حبیب نجار

این صفحه مدخلی از دانشنامه جهان اسلام است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

شخصیتى مسیحى كه در منابع اسلامى به مؤمن آل‌ یس ملقب است.

نسب حبیب نجار را به اختلاف، حبیب‌ بن اَبریا، حبیب‌ بن مرى و حبیب‌ بن اسرائیل ضبط كرده‌اند. شغلهاى گوناگونى چون ریسمان‌بافى و كفاشى براى او ذكر شده، گرچه حرفه وى در بیشتر منابع نجارى و لقبش نجار است و گفته‌اند چون پیش از ایمان آوردن بت‌تراش بوده است. او را با این لقب خوانده‌اند. درباره زندگى زاهدانه و رفتارهاى عابدانه وى مطالب اندكى در منابع آمده است.

نام حبیب نجار صریحاً در قرآن نیامده اما در منابع اسلامى، ضمن نقل ماجراى «اصحاب‌القریة» به نام وى تصریح شده است. بنابراین آیات پس از این كه اصحاب قریه دو رسولى را كه براى دعوت آنان به توحید آمده بودند، تكذیب می‌كنند. مردى شتابان از دوردست شهر می‌آید و مردم را به پیروى از رسولان فرامی‌خواند و ایمان خود را به پروردگار آشكار می‌سازد. پس از مرگ وى قوم او با صیحه‌اى هلاك می‌گردند. در منابع اسلامى، این مرد مؤمن حبیب نجّار دانسته شده است.

در تفاسیر و تواریخ اسلامى این داستان با تفصیل بیشتر و گاه با اختلافاتى نقل شده است. بر این اساس عیسى علیه‌السلام دو تن از حواریون خود را به انطاكیه (كه در قرآن «القَرْیة» خوانده شده است) می‌فرستد. فرستادگان عیسى در حوالى شهر با چوپان پیرى روبرو می‌شوند و او را به پرستش خدا و دین عیسى علیه‌السلام دعوت می‌كنند. چوپان از آنان درخواست معجزه می‌كند و ایشان پسر بیمار او را شفا می‌دهند و پیرمرد (كه همان حبیب نجّار است) به گفته‌هاى آنان ایمان می‌آورد.

دلایل دیگرى نیز براى ایمان آوردن حبیب نقل شده است، از جمله این كه رسولان، پسر او را كه هفت روز از مرگش می‌گذشت زنده كردند و دیگر این كه خودِ حبیب را كه به جذام مبتلا بود شفا دادند. فرستادگان پس از ورود به انطاكیه به دستور پادشاه زندانى می‌شوند. عیسى رسول سومى را به یاریشان می‌فرستد و آنان در حضور پادشاه معجزاتى از خود نشان می‌دهند اما پادشاه و اطرافیان او (بنابه قولی) تصمیم به قتل رسولان می‌گیرند. حبیب نجّار هنگامی‌ كه از این خبر آگاه می‌شود، شتابان خود را به منكران می‌رساند و آنان را به پذیرش یگانه‌پرستى و معاد دعوت می‌كند، اما مردم به او حمله می‌كنند و او را به طرز فجیعى به قتل می‌رسانند.

در منابع تفسیرى و روایى، از حبیب نجّار و ایمان وى تجلیل شده است. اگر چه به نوشته برخى منابع، وى پیش از ایمان به رسولان، مشرك بوده است و حتى گفته‌اند هفتاد سال بت می‌پرستیده است، ولى عده‌اى وى را در زمره كسانى چون ورقة بن نوفل، بحیرا و قس‌ بن ساعده شمرده‌اند كه پیش از بعثت پیامبر اكرم به او ایمان داشته‌اند، چنان‌ كه تصریح شده حبیب نجار ششصد سال پیش از ظهور اسلام به حضرت محمد صلی‌ اللّه‌ علیه‌ و آله‌ و سلم مؤمن بوده است.

بر اساس حدیثى نبوى، حبیب نجّار (كه از او با لقب مؤمن آل‌ یس یاد شده است) به همراه حزقیل (ملقب به مؤمن آل‌ فرعون) و حضرت على علیه‌السلام كسانی‌اند كه حتى لحظه‌اى به خدا كافر نشدند. در احادیث دیگرى از پیامبر اكرم، حبیب نجّار از صدیقان، مقربان الهى و اهل بهشت و یكى از مصادیق «ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِينَ» معرفى شده است.

در منبعى متقدم، محل دفن حبیب نجّار بازار انطاكیه ذكر شده است، اما به گزارش منابع جدید، مقبره وى در مشرق انطاكیه در دامنه كوه سلبیوس كه جبل حبیب نجار نامیده می‌شود، قرار دارد. در خیابان اصلى انطاكیه نیز مسجدى به نام حبیب نجار هست كه ابتدا كلیساى جامع انطاكیه بوده و در دوره اسلامى، مسجد شده است. در منبعى قدیمى نیز از وجود این مسجد خبر داده شده است. همچنین در یكى از تراجم نسبتاً متأخر از قریه‌اى به نام سیدى حبیب نجّار سخن گفته شده است. در انطاكیه امروزى قریه‌اى به این نام وجود ندارد اما ناحیه هم‌جوار مسجد حبیب نجّار، داربوس نام دارد كه شاید همان قریه باشد.

براى یافتن پیشینه تاریخى ماجراى حبیب نجّار در منابع مسیحى، به‌ ویژه در عهد جدید تلاش هایى شده است. گاهى حبیب نجّارِ منابع اسلامى را با یكى از پیامبران عهد جدید به نام آغابوس، یكى دانسته‌اند. همچنین در برخى منابع به قرابت معنایى نام تئوفیلس (به معناى دوستدار خدا) كه در عهد جدید آمده، با نام حبیب نجار توجه شده است، اما بر اساس توضیحات مفسران مسیحى عهد جدید، تطبیق این دو فرد صحیح به نظر نمی‌رسد. علاوه بر این، گفته شده كه حبیب نام چند تن از شهداى مسیحى بوده است.

منابع

• دانشنامه جهان اسلام، مدخل "حبیب نجار" از جواد محمدزاده مقدّم و طاهره محمدیان.