ادله اثبات دعوی

«ادلّه اثبات دعوی»، عبارت است از آنچه اصحاب دعوا در مقام دفاع یا اثبات ادعا و احقاق حق به محاکم قضایی ارایه می‌کنند. بسته به اینکه خواهان یا شاکی، در یک موضوع حقوقی، اقدام به طرح دعوی نموده است یا در یک موضوع کیفری، راه‌های اثبات متفاوتی وجود خواهد داشت. اقرار، شهادت، قسم، اسناد و امارات قضایی، ادله اثبات دعوی در امور حقوقی، و اقرار، شهادت، قسم و علم قاضی، ادله اثبات جرم در امور کیفری هستند.

تعریف ادله اثبات دعوی

ادله اثبات دعوا مجموعه مدارک و استناداتی است که جهت اثبات دعوا در محاکم قضایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. چنانچه فردی ادعایی را در مقام خواهان یا خوانده مطرح کند، باید دلایل محکمه پسندی برای ادعای خود ارائه دهد.

قانون در روابط روزمره افراد، اصل را بر درستی عملکرد گذاشته است. بنابراین اگر فردی ادعا داشته باشد که دیگری، خلاف قانون عمل کرده است باید آن را به‌اثبات برساند. ثابت کردن دعوا در محاکم قضایی تنها با دلایلی که در قانون مشخص شده امکان‌پذیر است. بر این اساس افرادی‌ که با طرح دعوایی به دادگاه‌ها مراجعه می‌کنند باید آگاه باشند که قرار است چگونه ادعای خود را نزد قاضی به‌اثبات برسانند. طرح دعوا با اثبات ادله همراه است و قاضی براساس ادله ارائه شده از طرف خواهان یا خوانده، رای صادر می‌کند.

در راستای احقاق حق، اثبات ادعا و یا در مقام دفاع، طرفین هر دعوی باید مطابق آیین دادرسی مراجع دادگستری، با استفاده از ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری، به اثبات ادعا یا دفاع از خود بپردازند. شخص می‌تواند به‌آنچه دیده اقرار کند، از افراد واجد شرایط که در محل حضور داشته‌اند به‌عنوان شاهد کمک بگیرد، به‌ خداوند یا دیگر مقدسات سوگند یاد کند، اسناد و مدارکی معتبر را در اختیار قاضی بگذارد یا قاضی براساس تحقیق و معاینه فنی نظر خود را اعلام کند.

اقسام ادله اثبات دعوی

راه های اثبات جرم و دلایلی که می توان با آن ادعایی را ثابت کرد یا به دفاع از خود پرداخت، در دعاوی کیفری و حقوقی تا حدی متفاوت است.

ادله اثبات دعوی در امور حقوقی

دعاوی حقوقی، دعاوی هستند که در دادگاه عمومی مطرح می شوند و بیشتر، مربوط به خسارات وارد شده و جبران آن می باشد. در واقع، در دعوای حقوقی، به جرایم و مجازات ها رسیدگی نمی شود. طبق ماده ۱۲۵۸ قانون دادرسی، ادله اثبات دعوی در امور حقوقی شامل موارد زیر می باشد:

• اقرار: از جمله ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری می باشد. اقرار در دعوی حقوقی، به این معنا است که شخص، موضوعی را که به ضرر خودش و به نفع دیگری است، بیان کند، مشروط بر این که اقرار کننده، بالغ، عاقل و مختار باشد، اقرار سفیه در امور مالی خود مسموع نیست. در صورت اقرار یکی از اصحاب دعوی به زیان خودش، طرف مقابل، دیگر نیازی به ارایه دلیل و مدرک ندارد.
• اسناد کتبی: مهمترین دلیل برای اثبات ادعا در دعوی حقوقی، سند است. سند، در ادله اثبات دعوی، هر نوشته ای است که قابل استناد باشد و دادگاه، آن را به عنوان دلیلی برای اثبات ادعا و احقاق حق بپذیرد.
• شهادت: از دیگر ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری، شهادت است. اگر به دو روش اقرار و ارایه سند، نتوان ادعا را ثابت کرد، می توان از شاهدان خواست تا شهادت بدهند. شهادت در امور حقوقی به این معنی است که از کسی که به صورت تصادفی یا غیر تصادفی، درباره موضوع دعوا، چیزی شنیده یا دیده است، خواسته شود تا آنچه را می داند در دادگاه بیان کند. گواه باید بالغ، عاقل، مسلمان، مؤمن و عادل باشد.
• قسم: قسم یا سوگند، کم کاربرد ترین ادله اثبات دعوی در حقوق مدنی برای اثبات دعوی و ادعا است و بیشتر، به منظور پایان دادن به اختلاف، از آن استفاده می شود. در صورتی که مدعی، دلایلی برای اثبات ادعای خود نداشته باشد و طرف مقابل، ادعایش را انکار کند، مدعی می تواند درخواست سوگند شخص منکر را بخواهد.
• اَمارات قضایی: اماره، اشاره به‌ اوضاع و احوالی دارد که در نظر قاضی یا محکم قضایی دلیل بر امری باشد. اگرچه امارات قضایی از ادله اثبات دعوی نبوده، اما به علم قاضی در راستای فهم موضوع کمک می کنند و بر تصمیم وی در صدور حکم اثر گذار هستند. مواردی همچون نظر کارشناس یا تحقیق و معاینه محلی، از جمله امارات قضایی می باشند.

ادله اثبات دعوی در امور کیفری

منظور از دعاوی کیفری، دعاوی هستند که در نتیجه وقوع یک جرم، در دادسرا یا دادگاه کیفری مطرح می شوند. راه های اثبات جرم و دفاع از موضوع مورد ادعا در امور کیفری در قانون آیین دادرسی کیفری، مشخص شده است. بر اساس این قانون، راه های اثبات جرم و ادله اثبات دعوی در امور کیفری، عبارتند از:

• اقرار: اقرار از جمله ادله مشترک اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری می باشد. اقرار، یکی از راه های اثبات جرم است که در آن، متهم یا مرتکب جرم، ارتکاب جرم از طرف خودش را اعلام می کند. تعداد دفعات اقرار در امور کیفری، بر خلاف امور مدنی بنابر نوع جرم ارتکابی متفاوت است، برخی جرایم با یک بار اقرار، گروهی با دو بار و برخی دیگر با ۴ بار اقرار اثبات می‌گردد.
• شهادت: شهادت در دعوی کیفری، به این معنی است که کسی غیر از دو طرف دعوی، رخ دادن یا ندادن جرم توسط متهم یا هر موضوع دیگر مرتبط با جرم را در دادگاه بیان کند.
• سوگند: قسم در امور کیفری، به معنای این است که کسی که قسم می خورد، خدا را گواه می گیرد که حقیقت را می گوید. البته ادای قسم در دعاوی کیفری شرایطی دارد که باید رعایت شود. سوگند باید به لفظ جلاله (الله) یا یکی از صفات مختصه خدای تعالی ادا شود. باید توجه داشت که به مصداق «البینة علی المدعی و الیمین علی من انکر» اقامه دلیل به عهده مدعی و اتیان سوگند با انکارکننده است.
• علم قاضی: علم قاضی، یعنی اینکه قاضی بر اساس یک سری مستندات، درباره دعوای مطرح شده، یقین پیدا می کند و می تواند براساس آن یقین، حکم دهد. از جمله مواردی که باعث علم قاضی می شود، نظر کارشناس، تحقیقات محلی، اظهارات مطلع و گزارش ضابطان دادگستری، مانند پلیس و نیروهای بسیج است.

منابع

• "ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری"، سایت مشاوره حقوقی دینا.
• "ادله اثبات دعوا در امور کیفری و حقوقی"، سایت دادسو.
• قواعد فقه، سید مصطفی محقق داماد، ج۳، ص۴۸.