بهاءالدین محمد مختاری اصفهانی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۵ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
−
'''محمد بن محمدباقر حسینی مختاری'''، ملقب به سید بهاءالدین، [[فقیه]]، [[:رده:محدثان شیعه|محدّث]]، [[کلام|متکلم]] و ادیب [[امامیه|شیعی]] قرن دوازدهم و از شاگردان [[علامه مجلسی]] و [[شیخ حر عاملی]]. او بیش از شصت اثر در [[فقه]]، کلام، حدیث و ادبیات فارسی و عربی دارد.
+
'''«بهاءالدین محمد حسینی مختاری اصفهانی»''' (۱۱۳۰-۱۰۸۰ ق)، فقیه اصولی، محدث، متکلم، فیلسوف و ادیب بزرگ [[امامیه|شیعه]] در قرن دوازدهم هجری و از شاگردان [[علامه مجلسی]] و [[فاضل هندی]] است. او بیش از شصت اثر در [[فقه]]، [[کلام]]، [[حدیث]] و [[ادبیات عرب|ادبیات]] دارد، که به تعبیر نویسنده «[[ریحانة الادب (کتاب)|ریحانة الأدب]]»، در اثبات مراتب عالیه علمیه او برهانى قاطع و گواهى عادل هستند.<ref>مدرسی، ریحانة الأدب، ج۱، ص۲۹۰.</ref>
−
==زندگی نامه==
+
{{شناسنامه عالم
−
===تحصیلات===
+
||نام کامل = سید بهاءالدین محمد مختاری اصفهانی
−
وی در حدود ۱۰۸۰ق در [[نائین]] [[اصفهان]] به دنیا آمد. در اصفهان نزد استادانی چون [[محمد باقر مجلسی]] و [[فاضل هندی]] به کسب علم پرداخت و از آنان و [[شیخ حر عاملی]] [[اجازه روایت]] حدیث گرفت.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹؛ حرّعاملی، امل الآمل، قسم ۱، مقدمه حسینی، ص۱۷؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۵.</ref>
+
||تصویر=
 +
||زادروز =  ۱۰۸۰ قمری
 +
|زادگاه = [[اصفهان]]
 +
|وفات = ۱۱۳۰ قمری
 +
|مدفن = اصفهان
 +
|اساتید = [[علامه مجلسی]]، [[فاضل هندی]]، [[شیخ حر عاملی]]،...
 +
|شاگردان = ناصرالدین احمد مختاری،...
 +
|آثار = حاشیه بر [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم]]، لطائف المیراث لِطائف الورّاث، ارتشاف الصّافی من سلاف الشافی، لسان المیزان فی المنطق، نحو میر،...
 +
}}
 +
==زندگی‌نامه==
 +
سید بهاءالدین محمد بن محمدباقر حسینى مختارى نایینى اصفهانى، چنانکه از زندگی‌نامه خودنوشتش بر مى آید و صاحب [[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعة]] هم باز مى گوید، در سال ۱۰۸۰ قمری در نائین [[اصفهان]] به دنیا آمده است. او از عموزادگان سید ناصرالدین احمد بن محمد بن امیر روح الأمین حسینى مختارى است.
 +
 
 +
بهاءالدین محمد در اصفهان نزد استادانی چون [[محمد باقر مجلسی|محمدباقر مجلسی]] و [[فاضل هندی]] به کسب علم پرداخت و از آنان و [[شیخ حر عاملی]]، [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] روایت گرفت.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹؛ حرّعاملی، امل الآمل، قسم ۱، مقدمه حسینی، ص۱۷؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۵.</ref> او در «رسالة فی حجیة الید»، از مجلسى دوم به «شیخنا» تعبیر کرده و به شاگردى فاضل هندى و استفاده از او تصریح مى کند.
  
