تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
سطر ۵: سطر ۵:
 
|تصویر= [[پرونده:تاریخ کامل.jpg|240px|وسط]]
 
|تصویر= [[پرونده:تاریخ کامل.jpg|240px|وسط]]
  
|نویسنده= ابوالحسن عزالدين ابن‌اثير
+
|نویسنده= عزالدین ابن اثیر
  
 
|موضوع= تاریخ اسلام
 
|موضوع= تاریخ اسلام
سطر ۱۱: سطر ۱۱:
 
|زبان= فارسی  
 
|زبان= فارسی  
  
|تعداد جلد= 33
+
|تعداد جلد= ۳۳
  
 
|عنوان افزوده1= مترجم
 
|عنوان افزوده1= مترجم
  
|افزوده1= ع‍ل‍ی‌ ه‍اش‍م‍ی‌ ح‍ائ‍ری‌
+
|افزوده1= عباس خلیلى، ع‍ل‍ی‌ ه‍اش‍م‍ی‌ ح‍ائ‍ری‌، اب‍وال‍ق‍اس‍م‌ ح‍ال‍ت‌
  
|عنوان افزوده2= مترجم
+
|عنوان افزوده2=  
  
|افزوده2= اب‍وال‍ق‍اس‍م‌ ح‍ال‍ت‌
+
|افزوده2=  
  
 
|لینک=
 
|لینک=
سطر ۲۵: سطر ۲۵:
 
}}
 
}}
  
 +
کتاب '''«تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران»'''، ترجمه «[[الکامل فى التاریخ (کتاب)|الکامل فى التاریخ]]» یا «کامل التواریخ» اثر [[عزالدین ابن اثیر]] مورخ بزرگ اسلامى در قرن ششم هجرى، شامل وقایع از آغاز خلقت تا سال ۶۲۸ قمرى است. این کتاب توسط عباس خلیلى و ابوالقاسم حالت به فارسى با عنوان مذکور ترجمه شده است.
  
كتاب تاريخ كامل بزرگ اسلام و ايران، ترجمه الكامل فى التاريخ يا كامل التواريخ شامل وقايع از آغاز خلقت تا سال 628 هجرى قمرى است كه ابوالحسن عزالدين ابن‌اثير مورخ بزرگ اسلامى در قرن ششم نوشته است. اين كتاب توسط عباس خليلى و ابوالقاسم حالت به فارسى با عنوان تاريخ كامل بزرگ اسلام و ايران ترجمه شده است.
+
== مؤلف کتاب ==
 +
ابوالحسن علی بن محمد بن محمد ابن اثیر (۶۳۰-۵۵۵ ق) ملقب به "عزالدین"، [[محدث]] و مورخ ادیب [[اهل سنت|اهل تسنن]] می‌باشد. برادر بزرگتر او [[مجدالدین ابن اثیر]] (م، ۶۰۶ ق) صاحب کتاب «[[النهایه فی غریب الحدیث و الاثر (کتاب)|النهایه فی غریب الحدیث و الاثر]]» است.  
  
==مزایای کتاب==
+
عزالدین ابن اثیر در نیمه دوم قرن ششم و اول قرن هفتم زندگى کرد. حیات او که معاصر با پنج تن از خلفاى [[حکومت بنی عباس|بنى عباس]] بود، بحرانهاى سیاسى متعددى را دربرمى گرفت که مهمترین آنها افول دولت سلجوقى، انقراض فاطمیان بدست صلاح الدین ایوبى، تعرض صلیبی ها به صفحات شرقى مدیترانه و ورود مغول به جهان [[اسلام]] بود. این مورخ بزرگ، چون همزمان با استیلاى مغول بوده مى‌توان گفت: از لحاظ زمانى نخستین مورخى است که وقایع عصر مغول را نسبتاً به تفصیل آورده، مخصوصاً وقایع زمان قراختاییان و خوارزمشاهیان تا اواخر ایام سلطنت جلال‌الدین منکبرنى را ضبط کرده و در گردآورى مواد کتاب الکامل نیز نهایت دقت را بکار برده است، به همین جهت کتاب او یکى از منابع مهم تاریخ مغول شمرده مى‌شود.
  
