بحیرای راهب: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (مهدی موسوی صفحهٔ بَحِيراى راهب را به بحیرای راهب منتقل کرد)
 
(یک نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 +
در [[تفسیر]] برخی آیات [[قرآن کریم]] از «بحیراى راهب» نام برده شده و [[شأن نزول]] آنها در مورد گروهى از مؤمنان [[اهل کتاب]] از جمله «بحیرا» دانسته شده است. در این‌باره عبارات مفسران گوناگون است و در مواردی از ۸ نفر از راهبان اهل [[شام]] و در موارد دیگر در کنار جمعى از دانشمندان [[یهود]] مسلمان شده از «بحیراى راهب» یاد شده است.
  
ذيل چند آيه از بحيراى راهب نام برده شده و نزول آنها در شأن گروهى از مؤمنان اهل كتاب از جمله وى دانسته شده است. در اين‌باره عبارات مفسران گوناگون است و از بحيراى راهب، بحيرا و همراهان وى 8 نفر از راهبان شام از جمله بحيرا و در مواردى در كنار جمعى از دانشمندان يهود مسلمان شده از بحيراى راهب نيز ياد شده است.
+
از نوع تعبیر برخى مفسران برمى‌آید که تلقى آنان از بحیراى راهب (دست کم در ذیل بعضى از آیات) همان بحیراى راهب معروف است<ref>کشف‌الاسرار، ج‌۱، ص‌۵۵۵‌؛ مجمع‌البیان، ج‌۳، ص‌۳۶۱.</ref> که در منطقه بُصراى شام، [[حضرت محمد]] صلی الله علیه وآله را در نوجوانى (۹ یا ۱۲ سالگى) همراه با عمویش [[ابوطالب علیه السلام|ابوطالب]] که در یک کاروان تجارى عازم شام بود، ملاقات کرده است.
  
از نوع تعبير برخى مفسران برمى‌آيد كه تلقى آنان از بحيراى راهب (دست كم در ذيل بعضى از آيات) همان بحيراى راهب معروف است<ref>كشف‌الاسرار، ج‌1، ص‌555‌؛ مجمع‌البيان، ج‌3، ص‌361.</ref> كه در منطقه بُصراى شام پيامبر را در نوجوانى (9 يا 12 سالگى) همراه با عمويش ابوطالب كه در يك كاروان تجارى عازم شام بود، ملاقات كرده است.
+
اما تلقى برخى سیره‌نگاران از مجموع روایات اسلامى این است که دو بحیراى راهب وجود داشته است: یکى بحیراى راهبِ معروف که جز روایتى مبهم و [[حدیث مرسل|مرسل]]<ref>السیرة‌النبویه، ج‌۱، ص‌۱۸۸، ۱۹۱.</ref> و در عین حال متهم به [[حدیث جعلی|جعل‌]] و داراى ضعف متن،<ref>السیرة الحلبیه، ج‌۱، ص‌۱۲۰؛ الصحیح من سیره، ج‌۲، ص‌۹۳‌ـ‌۹۴.</ref> گزارشى از حال وى در دست نیست. و دیگرى، یکى از ۸ [[مسیحیت|مسیحى]] شامى است که در سال ششم هجرى و پس از [[غزوه خیبر|فتح خیبر]] همراه با [[جعفر طیار|جعفر‌ بن‌ ابى‌طالب]] به [[مدینه]] آمده و بر پیامبر وارد شدند.<ref>اسد الغابه، ج‌۱، ص‌۳۵۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۴‌ـ‌۴۰۵.</ref>
  
اما تلقى برخى سيره‌نگاران از مجموع روايات اسلامى اين است كه دو بحيراى راهب وجود داشته است: يكى بحيراى راهبِ معروف كه جز روايتى مبهم و مرسل<ref>السيرة‌النبويه، ج‌1، ص‌188، 191.</ref> و در عين حال متهم به جعل‌ و داراى ضعف متن،<ref>السيرة الحلبيه، ج‌1، ص‌120؛ الصحيح من سيره، ج‌2، ص‌93‌ـ‌94.</ref> گزارشى از حال وى در دست نيست.
+
به نظر مى‌رسد تلقى برخى مفسران از بحیراى راهب در روایات [[شأن نزول]] نادرست است و بر فرض پذیرش روایت ملاقات وى با پیامبر در نوجوانى، بعید است وى تا سالهاى پس از [[هجرت پیامبر اسلام به مدینه|هجرت]] زنده بوده باشد،<ref>اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۵۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۴.</ref> بنابراین مراد از بحیرا در روایات‌ شأن نزول، یکى از ۸ نفر مسیحى شامى است. درباره این ۸ نفر نیز جز آن که در چند روایت شأن نزولى به صورت مبهم از آنها یاد شده و برخى تنها به نام آنها تصریح کرده‌اند، هیچ اطلاعى در دست نیست.
  