−
===اقامت در اصفهان===
 
 
بهاءالدین پس از اتمام تحصیلات، در اصفهان اقامت گزید و از فقهای مشهور آنجا شد.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.</ref> در منابع از شاگردان و نزدیکان وی کمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری سبزواری، که از شاگردان فاضل هندی بوده است.<ref>رجوع کنید به فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، مقدمه جعفریان، ص۱۸ـ۲۲.</ref>
 
بهاءالدین پس از اتمام تحصیلات، در اصفهان اقامت گزید و از فقهای مشهور آنجا شد.<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.</ref> در منابع از شاگردان و نزدیکان وی کمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری سبزواری، که از شاگردان فاضل هندی بوده است.<ref>رجوع کنید به فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، مقدمه جعفریان، ص۱۸ـ۲۲.</ref>
−
[[آقا بزرگ طهرانی]]<ref>آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۱۵۳.</ref> از وجود زندگینامه خودْنوشت سیدبهاءالدین گزارش داده است. با این همه، مطالب راجع به زندگی او در منابع کم است. از گزارشی درباره یکی از آثار [[کلام|کلامی]] وی می‌توان دریافت که مدتی در [[کابل]] به سر برده و سپس به [[مشهد]] رفته است، ولی از جزئیات این سفرها اطلاعی نیست.<ref>رجوع کنید به آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.</ref>
+
از گزارشی درباره یکی از آثار [[کلام|کلامی]] وی می‌توان دریافت که مدتی در کابل به سر برده و سپس به [[مشهد]] رفته است.<ref>رجوع کنید به آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.</ref>
 +
 
 +
از پاره اى تألیفات حسینی مختاری بر مى آید که تا سال ۱۱۳۰ ق، مى زیسته و طبق برخى باورها، وى میان سال هاى ۱۱۳۰ تا ۱۱۴۰ق، در [[اصفهان]] وفات یافته و در دار السلطنه، به خاک سپرده شده است.<ref>قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.</ref> [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|مرحوم خوانسارى]] درباره محلّ دفن او مى نویسد: تا بحال، موضع قبر او را پیدا نکردم و دور نیست که در فتنه افغان، محو شده باشد.<ref>روضات، خوانساری، ج ۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.</ref> برخی گفته‌اند که او در یکی از روستاهای فِرِیدَن، از توابع اصفهان، مدفون شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱.</ref>
 +
 
 +
==آثار و تألیفات==
 +
بهاءالدین حسینی مختاری بیش از شصت اثر در [[فقه]]، [[کلام]]، [[حدیث]] و [[ادبیات عرب|ادبیات عربی]] و فارسی دارد<ref>رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۰ـ۷۱.</ref> که بسیاری از آنها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌ای بر آنهاست.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، ج۱۷، ص۷۸، ج۱۸، ص۳۲۳، ج۲۶، ص۲۲۴.</ref>
 +
 
 +
'''آثار فقهی و اصولی:'''
 +
 
 +
آثار فقهی اصولی مهم وی عبارت‌اند از:
 +
 
 +
#سه اثر درباره [[ارث]] به زبان فارسی، با نام‌های لَطائف المیراث لِطائفِ الوُرّاث، قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث، و تَقویمُ المیراثِ فی تَقسیمِ التُّراث، که به سه صورت مفصّل، متوسط و مختصر تألیف شده‌اند.
 +
#شرح بِدایةُالهِدایة، که شرح بخش عباداتِ هدایةالامّة تألیف [[حر عاملی|شیخ حرّ عاملی]] است.
 +
#مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود (صِیغ العقود)، در توضیح صیغه‌های مختلف عقود است.
 +
#اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارةالدُّروس، در شرح بخشی از مبحث [[نذر]] کتاب «[[الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة (کتاب)|الدُّروسُ الشَّرعیة فی فقه الامامیه]]»، اثر [[شهید اول]].
 +
#حسینی مختاری رساله‌های فقهی متعددی نیز نگاشته است، از جمله درباره «‌قاعده ید‌» و احکام مردگان.
 +
#حاشیه بر [[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|مَعالم ُالدّین و مَلاذالُمجتهدین]]، اثر [[صاحب معالم|حسن بن زین الدین]] (صاحب معالم).
 +
#حاشیه بر اشاراتُ الاصول اثر [[محمدابراهیم کرباسی|محمدابراهیم کلباسی]].
 +
#الحاشیة على آیات الأحکام الأردبیلیة. این کتاب، شرحى است بر «[[زبدة البیان فی احکام القرآن (کتاب)|زبدة البیان]]» اثر [[مقدس اردبیلی|مقدس اردبیلى]].
  
