جعاله: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
پاداش معينى را كه در برابر كار [[حلال]] و عقلايى بر عهده مى گيرند، «جعاله» مى گويند. كسى را كه چنين تعهدى مى كند، «جاعل» (كارفرما)، انجام دهنده كار را «عامل» (پيمان‌كار) و پاداش تعهد شده را «جُعل» يا «جَعيله» مى نامند.<ref> تحريرالوسيله، ج ص 538.</ref>
+
پاداش معینى را که در برابر کار [[حلال]] و عقلایى بر عهده مى گیرند، '''«جُعاله»''' مى گویند. کسى را که چنین تعهدى مى کند، «جاعل» (کارفرما)، انجام دهنده کار را «عامل» (پیمان‌کار) و پاداش تعهد شده را «جُعل» یا «جَعیله» مى نامند.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۳۸.</ref>
  
'''كاربرد جُعاله '''
+
==کاربرد جُعاله==
  
در كارهاى خدماتى، گاهى ميان طرفين از نظر تعيين مدت و اجرت و چگونگى انجام كار، توافق صورت مى گيرد كه بدان، «قرارداد اجاره» مى گويند. گاهى ديگر چنين توافقى ممكن نيست و از پيش نمى توان مدت كار و چگونگى انجام و پاداش مناسب آن را به درستى تعيين كرد؛ مثل كسى كه چيزى گم كرده و براى يافتن آن مژدگانى تعيين مى كند، يا كسى كه مى خواهد بنا يا تعمير ساختمانى را به شخصى معين يا نامعين واگذارد و در برابر، پرداخت وجهى را متعهد مى شود. در اين گونه موارد، كارفرما تنها به نتيجه مورد نظر توجه دارد و به سادگى يا دشوارى و چگونگى انجام كار توجهى ندارد.
+
در کارهاى خدماتى، گاهى میان طرفین از نظر تعیین مدت و اجرت و چگونگى انجام کار، توافق صورت مى گیرد که بدان، قرارداد «[[اجاره]]» مى گویند. گاهى دیگر چنین توافقى ممکن نیست و از پیش نمى توان مدت کار و چگونگى انجام و پاداش مناسب آن را به درستى تعیین کرد؛ مثل کسى که چیزى گم کرده و براى یافتن آن مژدگانى تعیین مى کند، یا کسى که مى خواهد بنا یا تعمیر ساختمانى را به شخصى معین یا نامعین واگذارد و در برابر، پرداخت وجهى را متعهد مى شود. در این گونه موارد، کارفرما تنها به نتیجه مورد نظر توجه دارد و به سادگى یا دشوارى و چگونگى انجام کار توجهى ندارد.
  
نياز جامعه به چنين توافق هايى، اجتناب ناپذير است. [[اسلام]] نيز آن را به  عنوان «جعاله» مورد تأييد قرار داده است. امروزه بيشتر كارهاى بزرگ خدماتى، عمرانى يا تأسيساتى؛ مانند راه سازى، ساختمان سازى، راه اندازى كارخانه، حفارى و حمل و نقل، كه به صورت مناقصه برگزار مى شود، بر اساس «جُعاله» است. شركت هاى بزرگ پيمان كارى نيز براى همين منظور به  وجود آمده اند.
+
نیاز جامعه به چنین توافق هایى، اجتناب ناپذیر است. [[اسلام]] نیز آن را به  عنوان «جُعاله» مورد تأیید قرار داده است. امروزه بیشتر کارهاى بزرگ خدماتى، عمرانى یا تأسیساتى؛ مانند راه سازى، ساختمان سازى، راه اندازى کارخانه، حفارى و حمل و نقل، که به صورت مناقصه برگزار مى شود، بر اساس «جُعاله» است. شرکت هاى بزرگ پیمان کارى نیز براى همین منظور به  وجود آمده اند.
  
