بلند همتی: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
محتوای فعلی مقاله یکی از پایگاه های معتبر متناسب با عنوان است.
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | {{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}} | ||
| − | {{خوب}} | + | {{خوب}}__toc__ |
| + | بدون ترديد همت بلند يكي از نشانه هاي روح بزرگ آدمي است. برنامه هاي اسلامي، انسانها را تشويق مي كند كه روح بلند داشته و خود را محدود به امور پست نكنند. | ||
| + | «همّت» در لغت از ريشه «همّ» به معناي عزم قوي است.<ref>مصطفوى، حسن؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1360 ش، ج11، ص286</ref> [[راغب اصفهانی|راغب]] همت را غم و اندوهى دانسته كه انسان را ذوب و ضعيف مى كند<ref>راغب اصفهاني، حسين بن محمد؛ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، خسروى حسينى سيد غلامرضا، تهران، انتشارات مرتضوى، 1375 ش، دوم، ج4، ص 528.</ref> و در اصطلاح علوّ همت عبارت است از سعي و کوشش در تحصيل سعادت و کمال و طلب کردن کارهاي بزرگ و عالي، بدون در نظر گرفتن سود و زيان [[دنیا]]، به طوري که به سبب دست يافتن به منافع دنيوي شادمان نشود و از فقدان آن اندوهگين نگردد بلکه در طريق طلب از [[مرگ]] و کشته شدن و مانند آنها باک نداشته باشد.<ref>نراقي، مولا مهدي؛ علم اخلاق اسلامي (ترجمه كتاب جامع السعادات)، ترجمه سيد جلال الدين مجتبوي، انتشارات حكمت، 1366 ه.ش، اول، ص 322.</ref> [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] علیه السلام می فرماید: بهترین همتها، بلندترین آنها است.<ref> تميمى آمُدى، عبدالواحد بن محمد؛ غررالحكم، قم، دفتر تبليغات اسلامى، 1366 شمسى، اول، ص ۴۴۸، ح10275 «خیر الهمم اعلاها».</ref> | ||
| − | + | ضد بلندهمتی، «دون همتي» است؛ به معناي پستي طبع و قصور همت از طلب كارهاي بزرگ و قناعت نمودن به اعمال جزئي، كه اين صفت خبيثه نتيجه كم‌دلي و ضعف [[نفس]] است.<ref>نراقي، ملا احمد؛ معراج السعاده، قم، زهير، 1386 ه.ش، اول، ص178.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==نشانه بلندهمتی== | ==نشانه بلندهمتی== | ||
| − | نشانه بلندهمتی را | + | نشانه های بلندهمتی را مي توان در رفتارهاي شخص پيدا كرد و آن را می توان در موارد زیر برشمرد: |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | *'''ايمان:''' [[ایمان|ايمان]] يك شخص گواهي است بر همت بلند او، چنانچه از [[امام علی علیه السلام|امام على]] علیه السلام نقل شده است: بلند همّتى از ايمان است.<ref>صابرى يزدى، على رضا/ انصارى محلاتى، محمدرضا؛ الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى، قم، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى، دوم، 1375 ش، ص 458.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | امام علی علیه السلام | + | *'''بخشش و انفاق:''' امام علی علیه السلام مي فرمايند: «مِن شرف الهمة بذل الانسان»؛ بذل و بخشش آدمي نشانه بلندهمتي اوست.<ref>غررالحكم، ص 383. </ref> [[انفاق]]، از سه جهت باعث تكامل فردى و رشد آدمى است: موانع تكامل نفسى و رشد انسانى را از ميان برمى‌دارد؛ روح انسانيّت را در آدمى آشكار مى‌سازد، و نهال گذشت و بلندهمّتى را در روح مى‌نشاند، در آدمى روح تربيت اسلامى را رشد مى‌دهد.<ref>الحياة با ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1380 ش، ج6، ص 114</ref> |