−
===درگذشت===
+
'''آثار کلامی و فلسفی:'''
−
سالِ وفات حسینی مختاری را، با توجه به تاریخ تألیف برخی آثارش، میان سال‌های ۱۱۳۰ تا ۱۱۴۰ق دانسته‌اند.<ref>رجوع کنید به خوانساری، ج۷، ص۱۲۱؛ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸؛ حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱؛ قس آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴، که سال فوت او را حدود ۱۰۵۰ ذکر کرده که نادرست است.</ref> وی را در دارالسلطنه اصفهان به خاک سپردند؛<ref>قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.</ref> اما [[محمد باقر خوانساری|خوانساری]]<ref>خوانساری، ج ۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.</ref> قبر او را در آنجا نیافته و احتمال داده که مدفن او از جمله قبوری بوده که در حمله افغان‌ها به اصفهان از بین رفته است. برخی گفته‌اند که او در یکی از روستاهای فِرِیدَن، از توابع اصفهان، دفن شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱.</ref>
 
  
−
==آثار==
+
مهم‌ترین آثار کلامی و فلسفی بهاءالدین حسینی عبارت‌اند از:
−
حسینی مختاری بیش از شصت اثر در [[فقه]]، کلام، حدیث و ادبیات فارسی و عربی دارد<ref>رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۰ـ۷۱.</ref> که بسیاری از آنها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌ای بر آنهاست.
 