اثر مهم ابن اثير، چنانكه گفتيم تاريخ بزرگ او به نام «الكامل فى التاريخ» است كه به كامل ابن اثير معروف است.
+
وی صاحب کتب مهم تاریخی دیگری مانند [[اسدالغابه فی معرفة الصحابه]]، اللباب فی تهذیب الانساب و التاریخ الباهر است. ابن اثیر سرانجام در سال ۶۳۰ هجری قمری در موصل از دنیا رفت.
  
اين مورخ بزرگ، چون همزمان با استيلاى مغول بوده مى‌توان گفت: از لحاظ زمانى نخستين مورخى است كه وقايع عصر مغول را نسبتاً به تفصيل آورده، مخصوصاً وقايع زمان قراختاييان و خوارزمشاهيان تا اواخر ايام سلطنت جلال‌الدين منكبرنى را ضبط كرده و در گردآورى مواد كتاب نيز نهايت دقت را بكار برده است به همين جهت كتاب او يكى از منابع مهم تاريخ مغول شمرده مى‌شود.
+
==محتوای کتاب==
  
==ساختار==
+
تاریخ «کامل» چنان که از نامش برمى‌آید، تاریخى جامع و کامل است که مؤلف آن وقایع کلیه کشورهاى اسلامى و برخى از کشورهاى غیراسلامى را تا سال ۶۲۸ هجرى قمرى ضبط کرده است.
  
متن عربى تاريخ «كامل» ابن‌اثير سيزده مجلد قطور است كه آخرين مجلد آن به اعلام تخصيص يافته است. هر مجلد از اين تاريخ در حدود هفتصد صفحه دارد و هر صفحه آن كه به فارسى برگردد، تقريباً شامل سه صفحه از صفحاتى مى‌شود كه در اين كتاب ملاحظه مى‌فرماييد.
+
در این تاریخ، زندگانى [[پیامبران]]، به ویژه [[پیامبر اسلام]] و حوادث دوران پادشاهان [[ایران|ایران]] از پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان گرفته تا سلسله‌هاى بعد از [[اسلام]] و کارهاى همه خلفا و سلاطین سرزمین‌هاى [[بین النهرین|بین النهرین]]، [[عربستان]]، [[شام]]، روم شرقى ([[ترکیه|ترکیه]] فعلى)، نواحى شمال افریقا، اسپانیا، احوال فرمانروایان نواحى شرق، شمال شرق و شمال غرب ایران؛ مانند [[ماوراءالنهر]]، ترکستان، گرجستان، ارمنستان و غیره همه به تفصیل ذکر شده و اگر تاریخى وجود داشت که رویدادهاى تمام نقاط مذکور را تا این روزگار به همان تفصیل ضبط کرده بود، امروز علاقمندان به تاریخ شاید نیازى به تهیه تاریخ‌هاى دیگر نداشتند.
  
از اينجا مى‌توان پى برد كه تاريخ ابن‌اثير تا چه اندازه بزرگ و مفصل است و چرا ترجمه يازده مجلد آن در فارسى بيست و هفت مجلد شده كه هر مجلد نزديك به چهارصد صفحه دارد.
+
مترجمین محترم در ترجمه کتاب، تا آنجا که امکان داشته، نهایت دقت را بکار برده‌اند. متن عربى تاریخ الکامل که در بیروت چاپ شده، دوازده جلد است و جا داشت که از جلد اول آن ترجمه شود؛ ولى شادروان عباس خلیلى شاید جلد اول را که شامل احوالات [[پیامبران]] و پادشاهان ایرانى قبل از اسلام است، ضرورى ندیده و از ترجمه آنها صرفنظر کرده است. مترجم خود در این‌باره می‌گوید: «مجلد اول این کتاب حاوی قسمتی از تاریخ ایران است و به عقیده مورخین یا مردم قرون قبل شارح تاریخ عالم است از اول خلقت و ظهور آدم، ولی چون مملو از [[خرافات]] است و اغلب از [[تورات]]، افسانه‌های تاریخی پادشاهان ایران نقل شده و ایرانیان را از ترجمه و نقل آن بی‌نیاز می‌دانیم... از مجلد دوم شروع نمودیم.»
  