| − | * '''اعمال زيبا''' | + | *'''اعمال زيبا:''' شخصی که دارای همت بلند است، در امور خود تمام دقت را به کار می برد و سعی بر آن دارد که کار را به نحو احسن به پایان برساند. حضرت علي علیه السلام مي فرمايد: «الفعل الجميل يُنبئ عن علوّ الهمة»؛ «كردار زيبا خبر از بلندي همت مي دهد».<ref> خوانساري، جمال الدين؛ شرح آقا جمال الدين خوانساري بر غررالحكم، دانشگاه تهران، 1366 ش، ج1، ص 365. </ref> |
| − | + | *'''فرمانبری از خدا:''' امام علی علیه السلام مي فرمايند: «الطاعة همة الأکياس، المعصية همة الأرجاس»؛ فرمانبري از خداوند همت زيرکان است و نافرماني از خدا همت پليدان است.<ref>غررالحكم، ص 181 و 185 .</ref> | |
| − | |||
| − | * ''' | + | *'''نگهداري حرمت و رعايت پيمان:''' امام علی علیه السلام مي فرمايند: «أشرف الهمم رعاية الذمام»؛ شريفترين همتها نگهداري حق و حرمتها و رعايت عهد و پيمانهاست.<ref>همان، ص 252. </ref> |
| − | + | *'''طمع نداشتن:''' «الکفّ عما في أيدي الناس عفّة و کبر همة»؛ طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است، (نشان) بلندهمتي است.<ref>همان، ص 398.</ref> | |
| − | * ''' | + | *'''پايبندي به قناعت:''' «مِن شرف الهمة لزوم القناعة»؛ پايبندي به قناعت، از والايي همت است.<ref>همان، ص 391.</ref> |
| − | + | *'''بي نيازي از مردم''': «اسْتَجْلِبْ عِزَّ الْيَأْسِ بِبُعْدِ الْهِمَّةِ»؛ عزت و بي نيازي از مردم را با بلندي و بزرگي همت جلب نما.<ref>نورى، حسین؛ مستدرك الوسائل، قم، مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1408 هجرى، اول، ج12، ص67.</ref> | |
| − | * ''' | + | *'''اخلاق نيكو:''' اخلاق نيكو ثمره بلند همتی است. امام علی علیه السلام مي فرمايند: «احسن الشّيم شرف الهمم»؛ بهترين خويها برترى همّتها است.<ref>شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج2، ص 395. </ref> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
==موارد به كارگیری همت== | ==موارد به كارگیری همت== | ||
| − | انسان مؤمن بايد بلندهمت باشد و تمام همت خود را در مسير [[آخرت]] قرار دهد كه بنابر كلام اميرالمؤمنين علي علیه السلام: هر كس كه آخرت همتش باشد از خير به نهايت آرزويش | + | انسان مؤمن بايد بلندهمت باشد و تمام همت خود را در مسير [[آخرت]] قرار دهد كه بنابر كلام [[امام علی علیه السلام|اميرالمؤمنين علي]] علیه السلام: «من كانت الاخرة همته بلغ من الخير غاية اُمنيته»؛ هر كس كه آخرت همتش باشد از خير به نهايت آرزويش مي رسد.<ref>تميمى آمدى، عبدالواحد؛ تصنيف غررالحكم و دررالكلم، قم، دفتر تبليغات قم، 1366 ش، اول، ص 144.</ref> |