ديگرى يكى از 8 مسيحى شامى است كه در سال ششم هجرى و پس از فتح خيبر همراه با جعفر‌ بن‌ ابى‌طالب به [[مدينه]] آمده، بر پيامبر وارد شدند<ref>اسد الغابه، ج‌1، ص‌355؛ الاصابه، ج‌1، ص‌404‌ـ‌405.</ref> و به نظر مى‌رسد تلقى برخى مفسران از بحيراى راهب در روايات شأن نزول نادرست است و بر فرض پذيرش روايت ملاقات وى با پيامبر در نوجوانى، بعيد است وى تا سالهاى پس از هجرت زنده بوده باشد،<ref>اسدالغابه، ج‌1، ص‌355؛ الاصابه، ج‌1، ص‌404.</ref> بنابراين مراد از بحيرا در روايات‌ شأن نزول يكى از 8 نفر مسيحى شامى است. درباره اين 8 نفر نيز جز آن كه در چند روايت شأن نزولى به صورت مبهم از آنها ياد شده و برخى تنها به نام آنها تصريح كرده‌اند هيچ اطلاعى در دست نيست.
+
ماوردى در شأن نزول آیات ۵۲ ـ ۵۴ [[سوره قصص]]، آن ۸ نفر را چنین یاد مى‌کند: بحیرا، ابرهه، اشراف، عامر، ایمن، ادریس، نافع و تمیم. قرطبى در نقل دیگرى که در ذیل آیه ۸۲ [[سوره مائده]] آورده، از سه نام ثُمامه، قُثَم و درید به جاى عامر، نافع و تمیم یاد کرده است.<ref>تفسیر قرطبى، ج‌۶‌، ص‌۱۶۶.</ref> [[عزالدین ابن اثیر|ابن‌اثیر]] نیز در [[اسد الغابه فی معرفة الصحابه (کتاب)|اُسد الغابه]] با تردید از مقاتل یا فردى دیگر، آن ۸ نفر را نام برده و به جاى عامر از تمّام یاد کرده است.<ref> اسد الغابه، ج‌۱، ص‌۱۶۱.</ref>
  
ماوردى در شأن نزول آيات 52 ـ 54 [[سوره قصص]]/28 آن 8 نفر را چنين ياد مى‌كند: بحيرا، ابرهه، اشراف، عامر، ايمن، ادريس، نافع و تميم. قرطبى در نقل ديگرى كه در ذيل آيه 82 [[سوره مائده]]/ 5 آورده، از سه نام ثُمامه، قُثَم و دريد به جاى عامر، نافع و تميم ياد كرده است.<ref>تفسير قرطبى، ج‌6‌، ص‌166.</ref>
+
'''روایات شأن نزول:'''
  
ابن‌اثير نيز در اُسد الغابه با ترديد از مقاتل يا فردى ديگر، آن 8 نفر را نام برده و به جاى عامر از تمّام ياد كرده است.<ref> اسد الغابه، ج‌1، ص‌161.</ref>
+
* ۱. از قتاده نقل شده که آیات ۵۲ ـ ۵۴ [[سوره قصص]] در شأن ۴۰ مسیحى که همراه [[جعفر طیار|جعفر]] به [[مدینه]] آمدند نازل شده است که ۳۲ نفر از آنها از [[حبشه]] و ۸ نفر دیگر از [[شام]] بودند: {{متن قرآن|«اَلَّذینَ ءاتَیناهُمُ الکتابَ مِن قَبلِهِ هُم بِهِ یؤمِنون * و اِذا یتلى عَلَیهِم قالوا ءامَنّا بِهِ اِنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّنا اِنّا کنّا مِن قَبلِهِ مُسلِمین * اُولئِک یؤتَونَ اَجرَهُم مَرَّتَینِ بِما صَبَروا ویدرَءونَ بِالحَسَنَةِ السَّیئَةَ ومِمّا رَزَقناهُم ینفِقون»}}؛ آنان که پیش از این کتابشان دادیم، به آن ایمان مى‌آورند و چون بر آنان خوانده شود گویند: به آن ایمان داریم که آن از پروردگار ما راست و درست است. همانا پیش از آن مسلمان بودیم. اینان‌اند که براى شکیباییشان مزدشان را دو بار دهند و بدى را به نیکى دفع کرده، از آنچه روزیشان داده‌ایم، [[انفاق]] مى‌کنند. گفته شده: این ۴۰ نفر، پیش از [[مبعث حضرت محمد صلی الله علیه و آله|مبعث پیامبر اسلام]] به بعثت آن حضرت در آینده نزدیک [[ایمان]] داشتند.<ref>تفسیر ماوردى، ج‌۴، ص‌۲۵۷؛ مجمع‌البیان، ج‌۷، ص‌۴۰۳؛ تفسیر قرطبى، ج‌۱۳، ص‌۱۹۶.</ref> در روایتى از سعید بن‌ جبیر و نیز روایتى از [[ابن عباس]] بدون آن که از کسى نام برده شود، به این شأن نزول اشاره شده است. از سعید چنین نقل شده: آنان ۴۰ نفر بودند که با جعفر از حبشه نزد پیامبر آمدند و با مشاهده نیاز شدید مسلمانان، با‌ اجازه پیامبر به حبشه بازگشتند و اموال خود را به‌ مدینه آورده، میان مسلمانان قسمت کردند، آنگاه آیات پیشین در شأن و ستایش آنها نازل‌ شد؛<ref> تفسیر بغوى، ج‌۳، ص‌۳۸۶.</ref> اما گزارشى که این ماجرا را تأیید کند در‌ کتب سیره دیده نمى‌شود. روایت ابن‌ عباس نیز این است که این آیات، در شأن ۸۰ نفر از اهل کتاب که ۴۰ نفر از [[نجران]]، ۳۲ نفر از حبشه و ۸ نفر از شام بودند، نازل شد و خداوند در این آیات، حال آنان را در برابر پیامبر و شنیدن آیات [[قرآن]] وصف‌ کرده است.<ref>تفسیر بغوى، ج‌۳، ص‌۳۸۶.</ref>
  
