تأويل آيات متشابه و اشعار عرب زبانان, توفيق حاصل كند كه الحقّ, در اين كار, تسلّط عجيبى از خودش نشان داده است و ذهن لطيف و نكته پرداز و هوش سرشار خود را نشان داده است. وى را در تفسير و تأويل, كثرت محفوظاتش از شعر و لغت و حديث ياريش نموده و فصل الخطاب وجوه مختلف و آراى متفاوتى بوده كه بر او عرضه مى شده است. البته, گاهى نيز اخذ همه آرا و جمع آنها را جايز و صحيح دانسته است. | ||
| + | آياتى را كه سيّد مرتضى انتخاب كرده و بر تفسير آنها همّت گماشته است, اكثراً از مواردى است كه در كتب ديگر به دست ما نرسيده است. | ||
| + | |||
| + | او علاوه بر آيات, احاديثى را انتخاب كرده است كه آنها نيز چنين اند و معمولاً علما در تأويل آنها با هم اختلاف دارند.وى تعارض ها را آشكار كرده و تفسير و تأويل آنها را ـ همان گونه كه در تفسير آيات عمل مى كرد ـ بيان نموده و در اين كار, از شواهد شعر و لغت كمك گرفته است. البتّه در اين ميان, مذهب اصحاب خود, يعنى اصحاب عدل را آشكار ساخته و دليل آنها را برتر دانسته است. در اين موارد, على الخصوص با ابن قتيبه و ابو عبيد قاسم بن سلاّم و ابن انبازى, مناقشات فراوانْ كرده است. | ||
| + | علاوه بر اين ها در علم كلام هم مسائلى را طرح كرده كه در آنها مشاجره وجود دارد و مناظرات بسيار رخ داده است; مطالبى مانند مسئله رؤيت خدا, خلق, افعال بندگان, اراده خدا بر زشتى ها… كه در آنها بر ردّ دشمنان دليلْ آورده است. او در اين مناقشات, مهربان و در گفتارش عفيف است. | ||
| + | |||
| + | به جز مسائل گفته شده در كتاب, مختاراتى از اشعار و سخنان برگزيده نيز وجود دارد كه آنها را با شرح و نقد و ارزيابى همراه ساخته است. در آغاز آنها شرح حالى از شعرا آورده و همچنين گروهى از اشعار و أقوال و نوادر آنها را ذكر كرده است. در ادامه, نكات ظريفى از آنها و جواب هاى قانع كننده و نيز مطالب فكاهى آورده كه بسيارى از آنها برپايه كتب جاحظ, ابن قتيبه, مبرّد, أبى حاتم, آمدى و ديگران است . | ||
| + | همچنين, برخى از مقاصد شعراى عرب در جاهليّت و صدر اسلام را در مدايح و مراثى و هجويّات و… ذكر كرده كه بعضاً مورد نقد قرار گرفته است. | ||
| + | |||
| + | به خاطر وجود متون متنوّع, فصول مختلف و مباحث گرانقدر, براى اين كتاب امتياز ويژه بين كتب عربى حاصل شده است و مرجعى براى علما به شمار مى رود. ادبا به آن نيازمندند و علاقه مندان در اعصار مختلف به آن ارجاع داده مى شوند. | ||
| + | همه اين ها كه گفته شد, مطالب موجود در متن اصلى كتاب است. علاوه بر اين ها زياداتى در انتهاى كتاب موجود است كه به تكملة الغدر معروف است. آنها نيز گروه ديگرى از مسائلى اند كه در مجالس بعد, انتخاب شده است. با اين تكمله, كتاب أمالى المرتضى به پايان مى رسد. <ref>مقدمه أمالى المرتضى, ص ۱۸ تا ۲۰.</ref> | ||
| + | |||
| + | ==نحوه تأليف أمالى سيّد مرتضی== | ||
| + | سيّد اعجاز حسين در كشف الحجب از خط سيّد سعيد جنفورى نقل مى كند كه: شريف مرتضى, اين «الغرر و الدرر» را در راه حجاز ـ هرجا كه در منزلى فرود مى آمدند ـ برشاگردانش املا مى كرد و آنها نيز به همان ترتيبى كه از او شنيده بودند, آنها را جمع آورى كردند. <ref>الذريعة, ج ۱۶, ص ۴۲.</ref> | ||
| + | از طرف ديگر نقل شده است كه ظاهر امر بر اين است كه وى اين مجالس را در خانه اش بر شاگردان و مريدانش در زمان هاى مختلف و پى درپى املا كرده است. علمى به تاريخ شروع و آغاز اين مجالس نداريم, ولى آن چه معلوم است, اين كه آخرين املاى سيّد در روز پنج شنبه,28 جمادى الأول سال 413 ق, بوده است. اين تاريخ را شريف ابويعلى محمد بن حسن بن حمزه جعفرى در آخر نسخه اش ذكر كرده است. <ref>مقدمه أمالى المرتضى, ص ۲۰.</ref> | ||
| + | |||
| + | ==پانویس== | ||
| + | <references/> | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | امالی | + | *مقاله:شخصیت سید مرتضی، کتاب امالی و احادیث آن، مهرداد عباسی |
[[رده:منابع قرآنی]] | [[رده:منابع قرآنی]] | ||
نسخهٔ ۲۴ ژوئیهٔ ۲۰۱۸، ساعت ۰۶:۳۴
نام اصلی امالی سیدمرتضی «غررالفوائد و درر القلائد» است که در دو جلد و شامل هشتاد مجلس می باشد.
محتویات
معنای امالی
أمالى, جمع املا است و در اصطلاح, كتابى را گويند كه استادْ تقرير كند و شاگردان بنويسند. [۱] شیخ آقا بزرگ تهرانی می گوید: أمالى عنوانى است كه غالباً براى بعضى از كتب حديث استفاده مى شود و آن كتابى است كه شامل احاديث شنيده شده از املاى شيخ حديث است. او يا آنها را از محفوظات خويش مى گويد يا اين كه از روى نوشته مى خواند. ترتيب مطالب أمالى اكثراً به ترتيب نوبت شنيدن آنهاست و به همين خاطر, به اين كتاب ها, مجالس يا عرض المجالس نيز اطلاق مى شود. [۲]
أمالى سيّد مرتضى
در فهرست هاى قديمى, اين كتاب به نام «الغرر والدرر» ناميده مى شود; امّا اهل حديث, آن را با اسم أمالى المرتضى مى شناسند. [۳] نام هاى ديگر اين كتاب,الأمالى, التفسير, مجالس التأويلات, مجالس كشف الآيات و مجالس الشريف المرتضى و… است. اين كتاب در سال 1325ق, در مصر چاپ شد و نيز در ايران همراه با اضافى در سال 1272ش, به چاپ رسيده است. [۴]
محتوای امالی سید مرتضی
شیخ آقا بزرگ در الذريعة ذيل عنوان «غرر الفوائد و درر القلائد» مى نويسد: كتابى است در باب محاضرات و ادب و تفسير و تأويل آيات و همچنين شرح و توضيح احاديث كه در باب و موضوع خود كتابى گرانقدر است و متعلّق به سيّد اجلّ شريف مرتضى, علم الهدى است. در آن كتاب, مجالس متعدّدى وجود دارد كه سيّد, آنها را در املاءات خود در آن مجالس بيان كرده است. موضوعات آنها عبارت اند از: احوال بعضى از گذشتگان شعرا و معمّران و نيز تفسير آيات مشكل و احاديث معضل. [۵]
محمد ابوالفضل ابراهيم در مقدّمه اى كه بر أمالى المرتضى نوشته است, آن را اين گونه توصيف مى كند: أمالى, مجالس مختلفى است كه سيّد, آنها را در زمان هاى پى در پى املا كرده و در آنها از موضوعى به موضوع ديگر و از هدفى به هدف ديگر منتقل شده است. بعضى از آيات قرآن كريم را كه تأويل آنها بر عامّه و خواصّ پوشيده است و سؤالاتى در مورد آنها شده و اشكالاتى متوجّه آنهاست, انتخاب كرده و تأويل و توجيهش را به طريق و مذهب اصحابش كه معتزله يا اصحاب عدل اند ـ چنان كه او را مى نامد ـ , علاج و درمان كرده است.او كوشش خود را مصروف بر اين داشته كه در تأويل آيات متشابه و اشعار عرب زبانان, توفيق حاصل كند كه الحقّ, در اين كار, تسلّط عجيبى از خودش نشان داده است و ذهن لطيف و نكته پرداز و هوش سرشار خود را نشان داده است. وى را در تفسير و تأويل, كثرت محفوظاتش از شعر و لغت و حديث ياريش نموده و فصل الخطاب وجوه مختلف و آراى متفاوتى بوده كه بر او عرضه مى شده است. البته, گاهى نيز اخذ همه آرا و جمع آنها را جايز و صحيح دانسته است. آياتى را كه سيّد مرتضى انتخاب كرده و بر تفسير آنها همّت گماشته است, اكثراً از مواردى است كه در كتب ديگر به دست ما نرسيده است.
او علاوه بر آيات, احاديثى را انتخاب كرده است كه آنها نيز چنين اند و معمولاً علما در تأويل آنها با هم اختلاف دارند.وى تعارض ها را آشكار كرده و تفسير و تأويل آنها را ـ همان گونه كه در تفسير آيات عمل مى كرد ـ بيان نموده و در اين كار, از شواهد شعر و لغت كمك گرفته است. البتّه در اين ميان, مذهب اصحاب خود, يعنى اصحاب عدل را آشكار ساخته و دليل آنها را برتر دانسته است. در اين موارد, على الخصوص با ابن قتيبه و ابو عبيد قاسم بن سلاّم و ابن انبازى, مناقشات فراوانْ كرده است. علاوه بر اين ها در علم كلام هم مسائلى را طرح كرده كه در آنها مشاجره وجود دارد و مناظرات بسيار رخ داده است; مطالبى مانند مسئله رؤيت خدا, خلق, افعال بندگان, اراده خدا بر زشتى ها… كه در آنها بر ردّ دشمنان دليلْ آورده است. او در اين مناقشات, مهربان و در گفتارش عفيف است.
به جز مسائل گفته شده در كتاب, مختاراتى از اشعار و سخنان برگزيده نيز وجود دارد كه آنها را با شرح و نقد و ارزيابى همراه ساخته است. در آغاز آنها شرح حالى از شعرا آورده و همچنين گروهى از اشعار و أقوال و نوادر آنها را ذكر كرده است. در ادامه, نكات ظريفى از آنها و جواب هاى قانع كننده و نيز مطالب فكاهى آورده كه بسيارى از آنها برپايه كتب جاحظ, ابن قتيبه, مبرّد, أبى حاتم, آمدى و ديگران است . همچنين, برخى از مقاصد شعراى عرب در جاهليّت و صدر اسلام را در مدايح و مراثى و هجويّات و… ذكر كرده كه بعضاً مورد نقد قرار گرفته است.
به خاطر وجود متون متنوّع, فصول مختلف و مباحث گرانقدر, براى اين كتاب امتياز ويژه بين كتب عربى حاصل شده است و مرجعى براى علما به شمار مى رود. ادبا به آن نيازمندند و علاقه مندان در اعصار مختلف به آن ارجاع داده مى شوند. همه اين ها كه گفته شد, مطالب موجود در متن اصلى كتاب است. علاوه بر اين ها زياداتى در انتهاى كتاب موجود است كه به تكملة الغدر معروف است. آنها نيز گروه ديگرى از مسائلى اند كه در مجالس بعد, انتخاب شده است. با اين تكمله, كتاب أمالى المرتضى به پايان مى رسد. [۶]
نحوه تأليف أمالى سيّد مرتضی
سيّد اعجاز حسين در كشف الحجب از خط سيّد سعيد جنفورى نقل مى كند كه: شريف مرتضى, اين «الغرر و الدرر» را در راه حجاز ـ هرجا كه در منزلى فرود مى آمدند ـ برشاگردانش املا مى كرد و آنها نيز به همان ترتيبى كه از او شنيده بودند, آنها را جمع آورى كردند. [۷] از طرف ديگر نقل شده است كه ظاهر امر بر اين است كه وى اين مجالس را در خانه اش بر شاگردان و مريدانش در زمان هاى مختلف و پى درپى املا كرده است. علمى به تاريخ شروع و آغاز اين مجالس نداريم, ولى آن چه معلوم است, اين كه آخرين املاى سيّد در روز پنج شنبه,28 جمادى الأول سال 413 ق, بوده است. اين تاريخ را شريف ابويعلى محمد بن حسن بن حمزه جعفرى در آخر نسخه اش ذكر كرده است. [۸]
پانویس
منابع
- مقاله:شخصیت سید مرتضی، کتاب امالی و احادیث آن، مهرداد عباسی
