مروت: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«مُروّت»''' به معنای جوانمردی و انسانیت و یا دور نگهداشتن خود از گفتارها و کارهای فرومایه است. مروّت، شرط یک زندگی متعالی و اخلاقی محسوب می‌شود و مراتب متفاوتی دارد. [[ایثار]]، [[عفو]]، [[صبر]]، [[مدارا]]، [[سخاوت]] و کرامت، از ویژگی‌های اهل مروّت می‌باشند. مروّت و مردانگی در [[احادیث]] و سیرۀ [[اهل بیت]] علیهم‌السلام جایگاه ویژه‌ای دارد. | |
| − | + | ==معنای مروت== | |
| + | کلمه «مروّت» از ریشه «مرء» گرفته شده است که به معنای «مرد» یا انسان است، و معادل مردی و جوانمردی و مردانگی است<ref>لغت نامه دهخدا، واژه «مروّت».</ref> و مراد از آن، شخصیت انسانی و انسانیت است.<ref>معارف و معاریف، دشتی، واژه «مروّت».</ref> در حقیقت، مروت صفتی است نفسانی که [[انسان]] را به کسب [[اخلاق]] پسندیده و ترک اخلاق فاسد و پست، وادار می کند. برای این واژه معادلهایی ذکر شده است، از جمله فتوّت، جوانمردی، بزرگواری، [[انصاف]] و عیّاری است.<ref>لغت نامه دهخدا، واژه «مروّت».</ref> | ||
| − | + | در فرهنگ دینی، مروت به نوعی بذل و بخشش، نیکی به دیگران، گشاده رویی، [[عفت|عفاف]] و خویشتنداری، پرهیز از آزار دیگران و دوری از دنائت و پستی تفسیر شده است. | |
| − | + | فتوّت يا مردانگى، برخوردارى از سجاياى والاى اخلاقى و ارزشهايى است كه هم در انديشه و افكار انسان ها مى نشيند و هم از رفتار و معاشرت و برخوردهاى آنان مى تراود. | |
| + | داشتن روحيه [[ایثار]] و گذشت و همت بلند و [[عفو]] و اغماض، گوشه اى از فتوّت است، بخشندگى و [[سخاوت]]، گوشه اى ديگر و تحمل و صبورى و مدارا و خوشرفتارى، گوشه اى ديگر از آن است. | ||
| − | + | روش و رفتار جوانمردانه، يعنى انجام كارهايى كه زينت و كمال يك انسان فرهيخته باشد. بنابراين هر گونه عملى كه از نظر عرف جامعه دينى، عيب و نقص باشد، خلاف مروت و جوانمردى است؛ حتى اگر آن عملی [[مباح]] باشد.<ref>أفضل الدین، عباس کاشف الغطاء، ج۱، ص۵.</ref> | |
| − | + | همچنین مروت را به معناى رفتار اجتماعى برحسب موازين عرفى مى‌دانند. به همين دليل مروت به حسب افراد مختلف است. هر چه دانش و مسئوليت يك فرد بالاتر باشد، مواظبت رفتارى وى نيز بايد بيشتر باشد. براى يك فرد غذا خوردن هنگام راه رفتن در خيابان خلاف مروت نيست؛ اما براى يك فقیه يا قاضى خلاف مروت است. مصاديق مروت در زمان‌ها و مكان‌هاى مختلف نيز تغيير مى‌كند، زيرا موازين عرفى از يك زمان تا زمان ديگر و از يك مكان تا مكان ديگر متفاوت است. | |
| − | در | + | [[فقها]] معمولاً مسئله «مروت» را در ضمن تعريف [[عدالت]] مطرح مى‌كنند. برخى از فقها معتقدند يكى از مؤلفه‌هاى عدالت مروّت است. برخى از فقها مروت را به معناى دورى از كارهاى پست و بى‌ارزش مى‌دانند كه در شأن افراد فرهيخته و دانشمند نيست؛ مانند [[تمسخر]] افراد يا غذا خوردن در خيابان و يا حتى پوشيدن لباسى كه در شأن آنها نباشد. |
| − | + | ==ویژگی‌های اهل مروت== | |
| − | و | + | در روايات، براى جوانمرد، اوصاف و نشانه هاى زيادى بيان شده، كه به چند نمونه اشاره مى شود: |
| + | * «عفو و گذشت»: روح هاى بزرگ، ظرفيتِ عفو هم دارند، ولى افراد حقير و فرومايه، به سرعت درصدد انتقام بر مى آيند. | ||
| + | * «آغاز به نيكى»: نياز را ديدن و شنيدن و پاسخ مساعد و مثبت دادن، مهم نيست. اخلاق جوانمردى آن است كه حفظ آبروى ديگران كنى و پيش از سؤالشان، در رفع نيازشان بكوشى. | ||
| + | * «پاسخ بدى با نيكى»: اين نيز روحيه والا مى خواهد كه در مقابل بدى ديگران، خوبى كنى، اگر ناسزا گفتند، اگر بى اعتنا بودند، تو احترام و ادب كنى، اگر از تو بريدند، تو قطع رابطه و پيوند نكنى. | ||
| + | * «عفو با قدرت»: نشان ديگر اهل فتوّت، آن است كه وقتى قدرت دارند و مى توانند انتقام بگيرند، عفو را پيشه مى سازند. | ||
| + | * «غمخوارى محرومان»: جوانمرد، به نيازمندان رسيدگى مى كند، و افتادگان را دستگيرى و حمايت مى نمايد و خود را در راحت و رنج و غم و شادى ديگران شريك مى داند. | ||
| − | + | ==مروت در سیره و سخن اهل‌بیت== | |
| − | رسول | + | از فرازهاى برجسته دوران جوانى [[رسول خدا]] صلی الله عليه وآله قبل از [[بعثت]]، شركت او در پيمانى است كه عده اى از جوانمردان [[قريش]]، براى دفاع از حقوقِ مظلومان بستند و به، «[[حلف الفضول]]» معروف شد. اين گروه، خود را متعهد مى دانستند كه به [[استغاثه]] و استمداد بى پناهانى كه به حقشان تجاوز مى شود پاسخ دهند. پيامبر خدا صلی الله عليه وآله از اين پيمان به نيكى ياد مى كرد و هرگز حاضر نبود به هيچ قيمتى آن را بشكند. |