'''روايات شأن نزول:'''
+
* ۲. در کنار روایات گوناگونى که در شأن نزول آیه ۸۲ [[سوره مائده]] گزارش شده،<ref>جامع‌البیان، مج‌۵‌، ج‌۷، ص‌۳، ۷.</ref> از مجاهد نقل است که این آیه در شأن هیئتى نازل شده که همراه جعفر به مدینه وارد شدند.<ref>همان، ص‌۴.</ref> قرطبى در نقلى متفاوت با آنچه در ذیل آیات ۵۲ ـ ۵۴ [[سوره قصص]] آورده، نقل مى‌کند که با جعفر ۷۰ مرد پشمینه پوش از جمله ۸ نفر شامى، همراه بودند. سپس با ذکر نام آنها مى‌نویسد: پیامبر [[سوره یس]] را برایشان تلاوت کرد و آنان با شنیدن آیات گریسته، [[اسلام]] آوردند و گفتند: چقدر این آیات با آنچه بر [[حضرت عیسی علیه السلام|عیسى]] علیه السلام نازل مى‌شد شباهت دارد، آنگاه این بخش از آیه ۸۲ [[سوره مائده]] در شأن آنها نازل شد:<ref>اسباب‌النزول، ص۱۶۷؛ تفسیرقرطبى، ج۶‌، ص‌۱۶۶.</ref> {{متن قرآن|«ولَتَجِدَنَّ اَقرَبَهُم مَوَدَّةً لِلَّذینَ ءامَنُوا الَّذینَ قالوا اِنّا نَصرى ذلِک بِاَنَّ‌ مِنهُم قِسّیسینَ ورُهبانـًا واَنَّهُم لایستَکبِرون»}}؛ و نزدیک‌ترین مردم را به دوستى با اهل ایمان کسانى مى‌یابى که گفتند: ما نصرانى هستیم. این بدان سبب است که بعضى از نصارا، دانایان و زاهدان‌اند و آنان گردنکشى نمى‌کنند». شایان ذکر است چنان‌که از [[سیاق آیات|سیاق]] آیات آشکار است، برخى نزول دو آیه بعد را نیز در این جریان مى‌دانند.<ref>مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۳۶۱.</ref>
  
1. از قتاده نقل شده كه آيات 52 ـ 54 [[سوره قصص]]/ 28 در شأن 40 مسيحى كه همراه جعفر به [[مدينه]] آمدند نازل شده است كه 32 نفر از آنها از [[حبشه]] و 8 نفر ديگر از شام بودند: {{متن قرآن|«اَلَّذينَ ءاتَينهُمُ الكِتبَ مِن قَبلِهِ هُم بِهِ يُؤمِنون × و اِذا يُتلى عَلَيهِم قالوا ءامَنّا بِهِ اِنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّنا اِنّا كُنّا مِن قَبلِهِ مُسلِمين × اُولئِكَ يُؤتَونَ اَجرَهُم مَرَّتَينِ بِما صَبَروا ويَدرَءونَ بِالحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ ومِمّا رَزَقنهُم يُنفِقون»}} آنان كه پيش از اين (قرآن) كتابشان داديم، به آن ايمان مى‌آورند و چون بر آنان خوانده شود گويند: به آن ايمان داريم كه آن از پروردگار ما راست و درست است. همانا پيش از آن مسلمان بوديم. اينان‌اند كه براى شكيباييشان مزدشان را دو بار دهند و بدى را به نيكى دفع كرده، از آنچه روزيشان داده‌ايم، انفاق مى‌كنند.
+
* ۳. [[طبرسى]] به نقل از ابن‌عباس نزول آیه ۱۲۱ [[سوره بقره]] را نیز در شأن هیئت ۴۰ نفرى همراه جعفر که ۳۲ نفر از آنها حبشى و ۸ نفر راهب اهل شام از جمله بحیرا بودند دانسته است:<ref>مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۳۷۴.</ref> {{متن قرآن|«اَلَّذینَ ءاتَینهُمُ الکتبَ یتلونَهُ حَقَّ تِلاوتِهِ اُولئِک یؤمِنونَ بِهِ ومَن یکفُر بِهِ فَاُولئِک هُمُ الخسِرون»}}؛ کسانى که به آنها کتاب دادیم در حالى که به شایستگى از آن پیروى مى‌کنند به آن ایمان مى‌آورند و کسانى که به آن کافر شوند، زیان‌کارند.
  
