اباضیه

تاسيس مذهب اباضيه منسوب به عبد الله اباض تميمي است عده اي از محققان مذهب اباضي نسبت مذهب خود را به عبد الله اباضي نفي نمي کنند، ولي انتساب آنرا به جابر ابن زيد(ابوشعثاء) ترجيح مي دهند، وبرآنند که عبد الله در آراء و اعمال خود طبق فتاواي جابر تصميم مي گرفته است. وي در سال 18 هجري در نزديکي شهر نزوي، مرکز حکومت عمان، به دنيا آمد ودر سال 93 هجري در بصره وفات کرد.

برخي ديگر از محققان بر آنند که مذهب اباضي در اصل دو موسس داشته است: يکي رهبري سياسي آن را بر عهده داشته است که عبدالله اباض است و ديگري رهبري علمي و فقهي آنرا که جابر ابن زيد مي باشد.

اگر بخواهيم درباره اباضيه هاي عمان که محل تولد جابر ابن زيد است کمي صحبت کنيم مطالب زير قابل ذکر است؛ عمان واقع در جنوب شرقي شبه جزيره عربستان، کشوري سلطان نشين است، پايتخت آن شهر مسقط مي باشد به روايت اصطخري آب و هواي آنجا گرم استوايي مي باشد. شهر هاي صحار، صور، قلهات و دبا مهمترين شهرهاي عمان بوده اند اما امروزه مسقط بندرگاه مهم عمان است، مردم اين کشور بيشتر پيرو مذهب اباضي هستند قبلا کانون امامت فرقه اباضي شهر"نزوي" بوده است. اولين کسي که از اهل عمان مسلمان شد " مازن بن غضوبه" ميباشد يکسال پس از اسلام آوردن مازن ، گروه ديگري از اهل عمان به نزد پيامبر رفتند و اسلام آوردند. پادشاه ايران در اين زمان شيرويه بود و مرزبان ايراني عمان هم"باذان نام داشت و شيرويه از مرزبان خواست که راجع به پيامبر نوظهور تحقيق کند مرزبان در اثر اين ملاقات مسلمان شد و اکثريت اهل عمان را نيز به اسلام در آورد.

خوارجي که از زمان خلافت حضرت علي(ع) شروع به شکل گرفتن نمودند بعدها به دسته هاي مختلف بخش شدند که از آن جمله صفريان، نجدات، اباضيه، عجارده و... بودند، اما اکنون اباضيه آن تفکرات تند و شديد خوارج را ندارند ولي به هر حال آنها را جزء خوارج مي دانند.

چند تن از شخصيت هاي اباضي عمان

1- الامام جابر ابن زيد، قواعد و اصول مذهبي فرقه اباضيه را ايشان پي ريزي کرده است. 2- ابو عبيده مسلم ابن ابي کريمه تميمي؛ تکميل صورت نهايي مذهب اباضي به لحاظ فکري و عقيدتي و تحرير آراء و اقوال آن در زمان وي انجام شد. 3- ربيع ابن حبيب فراهيدي؛ او محدث و فقيهي بزرگ بود.

ويژگي هاي فقهي اين مذهب

مصادر تشريع اباضي قرآن،سنت ، اجماع،قياس و استدلال مي باشد، آنها مصدر اساسي دين در عقايد، عبادات، اخلاق ومعاملات را قرآن مي دانند. مصدر دوم:

سنتي است که بايد به حد تواتر رسيده باشد.

مصدر سوم:

اجماع مصدر سوم است که البته اجماع قولي را حجت قطعي و اجماع سکوتي را حجت ظني مي دانند.

مصدر چهارم :

قياس است که طبق قواعد و ضوابط خاص خود در کتب اصول بايد به آن پرداخت.

مصدر پنجم:

استدلال است که استصحاب، استحسان و مصالح مرسله در آن مي گنجد.

مميزات فقهي اباضيه

1- شهادت به يکتايي خدا، نبوت، حقانيت قرآن، عباداتي مثل نماز و روزه را جزء ايمان مي دانند.

2- از مميزات فقهي اباضيه اعتدال آنان در بين افراط و تفريط است اين اعتدال در چند جنبه مورد بررسي قرار مي گيرد:

اعتدال در مساله حديث و راي،

اعتدال در منش سياسي و روش مذهبي.

مسائل فقهي اباضيه

1- طعام اهل کتاب را حرام مي دانند ولي اگر تحت ذمه بيايند طعامشان حلال است.

2- دفع مفسده بر جلب آن تقدم دارد.

3- مسافر نمازش را بايد قصر بخواند.

4- باب اجتهاد را باز مي دانند. صفات مجتهد، عالم در لغت واصول دين و فقه و مصادر ادله.

5- واجبات؛ علم وايمان ، نماز، روزه،زکات ، حج ، توبه، امر به معروف و نهي از منکر و جهاد.

6- معتقد به وجوب نماز جمعه هستند.

7- قنوت را نمي خوانند.