| − | در | + | نمونه ديگر، مروّت و مداراى پيامبر، حتى نسبت به دشمنان سرسخت خويش، اعلان «عفو عمومى» در سال «[[فتح مکه]]» بود، كه همراه مسلمانان، فاتحانه وارد مكه شد، همه را بخشيد و با جمله «اِذهَبُوا فَأنتُمُ الطُلَقاء» همه را آزاد كرد و آب عفو بر آتش كينه ها ريخت. |
| − | + | فتوت و رادمردى [[امام على]] عليه السلام نیز در تاريخ، نمونه است؛ چنانكه او را ملقّب و مفتخر به «لا فَتى الاّ عَلىّ...» ساخت. در [[جنگ خندق]]، وقتى با رقيبى شجاع، همچون «عمرو بن عبدوُدّ» درافتاد و او را به هلاكت رساند، خواهر «عمرو» كنار كشته برادرش آمد و ديد كه زره قيمتى او بر تنش باقى است. پرسيد: قاتل او كيست؟ گفتند: على ابن ابى طالب. گفت: او را هماوردى بزرگوار و جوانمرد كشته است. | |
| − | آب به | + | همچنین حضرت علی علیه السلام زیباترین جلوه های مروت و جوانمردی را در [[جنگ صفین]] از خود نشان داد؛ هنگامی که دو لشکر [[معاویه]] و [[امیرالمؤمنین]] در اطراف رود [[فرات]] به هم نزدیک شدند، معاویه به یارانش دستور داد: پیش دستی کنید و قبل از آن که علی و سپاهیانش به محل کارزار برسند، آب را بر آنها ببندید... سپس لشکر امیرالمؤمنین حمله کردند و دشمن را تا چند کیلومتر آن طرف تر، عقب راندند. شریعه را در اختیار گرفتند. جلوی آب را بستند و معاویه چون بی آب ماند، نامه ای التماس آمیز به علی علیه السلام نوشت. اصحاب علی علیه السلام گفتند: «محال است؛ زیرا که ما چنین کاری را ابتدا شروع نکردیم. شما اول این کار را کردید و گفتید آب به شما نمی دهیم». ولی امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: «نه، ما هرگز چنین نمی کنیم؛ این، عملی است ناجوانمردانه. من با دشمن در میدان جنگ، روبرو می شوم، ولی هرگز بدین شکل نمی خواهم پیروزی کسب نمایم. این شیوه ها از عمل و شأن من به دور است و از شأن یک مسلمان عزیز و با کرامت هم به دور است». |
| − | + | برخی از روایات در بیان معنای «مروت» و فضیلت آن چنین است: | |
| + | *[[پیامبر اسلام|رسول گرامی اسلام]] صلی الله علیه وآله فرمود: «شش چیز از نشانه های مروت است. سه تای آن در حَضَر و سه تای دیگر در سفر است. اما آن سه که در حَضَر است: تلاوت [[قرآن]] و ساختن مسجد و دوست گرفتن در راه خدای متعال است و سه تای دیگر که در سفر است عبارت اند از: بذل و بخشش زاد و توشه، حسن خلق و مزاح و شوخی در اموری که گناه محسوب نمی شود».<ref>همان، ج۷۴، ص۲۷۵. </ref> | ||
| − | + | *[[امام علی]] علیه السلام می‌فرماید: «أَلْفُتُوَّةُ عَلى أَرْبَعَةٍ: أَلتَّواضُعُ مَعَ الدَّوْلَةِ، وَ الْعَفْوُ مَعَ الْقُدْرَةِ، وَالنَّصيحَةُ مَعَ الْعَداوَةِ، وَ الْعَطِيَّةُ بِلا مِنَّةٍ»؛ مروت و جوانمردی چهار چیز است: ۱. تواضع و خضوع در حال دارایی و تمکن ۲. گذشت با وجود داشتن قدرت برای تقاص ۳. نصیحت و خیرخواهی با وجود دشمنی ۴. هدیه دادن بدون منت.<ref>ارشاد القلوب، دیلمی، ج ۱، ص ۱۳۱.</ref> | |
| − | + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «أَلْمُرُوئَةُ اِجْتِنابُ الرَّجُلِ ما يَشينُهُ، وَ اكْتِسابُهُ ما يَزينُهُ»؛<ref>تصنيف غرر الحكم، ص 258.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت عبارت است از پرهيز از آنچه كه آدمى را زشت مى كند و به دست آوردن آنچه كه آدمى را زينت مى دهد. | |
| − | + | *قال الباقِرُ عليه السلام: «يَوْماً لِمَنْ حَضَرَهُ: مَا الْمُرُوَّةُ؟ فَتَكَلَّمُوا فَقالَ عليه السلام: أَلْمُرُوَّةُ أَنْ لاتَطْمَعَ فَتَذِلَّ، وَ تَسْأَلَ فَتَقِلَّ، وَلاتَبخَلَ فَتُشْتَمْ، وَ لاتَجْهَلَ فَتُخْصَم»؛<ref>بحارالانوار، ج 78 ص 172.</ref>؛ [[امام باقر]] عليه السلام فرمود: مروّت آن است كه طمع نكنى تا ذليل و خوار نشوى و از ديگران چيزى نخواهى تا كوچك نشوى و بخل نورزى تا ناسزا نشنوى و نادانى نكنى تا براى خودت دشمن نتراشى. | |
| − | + | *حضرت علی علیه السلام می‌فرماید: «فتوّت و جوانمردی بهترین جلوه [[دین]] و زیباترین زینت [[انسان]] است». | |
| − | + | *[[امام صادق]] علیه السلام فرمودند: «أَتَظُنُّونَ أَنَّ الفُتُوَّةَ بِالفِسقِ وَ الفُجُورِ، إنَّمَا الفُتُوَّةُ طَعامٌ مَوْضُوعٌ، وَ نائِلٌ مَبذُولٌ، وَ بِشرٌ (بِّرٌ) مَعرُوفٌ، وَ أَذىً مَكفُوفٌ»؛ آیا گمان کردید که فتوت به فسق و فجور تحقق می یابد؟! خیر، فتوت و مروّت عبارت است از این که سفره طعامت برای واردین، گسترده و عطایت به حد وفور در اختیار مستمندان بوده و با چهره شکفته با اشخاص مواجه شوی و آزارت به دیگران نرسد.<ref>بحارالأنوار، ج۷۰، ص۵۰.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | + | *امام صادق علیه السلام فرمودند: «مروّت، عبارت است از حفظ [[دین]]، [[عزت نفس]]، نرمش و احسان، پرداخت حقوق و اظهار دوستی نسبت به مردم».<ref>تحف العقول، ص۲۲۷.</ref> | |