'''شرايط جعاله '''
+
==شرایط جعاله==
  
* 1- جاعل، بايد واجد شرايط عمومى معامله (بلوغ، رشد و خرد، قصد و اختيار، و حق تصرف در مال خود) باشد.
+
*۱- جاعل، باید واجد شرایط عمومى معامله ([[بلوغ‌]]، رشد و خرد، قصد و اختیار، و حق تصرف در مال خود) باشد.
  
* 2- عامل، بايد بتواند بدون منع شرعى يا عقلى جعاله را انجام دهد.
+
*۲- عامل، باید بتواند بدون منع [[شرع|شرعى]] یا عقلى جعاله را انجام دهد.
  
* 3- عمل، بايد حلال و داراى منافع عقلايى باشد و همچنين واجب (عينى يا كفايى) نباشد.
+
*۳- عمل، باید [[حلال]] و داراى منافع عقلایى باشد و همچنین [[واجب]] (عینى یا کفایى) نباشد.
  
* 4- جُعل (پاداش)، بايد معين باشد.<ref> تحريرالوسيله، ج ص 539، مسائل 4، 2، 3 و 5.</ref>
+
*۴- جُعل (پاداش)، باید معین باشد.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۳۹، مسائل ۴، ۲، ۳ و ۵.</ref>
  
'''كيفيت پيمان '''
+
==کیفیت پیمان==
  
* 1- جعاله، پيمانى يك طرفه است كه از سوى جاعل با هر لفظى كه تعهدش را برساند، ايراد مى شود و نياز به قبول لفظى از طرف مقابل ندارد.<ref> همان، م 1 و قبل از م 1.</ref>
+
*۱- جعاله، پیمانى یک طرفه است که از سوى جاعل با هر لفظى که تعهدش را برساند، ایراد مى شود و نیاز به قبول لفظى از طرف مقابل ندارد.<ref> همان، م ۱ و قبل از م ۱.</ref>
  
* 2- پيمان جعاله، از هنگام انعقاد تا پيش از اتمام كار، از سوى طرفين قابل فسخ است و چنانچه مقدارى از كار انجام شده باشد، داراى احكام ذيل است:
+
*۲- پیمان جعاله، از هنگام انعقاد تا پیش از اتمام کار، از سوى طرفین قابل فسخ است و چنانچه مقدارى از کار انجام شده باشد، داراى احکام ذیل است:
  
الف) اگر عامل فسخ كند، هيچ گونه استحقاقى ندارد.
+
الف) اگر عامل فسخ کند، هیچ گونه استحقاقى ندارد.
  
ب) اگر جاعل فسخ كند، عامل به مقدار كارى كه انجام داده، مستحق پاداش است.<ref> همان، م 15.</ref>
+
ب) اگر جاعل فسخ کند، عامل به مقدار کارى که انجام داده، مستحق پاداش است.<ref> همان، م ۱۵.</ref>
  
تذكر: عامل، پس از اشتغال به كار در صورتى مى تواند جعاله را فسخ كند كه رهاكردنش موجب ضرر جاعل نشود. در غير اين صورت، اتمام كار واجب است و تركش، موجب غرامت.<ref> تحريرالوسيله، ج ص 542، م 16.</ref>
+
تذکر: عامل، پس از اشتغال به کار در صورتى مى تواند جعاله را فسخ کند که رهاکردنش موجب ضرر جاعل نشود. در غیر این صورت، اتمام کار واجب است و ترکش، موجب غرامت.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۴۲، م ۱۶.</ref>
  
'''انواع جعاله '''
+
==انواع جعاله==
  
 
جعاله بر دو نوع «عام» و «خاص» است:
 
جعاله بر دو نوع «عام» و «خاص» است:
  
'''<I>1- جعاله عام :</I>'''
+
'''<I>۱- جعاله عام:</I>'''
  
