هبوط حضرت آدم از بهشت

بنا به روايتي از امام صادق عليه‌السلام، در نخستين روز ماه ذی القعده، حضرت آدم عليه‌السلام از بهشت رانده شد و به امر پروردگار متعال به زمين هبوط كرد و چون در آن استقرار يافت، از كردار خويش و تبعات منفي آن بسيار ناراحت و اندوهگين شد و به مدت چهل شبانه‌روز در بالاي تپه یا کوه "صفا" در كنار خانه خدا به سجده رفت و از فراق بهشت و دور شدن از جوار رحمت الهي، بسيار گريست. تا اين كه جبرئيل امين بر وي نازل شد و توبه‌كردن را به وي آموخت و او را به غسل و طهارت و احرام و تلبيه و ساير أعمال حج آموزش داد و آدم عليه‌السلام از روز نهم ذي الحجه به أعمال حج پرداخت.خداوند سبحان در چند جا از قرآن مجيد به مسئله هبوط حضرت آدم عليه‌السلام و توبه وي، از جمله در آيات 35 تا 38 سوره بقره اشاره كرده است.

از آیات قرآن استفاده مى شود که حضرت آدم (علیه السلام) از ابتدا براى زندگى در روى زمین آفریده شده بود، بنابراین، اخراجی حقیقی در کار نبود، بلکه از اوّل مقرّر بود که او به زمین بیاید و آمدن او نیز حتمی بود. چنانکه خداوند متعال می فرماید: «وَ إِذْ قالَ رَبُّکَ لِلْمَلائِکَةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلیفَةً...». (بقره، 30)

پس خداوند متعال قبل از خلقت آدم (ع) خبر داده بود که او را برای زندگی در زمین می آفریند نه برای زندگی در بهشت برزخی. ولى در آغاز، خداوند او را در بهشت ـ که یکى از باغ هاى سرسبز و پرنعمت این جهان بود ـ ساکن ساخت، محیطى که در آن براى آدم(علیه السلام) هیچ گونه ناراحتى وجود نداشت.

شاید علت این جریان آن بوده که آدم(علیه السلام) با زندگى کردن روى زمین هیچ گونه آشنائى نداشت، و تحمل زحمت هاى آن بدون مقدمه براى او مشکل بود، و از چگونگى کردار و رفتار در زمین باید اطلاعات بیشترى پیدا کند.

بنابراین مى بایست مدتى کوتاه تعلیمات لازم را در محیط بهشت ببیند و بداند زندگى روى زمین توأم با برنامه ها و تکالیف و مسئولیت ها است که انجام صحیح آنها باعث سعادت و تکامل و بقاى نعمت است، و سر باز زدن از آن سبب رنج و ناراحتى. و نیز بداند هر چند او آزاد آفریده شده، اما این آزادى به طور مطلق و نامحدود نیست که هر چه خواست انجام دهد، او مى بایست از پاره اى از اشیاء روى زمین چشم بپوشد. و نیز لازم بود بداند چنان نیست که اگر خطا و لغزشى دامنگیرش شود، درهاى سعادت براى همیشه به روى او بسته مى شود، بلکه او مى تواند بازگشت کند و پیمان ببندد که بر خلاف دستور خدا عملى انجام نخواهد داد تا دوباره به نعمت هاى الهى باز گردد. او در این محیط مى بایست تا حدى پخته شود، دوست و دشمن خویش را بشناسد، چگونگى زندگى در زمین را یاد گیرد، آرى، این خود یک سلسله تعلیماتِ لازم بود که مى بایست فرا گیرد، و با داشتن این آمادگى به روى زمین قدم بگذارد.

اینها مطالبى بود که هم آدم(علیه السلام) و هم فرزندان او در زندگى آینده خود به آن احتیاج داشتند، بنابراین، شاید علت این که آدم(علیه السلام) در عین این که براى خلافت زمین آفریده شده بود، مدتى در بهشت درنگ مى کند و دستورهائى به او داده مى شود، جنبه تمرین و آموزش داشته باشد.

غرض دیگر از هبوط آدم و حوّا به زمین و ماندن آنها در زمین، آن بود که آنها صاحب فرزندان شوند و نسل بشر را بگسترانند. چون بهشت آن دو بزرگوار در عالم مثال (ملکوت) بود؛ و عالم مثال عالمی غیر مادّی است و زاد و ولد در آنجا ممکن نیست. حضرت علي (ع) نيز در حديثي هدف از هبوط آدم را چنين بيان مي كند: «فَأَهْبَطَهُ بَعْدَ التَّوْبَةِ لِيَعْمُرَ أَرْضَهُ بِنَسْلِهِ، وَ لِيُقِيمَ الْحُجَّةَ بِهِ عَلَي‏ عِبَادِهِ»؛ «خداوند او را بعد از توبه از بهشت فرو فرستاد تا با كمك نسل خود، زمين را آباد سازد، و حجّت را بر بندگانش، اقامه كند».

منابع

• "هبوط آدم(ع)"، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر آيت‌الله مکارم شيرازی.
• "هبوط حضرت آدم(ع)"، سایت پرسمان.
• نرم‌افزار دایرة‌المعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام، مؤسسه تبیان.