جنگ ذات الصواری: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دانشنامه جهان اسلام]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دانشنامه جهان اسلام]]}}
  
ذات‌ الصَوارى (يا ذوالصوارى)، نخستين نبرد بزرگ دريايى مسلمانان و روميان در سال 31 يا 34. صَوارى جمع صاريه به معناى دكل است. گفته شده است كه سبب نام‌گذارى اين جنگ به ذات‌الصوارى،<ref>مسعودى، ص158؛ ابن‌خلدون، ج2، ص575.</ref> ذوالصوارى <ref>ابن‌عبدالحكم، ص299، 320؛ كندى، ص36.</ref> والصوارى <ref>رجوع کنید به خليفة بن خياط، ص98؛ طبرى، ج4، ص288.</ref> آن است كه در اين جنگ، كشتي هاى جنگى بسيارى بكار گرفته شد كه داراى دكل بود.<ref>كندى، ص36ـ37؛ مسعودى، همانجا؛ نيز رجوع کنید به حتى، ص200، پانويس 6.</ref> بنابر رواياتى نيز ذات‌الصوارى نام محل جنگ بوده است.<ref>ابن‌عبدالحكم، ص321؛ طبرى، ج4، ص291ـ292؛ ابن‌خلدون، همانجا.</ref>
+
جنگ «ذات‌ الصَوارى» (یا ذوالصوارى)، نخستین نبرد بزرگ دریایى مسلمانان و رومیان در سال ۳۱ یا ۳۴ هجری است. نیروى دریایى روم (بیزانس) در این جنگ به‌ کلى درهم شکست.  
  
به روايت ابن‌اعثم كوفى،<ref>ج2، ص355.</ref> مسلمانان [[مصر]] و شام با كشتي هاى خود از ساحل بندر عكّا حركت كردند. مورخان در ذكر مكان جنگ اختلاف دارند؛ به روايتى،<ref>ابن‌عبدالحكم، همانجا؛ ابن‌تغرى بردى، ج1، ص80.</ref> اين جنگ در دريا و نزديك سواحل اسكندريه روى داده است. برخى محققان معاصر، محل جنگ را نزديك فينيكس <ref>فينيكى امروز در تركيه.</ref> در ساحل ليكيه در جنوب آناطولى دانسته‌اند.<ref>حتى، ص200؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذيل مادّه.</ref> تاريخ وقوع جنگ را واقِدى سال 31 و ابومَعْشَر سال 34 ذكر كرده،<ref>طبرى، ج4، ص288.</ref> كه ظاهراً روايت دوم صحيح است. (رجوع کنید به ادامه مقاله)
+
== مکان و زمان وقوع جنگ ==
 +
صَوارى جمع صاریه به معناى دکل است. گفته شده است که سبب نام‌گذارى این جنگ به ذات‌الصوارى<ref>مسعودى، ص۱۵۸؛ ابن‌خلدون، ج۲، ص۵۷۵.</ref> و ذوالصوارى،<ref>ابن‌عبدالحکم، ص۲۹۹، ۳۲۰؛ کندى، ص۳۶.</ref> آن است که در این جنگ، کشتی هاى جنگى بسیارى بکار گرفته شد که داراى دکل بود.<ref>کندى، ص۳۶ـ۳۷؛ مسعودى، همانجا؛ نیز رجوع کنید به حتى، ص۲۰۰، پانویس ۶.</ref> بنابر روایاتى نیز ذات‌الصوارى نام محل جنگ بوده است.<ref>ابن‌عبدالحکم، ص۳۲۱؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۱ـ۲۹۲؛ ابن‌خلدون، همانجا.</ref>
  