  
−
===آثار فقهی===
+
#اِرتِشافُ الصّافی مِن سُلاف ِالشّافی، تلخیص «[[الشافی فی الامامة (کتاب)|الشّافی فی الامامة]]»، اثر [[سید مرتضی|شریف مرتضی]]. که در آن پاره‌ای از مناظره‌های قاضی عبدالجبار معتزلی و شریفِ مرتضی آمده است.
−
آثار فقهی مهم وی عبارت‌اند از:
+
#صَفوةُالصّافی مِن رَغوةِ الشّافی، تلخیص دیگر بر «الشّافی فی الامامة» است.
−
# سه اثر درباره [[ارث]] به زبان فارسی، با نام‌های لَطائف المیراث لِطائفِ الوُرّاث، قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث، و تَقویمُ المیراثِ فی تَقسیمِ التُّراث، که به سه صورت مفصّل، متوسط و مختصر تألیف شده‌اند.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، ج۱۷، ص۷۸، ج۱۸، ص۳۲۳، ج۲۶، ص۲۲۴.</ref>
+
#التُحفةُالزِّینیة، که اُرجوزه یا مجموعه شعری است در قالب [[مثنوی (قالب شعر)|مثنوی]] درباره مسائل [[علم کلام|کلامی]].
−
# شرح بِدایةُالهِدایة، که شرح بخش عباداتِ [[هدایة الامة الی معارف الائمة|هدایةالامّة]] تألیف [[حر عاملی|حرّ عاملی]] است.<ref>رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۳، ص۵۹ـ۶۰، ج۱۳، ص۱۲۴.</ref>
+
#حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، در شرح حدیث پنجم از باب «‌حدوث العالم‌» کتاب التوحید [[الکافی (کتاب)|کافی]].
−
# مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود (صِیغ العقود)، در توضیح صیغه‌های مختلف عقود. نسخه‌ای خطی از آن در [[کتابخانه آیت الله گلپایگانی|کتابخانه آیت اللّه گلپایگانی]] وجود دارد.<ref>رجوع کنید به همان، ج۱۵، ص۱۱۰، ج۲۲، ص۴؛ استادی، فهرست نسخه‌های خطی، ج۲، ص۲۱۷.</ref>
+
#اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان.
−
# اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارةالدُّروس، در شرح بخشی از مبحث نذر الدُّروسُ الشَّرعیة فی فقه الامامیه، اثر [[شهید اول]].<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۵۴، ج۱۱، ص۱۱۷.</ref>
+
#حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف.
−
# حسینی مختاری رساله‌های فقهی متعددی نیز نگاشته است، از جمله درباره «‌قاعده ید‌» و احکام مردگان<ref>رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۷۹ـ۲۸۰، ج۱۱، ص۳۶، ۱۴۷، ۱۵۰، ج۱۵، ص۳۴۱، ج۱۷، ص۱۳، ۲۱۲.</ref>
+
#شرح حدیث [[عمران صابى]].
−
# وی بر برخی منابع اصولی نیز حاشیه نوشته است، از جمله بر مَعالم ُالدّین و مَلاذالُمجتهدین، اثر [[صاحب معالم|حسن بن زین الدین]] (صاحب معالم) و اشاراتُ الاصولِ [[محمدابراهیم کلباسی اصفهانی]]<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱، ۲۰۹.</ref>
+
#حاشیه بر شرح [[سید علی خان مدنی]] بر [[صحیفه سجادیه (کتاب)|صحیفة سجادیة]]، اثر کلامی ـ حدیثی.
 +
#شرح ناتمام [[زیارت جامعه کبیره]].
 +
#لسان المیزان فی المنطق، در علم [[منطق]]. مؤلّف این کتاب را نوشته و خود، شرح کرده است.
 +
#شرح «[[تهذیب المنطق و الکلام (کتاب)|تهذیب المنطق]]» [[مسعود بن عمر تفتازانی|سعدالدین تفتازانی]].
 +
#حاشیه بر شرح شمسیه و شرح مطالع، هر دو از [[قطب الدین رازی]].
 +
#شرح بر خلاصةالحساب [[شیخ بهائی]] در [[ریاضی|ریاضیات]].
 +
#مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء، شرح بخش طبیعیات کتاب «[[شفا (کتاب)|الشفاء]]» اثر [[ابوعلی سینا]].
  
−
===آثار کلامی و فلسفی===
+
'''ادبیات عربی و فارسی:'''
−
مهم‌ترین آثار کلامی و فلسفی حسینی عبارت‌اند از:
 
−
# دو بار تلخیص الشّافی فی الامامة، اثر [[سید مرتضی|شریف مرتضی]]. تلخیص نخست، که در آن پاره‌ای از مناظره‌های قاضی عبدالجبار معتزلی و شریفِ مرتضی آمده است، اِرتِشافُ الصّافی مِن سُلاف ِالشّافی نام دارد و تلخیص دوم، که کم حجم‌تر است، صَفوةُالصّافی مِن رَغوةِ الشّافی نامیده شده است.<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۴۲۳، ج۱۵، ص۴۹.</ref>
 
−
# التُحفةُالزِّینیة، که اُرجوزه یا مجموعه شعری است در قالب مثنوی درباره مسائل کلامی<ref> (آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.</ref>
 
−
# حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، در شرح حدیث پنجم از باب «‌حدوث العالم‌» کتاب التوحید کافی.
 
−
# اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان.
 
