بهاءالدین محمد مختاری اصفهانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
سطر ۱: سطر ۱:
'''محمد بن محمدباقر حسینی مختاری'''، ملقب به بهاءالدین، [[فقیه]]، [[:رده:محدثان شیعه|محدّث]]، [[کلام|متکلم]] و ادیب بزرگ [[امامیه|شیعه]] قرن دوازدهم و از شاگردان [[علامه مجلسی]] و [[شیخ حر عاملی]]. او بیش از شصت اثر در [[فقه]]، کلام، حدیث و ادبیات فارسی و عربی دارد. آثار بسيارى را از وى مى شناسيم كه به تعبير نويسنده ريحانة الأدب ، «در اثبات مراتب عاليه علميه او برهانى قاطع و گواهى عادل هستند».  
+
'''«بهاءالدین محمدحسینی مختاری اصفهانی»''' (۱۱۳۰-۱۰۸۰ ق)، [[فقیه]]، محدث، متکلم و ادیب بزرگ [[امامیه|شیعه]] در قرن دوازدهم هجری و از شاگردان [[علامه مجلسی]] و [[فاضل هندی]] است. او بیش از شصت اثر در [[فقه]]، [[کلام]]، [[حدیث]] و [[ادبیات عرب|ادبیات]] دارد، که به تعبیر نویسنده «[[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الأدب]]»، در اثبات مراتب عالیه علمیه او برهانى قاطع و گواهى عادل هستند.<ref>مدرسی، ریحانة الأدب، ج۱، ص۲۹۰.</ref>
==زندگی نامه==
+
{{شناسنامه عالم
سید بهاءالدين محمد بن محمدباقر حسينى مختارى نايينى اصفهانى، چنان كه از حيات نگارىِ خودنوشتش بر مى آيد و صاحب [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذريعة]] هم باز مى گويد: وى در سال 1080 ق، در نائین [[اصفهان]] به دنيا آمده است. او از عموزادگان سيّد ناصرالدين احمد بن محمد بن امير روح الأمين حسينى مختارى است.  
+
||نام کامل = سید بهاءالدین محمد مختاری اصفهانی
 +
||تصویر=  
 +
||زادروز =  ۱۰۸۰ قمری
 +
|زادگاه = [[اصفهان]]
 +
|وفات =  ۱۱۳۰ قمری
 +
|مدفن = اصفهان
 +
|اساتید =  [[علامه مجلسی]]، [[فاضل هندی]]، [[شیخ حر عاملی]]،...
 +
|شاگردان = ناصرالدین احمد مختاری،...
 +
|آثار = حاشیه بر [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم]]، لطائف المیراث لِطائف الورّاث، ارتشاف الصّافی من سلاف الشافی، لسان المیزان فی المنطق، نحو میر،...
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
 +
سید بهاءالدین محمد بن محمدباقر حسینى مختارى نایینى اصفهانى، چنانکه از زندگی‌نامه خودنوشتش بر مى آید و صاحب [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعة]] هم باز مى گوید، در سال ۱۰۸۰ قمری در نائین [[اصفهان]] به دنیا آمده است. او از عموزادگان سید ناصرالدین احمد بن محمد بن امیر روح الأمین حسینى مختارى است.  
  
بهاءالدين محمد در اصفهان نزد استادانی چون [[محمد باقر مجلسی|محمدباقر مجلسی]] و [[فاضل هندی]] به کسب علم پرداخت و از آنان و [[شیخ حر عاملی]]، [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایت گرفت.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹؛ حرّعاملی، امل الآمل، قسم ۱، مقدمه حسینی، ص۱۷؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۵.</ref> او در «رسالة في حجيّة اليد»، از مجلسى دوم به «شيخنا» تعبير كرده و به شاگردى فاضل هندى و استفاده از او تصريح مى كند.
+
بهاءالدین محمد در اصفهان نزد استادانی چون [[محمد باقر مجلسی|محمدباقر مجلسی]] و [[فاضل هندی]] به کسب علم پرداخت و از آنان و [[شیخ حر عاملی]]، [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایت گرفت.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹؛ حرّعاملی، امل الآمل، قسم ۱، مقدمه حسینی، ص۱۷؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۵.</ref> او در «رسالة فی حجیة الید»، از مجلسى دوم به «شیخنا» تعبیر کرده و به شاگردى فاضل هندى و استفاده از او تصریح مى کند.
  