==زمينه‌ها و علت وقوع جنگ==
+
به روایت [[ابن اعثم کوفی|ابن‌اعثم کوفى]]،<ref>ج۲، ص۳۵۵.</ref> مسلمانان [[مصر]] و [[شام]] با کشتی هاى خود از ساحل بندر عکا حرکت کردند. مورخان در ذکر مکان جنگ اختلاف دارند؛ به روایتى،<ref>ابن‌عبدالحکم، همانجا؛ ابن‌تغرى بردى، ج۱، ص۸۰.</ref> این جنگ در دریا و نزدیک سواحل اسکندریه روى داده است. برخى محققان معاصر، محل جنگ را نزدیک فینیکس<ref>فینیکى امروز در ترکیه.</ref> در ساحل لیکیه در جنوب آناطولى دانسته‌اند.<ref>حتى، ص۲۰۰؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه.</ref>
  
معاويه كه در زمان خلافت عمر فقط حاكم [[دمشق]] و اردن بود، در ابتداى خلافت عثمان رفته‌رفته حاكم تمام شام شد.<ref>طبرى، ج4، ص288ـ290؛ ابن‌اثير، ج3، ص117.</ref> وى براى خود نيروى دريايى تشكيل داد و از عثمان اجازه حمله دريايى خواست كه عثمان پذيرفت. معاويه دو جزيره قبرس (قبرص) و رودس را به‌ ترتيب در سالهاى 28 و 53 فتح كرد.<ref>رجوع کنید به ابن‌اعثم، ج2، ص347ـ354؛ ابن‌اثير، ج3، ص95، 493.</ref>
+
تاریخ وقوع جنگ را [[واقدی]] سال ۳۱ و ابومَعْشَر سال ۳۴ ذکر کرده،<ref>طبرى، ج۴، ص۲۸۸.</ref> که ظاهراً روایت دوم صحیح است. زیرا بنابر روایتى که [[محمد طبری|طبری]] نقل کرده، هم‌زمان با این جنگ شورشهایى بر ضد [[عثمان بن عفان|عثمان]] آغاز شد و حتى افرادى از سپاهیان عبدالله ابن‌ ابی‌ سرح در جنگ ذات‌الصوارى، در میان همراهان خود به تبلیغ بر ضد عثمان می‌پرداختند.<ref>رجوع کنید به طبرى، ج۴، ص۲۹۲.</ref> اگر این روایت درست باشد، جنگ ذات‌الصوارى باید نزدیک به زمان قتل عثمان رخ داده باشد که در این صورت، روایت ابومعشر درباره تاریخ این جنگ یعنى سال ۳۴ هجری مرجّح می‌نماید.
  
كنستانس دوم، فرمانرواى روم‌شرقى (بيزانس) كه از فتوحات مسلمانان در درياى مديترانه و سواحل افريقيه به تنگ آمده بود با لشكرى عظيم از راه دريا به سوى سرزمين مسلمانان حركت كرد. گفته شده است كه از آغاز نبرد مسلمانان با روميان تا آن‌زمان، چنين نيرويى از روميان بسيج نشده بود. شمار كشتي هاى جنگى روميان را در اين نبرد از پانصد تا هزار كشتى نوشته‌اند.<ref>طبرى، ج4، ص290؛ ابن‌حبيش، ج1، ص378؛ ابن‌اثير، ج3، ص117ـ118؛ قس ابن‌ اعثم كوفى، ج2، ص355.</ref> چون اين خبر به عثمان رسيد به معاويه و عبداللّه‌ بن سعد بن ابي‌سَرح، حاكم مصر <ref>25ـ35.</ref> دستور داد تا از طريق دريا با سپاه شام و [[مصر]] به مقابله دشمن بروند، همچنين به عمرو بن عاص دستور داد تا با مال و سلاح به عبداللّه كمك كند.<ref>ابن‌اعثم، ج2، ص354ـ355.</ref>
+
==زمینه‌های جنگ و سرانجام آن==
  