−
# حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲، ص۳۴۴، ج۶، ص۲۴۸، ۲۸۸؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۶.</ref>
 
−
# وی دو اثر کلامی ـ حدیثی نیز داشته است: حاشیه بر شرح [[سیدعلی خان مدنی]] بر الصحیفة السّجادیة، و شرح ناتمام [[زیارت جامعه کبیره]]<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۱۲۴، ج۱۳، ص۳۰۶؛ حسینی اشکوری، فهرست نسخه‌های خطی، ج۱، ص۱۳۸ـ۱۳۹.</ref>
 
  
−
حسینی مختاری در علم منطق، لسان المیزان و شرح آن و نیز شرح تهذیب المنطق تفتازانی را نگاشت و بر شرح شمسیه و شرح مطالع، هر دو از [[قطب الدین رازی]]، حاشیه نوشت. در ریاضیات نیز شرحی بر خلاصةالحساب [[شیخ بهائی]] نوشت.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۳۷، ۱۳۴، ج۱۳، ص۱۶۳، ۲۳۲، ج۱۸، ص۳۱۱.</ref> همچنین بخش طبیعیات کتاب الشفاء [[ابوعلی سینا]] را با نام مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء شرح کرد.<ref>آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۱، ص۱۲۴.</ref>
+
برخی آثار حسینی مختاری در ادبیات عبارت است از:
  
−
===ادبیات===
+
#سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائدالصَّمدیة [[شیخ بهائی]].
−
آثار حسینی مختاری در ادبیات مشتمل است بر:
+
#گفتارهای حکیمانه موزونی به سبک مقامات حریری و شذور الذهب [[جارالله زمخشری|زمخشری]] با نام زَواهرُالجَواهر فی نَوادرالزَّواجِر، که چاپ شده است.
−
# سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائدالصَّمدیة شیخ بهائی.
+
#حاشیه بر «[[مطول (کتاب)|المُطوَّل]]» [[مسعود بن عمر تفتازانی|تفتازانی]].
−
# گفتارهای حکیمانه موزونی به سبک مقامات حریری و شذورالذهب زمخشری با نام زَواهرُالجَواهر فی نَوادرالزَّواجِر، که چاپ شده است.<ref>رجوع کنید به بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، ستون ۶۱۵؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱۲، ص۶۱ـ۶۲، ج۱۳، ص۳۶۲، ج۱۶، ص۱۳۴، ۳۲۸؛ مشار، فهرست ، ص۲۷۹، ۵۰۶.</ref>
+
#نحو میر، کتابی در علم [[نحو]] به زبان فارسى.
−
# حاشیه بر المُطوَّل تفتازانی.
+
#حاشیه‌ بر کتاب الاشباه و النظایر، اثر [[جلال الدین سیوطی]]: مؤلف در آن از [[سید علی خان مدنی|سید على خان مدنى]] نقل کرده است که سیوطی در اواخر عمر به مذهب [[شیعه]] گرویده بود.
−
# کتابی در علم نحو به نام نحو میر.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۰۳، ج۲۴، ص۸۸.</ref>
+
#تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد: شرح و تکمله‌ای بر کتاب توضیح المقاصد شیخ بهائی که «تاریخ البهائیین» (یعنی شیخ بهائی و بهاءالدین حسینی مختاری) نیز نامیده می شود.
−
# حاشیه‌ای بر کتاب الاشباه و النظایر جلال الدین سیوطی: در آن از برخی منابع نقل کرده است که سیوطی در اواخر عمر به مذهب شیعه گرویده بود.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۶، ص۲۱؛ نیز رجوع کنید به قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.</ref>
 
−
# تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد نامید که تاریخ بهائیین (یعنی شیخ بهائی و بهاءالدین حسینی مختاری): شرح و تکمله‌ای بر کتاب توضیح المقاصد بهاءالدین عاملی (شیخ بهائی).<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۴، ص۲۲۹ـ۲۳۰، ج۲۶، ص۲۱۴، درباره دیگر آثار حسینی مختاری رجوع کنید به آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة،، ج۶، ص۹، ج۱۵، ص۲۵۸، ج۱۶، ص۱۴۲، ج۲۰، ص۱۱۶ـ۱۱۷، ج۲۱، ص۱۴۹، ج۲۴، ص۱۹۴؛ همو، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.</ref>
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس2}}
 
{{پانویس2}}
−
 
 
==منابع==
 
==منابع==
−
* محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت، ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
 
−
* همو، طبقات اعلام الشیعة: الکواکب المنتشرة فی القرن الثانی بعد العشرة، چاپ علی نقی منزوی، تهران، ۱۳۷۲ش.
 