 
بهاءالدین پس از اتمام تحصیلات، در اصفهان اقامت گزید و از فقهای مشهور آنجا شد.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.</ref> در منابع از شاگردان و نزدیکان وی کمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری سبزواری، که از شاگردان فاضل هندی بوده است.<ref>رجوع کنید به فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، مقدمه جعفریان، ص۱۸ـ۲۲.</ref>
 
بهاءالدین پس از اتمام تحصیلات، در اصفهان اقامت گزید و از فقهای مشهور آنجا شد.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.</ref> در منابع از شاگردان و نزدیکان وی کمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری سبزواری، که از شاگردان فاضل هندی بوده است.<ref>رجوع کنید به فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، مقدمه جعفریان، ص۱۸ـ۲۲.</ref>
 
از گزارشی درباره یکی از آثار [[کلام|کلامی]] وی می‌توان دریافت که مدتی در کابل به سر برده و سپس به [[مشهد]] رفته است.<ref>رجوع کنید به آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.</ref>
 
از گزارشی درباره یکی از آثار [[کلام|کلامی]] وی می‌توان دریافت که مدتی در کابل به سر برده و سپس به [[مشهد]] رفته است.<ref>رجوع کنید به آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.</ref>
  
از پاره اى تأليفات حسینی مختاری بر مى آيد كه تا سال 1130 ق، مى زيسته و طبق برخى باورها، وى ميان سال هاى 1130 تا 1140ق، در [[اصفهان]] وفات يافته و در دار السلطنه، به خاك سپرده شده است.<ref>قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.</ref> [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|مرحوم خوانسارى]] درباره محلّ دفن او مى نويسد: تا بحال، موضع قبر او را پيدا نكردم و دور نيست كه در فتنه افغان، محو شده باشد.<ref>روضات، خوانساری، ج ۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.</ref> برخی گفته‌اند که او در یکی از روستاهای فِرِیدَن، از توابع اصفهان، دفن شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱.</ref>
+
از پاره اى تألیفات حسینی مختاری بر مى آید که تا سال ۱۱۳۰ ق، مى زیسته و طبق برخى باورها، وى میان سال هاى ۱۱۳۰ تا ۱۱۴۰ق، در [[اصفهان]] وفات یافته و در دار السلطنه، به خاک سپرده شده است.<ref>قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.</ref> [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|مرحوم خوانسارى]] درباره محلّ دفن او مى نویسد: تا بحال، موضع قبر او را پیدا نکردم و دور نیست که در فتنه افغان، محو شده باشد.<ref>روضات، خوانساری، ج ۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.</ref> برخی گفته‌اند که او در یکی از روستاهای فِرِیدَن، از توابع اصفهان، مدفون شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱.</ref>
  
 
==آثار و تألیفات==
 
==آثار و تألیفات==
بهاءالدین حسینی مختاری بیش از شصت اثر در [[فقه]]، [[کلام]]، [[حدیث]] و [[ادبیات عرب|ادبیات عربی]] و فارسی دارد<ref>رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۰ـ۷۱.</ref> که بسیاری از آنها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌ای بر آنهاست.
+
بهاءالدین حسینی مختاری بیش از شصت اثر در [[فقه]]، [[کلام]]، [[حدیث]] و [[ادبیات عرب|ادبیات عربی]] و فارسی دارد<ref>رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۰ـ۷۱.</ref> که بسیاری از آنها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌ای بر آنهاست.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، ج۱۷، ص۷۸، ج۱۸، ص۳۲۳، ج۲۶، ص۲۲۴.</ref>
  
 
===آثار فقهی و اصولی===
 
===آثار فقهی و اصولی===
آثار فقهی مهم وی عبارت‌اند از:
+
آثار فقهی اصولی مهم وی عبارت‌اند از:
  