چند نمونه از کتابهاي احکام اباضيه

اجوبه ابي نبهان

اجوبه فقهيه ابو يعقوب وارجلاني

احکام الدماء ابي العباس احمد ابن محمد

احکام الزکات جاعد ابن خميس خروصي

احکام السفر في الاسلام يحيي معمر

رساله" في احکام الزکات" مسلم ابن ابي کريمه

موسس مذهب اباضيه

آن روايتي که بين مورخان ملل ونحل مشهور است اين است که موسس مذهب اباضي عبدالله بن اباض تميمي است، مشهور است که ايشان عصر معاويه ابن ابي سفيان را درک کرده است.البته عده ديگري موسس اين فرقه را جابر ابن زيد مي دانند، جابر از بسياري از صحابه کسب دانش کرده . در فقه و حديث متبحر بود و از علي ابن ابي طالب، ابن عباس و عايشه حديث نقل کرده است. جابر اهل عمان بود و به همين دليل بررسي تحولات تاريخي عمان ما را در شناخت جابر و مذهبش مي تواند کمک کند.

تحولات تاريخي اباضيه

انديشه اباضيه از سال 132 مذهب رسمي عمان شد. البته اولين تاريخ رسمي ورود اباضيه به عمان بين سالهاي 75 تا 95 ميباشد، وقتي جابر ابن زيد توسط حجاج ابن يوسف ثقفي از بصره به عمان تبعيد شد. چند دليل اجابت اهل عمان به دعوت اباضيه عبارتند از؛ اولا اينکه جابر خود اهل ازد است و قبيله غالب در عمان هم همين قبيله بوده است. علاوه بر اين افکار معتدل و آراء رهبر اباضي يعني جابر ابن زيد نيز در اين مساله نقش مهمي داشته است. در اواخر دوران اموي، اباضيان به صورت غير رسمي و در مرحله کتمان در جبال و کوهستانهاي عمان زندگي مي کردند و آنها عمر ابن عبدالعزيز را امير المومنين مي خواندند.در زمان عباسيان هم که جناح ابن عباده و محمد ابن جناح حاکم عباسي بودند ودر قدرت يابي اباضيه نقش موثري داشتند. پس از سالها دعوت مخفيانه و کتماني اباضيه توسط داعيان ورهبران اين فرقه بالاخره تمامي تلاشهاي گذشتگان براي اقامه امامت و حاکميت اباضيه در عمان به ثمر نشست.

امامان اباضيه به ترتيب عبارتند از؛

جلندي بن مسعود، محمد ابن عبدالله ابن ابي عفان، وارث ابن کعب خروصي، غسان ابن عبدالله يحمدي، عبدالملک ابن حميد، مهنا ابن جيفر، راشد ابن نظر. حضور استعمارگران در منطقه و بالخصوص در عمان و عدم اقتدا ر ا رگان امامت در جامعه ديني و سياسي قرن نهم و دهم هجري ، باعث استقرار دو لت هاي غربي در اين کشور مي شود.

عقايد کلامي اباضيه

دسته اي اين عقيده را دارند که اباضيه تنها در مساله تخطئه حکميت و شرط ندانستن قرشي بودن امام با ساير فرق تفاوت دارند اما در ساير مسائل نهايتا با يکي از فرق موافق هستند چنانچه مثلا در مساله صفات خدا، رويت، تنزيه، تاويل و حدوث قرآن با معتزله و شيعه توافق دارند راي آنها در مساله شفاعت به معتزله نزديک است. چند مورد از تفاوتها و توافق هاي آنها را با مذاهب ديگر ذکر مي کنيم،

تفاوتهاي آنها با اهل سنت و اشاعره

مرتکبان گناه کبيره ممکن است شفاعت يابند، صفات خدا زائد بر ذات او هستند، مرتکبان گناه کبيره الزاما به دوزخ نمي روند،اثبات صفات خبريه بدون تاويل، رويت بصري خدا در قيامت براي مومنان.

با قدريه و معتزله در عقايد زير مخالفند؛

نفي قدر الهي در افعال انسان، اراده خدا بر افعال قبيح تعلق نمي گيرد، اينکه منزلتي بين ايمان وکفر براي مرتکبان گناه کبيره وجود دارد. ودر عقايد زير با آنها موافقند؛ صفات خدا عين ذات او هستند، عدم امکان رويت بصري خدا ،انکار نص در مساله امامت، اثبات استحقاق ثواب براي مومن، هر گاه مرتکب گناه نشود يا توبه کند.

منابع

1- الکشف والبيان قلهاتي

2- اللمعه المرضيه من اشعه الاباضيه سالمي ، نورالدين2

3- معجم مصادر الاباضيه علي اکبر ضيائي

4- الاباضيه في المصر والمغرب عبد الحليم ، رجب محمد

5- الاباضيه بين الفرق الاسلاميه معمر ، علي يحيي

6- دايره المعارف بزرگ اسلامي جلد2

7- مشوهات الاباضيه بحاز، ابراهيم

8- من هم الاباضيه خليفه نامي، عمرو

اباضیه، سایت رحماء ( بخش دانشنامه فرق و مذاهب) بازیابی: دهم مرداد 1394