در اين جنگ، [[معاويه]] با همدستى ناوگان عبداللّه‌ بن سعد به مقابله با دشمن برآمد.<ref>طبرى، ج4، ص290.</ref> مجموع كشتي هاى جنگى مسلمانان را از دويست تا پانصد نوشته‌اند.<ref>ابن‌اعثم كوفى؛ كندى، همانجاها؛ ابن‌تغرى بردى، ج1، ص80.</ref> برخى از قبطيان نيز همراه مسلمانان در اين جنگ شركت داشتند.<ref>طبرى، ج4، ص291.</ref> هنگام رويارويى مسلمانان و روميان، وزش باد مخالفى كه سه روز به طول انجاميد سبب شد تا دو طرف لنگر بيندازند و تا آرام شدن دريا صبر كنند.<ref>بلعمى؛ ابن‌حبيش، همانجاها؛ ابن‌اثير، ج3، ص118.</ref>
+
[[معاویه|معاویه]] که در زمان خلافت [[عمر بن خطاب|عمر خطاب]] فقط حاکم [[دمشق]] و [[اردن]] بود، در ابتداى خلافت [[عثمان بن عفان|عثمان]] رفته‌رفته حاکم تمام [[شام]] شد.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۸۸ـ۲۹۰؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۷.</ref> وى براى خود نیروى دریایى تشکیل داد و از عثمان اجازه حمله دریایى خواست که عثمان پذیرفت. معاویه دو جزیره قبرس (قبرص) و رودس را به‌ ترتیب در سالهاى ۲۸ و ۵۳ هجری فتح کرد.<ref>رجوع کنید به ابن‌اعثم، ج۲، ص۳۴۷ـ۳۵۴؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۹۵، ۴۹۳.</ref>
  
پس از آن، مسلمانان براى روميان پيغام فرستادند كه يك شب ميان دو طرف امان باشد و روميان پذيرفتند. مسلمانان آن شب را تا صبح به [[نماز]] و [[دعا]] و خواندن [[قرآن]] گذراندند و روميان نيز به نواختن ناقوس <ref>ابن‌حبيش؛ ابن‌اثير، همانجاها.</ref> و چنگ و طنبور پرداختند و در بوقها مي‌دميدند و شراب مي‌نوشيدند.<ref>ابن‌اعثم كوفى، ج2، ص355.</ref>
+
کنستانس دوم، فرمانرواى روم‌شرقى (بیزانس) که از فتوحات مسلمانان در دریاى مدیترانه و سواحل افریقیه به تنگ آمده بود، با لشکرى عظیم از راه دریا به سوى سرزمین مسلمانان حرکت کرد. گفته شده است که از آغاز نبرد مسلمانان با رومیان تا آن‌زمان، چنین نیرویى از رومیان بسیج نشده بود. شمار کشتی هاى جنگى رومیان را در این نبرد از پانصد تا هزار کشتى نوشته‌اند.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۰؛ ابن‌حبیش، ج۱، ص۳۷۸؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۷ـ۱۱۸؛ قس ابن‌ اعثم کوفى، ج۲، ص۳۵۵.</ref> چون این خبر به عثمان رسید به معاویه و عبداللّه‌ بن سعد بن ابی‌سَرح، حاکم [[مصر]] دستور داد تا از طریق دریا با سپاه شام و مصر به مقابله دشمن بروند، همچنین به [[عمرو بن عاص]] دستور داد تا با مال و سلاح به عبداللّه کمک کند.<ref>ابن‌اعثم، ج۲، ص۳۵۴ـ۳۵۵.</ref>
  