#سه اثر درباره [[ارث]] به زبان فارسی، با نام‌های لَطائف المیراث لِطائفِ الوُرّاث، قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث، و تَقویمُ المیراثِ فی تَقسیمِ التُّراث، که به سه صورت مفصّل، متوسط و مختصر تألیف شده‌اند.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، ج۱۷، ص۷۸، ج۱۸، ص۳۲۳، ج۲۶، ص۲۲۴.</ref>
+
#سه اثر درباره [[ارث]] به زبان فارسی، با نام‌های لَطائف المیراث لِطائفِ الوُرّاث، قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث، و تَقویمُ المیراثِ فی تَقسیمِ التُّراث، که به سه صورت مفصّل، متوسط و مختصر تألیف شده‌اند.
#شرح بِدایةُالهِدایة، که شرح بخش عباداتِ [[هدایة الامة الی معارف الائمة|هدایةالامّة]] تألیف [[حر عاملی|شیخ حرّ عاملی]] است.<ref>رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۵۹ـ۶۰، ج۱۳، ص۱۲۴.</ref>
+
#شرح بِدایةُالهِدایة، که شرح بخش عباداتِ هدایةالامّة تألیف [[حر عاملی|شیخ حرّ عاملی]] است.
#مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود (صِیغ العقود)، در توضیح صیغه‌های مختلف عقوداست.
+
#مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود (صِیغ العقود)، در توضیح صیغه‌های مختلف عقود است.
#اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارةالدُّروس، در شرح بخشی از مبحث [[نذر]] کتاب «[[الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة (کتاب)|الدُّروسُ الشَّرعیة فی فقه الامامیه]]»، اثر [[شهید اول]].<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۵۴، ج۱۱، ص۱۱۷.</ref>
+
#اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارةالدُّروس، در شرح بخشی از مبحث [[نذر]] کتاب «[[الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة (کتاب)|الدُّروسُ الشَّرعیة فی فقه الامامیه]]»، اثر [[شهید اول]].
#حسینی مختاری رساله‌های فقهی متعددی نیز نگاشته است، از جمله درباره «‌قاعده ید‌» و احکام مردگان<ref>رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۷۹ـ۲۸۰، ج۱۱، ص۳۶، ۱۴۷، ۱۵۰، ج۱۵، ص۳۴۱، ج۱۷، ص۱۳، ۲۱۲.</ref>
+
#حسینی مختاری رساله‌های فقهی متعددی نیز نگاشته است، از جمله درباره «‌قاعده ید‌» و احکام مردگان.
#حاشیه بر [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|مَعالم ُالدّین و مَلاذالُمجتهدین]]، اثر [[صاحب معالم|حسن بن زین الدین]] (صاحب معالم)  
+
#حاشیه بر [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|مَعالم ُالدّین و مَلاذالُمجتهدین]]، اثر [[صاحب معالم|حسن بن زین الدین]] (صاحب معالم).
#حاشیه بر اشاراتُ الاصول اثر [[محمدابراهیم کرباسی|محمدابراهیم کلباسی]].<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱، ۲۰۹.</ref>
+
#حاشیه بر اشاراتُ الاصول اثر [[محمدابراهیم کرباسی|محمدابراهیم کلباسی]].
#الحاشية على آيات الأحكام الأردبيلية. اين كتاب، شرحى است بر «[[زبدة البیان فی احکام القرآن (کتاب)|زبدة البيان]]» اثر [[مقدس اردبيلی|مقدس اردبيلى]].
+
#الحاشیة على آیات الأحکام الأردبیلیة. این کتاب، شرحى است بر «[[زبدة البیان فی احکام القرآن (کتاب)|زبدة البیان]]» اثر [[مقدس اردبیلی|مقدس اردبیلى]].
  