گفته شده: اين 40 نفر، پيش از مبعث پيامبر به بعثت آن حضرت در آينده نزديك ايمان داشتند.<ref>تفسير ماوردى، ج‌4، ص‌257؛ مجمع‌البيان، ج‌7، ص‌403؛ تفسير قرطبى، ج‌13، ص‌196.</ref>
+
* ۴. میبدى نقل کرده است که مراد از امّت مقتصد (میانه رو) از [[اهل کتاب]] که اهل عمل به [[تورات]] و [[انجیل]] هستند در آیه ۶۶ [[سوره مائده]]، ۴۸‌ نفر از جمله بحیراى راهب و اصحاب وى بودند:<ref>کشف‌الاسرار، ج‌۳، ص‌۱۷۹.</ref> {{متن قرآن|«وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَیهِم مِّن رَّبِّهِمْ لأکلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ وَکثِیرٌ مِّنْهُمْ سَاء مَا یعْمَلُونَ»}}.
  
در روايتى از سعيد بن‌ جبير و نيز روايتى از ابن‌عباس بدون آن كه از كسى نام برده شود، به اين شأن نزول اشاره شده است. از سعيد چنين نقل شده: آنان 40 نفر بودند كه با جعفر از [[حبشه]] نزد پيامبر آمدند و با مشاهده نياز شديد مسلمانان، با‌ اجازه پيامبر به حبشه بازگشتند و اموال خود را به‌ مدينه آورده، ميان مسلمانان قسمت كردند، آنگاه آيات پيشين در شأن و ستايش آنها نازل‌ شد؛<ref> تفسير بغوى، ج‌3، ص‌386.</ref> اما گزارشى كه اين ماجرا را تأييد كند در‌ كتب سيره ديده نمى‌شود.
+
جز این موارد، ذیلِ چند آیه دیگر از [[سوره بقره]] و [[سوره آل‌ عمران]]، در کنار برخى علماى اهل کتاب که اسلام آوردند مانند [[عبدالله بن سلام|عبداللّه بن‌ سلام]]، اسد و اسید، پسران کعب و امثال اینها از بحیراى راهب نیز یاد شده که به دلیل مسیحى بودن بحیرا و نزول این دو [[سوره]] پیش از سال ششم هجرت صحیح به نظر نمى‌رسد:
  
روايت ابن‌ عباس نيز اين است كه اين آيات، در شأن 80 نفر از اهل كتاب كه 40 نفر از نجران، 32 نفر از حبشه و 8 نفر از شام بودند، نازل شد و خداوند در اين آيات، حال آنان را در برابر پيامبر و شنيدن آيات قرآن وصف‌ كرده است.<ref>تفسير بغوى، ج‌3، ص‌386.</ref>
+
*۱.{{متن قرآن|«ادخُلوا فِى السِّلمِ کافَّةً»}} ([[سوره بقره]]، ۲۰۸) میبدى نقل مى‌کند که این آیه در شأن مؤمنان اهل کتاب مانند عبداللّه‌ بن سلام و... از جمله بحیراى راهب نازل شد که روز شنبه را بزرگ مى‌داشتند و گوشت و شیر شتر را بر طبق حکم جاهلى بر خود [[حرام]] مى‌شمردند و از پیامبر اجازه مى‌خواستند تورات را که کتاب خداست بخوانند و به آن عمل کنند؛ امّا خداوند در آیه فوق به آنان خطاب کرد که به دین اسلام درآیند.<ref>همان، ج‌۲، ص‌۵۵۵‌.</ref>
 +
*۲. بلنسى ذیل آیه ۱۶۰ [[سوره بقره]]: {{متن قرآن|«اِلاَّ الَّذینَ تابوا واَصلَحوا و بَیّنوا»}} مراد از آن کسان از اهل کتاب که از کتمان حقایق الهى درباره پیامبر اسلام توبه و ـ خود را ـ اصلاح کردند و نبوت آن حضرت را اظهار و آشکار ساختند، عده‌اى از یهود و نصارا مانند عبداللّه بن‌ سلام، بحیراى راهب و امثال اینها دانسته که اسلام آوردند.<ref>مبهمات القرآن، ج‌۱، ص‌۱۸۸‌ـ‌۱۸۹.</ref>
 +
*۳. او همچنین از ابن‌عباس نقل کرده که آیه ۷۶ [[سوره آل‌ عمران]] در شأن عبداللّه بن‌سلام، بحیراى راهب و دیگر مسلمانان اهل کتاب نازل شد: {{متن قرآن|«بَلى مَن اَوفى بِعَهدِهِ واتَّقى فَاِنَّ اللّهَ یحِبُّ المُتَّقین»}}.<ref>همان، ص‌۲۹۰.</ref>
  