چون مرحوم خليلى كار خود را از مجلد دوم شروع كرده، نخستين مجلد ترجمه فارسى آن به عنوان «جلد اول» از چاپ درآمده و همين طور به ترتيب ادامه يافته تا جلد بيست و هفتم كه آخرين قسمت از تاريخ ابن‌اثير است و ترجمه تا پايان كتاب مى‌باشد.
+
مرحوم خلیلى از تولد پیغمبر اسلام و زندگانى آن حضرت تا وقایع سال ۳۵۸ هجرى قمرى را ترجمه کرد که متاسفانه عمرش کفاف نداد و در بیست و یکم بهمن ماه سال ۱۳۵۰ زندگى را بدرود گفت. پس از آن، براى این که ترجمه «کامل» ناقص نماند به نویسنده نامى و دانشمند گرامى، هاشمى حائرى پیشنهاد شد تا با تسلطى که در زبان عربى و همچنین در نویسندگى دارند کارى را که عباس خلیلى اقدام کرده دنبال کنند و ترجمه این تاریخ معتبر را به پایان برسانند. ایشان نیز از وقایع سال ۳۵۹ تا رویدادهاى سال ۴۹۹ را ترجمه فرمودند؛ بعد به علت بیمارى چشم و ضعف قوه باصره از از ترجمه بقیه کتاب معذرت خواستند.
  
بنابراين چاره‌اى نبود جز اين كه ترجمه فارسى مجلد اول كتاب، به عنوان «قسمت قبل از اسلام» چاپ شود و مجلدات فارسى آن - هر چند جلد كه مى‌شود - مجدداً از يك به بعد شماره بخورد.
+
آقاى ابوالقاسم حالت نیز ادامه ترجمه این کتاب را بر عهده گرفت. وی ضمن ترجمه این کتاب شهرهایى را که فکر مى‌کرده، در نظر خواننده معمولى ناشناخته است و شناختن آنها ضرورى است، در ذیل صفحات توضیح داده است.
  
==محتوا==
+
==منابع==
 
 
چهارده جلد اين تاريخ را كه شايد معتبرترين تاريخ اسلامى شمرده شود، شادروان عباس خليلى اديب و دانشمند معروف ترجمه كرد و مابقى را آقاى هاشمى حائرى ترجمه نموده‌اند.
 
 
 
تاريخ «كامل» چنان كه از نامش برمى‌آيد، تاريخى جامع و كامل است كه مؤلف آن وقايع كليه كشورهاى اسلامى و برخى از كشورهاى غيراسلامى را تا سال 628 هجرى قمرى ضبط كرده است.
 
 
 
در اين تاريخ زندگانى [[پيامبران]]، به ويژه [[پيامبر اسلام]] و حوادث دوران پادشاهان ايران از پيشداديان، كيانيان، اشكانيان و ساسانيان گرفته تا سلسله‌هاى بعد از اسلام و كارهاى همه خلفا و سلاطين سرزمين‌هاى بين النهرين، عربستان، شام، روم شرقى (تركيه فعلى)، نواحى شمال افريقا، اسپانيا، احوال فرمانروايان نواحى شرق، شمال شرق و شمال غرب ايران؛ مانند ماوراءالنهر، تركستان، گرجستان، ارمنستان و غيره همه به تفصيل ذكر شده و اگر تاريخى وجود داشت كه رويدادهاى تمام نقاط مذكور را تا اين روزگار به همان تفصيل ضبط كرده بود، امروز علاقمندان به تاريخ شايد نيازى به تهيه تاريخ‌هاى ديگر نداشتند.
 