| − | + | *از [[امام حسن]] علیه السلام سؤال شد که: مروت چیست؟ آن حضرت فرمود: «عفاف در دین و حُسن تدبیر در معیشت و صبر بر حوادث تلخ زندگی».<ref>بحارالأنوار، ج۷۱، ص۲۷۳.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | و | + | *امام علی علیه السلام: «أَقِيلُوا ذَوِي الْمُرُوءَاتِ عَثَرَاتِهِمْ، فَمَا يَعْثُرُ مِنْهُمْ عَاثِرٌ إِلَّا وَ يَدُ اللَّهِ بِيَدِهِ يَرْفَعُهُ»؛ از اشتباهات و خطاهای کسانی که دارای صفت مردانگی هستند چشمپوشی کنید که این طبقه، چون بلغزند خداوند دستشان را بگیرد و بلندشان کند.<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۰.</ref> |
| − | + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «مِلاكُ الْمُرُوَّةِ، صِدْقُ اللِّسانِ، وَ بَذْلُ الأِحسانِ»؛<ref>تصنيف غرر الحكم، ص 259.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: راستگويى و نيكوكارى ملاك مُروّت است. | |
| − | |||
| − | |||
| − | و | + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «لَمْ يَتَّصِفْ بِالْمُرُوَّةِ، مَنْ لَمْ يَرْعَ ذِمَّةَ أَوْلِيائِهِ، وَ يُنْصِفْ أَعْدائَهُ؛<ref>تصنيف غررالحكم، ص 259، ح 5515.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: كسى كه حقوق دوستان خود را مراعات نكند، و با دشمنان خود با انصاف رفتار نكند، مردانگى ندارد. |
| − | + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «أَلْمُرُوَّةُ مُرُوَّتانِ: مُرُوَّةُ الْحَضَرِ، وَ مُرُوَّةُ السَّفَرِ. فَأَمّا مُرُوَّةُ الْحَضَرِ، فَتِلاوَةُ الْقُرْآنِ، وَ َحُضُورُ الْمَساجِدِ، وَ صُحْبَةُ أَهْلِ الْخَيْرِ، وَ النَّظَرُ فِى الْفِقْهِ، وَ أَمّا مُرُوَّةُ السَّفَرِ، فَبَذْلُ الزّادِ، وَ الْمِزاحُ فى غَيْرِ ما يُسْخِطُهُ اللّه ُ وَ قِلَّةُ الخِلافِ عَلى مَنْ صَحِبَكَ، وَ تَرْكُ الرِّوايَةِ عَلَيْهِمْ اِذا أَنْتَ فارَقْتَهُمْ»؛<ref>بحارالأنوار، ج 78 ص 258؛ الخصال صدوق، ص 26، با اندك اختلاف.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت دو گونه است: مروّت در حضر و مروّت در سفر. اما مروّت در حضر، تلاوت قرآن است و حضور در مساجد و همراهى اهل خير و دقت در فقه. و اما مروّت در سفر، بخشش از توشه سفر است و شوخى كردن، اما نه در آنچه خدا را به خشم مى آورد و كاستن از اختلاف نظر با همسفرت و غيبت نكردن از همسفران هنگامى كه از آنان جدا مى شدى. | |
| − | + | ||
| − | + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «لا مرُوَّةَ معَ شحٍّ»؛<ref>ميزان الحكمة، ج 9، ص 117.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: مردانگى با [[بخل]] جمع نمى شود. | |
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «الْحِرْصُ يزْرِى بِالْمرُوَّةِ»؛<ref>ميزان الحكمة، ج 9، ص 117.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: [[حرص]]، مردانگى انسان را معيوب مى كند. | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «مِنْ أَفْضَلِ الدّينِ أَلْمُرُوَّةُ، وَلاخَيْرَ فى دينٍ لَيْسَ لَهُ مُرُوَّةٌ»؛<ref>ميزان الحكمه، ج 4، ص 117، نقل از غررالحكم.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، از برترين هاى هر آيينى است و هر دينى كه مروّت ندارد، خيرى هم در آن نيست. | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «ثَلاثَةٌ هُنَّ الْمُرُؤَةُ: جودٌ معَ قِلةٍ، وَ احْتِمالٌ مِنْ غَيْرِ مَذَلةٍ، وَتَعَففٌ عَنِ الْمَسْأَلَةِ»؛<ref>تصنيف غرر الحكم، ص 259.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: سه چيز است كه عين مروّت است: بخشش در حال تنگدستى، تحمّل و صبورى بدون آنكه انسان زير بار ذلت برود، و خوددارى از خواهش و درخواست. | ||
| + | |||
| + | *قال النبىّ صلي الله عليه وآله: «تَجافُوا عَن عُقُوبَةِ ذَوِى المُرُوَّةِ، مالَم تَكُنْ حَدّاً مِنْ حُدُودِ اللّه»؛ پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله فرمود: از عقوبت كردن جوانمردان درگذريد، تا وقتى كه كيفرشان حدّى از حدود الهى نباشد! | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «لا تَتِمُّ مُرُوَّةُ الرَّجُلِ حَتّى: يَتَفَقَّهَ فى دينِهِ، وَ يَقْتَصِدَ فى مَعيشَتِهِ، وَيَصْبِرَ عَلى النّائِبَةِ اِذا نَزَلَتْ، وَ يَسْتِعْذَبَ مَرارَةَ اِخْوانِهِ»؛<ref>بحارالانوار ج 78 ص 16؛ ميزان الحكمة ج 9 ص 115.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت آدمى كامل نمى شود مگر هنگامى كه: ۱. در دين خود دانا شود، ۲. در زندگى خود، ميانه روى پيشه كند، ۳. اگر مصيبتى بر وى وارد آمد، صبر كند، ۴. و اگر برادرانش را در سختى ببيند، احساس تلخى كند. | ||