2. در كنار روايات گوناگونى كه در شأن نزول آيه 82 [[سوره مائده]]/ 5 گزارش شده<ref>جامع‌البيان، مج‌5‌، ج‌7، ص‌3، 7.</ref> از مجاهد نقل است كه اين آيه در شأن هيئتى نازل شده كه همراه جعفر به مدينه وارد شدند.<ref>همان، ص‌4.</ref> قرطبى در نقلى متفاوت با آنچه در ذيل آيات 52 ـ 54 [[سوره قصص]]/ 28 آورده، نقل مى‌كند كه با جعفر 70 مرد پشمينه پوش از جمله 8 نفر شامى، همراه بودند.
+
==پانویس==
 
+
<references />
سپس با ذكر نامِ آنها مى‌نويسد: پيامبر [[سوره يس]] را برايشان تلاوت كرد و آنان با شنيدن آيات گريسته، اسلام آوردند و گفتند: چقدر اين آيات با آنچه بر عيسى عليه السلام نازل مى‌شد شباهت دارد، آنگاه اين بخش از آيه 82 [[سوره مائده]]/5 در شأن آنها نازل شد:<ref>اسباب‌النزول، ص167؛ تفسيرقرطبى، ج6‌، ص‌166.</ref> {{متن قرآن|«ولَتَجِدَنَّ اَقرَبَهُم مَوَدَّةً لِلَّذينَ ءامَنُوا الَّذينَ قالوا اِنّا نَصرى ذلِكَ بِاَنَّ‌ مِنهُم قِسّيسينَ ورُهبانـًا واَنَّهُم لايَستَكبِرون»}} و نزديك‌ترين مردم را به دوستى با اهل [[ايمان]] كسانى مى‌يابى كه گفتند: ما نصرانى هستيم. اين بدان سبب است كه بعضى از نصارا، دانايان و زاهدان‌اند و آنان گردنكشى نمى‌كنند». شايان ذكر است چنان‌كه از سياق آيات آشكار است برخى نزول دو آيه بعد را نيز در اين جريان مى‌دانند.<ref>مجمع البيان، ج‌3، ص‌361.</ref>
 
 
 
3. طبرسى به نقل از ابن‌عباس نزول آيه 121 [[سوره بقره]]/2 را نيز در شأن هيئت 40 نفرى همراه جعفر كه 32 نفر از آنها حبشى و 8 نفر راهب اهل شام از جمله بحيرا بودند دانسته است:<ref>مجمع البيان، ج‌1، ص‌374.</ref> {{متن قرآن|«اَلَّذينَ ءاتَينهُمُ الكِتبَ يَتلونَهُ حَقَّ تِلاوتِهِ اُولئِكَ يُؤمِنونَ بِهِ ومَن يَكفُر بِهِ فَاُولئِكَ هُمُ الخسِرون»}} كسانى كه به آنها كتاب داديم در حالى كه به شايستگى از آن پيروى<ref>مجمع البيان، ج‌1، ص‌374.</ref> مى‌كنند به آن ايمان مى‌آورند و كسانى كه به آن كافر شوند، زيان‌كارند.
 
  
4. ميبدى نقل كرده است كه مراد از امّت مقتصد (ميانه رو) از اهل كتاب كه اهل عمل به تورات و انجيل هستند در آيه 66 [[سوره مائده]]/5‌، 48‌ كس از جمله بحيراى راهب و اصحاب وى بودند:<ref>كشف‌الاسرار، ج‌3، ص‌179.</ref> {{متن قرآن|«وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَيهِم مِّن رَّبِّهِمْ لأكَلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ وَكَثِيرٌ مِّنْهُمْ سَاء مَا يَعْمَلُونَ»}}.
+
==منابع==
 
 
جز اين موارد، ذيلِ چند آيه ديگر از [[سوره بقره]]/2 و [[سوره آل‌ عمران]]/ 3 در كنار برخى علماى اهل كتاب كه اسلام آوردند مانند عبداللّه بن‌ سلام، اسد و اسيد، پسران كعب و امثال اينها از بحيراى راهب نيز ياد شده كه به دليل مسيحى بودن بحيرا و نزول اين دو سوره پيش از سال ششم هجرت صحيح به نظر نمى‌رسد:
 
 
 