روز بعد معاويه و ابن‌ ابي‌سرح كسى را نزد كنستانس فرستادند و پيشنهاد كردند جنگ در خشكى باشد، اما روميان نپذيرفتند و خواهان نبرد در دريا بودند.<ref>همانجا؛ طبرى، ج4، ص290.</ref> نقل است كه كشتيهاى روميان حامل شيشه‌هاى نفت و وسايل آتش‌زنه بود.<ref>ابن‌اعثم، همانجا.</ref> جنگ با پرتاب تير و سنگ آغاز شد و به‌ تدريج شدت يافت.
+
در این جنگ، [[معاویه]] با همدستى ناوگان عبداللّه‌ بن سعد به مقابله با دشمن برآمد.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۰.</ref> مجموع کشتی هاى جنگى مسلمانان را از دویست تا پانصد نوشته‌اند.<ref>ابن‌اعثم کوفى؛ کندى، همانجاها؛ ابن‌تغرى بردى، ج۱، ص۸۰.</ref> برخى از قبطیان نیز همراه مسلمانان در این جنگ شرکت داشتند.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۱.</ref> هنگام رویارویى مسلمانان و رومیان، وزش باد مخالفى که سه روز به طول انجامید سبب شد تا دو طرف لنگر بیندازند و تا آرام شدن دریا صبر کنند.<ref>بلعمى؛ ابن‌حبیش، همانجاها؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۸.</ref>
  
بنابر گزارش مورخان مسلمان، مسلمانان با روشى خاص هر كشتى خود را به يك كشتى رومى مي‌بستند و به جنگ تن به تن مي‌پرداختند.<ref> ابن‌ عبدالحكم، ص322؛ طبرى، ج4، ص290.</ref> تعداد كشته‌هاى دو طرف بسيار زياد بود، آب اجساد را به ساحل آورد و تلى از اجساد به‌ وجود آمد، آب دريا نيز رنگ خون گرفت.<ref>طبرى، ج4، ص290ـ291؛ ابن‌حبيش؛ ابن‌اثير، همانجاها.</ref> در اين جنگ، كنستانس زخمهايى برداشت كه تا مدتها درمان نشد؛ از اين‌ رو و نيز به‌ سبب كثرت كشتگان و زخميان، قسطنطين هزيمت يافت و روانه صقليه گرديد و از روميان جز اندكى نجات نيافتند و مسلمانان پيروز شدند.<ref>طبرى، ج4، ص292؛ مسعودى، ص158؛ ابن‌اثير، ج3، ص118؛ ابن‌كثير، ج7، ص164.</ref>
+
پس از آن، مسلمانان براى رومیان پیغام فرستادند که یک شب میان دو طرف امان باشد و رومیان پذیرفتند. مسلمانان آن شب را تا صبح به [[نماز]] و [[دعا]] و خواندن [[قرآن]] گذراندند و رومیان نیز به نواختن ناقوس<ref>ابن‌حبیش؛ ابن‌اثیر، همانجاها.</ref> و چنگ و طنبور پرداختند و در بوقها می‌دمیدند و [[شراب خواری|شراب]] می‌نوشیدند.<ref>ابن‌اعثم کوفى، ج۲، ص۳۵۵.</ref>
  
اين جنگ كه در آن نيروى دريايى روم (بيزانس) به‌ كلى درهم شكست، چندان اهميت داشت كه فيليپ حِتّى، مورخ معاصر عرب آن را با نبرد يَرموك مقايسه كرده است. با اين‌ حال مسلمانان از اين پيروزى بهره نگرفتند و حمله را تا قسطنطنيه ادامه ندادند؛ شايد به‌ سبب آشوبهاى داخلى مسلمانان و قتل عثمان در سال 35 <ref>حتّى، ص201.</ref> زيرا بنابر روايتى كه طبرى نقل كرده، هم‌زمان با اين جنگ شورشهايى بر ضد عثمان آغاز شد و حتى افرادى از سپاهيان ابن‌ابي‌سرح در جنگ ذات‌الصوارى، در ميان همراهان خود به تبليغ بر ضد عثمان مي‌پرداختند.<ref>رجوع کنید به طبرى، ج4، ص292.</ref> اگر اين روايت درست باشد، جنگ ذات‌الصوارى بايد نزديك به زمان قتل عثمان رخ داده باشد كه در اين صورت، روايت ابومعشر درباره تاريخ اين جنگ يعنى سال 34 مرجّح مي‌نمايد.
+
روز بعد معاویه و ابن‌ ابی‌سرح کسى را نزد کنستانس فرستادند و پیشنهاد کردند جنگ در خشکى باشد، اما رومیان نپذیرفتند و خواهان نبرد در دریا بودند.<ref>همانجا؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۰.</ref> نقل است که کشتیهاى رومیان حامل شیشه‌هاى نفت و وسایل آتش‌زنه بود.<ref>ابن‌اعثم، همانجا.</ref> جنگ با پرتاب تیر و سنگ آغاز شد و به‌ تدریج شدت یافت.
 +
 