| + | |||
| + | *قالَ رَسُولُ اللّه صلي الله عليه وآله لِرَجُلٍ مِن ثَقيف: «يا أَخا ثَقيفٍ، مَا الْمُرُوَّةُ فيكُمْ؟ قالَ: يا رَسُولَ اللّه ِ أَلأِنصافُ وَالِأصلاحُ. قالَ صلي الله عليه وآله: وَ كَذلِكَ هِىَ فينا»؛<ref>كنز العمال، خ 8763.</ref> رسول اكرم صلي الله عليه و آله به مردى از قبيله «ثقيف» فرمود: اى برادر ثقيفى! مروّت، نزد شما به چيست؟ گفت: يارسول اللّه به انصاف وآشتى دادن بين افراد. پيامبر صلي الله عليه وآله فرمود: نزد ما نيز چنين است. | ||
| + | |||
| + | *قالَ النَّبِىُ صلي الله عليه وآله: «مُرُوَّتُنا أَهْلُ الْبَيْتِ، أَلْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَنا وَ اِعطاءُ مَنْ حَرَمَنا»؛<ref>البحار، ج 17 ص 41؛ سفينة البحار ج، 2 ص 363.</ref> پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله فرمود: مروّت ما اهل بيت، گذشت از كسى است كه به ما ظلم كرده و بخشش به كسى است كه ما را محروم كرده است. | ||
| + | |||
| + | *سُئِلَ الصّادِقُ عليه السلام: «مَا الْمُرُوَّةُ؟ فَقالَ عليه السلام: لا يَراكَ اللّه ُ حَيْثُ نَهاكَ، وَ لا يَفْقِدَكَ حَيْثُ أَمَرَكَ»؛<ref>تحف العقول ص 264، البحار، ج 78 ص 24.</ref> از امام صادق عليه السلام پرسيدند: مروّت چيست؟ فرمود: مروّت آن است كه خدا تو را آنجا كه نهى فرموده نبيند و آنجا كه امر نموده بيابد. | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «جِماعُ الْمُرُوَّةِ، أَنْ لاتَعْمَلَ فِى السِّرِ ما تَسْتَحيْى مِنْهُ فِى الْعَلانِيَةَ»؛<ref>ميزان الحكمه، ج 9 ص 114.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: نهايت مروّت، آن است كه در پنهانى كارى نكنى كه آشكارا از آن پروا دارى. | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «يُسْتَدَلُّ عَلى مُرُوَّةِ الرَّجُلِ بِبَثِّ الْمَعْرُوفِ، وَبَذْلِ الإحْسانِ، وَ تَرْكِ الأِمْتِنانِ»؛<ref>ميزان الحكمة، ج 2 ص 114.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: چند چيز بر مروّت آدمى دلالت دارد: تلاش در گسترش كارهاى خوب ، نيكوكارى ، منّت ننهادن. | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «الْمُرُؤَةُ اِسْمٌ جامِعٌ لِسائِرِ الْفَضائِلِ وَ الْمَحاسِنِ»؛<ref>تصنيف غرر الحكم، ص 258.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، نامى است فراگيرنده همه فضيلت ها و خوبى ها. | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «مُرُوَّةُ الرَّجُلِ عَلى قَدْرِ عَقْلِهِ»؛<ref>تصنيف غرر الحكم، ص 258.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت هر كس به قدر عقل و انديشه اوست. | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «مَيْزَةُ الرَّجُلِ عَقْلُهُ، وَ جَمالُهُ مُرُوَّتُهُ»؛<ref>ميزان الحكمة، ج 9 ص 110؛ تصنيف غرر الحكم، ص 258.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: امتياز آدمى به عقل اوست و زيبايى او به مروّتش. | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «أَلْمُرُوَّةُ تَحُثُّ عَلَى الْمَكارِمِ»؛<ref>تصنيف غررالحكم، ص 258.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، آدمى را به صفات عالى برمى انگيزاند. | ||
| + | |||
| + | *قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «أَلْمُرُوَّةُ تَمْنَعُ مِنْ كُلِّ دَنِيَّةٍ»؛<ref>ميزان الحكمة، ج 9 ص 110.</ref> حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، انسان را از هرگونه پستى باز مى دارد. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * محمدعلی سروش، | + | *"مروت"، محمدعلی سروش، حدیث زندگی، شماره ۱۹، مهر ۱۳۸۳. |
| − | + | *"اعمال منافی مروت و جایگاه آن در تحقق عدالت"، محمد غفاری‌زاده، پژوهش‌های فقهی. | |
| + | *نرم افزار جامع فقه اهل البيت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. | ||
| + | *"چهل حديث مروّت و جوانمردی"، کتابخانه احادیث شیعه. | ||
| + | *"نشانه‌های مروت و آثار و نتایج آن چیست؟"، پرسمان قرآن. | ||
[[رده:صفات پسندیده]] | [[رده:صفات پسندیده]] | ||
[[رده:اخلاق اجتماعی]] | [[رده:اخلاق اجتماعی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ فوریهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۰۶:۰۸
«مُروّت» به معنای جوانمردی و انسانیت و یا دور نگهداشتن خود از گفتارها و کارهای فرومایه است. مروّت، شرط یک زندگی متعالی و اخلاقی محسوب می‌شود و مراتب متفاوتی دارد. ایثار، عفو، صبر، مدارا، سخاوت و کرامت، از ویژگی‌های اهل مروّت می‌باشند. مروّت و مردانگی در احادیث و سیرۀ اهل بیت علیهم‌السلام جایگاه ویژه‌ای دارد.