| − | ایشان همچنین | + | ایشان همچنین می فرمایند: «اجعل همّک و جهدک لآخرتک»؛ همت و تلاش خود را صرف آخرتت کن<ref>غررالحکم، ص 359.</ref> و می فرماید: «اجعل كلّ همّك و سعيك للخلاس من محلّ الشّقاء والعقاب والنّجاة من مقام البلاء والعذاب»؛ همگى همت و سعى خود را از براى رهائى از جايگاه بدبختى و عقاب و رستگارى از محلّ بلا و عذاب بگردان؛<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج2، ص223.</ref> زيرا «من كانت الدّنيا همّه طال يوم القيامة شقاؤه و غمّه»؛ هر كه دنيا عزم او باشد بدبختى و غم او در روز قيامت طولاني شود.<ref>همان، ج5، ص446.</ref> و «من لم يكن همّه ما عنداللَّه سبحانه لم يدرك مُناه»؛ اگر عزم و قصد او آنچه نزد خداى سبحان است نباشد، به آرزوهاى خود نمي رسد.<ref>همان، ج5، ص410.</ref> |
| − | همچنين ايشان توصيه | + | همچنين ايشان توصيه مي فرمايند: «اقصر همتک علي ما يلزمک و لا تخض فيما لا يعنيک»؛ همت خود را صرف چيزهايي کن که به آن نياز داري و آنچه را به کار تو نمي آيد پيگيري مکن.<ref> تصنيف غررالحكم و دررالكلم، ص 477.</ref> |
| − | آری، انسان باید در تمام شئون زندگی، بلندهمت باشد و این بلندهمتی را در همه | + | آری، انسان باید در تمام شئون زندگی، بلندهمت باشد و این بلندهمتی را در همه جنبه های زندگی خود بکار گیرد؛ بدین صورت که در تمام زمینه ها از جمله کسب [[علم]]، انجام عبادات، تأمین معاش و امور دیگری چون [[صله رحم]]، خوش اخلاقی در برابر مردم، دوری از هرگونه [[گناه]]، پرداختن به کار خیر و هر امری که شایسته یک انسان مومن است؛ همت عالی را سرلوحه کار خود قرار دهد. |
==آثار بلندهمتی== | ==آثار بلندهمتی== | ||
| − | دستيابي به آرمانهاي بلند نياز به همتي بلند دارد؛ زيرا همتهاي بلند است كه | + | دستيابي به آرمانهاي بلند نياز به همتي بلند دارد؛ زيرا همتهاي بلند است كه مي تواند موانع را بردارد و آدمي را در مسير خود به اوج والايي برساند و آثار نيكویی نصيب انسان نمايد كه از جمله آن آثار عبارتند از: |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | *خشنودي خداوند متعال در کارهایی است که نشانگر همت عالی فرد باشد. [[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه و آله می فرماید: «انّ الله یحبّ معالی الامور ...»؛ خداوند متعال از کارهای بزرگ و امور عالی خوشنود می گردد.<ref> شيخ حر عاملى؛ وسائل الشيعة، قم، مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1409 هجرى، اول، ج 17، ص 73.</ref> | |
| − | * | + | *تلاش براي اطاعت الهي، چون كه شخص بلند همت به كمتر از [[بهشت]] راضي نمي شود.<ref>امين محمد، هيئت، اخلاق اسلامي، ترجمه سيد صادق شفائي زاده، دارالانصار، 1385 هـ.ش، ج1، ص700.</ref> |
| − | * | + | *شرافت نصیب کسی می شود که همت خود را صرف امور ناچیز نگرداند. حضرت امیرالمؤمنین علي علیه السلام می فرماید: «الّشرف بالهمم العالية لا بالرّمم البالية»؛ شرف و بلندى مرتبه به همتهاى بلند است نه به استخوانهاى كهنه شده.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج2، ص 106. </ref> [[امام باقر علیه السلام|امام محمدباقر]] علیه السلام فرمودند: «لَا شَرَفَ كَبُعْدِ الْهِمَّة»؛ هيچ شرفي همانند بلندهمتي نيست.<ref> علامه مجلسى؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلاميه، مختلف، ج75، ص165. </ref> |
| − | * همت | + | *همت عالی صاحبش را به عظمت و بزرگي می رساند. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «من رقی درجات الهمم عظّمته الامم»؛ هر که از نردبان همت بلند بالا رود؛ جهانیان او را به دیده تعظیم بنگرند<ref>غررالحکم، ص 448.</ref> و نيز مي فرمايند: «ما رفع امرء کهمّته»؛ هیچ چیز مانند همت بلند انسان را بزرگ نکرد.<ref> همان، ص 359.</ref> در كلام ديگر ايشان بزرگواری و آقایی را نتیجه داشتن همت بلند دانسته اند: «الکرم نتیجة علوّ الهمّة».<ref>همان، ص 382. </ref> |
| − | * | + | *بردباري: امام علی علیه السلام فرمود: «الْحِلْمُ وَالْأَنَاةُ تَوْأَمَانِ يُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّةِ»؛ بردبارى و درنگ هم آهنگ هستند و نتيجه آن بلند همّتى است.<ref> سيد رضي؛ نهج البلاغة، محمد دشتى، قم، مشهور، 1379 ش، اول، ص739.</ref> |
| + | *و فرمود: «من بذل جهد طاقته بلغ کُنه ارادته»؛ هر که توان خود را برای رسیدن به هدف خود بکار گیرد به تمام خواسته هایش خواهد رسید.<ref>غررالحکم، ص 444. </ref> | ||
| − | * | + | *و فرمود: «قدر الرّجل علی قدر همّته»؛ ارزش آدمي به اندازه همتش است.<ref>شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج4، ص500. </ref> |
| − | * | + | *و فرمود: «من شرف الهمّة لزوم القناعة»؛ همت بلند، قناعت همیشگی همراه دارد.<ref>غررالحکم، ص 359. </ref> |
| − | + | *و فرمود: «شجاعة الرّجل علی قدر همّته»؛ شجاعت مرد به اندازه همت اوست.<ref>همان.</ref> | |
| − | ==آثار | + | ==آثار كم‌همتی== |
کارهای پست نشانه بیهمتی است. همانطور که همت بلند آدمی را رشد میدهد و به کمالات میرساند، همت کوتاه و بیتفاوتی به سقوط انسان میانجامد و آثاری از خود برجاي ميگذارد كه ميتوان به موارد ذيل اشاره كرد: | کارهای پست نشانه بیهمتی است. همانطور که همت بلند آدمی را رشد میدهد و به کمالات میرساند، همت کوتاه و بیتفاوتی به سقوط انسان میانجامد و آثاری از خود برجاي ميگذارد كه ميتوان به موارد ذيل اشاره كرد: | ||
| − | * کسی که همتش کوچک باشد فضائل او از دست میرود.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج5، ص 210. «من صغرت همّته بطلت فضیلته»</ref> | + | *کسی که همتش کوچک باشد فضائل او از دست میرود.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج5، ص 210. «من صغرت همّته بطلت فضیلته»</ref> |
| − | * محروم شدن از همنشيني با ديگران. امام علی علیه السلام ميفرمايند: با آدم کوتاه همت همصحبت مشو (که تو را نیز ساقط میکند.)<ref>غررالحکم، ص 359. «من دنت همّته فلا تصحبه»</ref> | + | *محروم شدن از همنشيني با ديگران. امام علی علیه السلام ميفرمايند: با آدم کوتاه همت همصحبت مشو (که تو را نیز ساقط میکند.)<ref>غررالحکم، ص 359. «من دنت همّته فلا تصحبه»</ref> |
| − | * كمارزش بودن؛ امام علی علیه السلام ميفرمايند: کسی که همتی جز پرکردن شکم ندارد قیمت او نیز همان است که از شکم او بیرون میآید.<ref>همانجا «من کانت همّته ما یدخل فی بطنه کانت قیمته ما یخرج من بطنه»</ref> | + | *كمارزش بودن؛ امام علی علیه السلام ميفرمايند: کسی که همتی جز پرکردن شکم ندارد قیمت او نیز همان است که از شکم او بیرون میآید.<ref>همانجا «من کانت همّته ما یدخل فی بطنه کانت قیمته ما یخرج من بطنه»</ref> |
| − | * و نيز ميفرمايند: آدميتى براى كسى كه در او همتى نباشد، نيست.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج6، ص 402. «لا مروّة لمن لا همّة له».</ref> | + | *و نيز ميفرمايند: آدميتى براى كسى كه در او همتى نباشد، نيست.<ref> شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج6، ص 402. «لا مروّة لمن لا همّة له».</ref> |