اگر جاعل (كارفرما)، براى انجام كار به فردى خاص نظر ندارد - مثلاً اعلام مى كند كه هر كس، فلان كار را برايم انجام دهد، فلان مبلغ به او پاداش مى دهم - چنين جعاله اى را «جعاله عام» مى گويند.<ref> همان، ص 538.</ref> در جعاله عام، اگر عملى را چند نفر به  طور مشترك انجام دهند، هر يك به مقدار سهمى كه در كار داشته اند، در پاداش سهيم خواهند بود.<ref> همان، ص 541، م 13.</ref>
+
اگر جاعل (کارفرما)، براى انجام کار به فردى خاص نظر ندارد - مثلاً اعلام مى کند که هر کس، فلان کار را برایم انجام دهد، فلان مبلغ به او پاداش مى دهم - چنین جعاله اى را «جعاله عام» مى گویند.<ref> همان، ص ۵۳۸.</ref> در جعاله عام، اگر عملى را چند نفر به  طور مشترک انجام دهند، هر یک به مقدار سهمى که در کار داشته اند، در پاداش سهیم خواهند بود.<ref> همان، ص ۵۴۱، م ۱۳.</ref>
  
'''<I>2- جعاله خاص :</I>'''
+
'''<I>۲- جعاله خاص:</I>'''
  
چنانچه جاعل، شخصى معين را مخاطب قرار دهد و مثلاً به او بگويد: اگر مركب سوارى مرا پيدا كنى فلان مبلغ به تو مى پردازم، به چنين جعاله اى «جعاله خاص» گفته مى شود.<ref> همان، ص 538.</ref>
+
چنانچه جاعل، شخصى معین را مخاطب قرار دهد و مثلاً به او بگوید: اگر مرکب سوارى مرا پیدا کنى فلان مبلغ به تو مى پردازم، به چنین جعاله اى «جعاله خاص» گفته مى شود.<ref> همان، ص ۵۳۸.</ref> در جعاله خاص، اگر کار را شخصى دیگر غیر از شخص معین انجام دهد، هیچ یک مستحق پاداش نخواهند شد.<ref> همان، م ۸.</ref> اگر بخشى از کار را فرد معین و بخشى را فردى دیگر انجام دهد، فرد معین تنها به مقدار کارى که انجام داده مستحق پاداش خواهد بود و دیگرى مستحق چیزى از ناحیه جاعل نخواهد بود.<ref> همان، م ۱۴.</ref>
  
در جعاله خاص، اگر كار را شخصى ديگر غير از شخص معين انجام دهد، هيچ يك مستحق پاداش نخواهند شد.<ref> همان، م 8.</ref> اگر بخشى از كار را فرد معين و بخشى را فردى ديگر انجام دهد، فرد معين تنها به مقدار كارى كه انجام داده مستحق پاداش خواهد بود و ديگرى مستحق چيزى از ناحيه جاعل نخواهد بود.<ref> همان، م 14.</ref>
+
==احکام جعاله==
  
'''احكام جعاله '''
+
*۱- کسى که کار را پیش از جعاله یا به قصد رایگان انجام داده است، مستحق اجرت نیست.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۴۰، م ۹.</ref>
  
* 1- كسى كه كار را پيش از جعاله يا به قصد رايگان انجام داده است، مستحق اجرت نيست.<ref> تحريرالوسيله، ج ص 540، م 9.</ref>
+
*۲- عامل، در دو صورت مستحق اجرة المثل است: الف) در جایى که جعاله، بر اثر جهالت<ref> منظور از جهالت این است که جعاله بر عمل غیرمعلومى واقع شود به  طورى که دستیابى عامل به آن ممکن نباشد؛ مثل این که بگوید: «هر کس آن چه را که از من گم شده برگرداند، فلان مبلغ به او مى دهم» در این مورد عامل نسبت به عمل جهل دارد و نمى داند چه چیزى را بجوید.</ref> باطل شود. ب) در جایى که جاعل، مقدار جعل را معین نکرده و تنها وعده مژدگانى داده است.<ref> تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۴۰، م ۶.</ref>
  