معنای مروت
کلمه «مروّت» از ریشه «مرء» گرفته شده است که به معنای «مرد» یا انسان است، و معادل مردی و جوانمردی و مردانگی است[۱] و مراد از آن، شخصیت انسانی و انسانیت است.[۲] در حقیقت، مروت صفتی است نفسانی که انسان را به کسب اخلاق پسندیده و ترک اخلاق فاسد و پست، وادار می کند. برای این واژه معادلهایی ذکر شده است، از جمله فتوّت، جوانمردی، بزرگواری، انصاف و عیّاری است.[۳]
در فرهنگ دینی، مروت به نوعی بذل و بخشش، نیکی به دیگران، گشاده رویی، عفاف و خویشتنداری، پرهیز از آزار دیگران و دوری از دنائت و پستی تفسیر شده است.
فتوّت يا مردانگى، برخوردارى از سجاياى والاى اخلاقى و ارزشهايى است كه هم در انديشه و افكار انسان ها مى نشيند و هم از رفتار و معاشرت و برخوردهاى آنان مى تراود. داشتن روحيه ایثار و گذشت و همت بلند و عفو و اغماض، گوشه اى از فتوّت است، بخشندگى و سخاوت، گوشه اى ديگر و تحمل و صبورى و مدارا و خوشرفتارى، گوشه اى ديگر از آن است.
روش و رفتار جوانمردانه، يعنى انجام كارهايى كه زينت و كمال يك انسان فرهيخته باشد. بنابراين هر گونه عملى كه از نظر عرف جامعه دينى، عيب و نقص باشد، خلاف مروت و جوانمردى است؛ حتى اگر آن عملی مباح باشد.[۴]
همچنین مروت را به معناى رفتار اجتماعى برحسب موازين عرفى مى‌دانند. به همين دليل مروت به حسب افراد مختلف است. هر چه دانش و مسئوليت يك فرد بالاتر باشد، مواظبت رفتارى وى نيز بايد بيشتر باشد. براى يك فرد غذا خوردن هنگام راه رفتن در خيابان خلاف مروت نيست؛ اما براى يك فقیه يا قاضى خلاف مروت است. مصاديق مروت در زمان‌ها و مكان‌هاى مختلف نيز تغيير مى‌كند، زيرا موازين عرفى از يك زمان تا زمان ديگر و از يك مكان تا مكان ديگر متفاوت است.
فقها معمولاً مسئله «مروت» را در ضمن تعريف عدالت مطرح مى‌كنند. برخى از فقها معتقدند يكى از مؤلفه‌هاى عدالت مروّت است. برخى از فقها مروت را به معناى دورى از كارهاى پست و بى‌ارزش مى‌دانند كه در شأن افراد فرهيخته و دانشمند نيست؛ مانند تمسخر افراد يا غذا خوردن در خيابان و يا حتى پوشيدن لباسى كه در شأن آنها نباشد.
ویژگی‌های اهل مروت
در روايات، براى جوانمرد، اوصاف و نشانه هاى زيادى بيان شده، كه به چند نمونه اشاره مى شود:
- «عفو و گذشت»: روح هاى بزرگ، ظرفيتِ عفو هم دارند، ولى افراد حقير و فرومايه، به سرعت درصدد انتقام بر مى آيند.
- «آغاز به نيكى»: نياز را ديدن و شنيدن و پاسخ مساعد و مثبت دادن، مهم نيست. اخلاق جوانمردى آن است كه حفظ آبروى ديگران كنى و پيش از سؤالشان، در رفع نيازشان بكوشى.
- «پاسخ بدى با نيكى»: اين نيز روحيه والا مى خواهد كه در مقابل بدى ديگران، خوبى كنى، اگر ناسزا گفتند، اگر بى اعتنا بودند، تو احترام و ادب كنى، اگر از تو بريدند، تو قطع رابطه و پيوند نكنى.
- «عفو با قدرت»: نشان ديگر اهل فتوّت، آن است كه وقتى قدرت دارند و مى توانند انتقام بگيرند، عفو را پيشه مى سازند.
- «غمخوارى محرومان»: جوانمرد، به نيازمندان رسيدگى مى كند، و افتادگان را دستگيرى و حمايت مى نمايد و خود را در راحت و رنج و غم و شادى ديگران شريك مى داند.
مروت در سیره و سخن اهل‌بیت
از فرازهاى برجسته دوران جوانى رسول خدا صلی الله عليه وآله قبل از بعثت، شركت او در پيمانى است كه عده اى از جوانمردان قريش، براى دفاع از حقوقِ مظلومان بستند و به، «حلف الفضول» معروف شد. اين گروه، خود را متعهد مى دانستند كه به استغاثه و استمداد بى پناهانى كه به حقشان تجاوز مى شود پاسخ دهند. پيامبر خدا صلی الله عليه وآله از اين پيمان به نيكى ياد مى كرد و هرگز حاضر نبود به هيچ قيمتى آن را بشكند.