| − | * كمخير بودن؛ امام علی علیه السلام ميفرمايند: چه بیخیر است کسی که فکری جز شکم و شهوت ندارد.<ref>غررالحکم، ص 359. «ما ابعد الخیر ممّن همّته بطنه و فرجه»</ref> | + | *كمخير بودن؛ امام علی علیه السلام ميفرمايند: چه بیخیر است کسی که فکری جز شکم و شهوت ندارد.<ref>غررالحکم، ص 359. «ما ابعد الخیر ممّن همّته بطنه و فرجه»</ref> |
| − | * کسی که همتی جز دنیا ندارد هنگام مردن غصه او بسیار خواهد بود.<ref>همانجا «من کانت الدّنیا همّته اشتدّت حسرته عند فراقها».</ref> | + | *کسی که همتی جز دنیا ندارد هنگام مردن غصه او بسیار خواهد بود.<ref>همانجا «من کانت الدّنیا همّته اشتدّت حسرته عند فراقها».</ref> |
*زيانكار نيست مگر كسى كه همّت او نفس او باشد.<ref>شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج6، ص 105. «ما المغبوط الّا من كانت همّته نفسه»</ref> | *زيانكار نيست مگر كسى كه همّت او نفس او باشد.<ref>شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج6، ص 105. «ما المغبوط الّا من كانت همّته نفسه»</ref> | ||
| − | * حسادت به ديگران؛ امام علی علیه السلام ميفرمايند: حسادت دوست بر نعمتى از كمي همّت اوست.<ref>همان، ج6، ص11 «من صغر الهمّة حسد الصّديق على النّعمة».</ref> | + | *حسادت به ديگران؛ امام علی علیه السلام ميفرمايند: حسادت دوست بر نعمتى از كمي همّت اوست.<ref>همان، ج6، ص11 «من صغر الهمّة حسد الصّديق على النّعمة».</ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | زینب طاهری، بلند همتی، [http://www.pajoohe.ir | + | زینب طاهری، بلند همتی، [http://www.pajoohe.ir دانشنامه پژوهه]، تاریخ بازیابی: 9 اردیبهشت 1391. |
[[رده:اخلاق فردی]] | [[رده:اخلاق فردی]] | ||
[[رده:صفات پسندیده]] | [[رده:صفات پسندیده]] | ||
نسخهٔ ۱۹ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۶:۴۳
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
بدون ترديد همت بلند يكي از نشانه هاي روح بزرگ آدمي است. برنامه هاي اسلامي، انسانها را تشويق مي كند كه روح بلند داشته و خود را محدود به امور پست نكنند.
«همّت» در لغت از ريشه «همّ» به معناي عزم قوي است.[۱] راغب همت را غم و اندوهى دانسته كه انسان را ذوب و ضعيف مى كند[۲] و در اصطلاح علوّ همت عبارت است از سعي و کوشش در تحصيل سعادت و کمال و طلب کردن کارهاي بزرگ و عالي، بدون در نظر گرفتن سود و زيان دنیا، به طوري که به سبب دست يافتن به منافع دنيوي شادمان نشود و از فقدان آن اندوهگين نگردد بلکه در طريق طلب از مرگ و کشته شدن و مانند آنها باک نداشته باشد.[۳] حضرت علی علیه السلام می فرماید: بهترین همتها، بلندترین آنها است.[۴]
ضد بلندهمتی، «دون همتي» است؛ به معناي پستي طبع و قصور همت از طلب كارهاي بزرگ و قناعت نمودن به اعمال جزئي، كه اين صفت خبيثه نتيجه كم‌دلي و ضعف نفس است.[۵]
نشانه بلندهمتی
نشانه های بلندهمتی را مي توان در رفتارهاي شخص پيدا كرد و آن را می توان در موارد زیر برشمرد:
- ايمان: ايمان يك شخص گواهي است بر همت بلند او، چنانچه از امام على علیه السلام نقل شده است: بلند همّتى از ايمان است.[۶]
- بخشش و انفاق: امام علی علیه السلام مي فرمايند: «مِن شرف الهمة بذل الانسان»؛ بذل و بخشش آدمي نشانه بلندهمتي اوست.[۷] انفاق، از سه جهت باعث تكامل فردى و رشد آدمى است: موانع تكامل نفسى و رشد انسانى را از ميان برمى‌دارد؛ روح انسانيّت را در آدمى آشكار مى‌سازد، و نهال گذشت و بلندهمّتى را در روح مى‌نشاند، در آدمى روح تربيت اسلامى را رشد مى‌دهد.[۸]
- اعمال زيبا: شخصی که دارای همت بلند است، در امور خود تمام دقت را به کار می برد و سعی بر آن دارد که کار را به نحو احسن به پایان برساند. حضرت علي علیه السلام مي فرمايد: «الفعل الجميل يُنبئ عن علوّ الهمة»؛ «كردار زيبا خبر از بلندي همت مي دهد».[۹]
- فرمانبری از خدا: امام علی علیه السلام مي فرمايند: «الطاعة همة الأکياس، المعصية همة الأرجاس»؛ فرمانبري از خداوند همت زيرکان است و نافرماني از خدا همت پليدان است.[۱۰]
- نگهداري حرمت و رعايت پيمان: امام علی علیه السلام مي فرمايند: «أشرف الهمم رعاية الذمام»؛ شريفترين همتها نگهداري حق و حرمتها و رعايت عهد و پيمانهاست.[۱۱]
- طمع نداشتن: «الکفّ عما في أيدي الناس عفّة و کبر همة»؛ طمع نداشتن به آنچه در نزد مردم است، (نشان) بلندهمتي است.[۱۲]
- پايبندي به قناعت: «مِن شرف الهمة لزوم القناعة»؛ پايبندي به قناعت، از والايي همت است.[۱۳]
- بي نيازي از مردم: «اسْتَجْلِبْ عِزَّ الْيَأْسِ بِبُعْدِ الْهِمَّةِ»؛ عزت و بي نيازي از مردم را با بلندي و بزرگي همت جلب نما.[۱۴]
- اخلاق نيكو: اخلاق نيكو ثمره بلند همتی است. امام علی علیه السلام مي فرمايند: «احسن الشّيم شرف الهمم»؛ بهترين خويها برترى همّتها است.[۱۵]
موارد به كارگیری همت
انسان مؤمن بايد بلندهمت باشد و تمام همت خود را در مسير آخرت قرار دهد كه بنابر كلام اميرالمؤمنين علي علیه السلام: «من كانت الاخرة همته بلغ من الخير غاية اُمنيته»؛ هر كس كه آخرت همتش باشد از خير به نهايت آرزويش مي رسد.[۱۶]
ایشان همچنین می فرمایند: «اجعل همّک و جهدک لآخرتک»؛ همت و تلاش خود را صرف آخرتت کن[۱۷] و می فرماید: «اجعل كلّ همّك و سعيك للخلاس من محلّ الشّقاء والعقاب والنّجاة من مقام البلاء والعذاب»؛ همگى همت و سعى خود را از براى رهائى از جايگاه بدبختى و عقاب و رستگارى از محلّ بلا و عذاب بگردان؛[۱۸] زيرا «من كانت الدّنيا همّه طال يوم القيامة شقاؤه و غمّه»؛ هر كه دنيا عزم او باشد بدبختى و غم او در روز قيامت طولاني شود.[۱۹] و «من لم يكن همّه ما عنداللَّه سبحانه لم يدرك مُناه»؛ اگر عزم و قصد او آنچه نزد خداى سبحان است نباشد، به آرزوهاى خود نمي رسد.[۲۰]
همچنين ايشان توصيه مي فرمايند: «اقصر همتک علي ما يلزمک و لا تخض فيما لا يعنيک»؛ همت خود را صرف چيزهايي کن که به آن نياز داري و آنچه را به کار تو نمي آيد پيگيري مکن.[۲۱]
آری، انسان باید در تمام شئون زندگی، بلندهمت باشد و این بلندهمتی را در همه جنبه های زندگی خود بکار گیرد؛ بدین صورت که در تمام زمینه ها از جمله کسب علم، انجام عبادات، تأمین معاش و امور دیگری چون صله رحم، خوش اخلاقی در برابر مردم، دوری از هرگونه گناه، پرداختن به کار خیر و هر امری که شایسته یک انسان مومن است؛ همت عالی را سرلوحه کار خود قرار دهد.