 
===آثار کلامی و فلسفی===
 
===آثار کلامی و فلسفی===
 
مهم‌ترین آثار کلامی و فلسفی بهاءالدین حسینی عبارت‌اند از:
 
مهم‌ترین آثار کلامی و فلسفی بهاءالدین حسینی عبارت‌اند از:
  
#دو بار تلخیص الشّافی فی الامامة، اثر [[سید مرتضی|شریف مرتضی]]. تلخیص نخست، با نام اِرتِشافُ الصّافی مِن سُلاف ِالشّافی که در آن پاره‌ای از مناظره‌های قاضی عبدالجبار معتزلی و شریفِ مرتضی آمده است، و تلخیص دوم، که کم حجم‌تر است، صَفوةُالصّافی مِن رَغوةِ الشّافی نامیده شده است.<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۳، ج۱۵، ص۴۹.</ref>
+
#اِرتِشافُ الصّافی مِن سُلاف ِالشّافی، تلخیص «[[الشافی فی الامامة (کتاب)|الشّافی فی الامامة]]»، اثر [[سید مرتضی|شریف مرتضی]]. که در آن پاره‌ای از مناظره‌های قاضی عبدالجبار معتزلی و شریفِ مرتضی آمده است.
#التُحفةُالزِّینیة، که اُرجوزه یا مجموعه شعری است در قالب [[مثنوی (قالب شعر)|مثنوی]] درباره مسائل کلامی<ref> (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.</ref>
+
#صَفوةُالصّافی مِن رَغوةِ الشّافی، تلخیص دیگر بر «الشّافی فی الامامة» است.
#حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، در شرح حدیث پنجم از باب «‌حدوث العالم‌» کتاب التوحید کافی.
+
#التُحفةُالزِّینیة، که اُرجوزه یا مجموعه شعری است در قالب [[مثنوی (قالب شعر)|مثنوی]] درباره مسائل کلامی.
 +
#حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، در شرح حدیث پنجم از باب «‌حدوث العالم‌» کتاب التوحید [[الکافی (کتاب)|کافی]].
 
#اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان.
 
#اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان.
 
#حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف.
 
#حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف.
#شرح حديث عمران صابى.
+
#شرح حدیث عمران صابى.
#حاشیه بر شرح [[سید علی خان مدنی]] بر [[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفة سجادیة]]، اثر کلامی ـ حدیثی.  
+
#حاشیه بر شرح [[سید علی خان مدنی]] بر [[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفة سجادیة]]، اثر کلامی ـ حدیثی.
#شرح ناتمام [[زیارت جامعه کبیره]].<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۲۴، ج۱۳، ص۳۰۶؛ حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ج۱، ص۱۳۸ـ۱۳۹.</ref>
+
#شرح ناتمام [[زیارت جامعه کبیره]].
#لسان الميزان في المنطق، در علم [[منطق]]. مؤلّف اين كتاب را نوشته و خود، شرح كرده است.
+
#لسان المیزان فی المنطق، در علم [[منطق]]. مؤلّف این کتاب را نوشته و خود، شرح کرده است.
#شرح [[تهذیب المنطق (کتاب)|تهذیب المنطق]] تفتازانی.
+
#شرح [[تهذیب المنطق (کتاب)|تهذیب المنطق]] سعدالدین تفتازانی.
#حاشیه بر شرح شمسیه و شرح مطالع، هر دو از [[قطب الدین رازی]]
+
#حاشیه بر شرح شمسیه و شرح مطالع، هر دو از [[قطب الدین رازی]].
#شرح بر خلاصةالحساب [[شیخ بهائی]] در [[ریاضی|ریاضیات]].<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۷، ۱۳۴، ج۱۳، ص۱۶۳، ۲۳۲، ج۱۸، ص۳۱۱.</ref>
+
#شرح بر خلاصةالحساب [[شیخ بهائی]] در [[ریاضی|ریاضیات]].
#مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء، شرح بخش طبیعیات کتاب «[[شفا (کتاب)|الشفاء]]» اثر [[ابوعلی سینا]].<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴.</ref>
+
#مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء، شرح بخش طبیعیات کتاب «[[شفا (کتاب)|الشفاء]]» اثر [[ابوعلی سینا]].
  
===ادبیات===
+
===ادبیات عربی و فارسی===
آثار حسینی مختاری در ادبیات مشتمل است بر:
+
برخی آثار حسینی مختاری در ادبیات عبارت است از:
 
 
#سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائدالصَّمدیة شیخ بهائی.
 