  
اگر چه ناگفته نبايد گذاشت كه شيوه تاريخ‌نگارى ابن‌اثير شيوه يك مورخ امروزى نيست و او در بسيارى از موارد، طورى پيشامدهاى تاريخى تعليل و توجيه مى‌كند كه امروز قابل قبول نمى‌باشد.
+
*نرم افزار ایران اسلامی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 
 
اما تفصيلى كه او در شرح وقايع قائل شده از آن گونه تفصيلاتى نيست كه درازگويى‌هاى خسته كننده به شمار آيد و خواننده را ملول كند. بر عكس، در اين كتاب شرح هر پيشامدى با جزئيات جالب، نكات، لطائف و ظرائف دلپسندى همراه است و اين‌ها است كه تاريخ را شيرين و خواندن آن را لذت‌آور مى‌سازد.
 
 
 
مثلاً جنگ‌ها را كه از وقايع مهم است، اغلب تواريخ خيلى مختصر و خشك نقل مى‌كنند؛ ولى تاريخ «كامل» مانند يك داستان رزمى برخى از صحنه‌هاى جنگ را چنان مشروح و با روح مجسم كرده كه خواننده ضمن خواندن آنها بى‌اختيار حس مى‌كند كه تماشاگر ميدان جنگ است.
 
 
 
از تاريخ قديم ايران نيز پادشاهان كيانى، اشكانى و ساسانى را تا انقراض سلسله ساسانيان و ظهور اسلام شرح داده، از آن پس وقايع تاريخ بعد از اسلام را سال به سال نقل كرده است.
 
 
 
مترجمين محترم در ترجمه كتاب، تا آنجا كه امكان داشته، نهايت دقت را بكار برده‌اند. در زمستان سال 1352 هنگامى كه ترجمه بقيه تاريخ ابن‌اثير - يعنى ترجمه وقايعى كه از سال 500 هجرى قمرى به بعد روى داده - به آقاى هاشمى واگذار شد، پيش‌گفتار كوتاهى زيرعنوان «احوالات برادران ابن‌اثير و سخنى چند درباره ترجمه الكامل فى التاريخ» نوشت كه در آغاز مجلد هيجدهم دوره فارسى آن چاپ شد.
 
 
 
در آنجا پس از سخنى كوتاه درباره سه برادرى كه مشهور به «ابن‌اثير» هستند و معرفى عزالدين ابن اثير و تاريخ كامل او شرح مختصرى نيز راجع به جريان ترجمه اين كتاب مهم و مفصل نگاشته است.
 
 
 
متن عربى تاريخ الكامل كه در بيروت چاپ شده، دوازده جلد است و جا داشت كه از جلد اول آن ترجمه شود؛ ولى شادروان عباس خليلى شايد جلد اول را كه شامل احوالات [[پيامبران]] و پادشاهان ايرانى قبل از اسلام است، ضرورى نديده و از ترجمه آنها صرفنظر كرده است.
 
 
 
مرحوم خليلى از تولد پيغمبر اسلام و زندگانى آن حضرت تا وقايع سال 358 هجرى قمرى را ترجمه كرد كه متاسفانه عمرش كفاف نداد و در بيست و يكم بهمن ماه سال 1350 زندگى را بدرود گفت.
 
 
 
پس از آن، براى اين كه ترجمه كامل ناقص نماند به نويسنده نامى و دانشمند گرامى، هاشمى حائرى پيشنهاد شد تا با تسلطى كه در زبان عربى و همچنين در نويسندگى دارند كارى را كه عباس خليلى اقدام كرده دنبال كنند و ترجمه اين تاريخ معتبر را به پايان برسانند.
 
 
 
ايشان نيز از وقايع سال 359 تا رويدادهاى سال 499 را ترجمه فرمودند؛ بعد به علت بيمارى چشم و ضعف قوه باصره از از ترجمه بقيه كتاب معذرت خواستند.
 
 
 
آقاى ابوالقاسم حالت نيز ادامه ترجمه اين كتاب را به چند علت بر عهده گرفت:
 
* اول علاقه‌اى كه شخصاً به كتب ادبى و تاريخى داشت.
 