−
* رضا استادی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۲، قم: دارالقرآن الکریم، [بی‌تا.]
 
−
* اسماعیل بغدادی، ایضاح المکنون، ج۱، در حاجی خلیفه، ج۳.
 
−
* محمدبن حسن حرّعاملی، امل الآمل، چاپ احمد حسینی، بغداد [۱۹۶۵]، چاپ افست قم، ۱۳۶۲ش.
 
−
* احمد حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، التی کتبها شیخ المحدثین و محیی معالم الدین المولی محمدباقر المجلسی الاصبهانی: ۱۰۳۷ـ ۱۱۱۰ه، قم، ۱۴۱۰الف.
 
−
* همو، تلامذة العلامة المجلسی و المجازون منه، چاپ محمود مرعشی، قم، ۱۴۱۰ق.
 
−
* همو، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه عمومی حضرت آیةاللّه العظمی گلپایگانی، ج۱، قم، ۱۳۵۷ش.
 
−
* خوانساری.
 
−
* محمدبن حسن فاضل هندی، کشف اللثام، قم، ۱۴۱۶ـ۱۴۲۴ق.
 
−
* عباس قمی، فوائد الرضویه: زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران، [۱۳۲۷ش].
 
−
* خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی عربی، تهران، ۱۳۴۴ش.
 
−
 
−
==منبع==
 
−
*[http://fa.wikishia.net/view/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%82%D8%B1_%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C سید محمد بن محمدباقر مختاری، سایت ویکی شیعه]، تاریخ بازیابی: 15 اسفند 1398.
 
  
 +
*"[http://fa.wikishia.net/view/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%A8%D8%A7%D9%82%D8%B1_%D9%85%D8%AE%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C سید محمد بن محمدباقر مختاری"، سایت ویکی شیعه]، تاریخ بازیابی: ۱۵ اسفند ۱۳۹۸.
 +
*"شرح حديث عمران صابی"، بهاءالدين محمد اصفهانی، [https://lib.eshia.ir/27457/1/463 کتابخانه مدرسه فقاهت].
  
 
[[رده:علمای قرن دوازدهم]]
 
[[رده:علمای قرن دوازدهم]]
 +
[[رده:علماء شیعه]]
 +
[[رده:متکلمان]]
 +
[[رده:فقیهان]][[رده:اصولیون]][[رده:فیلسوفان]][[رده:ادیبان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۰۵

«بهاءالدین محمد حسینی مختاری اصفهانی» (۱۱۳۰-۱۰۸۰ ق)، فقیه اصولی، محدث، متکلم، فیلسوف و ادیب بزرگ شیعه در قرن دوازدهم هجری و از شاگردان علامه مجلسی و فاضل هندی است. او بیش از شصت اثر در فقه، کلام، حدیث و ادبیات دارد، که به تعبیر نویسنده «ریحانة الأدب»، در اثبات مراتب عالیه علمیه او برهانى قاطع و گواهى عادل هستند.[۱]

نام کامل سید بهاءالدین محمد مختاری اصفهانی
زادروز ۱۰۸۰ قمری
زادگاه اصفهان
وفات ۱۱۳۰ قمری
مدفن اصفهان

Line.png

اساتید

علامه مجلسی، فاضل هندی، شیخ حر عاملی،...

شاگردان

ناصرالدین احمد مختاری،...