#گفتارهای حکیمانه موزونی به سبک مقامات حریری و شذورالذهب [[جارالله زمخشری|زمخشری]] با نام زَواهرُالجَواهر فی نَوادرالزَّواجِر، که چاپ شده است.<ref>رجوع کنید به بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۶۱۵؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۶۱ـ۶۲، ج۱۳، ص۳۶۲، ج۱۶، ص۱۳۴، ۳۲۸؛ مشار، فهرست ، ص۲۷۹، ۵۰۶.</ref>
 
#حاشیه بر المُطوَّل تفتازانی.
 
#کتابی در علم [[نحو]] به نام «نحو میر».<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۰۳، ج۲۴، ص۸۸.</ref>
 
#حاشیه‌ای بر کتاب الاشباه و النظایر، اثر [[جلال الدین سیوطی]]: مؤلف در آن از سيد على خان مدنى نقل کرده است که سیوطی در اواخر عمر به مذهب [[شیعه]] گرویده بود.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱؛ نیز رجوع کنید به قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.</ref>
 
#تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد: شرح و تکمله‌ای بر کتاب توضیح المقاصد [[شیخ بهائی]] که تاریخ البهائیین (یعنی شیخ بهائی و بهاءالدین حسینی مختاری) نیز نامیده می شود.
 
  
 +
#سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائدالصَّمدیة [[شیخ بهائی]].
 +
#گفتارهای حکیمانه موزونی به سبک مقامات حریری و شذور الذهب [[جارالله زمخشری|زمخشری]] با نام زَواهرُالجَواهر فی نَوادرالزَّواجِر، که چاپ شده است.
 +
#حاشیه بر [[المطول (کتاب)|المُطوَّل]] تفتازانی.
 +
#نحو میر، کتابی در علم [[نحو]] به زبان فارسى.
 +
#حاشیه‌ بر کتاب الاشباه و النظایر، اثر [[جلال الدین سیوطی]]: مؤلف در آن از [[سید علی خان مدنی|سید على خان مدنى]] نقل کرده است که سیوطی در اواخر عمر به مذهب [[شیعه]] گرویده بود.
 +
#تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد: شرح و تکمله‌ای بر کتاب توضیح المقاصد شیخ بهائی که «تاریخ البهائیین» (یعنی شیخ بهائی و بهاءالدین حسینی مختاری) نیز نامیده می شود.
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس2}}
 
{{پانویس2}}
 
 
==منابع==
 
==منابع==
 
+
*"[http://fa.wikishia.net/view/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%82%D8%B1_%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C سید محمد بن محمدباقر مختاری"، سایت ویکی شیعه]، تاریخ بازیابی: ۱۵ اسفند ۱۳۹۸.
*آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
+
*"شرح حديث عمران صابی"، بهاءالدين محمد اصفهانی، [https://lib.eshia.ir/27457/1/463 کتابخانه مدرسه فقاهت].
*همو، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران، ۱۳۷۲ش.
 
*رضا استادی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۲، قم: دارالقرآن الکریم، [بی‌تا.]
 
*اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی خلیفه، ج۳.
 
*محمدبن حسن حرّعاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد [۱۹۶۵]، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش.
 
*احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ ۱۱۱۰ه، قم، ۱۴۱۰الف.
 
*همو، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، چاپ محمود مرعشی، قم، ۱۴۱۰ق.
 
*همو، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۱، قم، ۱۳۵۷ش.
 
*خوانساری.
 
*محمدبن حسن فاضل هندی، کشف اللثام، قم، ۱۴۱۶ـ۱۴۲۴ق.
 
*عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران، [۱۳۲۷ش].
 
*خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران، ۱۳۴۴ش.
 
 
 
==منابع==
 
 
 
*[http://fa.wikishia.net/view/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%82%D8%B1_%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C سید محمد بن محمدباقر مختاری، سایت ویکی شیعه]، تاریخ بازیابی: 15 اسفند 1398.
 