# {{متن قرآن|«ادخُلوا فِى السِّلمِ كافَّةً»}} ([[سوره بقره]]/ 2، 208) ميبدى نقل مى‌كند كه اين آيه در شأن مؤمنان اهل كتاب مانند عبداللّه‌ بن سلام و... از جمله بحيراى راهب نازل شد كه روز شنبه را بزرگ مى‌داشتند و گوشت و شير شتر را بر طبق حكم جاهلى بر خود [[حرام]] مى‌شمردند و از پيامبر اجازه مى‌خواستند تورات را كه كتاب خداست بخوانند و به آن عمل كنند؛ امّا خداوند در آيه فوق به آنان خطاب كرد كه به دين اسلام درآيند.<ref>همان، ج‌2، ص‌555‌.</ref>
 
# بلنسى ذيل آيه 160 [[سوره بقره]]/ 2: {{متن قرآن|«اِلاَّ الَّذينَ تابوا واَصلَحوا و بَيَّنوا»}} مراد از آن كسان از اهل كتاب كه از كتمان حقايق الهى درباره پيامبر اسلام توبه و ـ خود را ـ اصلاح كردند و نبوت آن حضرت را اظهار و آشكار ساختند، عده‌اى از يهود و نصارا مانند عبداللّه بن‌ سلام، بحيراى راهب و امثال اين ها دانسته كه اسلام آوردند.<ref>مبهمات القرآن، ج‌1، ص‌188‌ـ‌189.</ref>
 
# همو از ابن‌عباس نقل كرده كه آيه 76 [[سوره آل‌ عمران]]/ 3 در شأن عبداللّه بن‌سلام، بحيراى راهب و ديگر مسلمانان اهل كتاب نازل شد: {{متن قرآن|«بَلى مَن اَوفى بِعَهدِهِ واتَّقى فَاِنَّ اللّهَ يُحِبُّ المُتَّقين»}}.<ref>همان، ص‌290.</ref>
 
 
 
==پانویس==
 
<references/>
 
  
==منابع==
+
* دائرة المعارف قرآن کریم، سید محمود دشتى، ج۵، ص۳۵۱-۳۵۴.
سيد محمود دشتى، دائرة المعارف قرآن کریم، ج5، ص351-354.
 
  
 
[[رده: شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]]
 
[[رده: شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۲ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۳۷

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

در تفسیر برخی آیات قرآن کریم از «بحیراى راهب» نام برده شده و شأن نزول آنها در مورد گروهى از مؤمنان اهل کتاب از جمله «بحیرا» دانسته شده است. در این‌باره عبارات مفسران گوناگون است و در مواردی از ۸ نفر از راهبان اهل شام و در موارد دیگر در کنار جمعى از دانشمندان یهود مسلمان شده از «بحیراى راهب» یاد شده است.

از نوع تعبیر برخى مفسران برمى‌آید که تلقى آنان از بحیراى راهب (دست کم در ذیل بعضى از آیات) همان بحیراى راهب معروف است[۱] که در منطقه بُصراى شام، حضرت محمد صلی الله علیه وآله را در نوجوانى (۹ یا ۱۲ سالگى) همراه با عمویش ابوطالب که در یک کاروان تجارى عازم شام بود، ملاقات کرده است.

اما تلقى برخى سیره‌نگاران از مجموع روایات اسلامى این است که دو بحیراى راهب وجود داشته است: یکى بحیراى راهبِ معروف که جز روایتى مبهم و مرسل[۲] و در عین حال متهم به جعل‌ و داراى ضعف متن،[۳] گزارشى از حال وى در دست نیست. و دیگرى، یکى از ۸ مسیحى شامى است که در سال ششم هجرى و پس از فتح خیبر همراه با جعفر‌ بن‌ ابى‌طالب به مدینه آمده و بر پیامبر وارد شدند.[۴]

به نظر مى‌رسد تلقى برخى مفسران از بحیراى راهب در روایات شأن نزول نادرست است و بر فرض پذیرش روایت ملاقات وى با پیامبر در نوجوانى، بعید است وى تا سالهاى پس از هجرت زنده بوده باشد،[۵] بنابراین مراد از بحیرا در روایات‌ شأن نزول، یکى از ۸ نفر مسیحى شامى است. درباره این ۸ نفر نیز جز آن که در چند روایت شأن نزولى به صورت مبهم از آنها یاد شده و برخى تنها به نام آنها تصریح کرده‌اند، هیچ اطلاعى در دست نیست.

ماوردى در شأن نزول آیات ۵۲ ـ ۵۴ سوره قصص، آن ۸ نفر را چنین یاد مى‌کند: بحیرا، ابرهه، اشراف، عامر، ایمن، ادریس، نافع و تمیم. قرطبى در نقل دیگرى که در ذیل آیه ۸۲ سوره مائده آورده، از سه نام ثُمامه، قُثَم و درید به جاى عامر، نافع و تمیم یاد کرده است.[۶] ابن‌اثیر نیز در اُسد الغابه با تردید از مقاتل یا فردى دیگر، آن ۸ نفر را نام برده و به جاى عامر از تمّام یاد کرده است.[۷]

روایات شأن نزول:

  • ۱. از قتاده نقل شده که آیات ۵۲ ـ ۵۴ سوره قصص در شأن ۴۰ مسیحى که همراه جعفر به مدینه آمدند نازل شده است که ۳۲ نفر از آنها از حبشه و ۸ نفر دیگر از شام بودند: «اَلَّذینَ ءاتَیناهُمُ الکتابَ مِن قَبلِهِ هُم بِهِ یؤمِنون * و اِذا یتلى عَلَیهِم قالوا ءامَنّا بِهِ اِنَّهُ الحَقُّ مِن رَبِّنا اِنّا کنّا مِن قَبلِهِ مُسلِمین * اُولئِک یؤتَونَ اَجرَهُم مَرَّتَینِ بِما صَبَروا ویدرَءونَ بِالحَسَنَةِ السَّیئَةَ ومِمّا رَزَقناهُم ینفِقون»؛ آنان که پیش از این کتابشان دادیم، به آن ایمان مى‌آورند و چون بر آنان خوانده شود گویند: به آن ایمان داریم که آن از پروردگار ما راست و درست است. همانا پیش از آن مسلمان بودیم. اینان‌اند که براى شکیباییشان مزدشان را دو بار دهند و بدى را به نیکى دفع کرده، از آنچه روزیشان داده‌ایم، انفاق مى‌کنند. گفته شده: این ۴۰ نفر، پیش از مبعث پیامبر اسلام به بعثت آن حضرت در آینده نزدیک ایمان داشتند.[۸] در روایتى از سعید بن‌ جبیر و نیز روایتى از ابن عباس بدون آن که از کسى نام برده شود، به این شأن نزول اشاره شده است. از سعید چنین نقل شده: آنان ۴۰ نفر بودند که با جعفر از حبشه نزد پیامبر آمدند و با مشاهده نیاز شدید مسلمانان، با‌ اجازه پیامبر به حبشه بازگشتند و اموال خود را به‌ مدینه آورده، میان مسلمانان قسمت کردند، آنگاه آیات پیشین در شأن و ستایش آنها نازل‌ شد؛[۹] اما گزارشى که این ماجرا را تأیید کند در‌ کتب سیره دیده نمى‌شود. روایت ابن‌ عباس نیز این است که این آیات، در شأن ۸۰ نفر از اهل کتاب که ۴۰ نفر از نجران، ۳۲ نفر از حبشه و ۸ نفر از شام بودند، نازل شد و خداوند در این آیات، حال آنان را در برابر پیامبر و شنیدن آیات قرآن وصف‌ کرده است.[۱۰]
  • ۲. در کنار روایات گوناگونى که در شأن نزول آیه ۸۲ سوره مائده گزارش شده،[۱۱] از مجاهد نقل است که این آیه در شأن هیئتى نازل شده که همراه جعفر به مدینه وارد شدند.[۱۲] قرطبى در نقلى متفاوت با آنچه در ذیل آیات ۵۲ ـ ۵۴ سوره قصص آورده، نقل مى‌کند که با جعفر ۷۰ مرد پشمینه پوش از جمله ۸ نفر شامى، همراه بودند. سپس با ذکر نام آنها مى‌نویسد: پیامبر سوره یس را برایشان تلاوت کرد و آنان با شنیدن آیات گریسته، اسلام آوردند و گفتند: چقدر این آیات با آنچه بر عیسى علیه السلام نازل مى‌شد شباهت دارد، آنگاه این بخش از آیه ۸۲ سوره مائده در شأن آنها نازل شد:[۱۳] «ولَتَجِدَنَّ اَقرَبَهُم مَوَدَّةً لِلَّذینَ ءامَنُوا الَّذینَ قالوا اِنّا نَصرى ذلِک بِاَنَّ‌ مِنهُم قِسّیسینَ ورُهبانـًا واَنَّهُم لایستَکبِرون»؛ و نزدیک‌ترین مردم را به دوستى با اهل ایمان کسانى مى‌یابى که گفتند: ما نصرانى هستیم. این بدان سبب است که بعضى از نصارا، دانایان و زاهدان‌اند و آنان گردنکشى نمى‌کنند». شایان ذکر است چنان‌که از سیاق آیات آشکار است، برخى نزول دو آیه بعد را نیز در این جریان مى‌دانند.[۱۴]
  • ۳. طبرسى به نقل از ابن‌عباس نزول آیه ۱۲۱ سوره بقره را نیز در شأن هیئت ۴۰ نفرى همراه جعفر که ۳۲ نفر از آنها حبشى و ۸ نفر راهب اهل شام از جمله بحیرا بودند دانسته است:[۱۵] «اَلَّذینَ ءاتَینهُمُ الکتبَ یتلونَهُ حَقَّ تِلاوتِهِ اُولئِک یؤمِنونَ بِهِ ومَن یکفُر بِهِ فَاُولئِک هُمُ الخسِرون»؛ کسانى که به آنها کتاب دادیم در حالى که به شایستگى از آن پیروى مى‌کنند به آن ایمان مى‌آورند و کسانى که به آن کافر شوند، زیان‌کارند.
  • ۴. میبدى نقل کرده است که مراد از امّت مقتصد (میانه رو) از اهل کتاب که اهل عمل به تورات و انجیل هستند در آیه ۶۶ سوره مائده، ۴۸‌ نفر از جمله بحیراى راهب و اصحاب وى بودند:[۱۶] «وَلَوْ أَنَّهُمْ أَقَامُواْ التَّوْرَاةَ وَالإِنجِیلَ وَمَا أُنزِلَ إِلَیهِم مِّن رَّبِّهِمْ لأکلُواْ مِن فَوْقِهِمْ وَمِن تَحْتِ أَرْجُلِهِم مِّنْهُمْ أُمَّةٌ مُّقْتَصِدَةٌ وَکثِیرٌ مِّنْهُمْ سَاء مَا یعْمَلُونَ».