آثار

حاشیه بر معالم، لطائف المیراث لِطائف الورّاث، ارتشاف الصّافی من سلاف الشافی، لسان المیزان فی المنطق، نحو میر،...

زندگی‌نامه

سید بهاءالدین محمد بن محمدباقر حسینى مختارى نایینى اصفهانى، چنانکه از زندگی‌نامه خودنوشتش بر مى آید و صاحب الذریعة هم باز مى گوید، در سال ۱۰۸۰ قمری در نائین اصفهان به دنیا آمده است. او از عموزادگان سید ناصرالدین احمد بن محمد بن امیر روح الأمین حسینى مختارى است.

بهاءالدین محمد در اصفهان نزد استادانی چون محمدباقر مجلسی و فاضل هندی به کسب علم پرداخت و از آنان و شیخ حر عاملی، اجازه روایت گرفت.[۲] او در «رسالة فی حجیة الید»، از مجلسى دوم به «شیخنا» تعبیر کرده و به شاگردى فاضل هندى و استفاده از او تصریح مى کند.

بهاءالدین پس از اتمام تحصیلات، در اصفهان اقامت گزید و از فقهای مشهور آنجا شد.[۳] در منابع از شاگردان و نزدیکان وی کمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری سبزواری، که از شاگردان فاضل هندی بوده است.[۴] از گزارشی درباره یکی از آثار کلامی وی می‌توان دریافت که مدتی در کابل به سر برده و سپس به مشهد رفته است.[۵]

از پاره اى تألیفات حسینی مختاری بر مى آید که تا سال ۱۱۳۰ ق، مى زیسته و طبق برخى باورها، وى میان سال هاى ۱۱۳۰ تا ۱۱۴۰ق، در اصفهان وفات یافته و در دار السلطنه، به خاک سپرده شده است.[۶] مرحوم خوانسارى درباره محلّ دفن او مى نویسد: تا بحال، موضع قبر او را پیدا نکردم و دور نیست که در فتنه افغان، محو شده باشد.[۷] برخی گفته‌اند که او در یکی از روستاهای فِرِیدَن، از توابع اصفهان، مدفون شده است.[۸]

آثار و تألیفات

بهاءالدین حسینی مختاری بیش از شصت اثر در فقه، کلام، حدیث و ادبیات عربی و فارسی دارد[۹] که بسیاری از آنها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌ای بر آنهاست.[۱۰]

آثار فقهی و اصولی:

آثار فقهی اصولی مهم وی عبارت‌اند از:

  1. سه اثر درباره ارث به زبان فارسی، با نام‌های لَطائف المیراث لِطائفِ الوُرّاث، قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث، و تَقویمُ المیراثِ فی تَقسیمِ التُّراث، که به سه صورت مفصّل، متوسط و مختصر تألیف شده‌اند.
  2. شرح بِدایةُالهِدایة، که شرح بخش عباداتِ هدایةالامّة تألیف شیخ حرّ عاملی است.
  3. مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود (صِیغ العقود)، در توضیح صیغه‌های مختلف عقود است.
  4. اِنارةُ الطُروس فی شرح عبارةالدُّروس، در شرح بخشی از مبحث نذر کتاب «الدُّروسُ الشَّرعیة فی فقه الامامیه»، اثر شهید اول.
  5. حسینی مختاری رساله‌های فقهی متعددی نیز نگاشته است، از جمله درباره «‌قاعده ید‌» و احکام مردگان.
  6. حاشیه بر مَعالم ُالدّین و مَلاذالُمجتهدین، اثر حسن بن زین الدین (صاحب معالم).
  7. حاشیه بر اشاراتُ الاصول اثر محمدابراهیم کلباسی.
  8. الحاشیة على آیات الأحکام الأردبیلیة. این کتاب، شرحى است بر «زبدة البیان» اثر مقدس اردبیلى.