آثار بلندهمتی
دستيابي به آرمانهاي بلند نياز به همتي بلند دارد؛ زيرا همتهاي بلند است كه مي تواند موانع را بردارد و آدمي را در مسير خود به اوج والايي برساند و آثار نيكویی نصيب انسان نمايد كه از جمله آن آثار عبارتند از:
- خشنودي خداوند متعال در کارهایی است که نشانگر همت عالی فرد باشد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «انّ الله یحبّ معالی الامور ...»؛ خداوند متعال از کارهای بزرگ و امور عالی خوشنود می گردد.[۲۲]
- شرافت نصیب کسی می شود که همت خود را صرف امور ناچیز نگرداند. حضرت امیرالمؤمنین علي علیه السلام می فرماید: «الّشرف بالهمم العالية لا بالرّمم البالية»؛ شرف و بلندى مرتبه به همتهاى بلند است نه به استخوانهاى كهنه شده.[۲۴] امام محمدباقر علیه السلام فرمودند: «لَا شَرَفَ كَبُعْدِ الْهِمَّة»؛ هيچ شرفي همانند بلندهمتي نيست.[۲۵]
- همت عالی صاحبش را به عظمت و بزرگي می رساند. حضرت علی علیه السلام می فرماید: «من رقی درجات الهمم عظّمته الامم»؛ هر که از نردبان همت بلند بالا رود؛ جهانیان او را به دیده تعظیم بنگرند[۲۶] و نيز مي فرمايند: «ما رفع امرء کهمّته»؛ هیچ چیز مانند همت بلند انسان را بزرگ نکرد.[۲۷] در كلام ديگر ايشان بزرگواری و آقایی را نتیجه داشتن همت بلند دانسته اند: «الکرم نتیجة علوّ الهمّة».[۲۸]
- بردباري: امام علی علیه السلام فرمود: «الْحِلْمُ وَالْأَنَاةُ تَوْأَمَانِ يُنْتِجُهُمَا عُلُوُّ الْهِمَّةِ»؛ بردبارى و درنگ هم آهنگ هستند و نتيجه آن بلند همّتى است.[۲۹]
- و فرمود: «من بذل جهد طاقته بلغ کُنه ارادته»؛ هر که توان خود را برای رسیدن به هدف خود بکار گیرد به تمام خواسته هایش خواهد رسید.[۳۰]
- و فرمود: «قدر الرّجل علی قدر همّته»؛ ارزش آدمي به اندازه همتش است.[۳۱]
- و فرمود: «من شرف الهمّة لزوم القناعة»؛ همت بلند، قناعت همیشگی همراه دارد.[۳۲]
- و فرمود: «شجاعة الرّجل علی قدر همّته»؛ شجاعت مرد به اندازه همت اوست.[۳۳]
آثار كم‌همتی
کارهای پست نشانه بیهمتی است. همانطور که همت بلند آدمی را رشد میدهد و به کمالات میرساند، همت کوتاه و بیتفاوتی به سقوط انسان میانجامد و آثاری از خود برجاي ميگذارد كه ميتوان به موارد ذيل اشاره كرد:
- کسی که همتش کوچک باشد فضائل او از دست میرود.[۳۴]
- محروم شدن از همنشيني با ديگران. امام علی علیه السلام ميفرمايند: با آدم کوتاه همت همصحبت مشو (که تو را نیز ساقط میکند.)[۳۵]
- كمارزش بودن؛ امام علی علیه السلام ميفرمايند: کسی که همتی جز پرکردن شکم ندارد قیمت او نیز همان است که از شکم او بیرون میآید.[۳۶]
- و نيز ميفرمايند: آدميتى براى كسى كه در او همتى نباشد، نيست.[۳۷]
- كمخير بودن؛ امام علی علیه السلام ميفرمايند: چه بیخیر است کسی که فکری جز شکم و شهوت ندارد.[۳۸]
- کسی که همتی جز دنیا ندارد هنگام مردن غصه او بسیار خواهد بود.[۳۹]
- زيانكار نيست مگر كسى كه همّت او نفس او باشد.[۴۰]
- حسادت به ديگران؛ امام علی علیه السلام ميفرمايند: حسادت دوست بر نعمتى از كمي همّت اوست.[۴۱]
پانویس
- ↑ مصطفوى، حسن؛ التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1360 ش، ج11، ص286
- ↑ راغب اصفهاني، حسين بن محمد؛ ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، خسروى حسينى سيد غلامرضا، تهران، انتشارات مرتضوى، 1375 ش، دوم، ج4، ص 528.
