دعای کمیل

«دعای کمیل» یکی از ادعیه مأثور و مشهور رسیده از اهل بیت علیهم السلام است و در حقیقت دعاى حضرت خضر علیه السلام بوده که امیرالمؤمنین علیه السلام آن را به کمیل که از خواصّ اصحاب خود بود، تعلیم داد. شیعیان این دعا را در شبهاى نیمه شعبان و در هر شب جمعه مى خوانند. مطابق با آنچه در روایت آمده، دعای کمیل براى کفایت از شرّ اعداء و گشایش رزق و آمرزش گناهان نافع است.

صاحب مفاتیح الجنان این دعا را از کتاب «مصباح المتهجّد» شیخ طوسی نقل نموده است.

تعلیم دعای کمیل به کمیل

کمیل بن زیاد می‌گوید: با مولایم علی علیه السلام در مسجد بصره نشسته بودیم و جمعی از اصحاب آن حضرت نیز حضور داشتند. یکی از آن‌ها خطاب به علی علیه السلام راجع به این آیه مبارکه «فیها یفرق کلّ امر حکیم» سؤال کرد. حضرت فرمود: مقصود، شب نیمه شعبان است.

آن گاه فرمود: قسم به کسی که جان علی به دست اوست، هیچ بنده‌ای نیست مگر این که جمیع مقدراتی که تا سال آینده بر او جاری می‌شود از خیر و شر، در شب نیمه شعبان برای او تقدیر می‌گردد. و هیچ بنده‌ای نیست که این شب را احیا بدارد و دعای خضر علیه السلام را بخواند مگر آن که دعایش مستجاب شود. مجلس پایان یافت و حضرت به منزل تشریف برد. من شبانه درِ خانه علی علیه السلام را زدم. حضرت فرمود: چه چیز (در این وقت شب) تو را به این جا آورده؟ عرض کردم: ای امیرمؤمنان! دعای خضر!

فرمود: بنشین ای کمیل! اگر این دعا را حفظ کنی و هر شب جمعه، یا در ماه، یا در سال، یا در عمرت یک مرتبه بخوانی، کفایت و یاری می‌شوی و مشمول رزق قرار می‌گیری و مغفرت الهی شامل حالت خواهد شد! ای کمیل! مصاحبت طولانی تو با ما، سبب گردید تا پاسخ تو را بگویم. حضرت سپس فرمود: بنویس: «اللهم انّی اسألک برحمتک التی وسعت کل شی‌ء...».

شیخ طوسی از کمیل بن زیاد نقل می‌کند که وی مشاهده کرد امام علی علیه السلام در سجده این دعا را می‌خواند.

محتوای دعا

الف) توحید در دعای کمیل:

دانشمندان کلامی، مراتبی برای توحید بیان نموده‌اند؛ مانند: توحید ذاتی، توحید صفاتی، توحید افعالی و... می‌توان اذعان نمود که دعای کمیل، بیان و اقرار همه این مراتب است.

ب) محورها:

محورهای کلی مطرح شده در این دعا، به ترتیب عبارت است از:

• ۱. درخواست مغفرت و ترحم و قبول عذر از پیشگاه خداوند؛

• ۲. اقرار به عظمت پروردگار؛

• ۳. اقرار به عجز و ضعف بنده؛

• ۴. مقایسه بین عذاب دنیا و آخرت؛

• ۵. دعا برای بهبودی حالات معنوی.

شرح‌های دعای کمیل

علاوه بر این که این دعا مورد عنایت ویژه مؤمنان و سلف صالح بوده و آنان بر این دعا مواظبت می‌نمودند، عده‌ای از فرهیختگان به شرح و توضیح فرازهای مختلف آن پرداخته‌اند. از جمله آنها می توان شروح زیر را نام برد:

• ۱. انیس اللیل، محمدرضا کلباسی.

• ۲. درمان روح و روان در شرح دعای کمیل، محمدباقر ملبوبی.

• ۳. شرح دعای کمیل، عبدالأعلی سبزواری.

• ۴. شرح دعای کمیل، ابوتراب هدایی.

• ۵. نفحات اللیل در شرح دعای کمیل، کلباسی.

• ۶. شرح دعای کمیل، سید محمدتقی نقوی.

• ۷. غناء مؤمنین، سید محمود محمدی.

• ۸. علی علیه السلام و کمیل، احمد زمردیان.

• ۹. ترجمه و تفسیر دعای کمیل، محمدعلی صالح غفاری.

• ۱۰. شرح دعای کمیل، مهندس عبدالعلی بازرگان.

• ۱۱. فی رحاب دعاء کمیل، سید محمدحسین فضل الله.

• ۱۲. ترجمه دعای مبارکه کمیل از مثنوی انسان کامل (شعر)، مفتون همدانی.

• ۱۳. راز دلباختگان، سید علی‌اکبر موسوی (محب الاسلام).

• ۱۴. اضواء علی دعاء کمیل، عزالدین بحرالعلوم.

• ۱۵. ترجمه دعاء کمیل (۲۰۰ بیت)، علامه محمدباقر مجلسی.

• ۱۶. ترجمه دعاء کمیل (شعر)، شهید دکتر مصطفی چمران.

منابع

• مفاتیح الجنان.
• سید جعفر ربانی، فرهنگ کوثر، شماره ۶۱، بهار ۱۳۸۴.

پیوند

متن دعای کمیل