آثار کلامی و فلسفی:

مهم‌ترین آثار کلامی و فلسفی بهاءالدین حسینی عبارت‌اند از:

  1. اِرتِشافُ الصّافی مِن سُلاف ِالشّافی، تلخیص «الشّافی فی الامامة»، اثر شریف مرتضی. که در آن پاره‌ای از مناظره‌های قاضی عبدالجبار معتزلی و شریفِ مرتضی آمده است.
  2. صَفوةُالصّافی مِن رَغوةِ الشّافی، تلخیص دیگر بر «الشّافی فی الامامة» است.
  3. التُحفةُالزِّینیة، که اُرجوزه یا مجموعه شعری است در قالب مثنوی درباره مسائل کلامی.
  4. حَثیثُ الفُلْجَة فی شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، در شرح حدیث پنجم از باب «‌حدوث العالم‌» کتاب التوحید کافی.
  5. اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان.
  6. حَدائقُ العارفِ فی طَرائقِ المعارف.
  7. شرح حدیث عمران صابى.
  8. حاشیه بر شرح سید علی خان مدنی بر صحیفة سجادیة، اثر کلامی ـ حدیثی.
  9. شرح ناتمام زیارت جامعه کبیره.
  10. لسان المیزان فی المنطق، در علم منطق. مؤلّف این کتاب را نوشته و خود، شرح کرده است.
  11. شرح «تهذیب المنطق» سعدالدین تفتازانی.
  12. حاشیه بر شرح شمسیه و شرح مطالع، هر دو از قطب الدین رازی.
  13. شرح بر خلاصةالحساب شیخ بهائی در ریاضیات.
  14. مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء، شرح بخش طبیعیات کتاب «الشفاء» اثر ابوعلی سینا.

ادبیات عربی و فارسی:

برخی آثار حسینی مختاری در ادبیات عبارت است از:

  1. سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائدالصَّمدیة شیخ بهائی.
  2. گفتارهای حکیمانه موزونی به سبک مقامات حریری و شذور الذهب زمخشری با نام زَواهرُالجَواهر فی نَوادرالزَّواجِر، که چاپ شده است.
  3. حاشیه بر «المُطوَّل» تفتازانی.
  4. نحو میر، کتابی در علم نحو به زبان فارسى.
  5. حاشیه‌ بر کتاب الاشباه و النظایر، اثر جلال الدین سیوطی: مؤلف در آن از سید على خان مدنى نقل کرده است که سیوطی در اواخر عمر به مذهب شیعه گرویده بود.
  6. تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد: شرح و تکمله‌ای بر کتاب توضیح المقاصد شیخ بهائی که «تاریخ البهائیین» (یعنی شیخ بهائی و بهاءالدین حسینی مختاری) نیز نامیده می شود.

پانویس

  1. ↑ مدرسی، ریحانة الأدب، ج۱، ص۲۹۰.
  2. ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹؛ حرّعاملی، امل الآمل، قسم ۱، مقدمه حسینی، ص۱۷؛ حسینی اشکوری، اجازات الحدیث، ص۱۳۵.
  3. ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعة، ص۱۰۸ـ۱۰۹.
  4. ↑ رجوع کنید به فاضل هندی، کشف اللثام، ج۱، مقدمه جعفریان، ص۱۸ـ۲۲.
  5. ↑ رجوع کنید به آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۲۶، ص۱۶۷.
  6. ↑ قمی، فوائد الرضویه، ج۲، ص۶۰۱.
  7. ↑ روضات، خوانساری، ج ۷، ص۱۲۱ـ۱۲۲.
  8. ↑ برای نمونه رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۱.
  9. ↑ رجوع کنید به حسینی اشکوری، تلامذة العلامة المجلسی ، ص۷۰ـ۷۱.
  10. ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج۱، ص۴۴۸، ج۱۷، ص۷۸، ج۱۸، ص۳۲۳، ج۲۶، ص۲۲۴.

منابع

برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=بهاءالدین_محمد_مختاری_اصفهانی&oldid=146751»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا