ابان بن ابی عیاش: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکت‌ها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکت‌ها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ تقویم: وفات ابن أبي عياش را به ابان بن ابی عیاش منتقل کرد) |
(بدون تفاوت)
| |
نسخهٔ کنونی تا ۱۸ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۱۹
«ابواسماعیل فیروز بصری تابعی» معروف به «أبان بن أبی عیاش» (م، ۱۳۸ ق)، از اصحاب امام جعفرصادق علیه‌السلام و از محدثان شیعه در قرن ۲ قمری است. او «کتاب سلیم بن قیس» را روایت کرده است.
مشایخ و راویان
ابان بن ابی عیاش از برخی محدثان نامدار قدیم روایت کرده است، از جمله: انس بن مالک، سُلیم بن قیس هلالی،[۱] ابراهیم بن یزید نخعی، حسن بصری (م، ۱۱۰ ق)، سعید بن جُبَیر، شهر بن حَوْشَب، عطاء بن ابی رباح، مسلم بن یَسار، مُورِّق عِجلی و... . در این میان بیش‌ترین روایت او از انس ابن مالک است که صحابی و خادم پیامبر بود.[۲]
همچنین محدثان بسیاری در سدۀ دوم از ابن ابی عیاش حدیث شنیده و یا روایت کرده‌اند، از جمله: عمر بن حفص، یزید بن عمرو ، عمر بن اُذینه، سفیان ثوری، عثمان بن عیسی، حماد بن عیسی، ابراهیم بن محمد فزاری، حفص بن عمر الابار، شهاب بن خِراش، فضیل بن عیاض، ابوحنیفة نعمان‌بن ثابت.[۳]
وثاقت ابان
رجال‌شناسان اعم از شیعی و سنی، ابن ابی عیاش را توثیق نکرده‌اند.[۴] البته برخی از رجال‌شناسان متأخر شیعی مانند میرزا حسین نوری و مامقانی کوشیده‌اند او را «موثق» نشان دهند، اما دلایل آنان در این باب وافی به مقصود نیست. محدثان بنام اهل سنت نیز او را در مجموع غیرقابل اعتماد دانسته‌اند.[۵]
اینکه چرا ابن ابی عیاش را از ثقات نشمرده‌اند، دلایل قطعی نمی‌توان ارائه داد. محدث نوری بر این نظر است که وی به دلیل شیعی بودن از سوی مخالفین تضعیف شده و از متروکین شمرده شده است. اما این سخن با ضعیف شمردن ابان در کتب رجالی شیعه سازگار نیست. بعضی از رجال‌شناسان اهل سنت، ابن ابی عیاش را به این دلیل ضعیف و غیرقابل اعتماد شمرده‌اند که در حفظ حدیث ضعیف بوده و در نقل حدیث و راویان آن دچار فراموشی می‌شده است.[۶]
در عین حال ابن‌ابی عیاش از نظر سلامت عقیده و ایمان و پارسایی مورد تأیید همگان، و به‌ویژه اهل سنت است. ابن حبان او را از عابدان و زاهدان دانسته که شبها را به تهجد و روزها را به روزه‌داری می‌گذرانده است. همچنین گفته شده که او لباس پاکیزه می‌پوشیده و ظاهری آراسته داشته است. ازاین‌رو سفیان بن عُیینه روایت کرده که مالک بن دینار ابان را «طاووس القرّاء» لقب داده است.[۷]
شیعی بودن ابان قطعی است، هرچند برخی گفته‌اند که او در آغاز شیعه نبوده است.[۸] شیخ طوسی او را از اصحاب امام علی بن حسین (ع)، امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع)، دانسته است،[۹] در عین حال شگفت می‌نماید که از آن سه تن حدیثی نقل نکرده و یا اگر نقل کرده در کتب روایی شیعی موجود نیست.
روایت کتاب سلیم
بیش‌ترین شهرت ابن ابی عیاش در نزد شیعیان، روایت وی از سُلَیم بن قیس هلالی کوفی است. سُلیم از یاران امام علی (ع) بود و در روزگار حجاج بن یوسف ثقفی (م، ۹۵ ق) زنده بود. حجاج به دلیل شیعی بودن، سُلیم را طلب کرد، ولی او گریخت و در یکی از نواحی فارس به ابان پناهنده شد. هنگامی که سُلیم در مخفی‌گاه خود در آستانۀ مرگ قرار گرفت، کتابی را به ابان تسلیم کرد که در آن حوادث و رویدادهای پس از درگذشت پیامبر آمده بود.[۱۰] این کتاب با عنوان «السقیفه ابجد الشیعة»، معروف به «کتاب سلیم ابن قیس» در ۱۹۸۰ میلادی در بیروت چاپ شده است.
پس از ابان، این کتاب از طریق محدثانی چون حمّاد بن عیسی و عثمان ابن عیسی[۱۱] و دیگران روایت شده است. به گفتۀ شیخ طوسی ابان گمان کرده بود که سلیم بن قیس این کتاب را بر امام علی بن حسین (ع) خوانده و او آن را تأیید کرده است،[۱۲] اما نکتۀ قابل توجه این است که به عقیدۀ علامه حلی این کتاب را کسی غیر از ابان روایت نکرده است، که البته این امر می‌تواند ناشی از شرایط سخت دوران حجاج برای شیعیان در عراق و وجود نسخۀ انحصاری کتاب باشد. صرف‌نظر از محتوا، اهمیت دیگر این کتاب در آن است که نخستین تألیف شناخته شدۀ شیعه در مسائل اعتقادی و به خصوص عقاید سیاسی است.[۱۳]
وفات
أبان بن أبی عیاش سرانجام در نخستین روز ماه رجب المرجب سال ۱۳۸ قمری - و به قولی پس از سال ۱۴۰ قمری - بدرود حیات گفت.
پانویس
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۶۲.
- ↑ الکامل فی ضعفاء الرجال، ابن‌عدی، ۱ / ۳۷۵.
- ↑ حافظ مزی، ۲ / ۲۰.
- ↑ طوسی، رجال، ۱۰۶؛ علامه حلی، رجال، ۹۹.
- ↑ نسائی، ۴۷؛ دارقطنی، ۲۸۵؛ جوزجانی، ۱۰۲.
- ↑ میزان الاعتدال، ذهبی، ۱ / ۱۲.
- ↑ ابن عدی، ۱ / ۳۷۴.
- ↑ شرح اصول کافی، مازندرانی، ۲ / ۱۶۳.
- ↑ رجال، ۸۳، ۱۰۶، ۱۵۲.
- ↑ علامه حلی، ۹۹.
- ↑ طوسی، الفهرست، ۱۶۲.
- ↑ اختیار الرجال، ۳۲۱.
- ↑ ابن ندیم، ۲۷۵.
منابع
- "أبان بن أبي عياش"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، حسن یوسفی اشکوری.
- مؤسسه تبیان، نرم‌افزار دایرةالمعارف چهارده معصوم علیهم‌السلام.