نمونه ديگر، مروّت و مداراى پيامبر، حتى نسبت به دشمنان سرسخت خويش، اعلان «عفو عمومى» در سال «فتح مکه» بود، كه همراه مسلمانان، فاتحانه وارد مكه شد، همه را بخشيد و با جمله «اِذهَبُوا فَأنتُمُ الطُلَقاء» همه را آزاد كرد و آب عفو بر آتش كينه ها ريخت.
فتوت و رادمردى امام على عليه السلام نیز در تاريخ، نمونه است؛ چنانكه او را ملقّب و مفتخر به «لا فَتى الاّ عَلىّ...» ساخت. در جنگ خندق، وقتى با رقيبى شجاع، همچون «عمرو بن عبدوُدّ» درافتاد و او را به هلاكت رساند، خواهر «عمرو» كنار كشته برادرش آمد و ديد كه زره قيمتى او بر تنش باقى است. پرسيد: قاتل او كيست؟ گفتند: على ابن ابى طالب. گفت: او را هماوردى بزرگوار و جوانمرد كشته است.
همچنین حضرت علی علیه السلام زیباترین جلوه های مروت و جوانمردی را در جنگ صفین از خود نشان داد؛ هنگامی که دو لشکر معاویه و امیرالمؤمنین در اطراف رود فرات به هم نزدیک شدند، معاویه به یارانش دستور داد: پیش دستی کنید و قبل از آن که علی و سپاهیانش به محل کارزار برسند، آب را بر آنها ببندید... سپس لشکر امیرالمؤمنین حمله کردند و دشمن را تا چند کیلومتر آن طرف تر، عقب راندند. شریعه را در اختیار گرفتند. جلوی آب را بستند و معاویه چون بی آب ماند، نامه ای التماس آمیز به علی علیه السلام نوشت. اصحاب علی علیه السلام گفتند: «محال است؛ زیرا که ما چنین کاری را ابتدا شروع نکردیم. شما اول این کار را کردید و گفتید آب به شما نمی دهیم». ولی امیرالمؤمنین علی علیه السلام فرمود: «نه، ما هرگز چنین نمی کنیم؛ این، عملی است ناجوانمردانه. من با دشمن در میدان جنگ، روبرو می شوم، ولی هرگز بدین شکل نمی خواهم پیروزی کسب نمایم. این شیوه ها از عمل و شأن من به دور است و از شأن یک مسلمان عزیز و با کرامت هم به دور است».
برخی از روایات در بیان معنای «مروت» و فضیلت آن چنین است:
- رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله فرمود: «شش چیز از نشانه های مروت است. سه تای آن در حَضَر و سه تای دیگر در سفر است. اما آن سه که در حَضَر است: تلاوت قرآن و ساختن مسجد و دوست گرفتن در راه خدای متعال است و سه تای دیگر که در سفر است عبارت اند از: بذل و بخشش زاد و توشه، حسن خلق و مزاح و شوخی در اموری که گناه محسوب نمی شود».[۵]
- امام علی علیه السلام می‌فرماید: «أَلْفُتُوَّةُ عَلى أَرْبَعَةٍ: أَلتَّواضُعُ مَعَ الدَّوْلَةِ، وَ الْعَفْوُ مَعَ الْقُدْرَةِ، وَالنَّصيحَةُ مَعَ الْعَداوَةِ، وَ الْعَطِيَّةُ بِلا مِنَّةٍ»؛ مروت و جوانمردی چهار چیز است: ۱. تواضع و خضوع در حال دارایی و تمکن ۲. گذشت با وجود داشتن قدرت برای تقاص ۳. نصیحت و خیرخواهی با وجود دشمنی ۴. هدیه دادن بدون منت.[۶]
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «أَلْمُرُوئَةُ اِجْتِنابُ الرَّجُلِ ما يَشينُهُ، وَ اكْتِسابُهُ ما يَزينُهُ»؛[۷] حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت عبارت است از پرهيز از آنچه كه آدمى را زشت مى كند و به دست آوردن آنچه كه آدمى را زينت مى دهد.
- قال الباقِرُ عليه السلام: «يَوْماً لِمَنْ حَضَرَهُ: مَا الْمُرُوَّةُ؟ فَتَكَلَّمُوا فَقالَ عليه السلام: أَلْمُرُوَّةُ أَنْ لاتَطْمَعَ فَتَذِلَّ، وَ تَسْأَلَ فَتَقِلَّ، وَلاتَبخَلَ فَتُشْتَمْ، وَ لاتَجْهَلَ فَتُخْصَم»؛[۸]؛ امام باقر عليه السلام فرمود: مروّت آن است كه طمع نكنى تا ذليل و خوار نشوى و از ديگران چيزى نخواهى تا كوچك نشوى و بخل نورزى تا ناسزا نشنوى و نادانى نكنى تا براى خودت دشمن نتراشى.