* دوم تشويق بعضى از دوستان كه سخنان دلگرم كننده آنان اين كار را - كه در نظرش مشكل مى‌نمود - آسان جلوه داد.
 
* سوم روانى و سلاست عبارات تاريخ «الكامل» كه با لغات و انشايى بسيار ساده نوشته شده، به طورى كه خواننده در حين خواندن آن كم‌تر به لغات مشكل و متروك يا عبارات معقد و پيچيده برخورد مى‌كند.
 
 
 
ضمن ترجمه اين كتاب شهرهايى را كه فكر مى‌كرده، در نظر خواننده معمولى ناشناخته است و شناختن آنها ضرورى است، در ذيل صفحات توضيح داده است.
 
 
 
بعضى از اين توضيحات قدرى مفصل است؛ ولى چون فكر مى‌كرده كه اين تفصيل نيز ممكن است براى برخى از خوانندگان قابل استفاده باشد.
 
 
 
پيش‌گفتارى هم مؤسسات ناشر اين تاريخ - كه در بيروت چاپ شده - راجع به طرز تصحيح و تنقيح متن و آرايش و پيرايش چاپ آن نوشته و به آغاز كتاب افزوده‌اند. پس از آن شرحى تحت عنوان «عزالدين ابن‌اثير» درباره زندگى او و كتاب او - الكامل فى التاريخ - نگاشته‌اند. مترجم محترم اين دو مقاله را نيز ترجمه كرده است.
 
 
 
==وضعیت نشر==
 
 
 
* علي‌اكبر علمي، 1365، تهران
 
* مؤسسه مطبوعات علمى‌، تهران‌، 1371
 
* نشر داد، تهران، 1374 (خصوص بخش بعد از اسلام)
 
 
 
==منابع==
 
* مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار ایران اسلامی، بخش کتابشناسی
 
* سایت lib.ir
 
  
 
[[رده:منابع تاریخ اسلام]]
 
[[رده:منابع تاریخ اسلام]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۳۰

تاریخ کامل.jpg
نویسنده عزالدین ابن اثیر
موضوع تاریخ اسلام
زبان فارسی
تعداد جلد ۳۳
مترجم عباس خلیلى، ع‍ل‍ی‌ ه‍اش‍م‍ی‌ ح‍ائ‍ری‌، اب‍وال‍ق‍اس‍م‌ ح‍ال‍ت‌

کتاب «تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران»، ترجمه «الکامل فى التاریخ» یا «کامل التواریخ» اثر عزالدین ابن اثیر مورخ بزرگ اسلامى در قرن ششم هجرى، شامل وقایع از آغاز خلقت تا سال ۶۲۸ قمرى است. این کتاب توسط عباس خلیلى و ابوالقاسم حالت به فارسى با عنوان مذکور ترجمه شده است.

مؤلف کتاب

ابوالحسن علی بن محمد بن محمد ابن اثیر (۶۳۰-۵۵۵ ق) ملقب به "عزالدین"، محدث و مورخ ادیب اهل تسنن می‌باشد. برادر بزرگتر او مجدالدین ابن اثیر (م، ۶۰۶ ق) صاحب کتاب «النهایه فی غریب الحدیث و الاثر» است.

عزالدین ابن اثیر در نیمه دوم قرن ششم و اول قرن هفتم زندگى کرد. حیات او که معاصر با پنج تن از خلفاى بنى عباس بود، بحرانهاى سیاسى متعددى را دربرمى گرفت که مهمترین آنها افول دولت سلجوقى، انقراض فاطمیان بدست صلاح الدین ایوبى، تعرض صلیبی ها به صفحات شرقى مدیترانه و ورود مغول به جهان اسلام بود. این مورخ بزرگ، چون همزمان با استیلاى مغول بوده مى‌توان گفت: از لحاظ زمانى نخستین مورخى است که وقایع عصر مغول را نسبتاً به تفصیل آورده، مخصوصاً وقایع زمان قراختاییان و خوارزمشاهیان تا اواخر ایام سلطنت جلال‌الدین منکبرنى را ضبط کرده و در گردآورى مواد کتاب الکامل نیز نهایت دقت را بکار برده است، به همین جهت کتاب او یکى از منابع مهم تاریخ مغول شمرده مى‌شود.

وی صاحب کتب مهم تاریخی دیگری مانند اسدالغابه فی معرفة الصحابه، اللباب فی تهذیب الانساب و التاریخ الباهر است. ابن اثیر سرانجام در سال ۶۳۰ هجری قمری در موصل از دنیا رفت.

محتوای کتاب

تاریخ «کامل» چنان که از نامش برمى‌آید، تاریخى جامع و کامل است که مؤلف آن وقایع کلیه کشورهاى اسلامى و برخى از کشورهاى غیراسلامى را تا سال ۶۲۸ هجرى قمرى ضبط کرده است.

در این تاریخ، زندگانى پیامبران، به ویژه پیامبر اسلام و حوادث دوران پادشاهان ایران از پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان گرفته تا سلسله‌هاى بعد از اسلام و کارهاى همه خلفا و سلاطین سرزمین‌هاى بین النهرین، عربستان، شام، روم شرقى (ترکیه فعلى)، نواحى شمال افریقا، اسپانیا، احوال فرمانروایان نواحى شرق، شمال شرق و شمال غرب ایران؛ مانند ماوراءالنهر، ترکستان، گرجستان، ارمنستان و غیره همه به تفصیل ذکر شده و اگر تاریخى وجود داشت که رویدادهاى تمام نقاط مذکور را تا این روزگار به همان تفصیل ضبط کرده بود، امروز علاقمندان به تاریخ شاید نیازى به تهیه تاریخ‌هاى دیگر نداشتند.

مترجمین محترم در ترجمه کتاب، تا آنجا که امکان داشته، نهایت دقت را بکار برده‌اند. متن عربى تاریخ الکامل که در بیروت چاپ شده، دوازده جلد است و جا داشت که از جلد اول آن ترجمه شود؛ ولى شادروان عباس خلیلى شاید جلد اول را که شامل احوالات پیامبران و پادشاهان ایرانى قبل از اسلام است، ضرورى ندیده و از ترجمه آنها صرفنظر کرده است. مترجم خود در این‌باره می‌گوید: «مجلد اول این کتاب حاوی قسمتی از تاریخ ایران است و به عقیده مورخین یا مردم قرون قبل شارح تاریخ عالم است از اول خلقت و ظهور آدم، ولی چون مملو از خرافات است و اغلب از تورات، افسانه‌های تاریخی پادشاهان ایران نقل شده و ایرانیان را از ترجمه و نقل آن بی‌نیاز می‌دانیم... از مجلد دوم شروع نمودیم.»

مرحوم خلیلى از تولد پیغمبر اسلام و زندگانى آن حضرت تا وقایع سال ۳۵۸ هجرى قمرى را ترجمه کرد که متاسفانه عمرش کفاف نداد و در بیست و یکم بهمن ماه سال ۱۳۵۰ زندگى را بدرود گفت. پس از آن، براى این که ترجمه «کامل» ناقص نماند به نویسنده نامى و دانشمند گرامى، هاشمى حائرى پیشنهاد شد تا با تسلطى که در زبان عربى و همچنین در نویسندگى دارند کارى را که عباس خلیلى اقدام کرده دنبال کنند و ترجمه این تاریخ معتبر را به پایان برسانند. ایشان نیز از وقایع سال ۳۵۹ تا رویدادهاى سال ۴۹۹ را ترجمه فرمودند؛ بعد به علت بیمارى چشم و ضعف قوه باصره از از ترجمه بقیه کتاب معذرت خواستند.

آقاى ابوالقاسم حالت نیز ادامه ترجمه این کتاب را بر عهده گرفت. وی ضمن ترجمه این کتاب شهرهایى را که فکر مى‌کرده، در نظر خواننده معمولى ناشناخته است و شناختن آنها ضرورى است، در ذیل صفحات توضیح داده است.

منابع

  • نرم افزار ایران اسلامی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.