* 2- عامل، در دو صورت مستحق اجرة المثل است:
+
*۳- جز صاحب مال یا کار، کسى دیگر نیز مى تواند از خرج خود براى انجام آن، جعاله تعیین کند.<ref> همان، م ۷.</ref><ref> احکام اقتصادى (ج  ۲)، ص ۶۰.</ref>
  
الف) در جايى كه جعاله، بر اثر جهالت<ref> منظور از جهالت اين است كه جعاله بر عمل غيرمعلومى واقع شود به  طورى كه دستيابى عامل به آن ممكن نباشد؛ مثل اين كه بگويد: «هر كس آن چه را كه از من گم شده برگرداند. فلان مبلغ به او مى دهم» در اين مورد عامل نسبت به عمل جهل دارد و نمى داند چه چيزى را بجويد.</ref> باطل شود.
+
==پانویس==
 
 
ب) درجايى كه جاعل، مقدار جعل را معين نكرده و تنها وعده مژدگانى داده است.<ref> تحريرالوسيله، ج 1، ص 540، م 6.</ref>
 
 
 
* 3- جز صاحب مال يا كار، كسى ديگر نيز مى تواند از خرج خود براى انجام آن، جعاله تعيين كند.<ref> همان، م 7.</ref><ref> احكام اقتصادى (ج  2)، ص 60.</ref>
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
  
 
[[رده:احکام اقتصادی]]
 
[[رده:احکام اقتصادی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۵۷

پاداش معینى را که در برابر کار حلال و عقلایى بر عهده مى گیرند، «جُعاله» مى گویند. کسى را که چنین تعهدى مى کند، «جاعل» (کارفرما)، انجام دهنده کار را «عامل» (پیمان‌کار) و پاداش تعهد شده را «جُعل» یا «جَعیله» مى نامند.[۱]

کاربرد جُعاله

در کارهاى خدماتى، گاهى میان طرفین از نظر تعیین مدت و اجرت و چگونگى انجام کار، توافق صورت مى گیرد که بدان، قرارداد «اجاره» مى گویند. گاهى دیگر چنین توافقى ممکن نیست و از پیش نمى توان مدت کار و چگونگى انجام و پاداش مناسب آن را به درستى تعیین کرد؛ مثل کسى که چیزى گم کرده و براى یافتن آن مژدگانى تعیین مى کند، یا کسى که مى خواهد بنا یا تعمیر ساختمانى را به شخصى معین یا نامعین واگذارد و در برابر، پرداخت وجهى را متعهد مى شود. در این گونه موارد، کارفرما تنها به نتیجه مورد نظر توجه دارد و به سادگى یا دشوارى و چگونگى انجام کار توجهى ندارد.

نیاز جامعه به چنین توافق هایى، اجتناب ناپذیر است. اسلام نیز آن را به عنوان «جُعاله» مورد تأیید قرار داده است. امروزه بیشتر کارهاى بزرگ خدماتى، عمرانى یا تأسیساتى؛ مانند راه سازى، ساختمان سازى، راه اندازى کارخانه، حفارى و حمل و نقل، که به صورت مناقصه برگزار مى شود، بر اساس «جُعاله» است. شرکت هاى بزرگ پیمان کارى نیز براى همین منظور به وجود آمده اند.

شرایط جعاله

  • ۱- جاعل، باید واجد شرایط عمومى معامله (بلوغ‌، رشد و خرد، قصد و اختیار، و حق تصرف در مال خود) باشد.
  • ۲- عامل، باید بتواند بدون منع شرعى یا عقلى جعاله را انجام دهد.
  • ۳- عمل، باید حلال و داراى منافع عقلایى باشد و همچنین واجب (عینى یا کفایى) نباشد.
  • ۴- جُعل (پاداش)، باید معین باشد.[۲]

کیفیت پیمان

  • ۱- جعاله، پیمانى یک طرفه است که از سوى جاعل با هر لفظى که تعهدش را برساند، ایراد مى شود و نیاز به قبول لفظى از طرف مقابل ندارد.[۳]
  • ۲- پیمان جعاله، از هنگام انعقاد تا پیش از اتمام کار، از سوى طرفین قابل فسخ است و چنانچه مقدارى از کار انجام شده باشد، داراى احکام ذیل است:

الف) اگر عامل فسخ کند، هیچ گونه استحقاقى ندارد.

ب) اگر جاعل فسخ کند، عامل به مقدار کارى که انجام داده، مستحق پاداش است.[۴]

تذکر: عامل، پس از اشتغال به کار در صورتى مى تواند جعاله را فسخ کند که رهاکردنش موجب ضرر جاعل نشود. در غیر این صورت، اتمام کار واجب است و ترکش، موجب غرامت.[۵]

انواع جعاله

جعاله بر دو نوع «عام» و «خاص» است:

۱- جعاله عام:

اگر جاعل (کارفرما)، براى انجام کار به فردى خاص نظر ندارد - مثلاً اعلام مى کند که هر کس، فلان کار را برایم انجام دهد، فلان مبلغ به او پاداش مى دهم - چنین جعاله اى را «جعاله عام» مى گویند.[۶] در جعاله عام، اگر عملى را چند نفر به طور مشترک انجام دهند، هر یک به مقدار سهمى که در کار داشته اند، در پاداش سهیم خواهند بود.[۷]

۲- جعاله خاص:

چنانچه جاعل، شخصى معین را مخاطب قرار دهد و مثلاً به او بگوید: اگر مرکب سوارى مرا پیدا کنى فلان مبلغ به تو مى پردازم، به چنین جعاله اى «جعاله خاص» گفته مى شود.[۸] در جعاله خاص، اگر کار را شخصى دیگر غیر از شخص معین انجام دهد، هیچ یک مستحق پاداش نخواهند شد.[۹] اگر بخشى از کار را فرد معین و بخشى را فردى دیگر انجام دهد، فرد معین تنها به مقدار کارى که انجام داده مستحق پاداش خواهد بود و دیگرى مستحق چیزى از ناحیه جاعل نخواهد بود.[۱۰]

احکام جعاله

  • ۱- کسى که کار را پیش از جعاله یا به قصد رایگان انجام داده است، مستحق اجرت نیست.[۱۱]
  • ۲- عامل، در دو صورت مستحق اجرة المثل است: الف) در جایى که جعاله، بر اثر جهالت[۱۲] باطل شود. ب) در جایى که جاعل، مقدار جعل را معین نکرده و تنها وعده مژدگانى داده است.[۱۳]
  • ۳- جز صاحب مال یا کار، کسى دیگر نیز مى تواند از خرج خود براى انجام آن، جعاله تعیین کند.[۱۴][۱۵]

پانویس

  1. تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۳۸.
  2. تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۳۹، مسائل ۴، ۲، ۳ و ۵.
  3. همان، م ۱ و قبل از م ۱.
  4. همان، م ۱۵.
  5. تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۴۲، م ۱۶.
  6. همان، ص ۵۳۸.
  7. همان، ص ۵۴۱، م ۱۳.
  8. همان، ص ۵۳۸.
  9. همان، م ۸.
  10. همان، م ۱۴.
  11. تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۴۰، م ۹.
  12. منظور از جهالت این است که جعاله بر عمل غیرمعلومى واقع شود به طورى که دستیابى عامل به آن ممکن نباشد؛ مثل این که بگوید: «هر کس آن چه را که از من گم شده برگرداند، فلان مبلغ به او مى دهم» در این مورد عامل نسبت به عمل جهل دارد و نمى داند چه چیزى را بجوید.
  13. تحریرالوسیله، ج ۱، ص ۵۴۰، م ۶.
  14. همان، م ۷.
  15. احکام اقتصادى (ج ۲)، ص ۶۰.