*کتاب : شرح حديث عمران صابي نویسنده : بهاء الدين محمّد مختاري ناييني اصفهاني
 
 
 
 
[[رده:علمای قرن دوازدهم]]
 
[[رده:علمای قرن دوازدهم]]
<references />
+
[[رده:علماء شیعه]]
 +
[[رده:متکلمان]]
 +
[[رده:فقیهان]]

نسخهٔ ‏۴ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۱۲

«بهاءالدین محمدحسینی مختاری اصفهانی» (۱۱۳۰-۱۰۸۰ ق)، فقیه، محدث، متکلم و ادیب بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری و از شاگردان علامه مجلسی و فاضل هندی است. او بیش از شصت اثر در فقه، کلام، حدیث و ادبیات دارد، که به تعبیر نویسنده «ریحانة الأدب»، در اثبات مراتب عالیه علمیه او برهانى قاطع و گواهى عادل هستند.[۱]

نام کامل سید بهاءالدین محمد مختاری اصفهانی
زادروز ۱۰۸۰ قمری
زادگاه اصفهان
وفات ۱۱۳۰ قمری
مدفن اصفهان

Line.png

اساتید

علامه مجلسی، فاضل هندی، شیخ حر عاملی،...

شاگردان

ناصرالدین احمد مختاری،...

آثار

حاشیه بر معالم، لطائف المیراث لِطائف الورّاث، ارتشاف الصّافی من سلاف الشافی، لسان المیزان فی المنطق، نحو میر،...

زندگی‌نامه

سید بهاءالدین محمد بن محمدباقر حسینى مختارى نایینى اصفهانى، چنانکه از زندگی‌نامه خودنوشتش بر مى آید و صاحب الذریعة هم باز مى گوید، در سال ۱۰۸۰ قمری در نائین اصفهان به دنیا آمده است. او از عموزادگان سید ناصرالدین احمد بن محمد بن امیر روح الأمین حسینى مختارى است.

بهاءالدین محمد در اصفهان نزد استادانی چون محمدباقر مجلسی و فاضل هندی به کسب علم پرداخت و از آنان و شیخ حر عاملی، اجازه روایت گرفت.[۲] او در «رسالة فی حجیة الید»، از مجلسى دوم به «شیخنا» تعبیر کرده و به شاگردى فاضل هندى و استفاده از او تصریح مى کند.

بهاءالدین پس از اتمام تحصیلات، در اصفهان اقامت گزید و از فقهای مشهور آنجا شد.[۳] در منابع از شاگردان و نزدیکان وی کمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری سبزواری، که از شاگردان فاضل هندی بوده است.[۴] از گزارشی درباره یکی از آثار کلامی وی می‌توان دریافت که مدتی در کابل به سر برده و سپس به مشهد رفته است.[۵]

از پاره اى تألیفات حسینی مختاری بر مى آید که تا سال ۱۱۳۰ ق، مى زیسته و طبق برخى باورها، وى میان سال هاى ۱۱۳۰ تا ۱۱۴۰ق، در اصفهان وفات یافته و در دار السلطنه، به خاک سپرده شده است.[۶] مرحوم خوانسارى درباره محلّ دفن او مى نویسد: تا بحال، موضع قبر او را پیدا نکردم و دور نیست که در فتنه افغان، محو شده باشد.[۷] برخی گفته‌اند که او در یکی از روستاهای فِرِیدَن، از توابع اصفهان، مدفون شده است.[۸]

آثار و تألیفات

بهاءالدین حسینی مختاری بیش از شصت اثر در فقه، کلام، حدیث و ادبیات عربی و فارسی دارد[۹] که بسیاری از آنها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌ای بر آنهاست.[۱۰]

آثار فقهی و اصولی

آثار فقهی اصولی مهم وی عبارت‌اند از:

  1. سه اثر درباره ارث به زبان فارسی، با نام‌های لَطائف المیراث لِطائفِ الوُرّاث، قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث، و تَقویمُ المیراثِ فی تَقسیمِ التُّراث، که به سه صورت مفصّل، متوسط و مختصر تألیف شده‌اند.
  2. شرح بِدایةُالهِدایة، که شرح بخش عباداتِ هدایةالامّة تألیف شیخ حرّ عاملی است.
  3. مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود (صِیغ العقود)، در توضیح صیغه‌های مختلف عقود است.
  4. اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارةالدُّروس، در شرح بخشی از مبحث نذر کتاب «الدُّروسُ الشَّرعیة فی فقه الامامیه»، اثر شهید اول.
  5. حسینی مختاری رساله‌های فقهی متعددی نیز نگاشته است، از جمله درباره «‌قاعده ید‌» و احکام مردگان.
  6. حاشیه بر مَعالم ُالدّین و مَلاذالُمجتهدین، اثر حسن بن زین الدین (صاحب معالم).
  7. حاشیه بر اشاراتُ الاصول اثر محمدابراهیم کلباسی.
  8. الحاشیة على آیات الأحکام الأردبیلیة. این کتاب، شرحى است بر «زبدة البیان» اثر مقدس اردبیلى.

آثار کلامی و فلسفی

مهم‌ترین آثار کلامی و فلسفی بهاءالدین حسینی عبارت‌اند از:

  1. اِرتِشافُ الصّافی مِن سُلاف ِالشّافی، تلخیص «الشّافی فی الامامة»، اثر شریف مرتضی. که در آن پاره‌ای از مناظره‌های قاضی عبدالجبار معتزلی و شریفِ مرتضی آمده است.
  2. صَفوةُالصّافی مِن رَغوةِ الشّافی، تلخیص دیگر بر «الشّافی فی الامامة» است.
  3. التُحفةُالزِّینیة، که اُرجوزه یا مجموعه شعری است در قالب مثنوی درباره مسائل کلامی.
  4. حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، در شرح حدیث پنجم از باب «‌حدوث العالم‌» کتاب التوحید کافی.
  5. اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان.
  6. حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف.
  7. شرح حدیث عمران صابى.
  8. حاشیه بر شرح سید علی خان مدنی بر صحیفة سجادیة، اثر کلامی ـ حدیثی.
  9. شرح ناتمام زیارت جامعه کبیره.
  10. لسان المیزان فی المنطق، در علم منطق. مؤلّف این کتاب را نوشته و خود، شرح کرده است.
  11. شرح تهذیب المنطق سعدالدین تفتازانی.
  12. حاشیه بر شرح شمسیه و شرح مطالع، هر دو از قطب الدین رازی.
  13. شرح بر خلاصةالحساب شیخ بهائی در ریاضیات.
  14. مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء، شرح بخش طبیعیات کتاب «الشفاء» اثر ابوعلی سینا.

ادبیات عربی و فارسی

برخی آثار حسینی مختاری در ادبیات عبارت است از:

  1. سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائدالصَّمدیة شیخ بهائی.
  2. گفتارهای حکیمانه موزونی به سبک مقامات حریری و شذور الذهب زمخشری با نام زَواهرُالجَواهر فی نَوادرالزَّواجِر، که چاپ شده است.
  3. حاشیه بر المُطوَّل تفتازانی.
  4. نحو میر، کتابی در علم نحو به زبان فارسى.
  5. حاشیه‌ بر کتاب الاشباه و النظایر، اثر جلال الدین سیوطی: مؤلف در آن از سید على خان مدنى نقل کرده است که سیوطی در اواخر عمر به مذهب شیعه گرویده بود.
  6. تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد: شرح و تکمله‌ای بر کتاب توضیح المقاصد شیخ بهائی که «تاریخ البهائیین» (یعنی شیخ بهائی و بهاءالدین حسینی مختاری) نیز نامیده می شود.

پانویس

  1. مدرسی، ریحانة الأدب، ج۱، ص۲۹۰.
  2. آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹؛ حرّعاملی، امل الآمل، قسم ۱، مقدمه حسینی، ص۱۷؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۵.
  3. آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.
  4. رجوع کنید به فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، مقدمه جعفریان، ص۱۸ـ۲۲.
  5. رجوع کنید به آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.
  6. قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.
  7. روضات، خوانساری، ج ۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.
  8. برای نمونه رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱.
  9. رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۰ـ۷۱.
  10. آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، ج۱۷، ص۷۸، ج۱۸، ص۳۲۳، ج۲۶، ص۲۲۴.

منابع