جز این موارد، ذیلِ چند آیه دیگر از سوره بقره و سوره آل‌ عمران، در کنار برخى علماى اهل کتاب که اسلام آوردند مانند عبداللّه بن‌ سلام، اسد و اسید، پسران کعب و امثال اینها از بحیراى راهب نیز یاد شده که به دلیل مسیحى بودن بحیرا و نزول این دو سوره پیش از سال ششم هجرت صحیح به نظر نمى‌رسد:

  • ۱.«ادخُلوا فِى السِّلمِ کافَّةً» (سوره بقره، ۲۰۸) میبدى نقل مى‌کند که این آیه در شأن مؤمنان اهل کتاب مانند عبداللّه‌ بن سلام و... از جمله بحیراى راهب نازل شد که روز شنبه را بزرگ مى‌داشتند و گوشت و شیر شتر را بر طبق حکم جاهلى بر خود حرام مى‌شمردند و از پیامبر اجازه مى‌خواستند تورات را که کتاب خداست بخوانند و به آن عمل کنند؛ امّا خداوند در آیه فوق به آنان خطاب کرد که به دین اسلام درآیند.[۱۷]
  • ۲. بلنسى ذیل آیه ۱۶۰ سوره بقره: «اِلاَّ الَّذینَ تابوا واَصلَحوا و بَیّنوا» مراد از آن کسان از اهل کتاب که از کتمان حقایق الهى درباره پیامبر اسلام توبه و ـ خود را ـ اصلاح کردند و نبوت آن حضرت را اظهار و آشکار ساختند، عده‌اى از یهود و نصارا مانند عبداللّه بن‌ سلام، بحیراى راهب و امثال اینها دانسته که اسلام آوردند.[۱۸]
  • ۳. او همچنین از ابن‌عباس نقل کرده که آیه ۷۶ سوره آل‌ عمران در شأن عبداللّه بن‌سلام، بحیراى راهب و دیگر مسلمانان اهل کتاب نازل شد: «بَلى مَن اَوفى بِعَهدِهِ واتَّقى فَاِنَّ اللّهَ یحِبُّ المُتَّقین».[۱۹]

پانویس

  1. کشف‌الاسرار، ج‌۱، ص‌۵۵۵‌؛ مجمع‌البیان، ج‌۳، ص‌۳۶۱.
  2. السیرة‌النبویه، ج‌۱، ص‌۱۸۸، ۱۹۱.
  3. السیرة الحلبیه، ج‌۱، ص‌۱۲۰؛ الصحیح من سیره، ج‌۲، ص‌۹۳‌ـ‌۹۴.
  4. اسد الغابه، ج‌۱، ص‌۳۵۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۴‌ـ‌۴۰۵.
  5. اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۵۵؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۴۰۴.
  6. تفسیر قرطبى، ج‌۶‌، ص‌۱۶۶.
  7. اسد الغابه، ج‌۱، ص‌۱۶۱.
  8. تفسیر ماوردى، ج‌۴، ص‌۲۵۷؛ مجمع‌البیان، ج‌۷، ص‌۴۰۳؛ تفسیر قرطبى، ج‌۱۳، ص‌۱۹۶.
  9. تفسیر بغوى، ج‌۳، ص‌۳۸۶.
  10. تفسیر بغوى، ج‌۳، ص‌۳۸۶.
  11. جامع‌البیان، مج‌۵‌، ج‌۷، ص‌۳، ۷.
  12. همان، ص‌۴.
  13. اسباب‌النزول، ص۱۶۷؛ تفسیرقرطبى، ج۶‌، ص‌۱۶۶.
  14. مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۳۶۱.
  15. مجمع البیان، ج‌۱، ص‌۳۷۴.
  16. کشف‌الاسرار، ج‌۳، ص‌۱۷۹.
  17. همان، ج‌۲، ص‌۵۵۵‌.
  18. مبهمات القرآن، ج‌۱، ص‌۱۸۸‌ـ‌۱۸۹.
  19. همان، ص‌۲۹۰.

منابع

  • دائرة المعارف قرآن کریم، سید محمود دشتى، ج۵، ص۳۵۱-۳۵۴.