منطق الطیر (کتاب)

کتاب «منطق الطیر» یا «مقامات طیور»، تألیف فریدالدین عطار نیشابوری (م، ۶۱۸ ق)، از منابع منظوم عرفان اسلامی است. این مثنوی به زبان فارسى و به‌گونه‌اى تمثيلى، منازل سير و سلوک معنوى و... را در قالب داستان پرندگان و از زبان آنها بيان كرده است.

نویسنده	عطار نیشابوری
موضوع	داستانهای عرفانی
زبان	فارسی
تعداد جلد	۱
تصحيح	محمدرضا شفیعی کدکنی

مؤلف

فریدالدین محمد عطار نیشابوری (۵۴۰-۶۱۸ ق)، از شعرا و عارفان نام‌آور ايران در قرن هفتم هجری است. او پس از مدتی اشتغال به عطاری، به عرفان روی آورد. گرچه بسیاری بر این اعتقادند که او سنی بوده، ولی اشعاری که وی درباره اهل بیت (علیهم‌السّلام) مخصوصاً حضرت علی (علیه‌السّلام) گفته است، گویای علاقه او به اهل بیت (علیهم‌السّلام) می‌باشد.

مجموع اشعار عطار بالغ بر ۲۹۶۴۷ بیت است که آکنده از حکایات و قصص و مضامین بلند و عرفانی است. بسیاری از مضامین سروده‌های عطار از قرآن و حدیث سرچشمه می‌گیرد.

از عطار آثار ارزشمند عرفانی به نثر و نظم بر جای مانده است، از جمله: تذکرة الاولیاء، منطق الطیر، مظهر العجایب، هفت وادی عرفان، مصیبت‌نامه، الهی‌نامه، اسرارنامه، جواهرنامه، دیوان اشعار.

معرفی كتاب

«منطق الطير»، يكى از آثار جاويدان ادب فارسى است كه با هيچ‌يک از داستان‌هايى كه در اين زمينه نوشته شده است، قابل قياس نيست. این کتاب در حقیقت یک شاهکار عرفانی است و مورد توجه شعرای بزرگی چون مولوی واقع شده است. در اين منظومه، لطيف‌ترين بيان ممكن از رابطه حق و خلق و دشوارى‌هاى راه سلوک عرضه شده است.

شيخ عطار، در تسميه «منطق الطير»، بى‌گمان منظورش زبان استعداد و ظهور مرتبه و مقام هر يک از مردان و روندگان طريق حقيقت است. در اين مثنوى، عطار، از مقامات تبتل تا فنا و از سلوک و سير الى الله و از هفت وادى سخن گفته و با آوردن حكاياتى كوتاه و شيرين، گفته‌هاى خود را تأييد كرده است. البته طرح كلى داستان و نیز حكايت‌هاى ضمنى آن، در ادبيات فارسى بى‌سابقه نيست؛ نخستين كسى كه اين داستان را مطرح كرده، ابن سينا است كه روح را به مرغى تشبيه كرده است.

«منطق الطير»، توصيفى است از سفر گروهی از مرغان، به‌سوى سيمرغ و ماجراهايى كه در اين راه بر ايشان گذشته و دشوارى‌هاى راه ايشان و انصراف بعضى از ايشان و هلاک شدن گروهى و سرانجام رسيدن «سى مرغ» از آن جمع انبوه، به دیدار «سيمرغ».

شرح و تصحیح‌ استاد محمدرضا شفیعی کدکنی، از شروح مهم بر مثنوی منطق الطیر است.

محتوای كتاب

«منطق الطیر»، در بحر رمل مسدّس مقصور و مشتمل بر ۴۴۵۸ بیت است. موضوع این مثنوی، بحث و گفت وگوی پرندگان از یک پرنده داستانی به نام سیمرغ است. منظور از پرندگان، سالکان راه حق و مراد از سیمرغ، وجود حق تعالی می‌باشد که عطار در این منظومه، با نیروی تخیّل خود و به کار بردن رمزهای عرفانی، به زیباترین وجه، سخن می‌گوید. عطار نیشابوری همراه با داستان اصلی، حکایات عرفانی نیز نقل کرده است.

عطار، در اين مثنوى، مطالب بسيار غامض و نكات دقيق را به زبانى روشن و ساده بيان مى‌كند و اگر لازم باشد گفته خود را با احاديث و امثال يا حكايات ظريف و دل‌كش تأييد مى‌نمايد و توضيح مى‌دهد. مقصد حقيقى عطار در اين مثنوى، بيان کیفیت وجود و رسيدن او به درجه ارادات است، كه اين معنى را در ضمن مجتمع ساختن مرغان و انتخاب هدهد به راهنمايى با اشارت و كنايه بازگو نموده است و پس از آن، به ذكر حالات مختلف مريدان و وسواس و خطراتى كه در وقت سلوك براى آنها پيش مى‌آيد، پرداخته و علاج هر يك را بيان نموده است و موانع طريق را نشان داده است.

کتاب با مدح خداوند، پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و خلفای راشدین آغاز شده است. سپس چند حکایت برای اندرز به متعصبین نقل کرده است.

پس از این سرآغاز، داستان اصلی منطق الطیر آغاز شده است. هدهد رهبر، به همراه پرندگان به سمت قاف برای دیدار سیمرغ پرواز می کند و هفت وادی را طی می کند. در پایان هفت وادی، سی مرغ به مقصد می رسند و در آنجاست که پرنده‌ی سیمرغ را نمی یابند؛ و پرنده‌ی سیمرغ قله‌ی قاف، وجود عرفانی همان سی مرغ است.

منابع

• کتاب منطق الطیر، شیخ فریدالدین عطار نیشابوری، انتشارات علمی و فرهنگی.
• "آثار عطار نیشابوری در آینه تصحیح"، حسن ذوالفقاری، خبرگزاری ایبنا.
• "منطق الطیر عطار"، ویکی نور.