- ↑ نراقي، مولا مهدي؛ علم اخلاق اسلامي (ترجمه كتاب جامع السعادات)، ترجمه سيد جلال الدين مجتبوي، انتشارات حكمت، 1366 ه.ش، اول، ص 322.
- ↑ تميمى آمُدى، عبدالواحد بن محمد؛ غررالحكم، قم، دفتر تبليغات اسلامى، 1366 شمسى، اول، ص ۴۴۸، ح10275 «خیر الهمم اعلاها».
- ↑ نراقي، ملا احمد؛ معراج السعاده، قم، زهير، 1386 ه.ش، اول، ص178.
- ↑ صابرى يزدى، على رضا/ انصارى محلاتى، محمدرضا؛ الحكم الزاهرة با ترجمه انصارى، قم، مركز چاپ و نشر سازمان تبليغات اسلامى، دوم، 1375 ش، ص 458.
- ↑ غررالحكم، ص 383.
- ↑ الحياة با ترجمه احمد آرام، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1380 ش، ج6، ص 114
- ↑ خوانساري، جمال الدين؛ شرح آقا جمال الدين خوانساري بر غررالحكم، دانشگاه تهران، 1366 ش، ج1، ص 365.
- ↑ غررالحكم، ص 181 و 185 .
- ↑ همان، ص 252.
- ↑ همان، ص 398.
- ↑ همان، ص 391.
- ↑ نورى، حسین؛ مستدرك الوسائل، قم، مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1408 هجرى، اول، ج12، ص67.
- ↑ شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج2، ص 395.
- ↑ تميمى آمدى، عبدالواحد؛ تصنيف غررالحكم و دررالكلم، قم، دفتر تبليغات قم، 1366 ش، اول، ص 144.
- ↑ غررالحکم، ص 359.
- ↑ شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج2، ص223.
- ↑ همان، ج5، ص446.
- ↑ همان، ج5، ص410.
- ↑ تصنيف غررالحكم و دررالكلم، ص 477.
- ↑ شيخ حر عاملى؛ وسائل الشيعة، قم، مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1409 هجرى، اول، ج 17، ص 73.
- ↑ امين محمد، هيئت، اخلاق اسلامي، ترجمه سيد صادق شفائي زاده، دارالانصار، 1385 هـ.ش، ج1، ص700.
- ↑ شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج2، ص 106.
- ↑ علامه مجلسى؛ بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، اسلاميه، مختلف، ج75، ص165.
- ↑ غررالحکم، ص 448.
- ↑ همان، ص 359.
- ↑ همان، ص 382.
- ↑ سيد رضي؛ نهج البلاغة، محمد دشتى، قم، مشهور، 1379 ش، اول، ص739.
- ↑ غررالحکم، ص 444.
- ↑ شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج4، ص500.
- ↑ غررالحکم، ص 359.
- ↑ همان.
- ↑ شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج5، ص 210. «من صغرت همّته بطلت فضیلته»
- ↑ غررالحکم، ص 359. «من دنت همّته فلا تصحبه»
- ↑ همانجا «من کانت همّته ما یدخل فی بطنه کانت قیمته ما یخرج من بطنه»
- ↑ شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج6، ص 402. «لا مروّة لمن لا همّة له».
- ↑ غررالحکم، ص 359. «ما ابعد الخیر ممّن همّته بطنه و فرجه»
- ↑ همانجا «من کانت الدّنیا همّته اشتدّت حسرته عند فراقها».
- ↑ شرح آقا جمال الدين خوانسارى بر غررالحكم، ج6، ص 105. «ما المغبوط الّا من كانت همّته نفسه»
- ↑ همان، ج6، ص11 «من صغر الهمّة حسد الصّديق على النّعمة».
منابع
زینب طاهری، بلند همتی، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: 9 اردیبهشت 1391.