 +
بنابر گزارش مورخان اسلامی، مسلمانان با روشى خاص هر کشتى خود را به یک کشتى رومى می‌بستند و به جنگ تن به تن می‌پرداختند.<ref> ابن‌ عبدالحکم، ص۳۲۲؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۰.</ref> تعداد کشته‌هاى دو طرف بسیار زیاد بود، آب اجساد را به ساحل آورد و تلى از اجساد به‌ وجود آمد، آب دریا نیز رنگ خون گرفت.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۰ـ۲۹۱؛ ابن‌حبیش؛ ابن‌اثیر، همانجاها.</ref> در این جنگ، کنستانس زخمهایى برداشت که تا مدتها درمان نشد؛ از این‌ رو و نیز به‌ سبب کثرت کشتگان و زخمیان، قسطنطین هزیمت یافت و روانه صقلیه گردید و از رومیان جز اندکى نجات نیافتند و مسلمانان پیروز شدند.<ref>طبرى، ج۴، ص۲۹۲؛ مسعودى، ص۱۵۸؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۸؛ ابن‌کثیر، ج۷، ص۱۶۴.</ref>
 +
 
 +
این جنگ که در آن نیروى دریایى روم (بیزانس) به‌ کلى درهم شکست، چندان اهمیت داشت که فیلیپ حِتّى، مورخ معاصر عرب، آن را با نبرد [[جنگ یرموک|یرموک]] مقایسه کرده است. با این‌ حال مسلمانان از این پیروزى بهره نگرفتند و حمله را تا قسطنطنیه ادامه ندادند؛ شاید به‌ سبب آشوبهاى داخلى مسلمانان و قتل [[عثمان]] در سال ۳۵ هجری.<ref>حتّى، ص۲۰۱.</ref>
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
سطر ۲۵: سطر ۳۰:
  
 
==منابع==
 
==منابع==
* دانشنامه جهان اسلام، مدخل ''جنگ ذات الصواری'' از على جليلى.
+
 
 +
*[[دانشنامه جهان اسلام]]، مدخل "جنگ ذات الصواری" از على جلیلى.
  
 
[[رده:جنگ های صدر اسلام]]
 
[[رده:جنگ های صدر اسلام]]
 +
<references />

نسخهٔ ‏۱۴ مهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۰۱

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)


جنگ «ذات‌ الصَوارى» (یا ذوالصوارى)، نخستین نبرد بزرگ دریایى مسلمانان و رومیان در سال ۳۱ یا ۳۴ هجری است. نیروى دریایى روم (بیزانس) در این جنگ به‌ کلى درهم شکست.

مکان و زمان وقوع جنگ

صَوارى جمع صاریه به معناى دکل است. گفته شده است که سبب نام‌گذارى این جنگ به ذات‌الصوارى[۱] و ذوالصوارى،[۲] آن است که در این جنگ، کشتی هاى جنگى بسیارى بکار گرفته شد که داراى دکل بود.[۳] بنابر روایاتى نیز ذات‌الصوارى نام محل جنگ بوده است.[۴]

به روایت ابن‌اعثم کوفى،[۵] مسلمانان مصر و شام با کشتی هاى خود از ساحل بندر عکا حرکت کردند. مورخان در ذکر مکان جنگ اختلاف دارند؛ به روایتى،[۶] این جنگ در دریا و نزدیک سواحل اسکندریه روى داده است. برخى محققان معاصر، محل جنگ را نزدیک فینیکس[۷] در ساحل لیکیه در جنوب آناطولى دانسته‌اند.[۸]