- امام صادق علیه السلام فرمودند: «أَتَظُنُّونَ أَنَّ الفُتُوَّةَ بِالفِسقِ وَ الفُجُورِ، إنَّمَا الفُتُوَّةُ طَعامٌ مَوْضُوعٌ، وَ نائِلٌ مَبذُولٌ، وَ بِشرٌ (بِّرٌ) مَعرُوفٌ، وَ أَذىً مَكفُوفٌ»؛ آیا گمان کردید که فتوت به فسق و فجور تحقق می یابد؟! خیر، فتوت و مروّت عبارت است از این که سفره طعامت برای واردین، گسترده و عطایت به حد وفور در اختیار مستمندان بوده و با چهره شکفته با اشخاص مواجه شوی و آزارت به دیگران نرسد.[۹]
- امام صادق علیه السلام فرمودند: «مروّت، عبارت است از حفظ دین، عزت نفس، نرمش و احسان، پرداخت حقوق و اظهار دوستی نسبت به مردم».[۱۰]
- از امام حسن علیه السلام سؤال شد که: مروت چیست؟ آن حضرت فرمود: «عفاف در دین و حُسن تدبیر در معیشت و صبر بر حوادث تلخ زندگی».[۱۱]
- امام علی علیه السلام: «أَقِيلُوا ذَوِي الْمُرُوءَاتِ عَثَرَاتِهِمْ، فَمَا يَعْثُرُ مِنْهُمْ عَاثِرٌ إِلَّا وَ يَدُ اللَّهِ بِيَدِهِ يَرْفَعُهُ»؛ از اشتباهات و خطاهای کسانی که دارای صفت مردانگی هستند چشمپوشی کنید که این طبقه، چون بلغزند خداوند دستشان را بگیرد و بلندشان کند.[۱۲]
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «مِلاكُ الْمُرُوَّةِ، صِدْقُ اللِّسانِ، وَ بَذْلُ الأِحسانِ»؛[۱۳] حضرت على عليه السلام فرمود: راستگويى و نيكوكارى ملاك مُروّت است.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «لَمْ يَتَّصِفْ بِالْمُرُوَّةِ، مَنْ لَمْ يَرْعَ ذِمَّةَ أَوْلِيائِهِ، وَ يُنْصِفْ أَعْدائَهُ؛[۱۴] حضرت على عليه السلام فرمود: كسى كه حقوق دوستان خود را مراعات نكند، و با دشمنان خود با انصاف رفتار نكند، مردانگى ندارد.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «أَلْمُرُوَّةُ مُرُوَّتانِ: مُرُوَّةُ الْحَضَرِ، وَ مُرُوَّةُ السَّفَرِ. فَأَمّا مُرُوَّةُ الْحَضَرِ، فَتِلاوَةُ الْقُرْآنِ، وَ َحُضُورُ الْمَساجِدِ، وَ صُحْبَةُ أَهْلِ الْخَيْرِ، وَ النَّظَرُ فِى الْفِقْهِ، وَ أَمّا مُرُوَّةُ السَّفَرِ، فَبَذْلُ الزّادِ، وَ الْمِزاحُ فى غَيْرِ ما يُسْخِطُهُ اللّه ُ وَ قِلَّةُ الخِلافِ عَلى مَنْ صَحِبَكَ، وَ تَرْكُ الرِّوايَةِ عَلَيْهِمْ اِذا أَنْتَ فارَقْتَهُمْ»؛[۱۵] حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت دو گونه است: مروّت در حضر و مروّت در سفر. اما مروّت در حضر، تلاوت قرآن است و حضور در مساجد و همراهى اهل خير و دقت در فقه. و اما مروّت در سفر، بخشش از توشه سفر است و شوخى كردن، اما نه در آنچه خدا را به خشم مى آورد و كاستن از اختلاف نظر با همسفرت و غيبت نكردن از همسفران هنگامى كه از آنان جدا مى شدى.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «لا مرُوَّةَ معَ شحٍّ»؛[۱۶] حضرت على عليه السلام فرمود: مردانگى با بخل جمع نمى شود.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «الْحِرْصُ يزْرِى بِالْمرُوَّةِ»؛[۱۷] حضرت على عليه السلام فرمود: حرص، مردانگى انسان را معيوب مى كند.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «مِنْ أَفْضَلِ الدّينِ أَلْمُرُوَّةُ، وَلاخَيْرَ فى دينٍ لَيْسَ لَهُ مُرُوَّةٌ»؛[۱۸] حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، از برترين هاى هر آيينى است و هر دينى كه مروّت ندارد، خيرى هم در آن نيست.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «ثَلاثَةٌ هُنَّ الْمُرُؤَةُ: جودٌ معَ قِلةٍ، وَ احْتِمالٌ مِنْ غَيْرِ مَذَلةٍ، وَتَعَففٌ عَنِ الْمَسْأَلَةِ»؛[۱۹] حضرت على عليه السلام فرمود: سه چيز است كه عين مروّت است: بخشش در حال تنگدستى، تحمّل و صبورى بدون آنكه انسان زير بار ذلت برود، و خوددارى از خواهش و درخواست.
- قال النبىّ صلي الله عليه وآله: «تَجافُوا عَن عُقُوبَةِ ذَوِى المُرُوَّةِ، مالَم تَكُنْ حَدّاً مِنْ حُدُودِ اللّه»؛ پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله فرمود: از عقوبت كردن جوانمردان درگذريد، تا وقتى كه كيفرشان حدّى از حدود الهى نباشد!
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «لا تَتِمُّ مُرُوَّةُ الرَّجُلِ حَتّى: يَتَفَقَّهَ فى دينِهِ، وَ يَقْتَصِدَ فى مَعيشَتِهِ، وَيَصْبِرَ عَلى النّائِبَةِ اِذا نَزَلَتْ، وَ يَسْتِعْذَبَ مَرارَةَ اِخْوانِهِ»؛[۲۰] حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت آدمى كامل نمى شود مگر هنگامى كه: ۱. در دين خود دانا شود، ۲. در زندگى خود، ميانه روى پيشه كند، ۳. اگر مصيبتى بر وى وارد آمد، صبر كند، ۴. و اگر برادرانش را در سختى ببيند، احساس تلخى كند.
- قالَ رَسُولُ اللّه صلي الله عليه وآله لِرَجُلٍ مِن ثَقيف: «يا أَخا ثَقيفٍ، مَا الْمُرُوَّةُ فيكُمْ؟ قالَ: يا رَسُولَ اللّه ِ أَلأِنصافُ وَالِأصلاحُ. قالَ صلي الله عليه وآله: وَ كَذلِكَ هِىَ فينا»؛[۲۱] رسول اكرم صلي الله عليه و آله به مردى از قبيله «ثقيف» فرمود: اى برادر ثقيفى! مروّت، نزد شما به چيست؟ گفت: يارسول اللّه به انصاف وآشتى دادن بين افراد. پيامبر صلي الله عليه وآله فرمود: نزد ما نيز چنين است.