تاریخ وقوع جنگ را واقدی سال ۳۱ و ابومَعْشَر سال ۳۴ ذکر کرده،[۹] که ظاهراً روایت دوم صحیح است. زیرا بنابر روایتى که طبری نقل کرده، هم‌زمان با این جنگ شورشهایى بر ضد عثمان آغاز شد و حتى افرادى از سپاهیان عبدالله ابن‌ ابی‌ سرح در جنگ ذات‌الصوارى، در میان همراهان خود به تبلیغ بر ضد عثمان می‌پرداختند.[۱۰] اگر این روایت درست باشد، جنگ ذات‌الصوارى باید نزدیک به زمان قتل عثمان رخ داده باشد که در این صورت، روایت ابومعشر درباره تاریخ این جنگ یعنى سال ۳۴ هجری مرجّح می‌نماید.

زمینه‌های جنگ و سرانجام آن

معاویه که در زمان خلافت عمر خطاب فقط حاکم دمشق و اردن بود، در ابتداى خلافت عثمان رفته‌رفته حاکم تمام شام شد.[۱۱] وى براى خود نیروى دریایى تشکیل داد و از عثمان اجازه حمله دریایى خواست که عثمان پذیرفت. معاویه دو جزیره قبرس (قبرص) و رودس را به‌ ترتیب در سالهاى ۲۸ و ۵۳ هجری فتح کرد.[۱۲]

کنستانس دوم، فرمانرواى روم‌شرقى (بیزانس) که از فتوحات مسلمانان در دریاى مدیترانه و سواحل افریقیه به تنگ آمده بود، با لشکرى عظیم از راه دریا به سوى سرزمین مسلمانان حرکت کرد. گفته شده است که از آغاز نبرد مسلمانان با رومیان تا آن‌زمان، چنین نیرویى از رومیان بسیج نشده بود. شمار کشتی هاى جنگى رومیان را در این نبرد از پانصد تا هزار کشتى نوشته‌اند.[۱۳] چون این خبر به عثمان رسید به معاویه و عبداللّه‌ بن سعد بن ابی‌سَرح، حاکم مصر دستور داد تا از طریق دریا با سپاه شام و مصر به مقابله دشمن بروند، همچنین به عمرو بن عاص دستور داد تا با مال و سلاح به عبداللّه کمک کند.[۱۴]

در این جنگ، معاویه با همدستى ناوگان عبداللّه‌ بن سعد به مقابله با دشمن برآمد.[۱۵] مجموع کشتی هاى جنگى مسلمانان را از دویست تا پانصد نوشته‌اند.[۱۶] برخى از قبطیان نیز همراه مسلمانان در این جنگ شرکت داشتند.[۱۷] هنگام رویارویى مسلمانان و رومیان، وزش باد مخالفى که سه روز به طول انجامید سبب شد تا دو طرف لنگر بیندازند و تا آرام شدن دریا صبر کنند.[۱۸]

پس از آن، مسلمانان براى رومیان پیغام فرستادند که یک شب میان دو طرف امان باشد و رومیان پذیرفتند. مسلمانان آن شب را تا صبح به نماز و دعا و خواندن قرآن گذراندند و رومیان نیز به نواختن ناقوس[۱۹] و چنگ و طنبور پرداختند و در بوقها می‌دمیدند و شراب می‌نوشیدند.[۲۰]

روز بعد معاویه و ابن‌ ابی‌سرح کسى را نزد کنستانس فرستادند و پیشنهاد کردند جنگ در خشکى باشد، اما رومیان نپذیرفتند و خواهان نبرد در دریا بودند.[۲۱] نقل است که کشتیهاى رومیان حامل شیشه‌هاى نفت و وسایل آتش‌زنه بود.[۲۲] جنگ با پرتاب تیر و سنگ آغاز شد و به‌ تدریج شدت یافت.