- قالَ النَّبِىُ صلي الله عليه وآله: «مُرُوَّتُنا أَهْلُ الْبَيْتِ، أَلْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَنا وَ اِعطاءُ مَنْ حَرَمَنا»؛[۲۲] پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله فرمود: مروّت ما اهل بيت، گذشت از كسى است كه به ما ظلم كرده و بخشش به كسى است كه ما را محروم كرده است.
- سُئِلَ الصّادِقُ عليه السلام: «مَا الْمُرُوَّةُ؟ فَقالَ عليه السلام: لا يَراكَ اللّه ُ حَيْثُ نَهاكَ، وَ لا يَفْقِدَكَ حَيْثُ أَمَرَكَ»؛[۲۳] از امام صادق عليه السلام پرسيدند: مروّت چيست؟ فرمود: مروّت آن است كه خدا تو را آنجا كه نهى فرموده نبيند و آنجا كه امر نموده بيابد.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «جِماعُ الْمُرُوَّةِ، أَنْ لاتَعْمَلَ فِى السِّرِ ما تَسْتَحيْى مِنْهُ فِى الْعَلانِيَةَ»؛[۲۴] حضرت على عليه السلام فرمود: نهايت مروّت، آن است كه در پنهانى كارى نكنى كه آشكارا از آن پروا دارى.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «يُسْتَدَلُّ عَلى مُرُوَّةِ الرَّجُلِ بِبَثِّ الْمَعْرُوفِ، وَبَذْلِ الإحْسانِ، وَ تَرْكِ الأِمْتِنانِ»؛[۲۵] حضرت على عليه السلام فرمود: چند چيز بر مروّت آدمى دلالت دارد: تلاش در گسترش كارهاى خوب ، نيكوكارى ، منّت ننهادن.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «الْمُرُؤَةُ اِسْمٌ جامِعٌ لِسائِرِ الْفَضائِلِ وَ الْمَحاسِنِ»؛[۲۶] حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، نامى است فراگيرنده همه فضيلت ها و خوبى ها.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «مُرُوَّةُ الرَّجُلِ عَلى قَدْرِ عَقْلِهِ»؛[۲۷] حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت هر كس به قدر عقل و انديشه اوست.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «مَيْزَةُ الرَّجُلِ عَقْلُهُ، وَ جَمالُهُ مُرُوَّتُهُ»؛[۲۸] حضرت على عليه السلام فرمود: امتياز آدمى به عقل اوست و زيبايى او به مروّتش.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «أَلْمُرُوَّةُ تَحُثُّ عَلَى الْمَكارِمِ»؛[۲۹] حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، آدمى را به صفات عالى برمى انگيزاند.
- قالَ عَلِىٌّ عليه السلام: «أَلْمُرُوَّةُ تَمْنَعُ مِنْ كُلِّ دَنِيَّةٍ»؛[۳۰] حضرت على عليه السلام فرمود: مروّت، انسان را از هرگونه پستى باز مى دارد.
پانویس
- ↑ لغت نامه دهخدا، واژه «مروّت».
- ↑ معارف و معاریف، دشتی، واژه «مروّت».
- ↑ لغت نامه دهخدا، واژه «مروّت».
- ↑ أفضل الدین، عباس کاشف الغطاء، ج۱، ص۵.
- ↑ همان، ج۷۴، ص۲۷۵.
- ↑ ارشاد القلوب، دیلمی، ج ۱، ص ۱۳۱.
- ↑ تصنيف غرر الحكم، ص 258.
- ↑ بحارالانوار، ج 78 ص 172.
- ↑ بحارالأنوار، ج۷۰، ص۵۰.
- ↑ تحف العقول، ص۲۲۷.
- ↑ بحارالأنوار، ج۷۱، ص۲۷۳.
- ↑ نهج البلاغه، حکمت ۲۰.
- ↑ تصنيف غرر الحكم، ص 259.
- ↑ تصنيف غررالحكم، ص 259، ح 5515.
- ↑ بحارالأنوار، ج 78 ص 258؛ الخصال صدوق، ص 26، با اندك اختلاف.
- ↑ ميزان الحكمة، ج 9، ص 117.
- ↑ ميزان الحكمة، ج 9، ص 117.
- ↑ ميزان الحكمه، ج 4، ص 117، نقل از غررالحكم.
- ↑ تصنيف غرر الحكم، ص 259.
- ↑ بحارالانوار ج 78 ص 16؛ ميزان الحكمة ج 9 ص 115.
- ↑ كنز العمال، خ 8763.
- ↑ البحار، ج 17 ص 41؛ سفينة البحار ج، 2 ص 363.
- ↑ تحف العقول ص 264، البحار، ج 78 ص 24.
- ↑ ميزان الحكمه، ج 9 ص 114.
- ↑ ميزان الحكمة، ج 2 ص 114.
- ↑ تصنيف غرر الحكم، ص 258.
- ↑ تصنيف غرر الحكم، ص 258.
- ↑ ميزان الحكمة، ج 9 ص 110؛ تصنيف غرر الحكم، ص 258.
- ↑ تصنيف غررالحكم، ص 258.
- ↑ ميزان الحكمة، ج 9 ص 110.
منابع
- "مروت"، محمدعلی سروش، حدیث زندگی، شماره ۱۹، مهر ۱۳۸۳.
- "اعمال منافی مروت و جایگاه آن در تحقق عدالت"، محمد غفاری‌زاده، پژوهش‌های فقهی.
- نرم افزار جامع فقه اهل البيت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
- "چهل حديث مروّت و جوانمردی"، کتابخانه احادیث شیعه.
- "نشانه‌های مروت و آثار و نتایج آن چیست؟"، پرسمان قرآن.