بنابر گزارش مورخان اسلامی، مسلمانان با روشى خاص هر کشتى خود را به یک کشتى رومى می‌بستند و به جنگ تن به تن می‌پرداختند.[۲۳] تعداد کشته‌هاى دو طرف بسیار زیاد بود، آب اجساد را به ساحل آورد و تلى از اجساد به‌ وجود آمد، آب دریا نیز رنگ خون گرفت.[۲۴] در این جنگ، کنستانس زخمهایى برداشت که تا مدتها درمان نشد؛ از این‌ رو و نیز به‌ سبب کثرت کشتگان و زخمیان، قسطنطین هزیمت یافت و روانه صقلیه گردید و از رومیان جز اندکى نجات نیافتند و مسلمانان پیروز شدند.[۲۵]

این جنگ که در آن نیروى دریایى روم (بیزانس) به‌ کلى درهم شکست، چندان اهمیت داشت که فیلیپ حِتّى، مورخ معاصر عرب، آن را با نبرد یرموک مقایسه کرده است. با این‌ حال مسلمانان از این پیروزى بهره نگرفتند و حمله را تا قسطنطنیه ادامه ندادند؛ شاید به‌ سبب آشوبهاى داخلى مسلمانان و قتل عثمان در سال ۳۵ هجری.[۲۶]

پانویس

  1. مسعودى، ص۱۵۸؛ ابن‌خلدون، ج۲، ص۵۷۵.
  2. ابن‌عبدالحکم، ص۲۹۹، ۳۲۰؛ کندى، ص۳۶.
  3. کندى، ص۳۶ـ۳۷؛ مسعودى، همانجا؛ نیز رجوع کنید به حتى، ص۲۰۰، پانویس ۶.
  4. ابن‌عبدالحکم، ص۳۲۱؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۱ـ۲۹۲؛ ابن‌خلدون، همانجا.
  5. ج۲، ص۳۵۵.
  6. ابن‌عبدالحکم، همانجا؛ ابن‌تغرى بردى، ج۱، ص۸۰.
  7. فینیکى امروز در ترکیه.
  8. حتى، ص۲۰۰؛ د.اسلام، چاپ دوم، ذیل مادّه.
  9. طبرى، ج۴، ص۲۸۸.
  10. رجوع کنید به طبرى، ج۴، ص۲۹۲.
  11. طبرى، ج۴، ص۲۸۸ـ۲۹۰؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۷.
  12. رجوع کنید به ابن‌اعثم، ج۲، ص۳۴۷ـ۳۵۴؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۹۵، ۴۹۳.
  13. طبرى، ج۴، ص۲۹۰؛ ابن‌حبیش، ج۱، ص۳۷۸؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۷ـ۱۱۸؛ قس ابن‌ اعثم کوفى، ج۲، ص۳۵۵.
  14. ابن‌اعثم، ج۲، ص۳۵۴ـ۳۵۵.
  15. طبرى، ج۴، ص۲۹۰.
  16. ابن‌اعثم کوفى؛ کندى، همانجاها؛ ابن‌تغرى بردى، ج۱، ص۸۰.
  17. طبرى، ج۴، ص۲۹۱.
  18. بلعمى؛ ابن‌حبیش، همانجاها؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۸.
  19. ابن‌حبیش؛ ابن‌اثیر، همانجاها.
  20. ابن‌اعثم کوفى، ج۲، ص۳۵۵.
  21. همانجا؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۰.
  22. ابن‌اعثم، همانجا.
  23. ابن‌ عبدالحکم، ص۳۲۲؛ طبرى، ج۴، ص۲۹۰.
  24. طبرى، ج۴، ص۲۹۰ـ۲۹۱؛ ابن‌حبیش؛ ابن‌اثیر، همانجاها.
  25. طبرى، ج۴، ص۲۹۲؛ مسعودى، ص۱۵۸؛ ابن‌اثیر، ج۳، ص۱۱۸؛ ابن‌کثیر، ج۷، ص۱۶۴.
  26. حتّى، ص۲۰۱.


منابع