مستدرک حاکم نیشابوری (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
||
| (۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱۱: | سطر ۱۱: | ||
|زبان= عربی | |زبان= عربی | ||
| − | |تعداد جلد= | + | |تعداد جلد= ۵ |
|عنوان افزوده1= مصحح | |عنوان افزوده1= مصحح | ||
| − | |افزوده1= يوسف | + | |افزوده1= يوسف عبدالرحمن المرعشلی |
|عنوان افزوده2= | |عنوان افزوده2= | ||
| سطر ۲۴: | سطر ۲۴: | ||
}} | }} | ||
| − | + | '''«المستدرک علی الصحیحین»''' مهمترین اثر [[حاکم نیشابوری]] (م، ۴۰۵ ق) از [[محدث|محدثان]] بزرگ [[اهل سنت]] می‌باشد. موضوع کتاب، احادیث صحیح السندی است که به عنوان مستدرک و تکمله بر دو کتاب [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] و [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]] جمع‌آوری شده است. ویژگی مهم کتاب مستدرک، آمدن حدود ۲۶۰ حدیث در فضیلت [[اهل البیت|اهل بیت]] (علیهم السلام) در این کتاب است. | |
==انگیزه تألیف و ارزش کتاب== | ==انگیزه تألیف و ارزش کتاب== | ||
| − | [[حاکم نیشابوری| | + | [[حاکم نیشابوری|ابوعبدالله حاکم نیشابوری]] خود در مقدمه کتاب در مورد انگیزه تألیف آن می‌گوید: «جماعتی از بزرگان [[حدیث]] این دیار و... از من تقاضا کردند که کتابی از احادیث صحیح، برطبق اسنادی که بخاری و مسلم بدان احتجاج کرده‌اند جمع‌آوری کنم چرا که عذری برای عدم تدوین روایاتی که مشکلی ندارد وجود ندارد و آن دو نفر هم ادعایی در این جهت نکرده‌اند». |
| − | به گفته خود | + | به گفته خود حاکم، از آنجا که بخاری و مسلم در جمع‌آوری و نگارش کتابهای صحیح خود، ادعایی مبنی بر آوردن تمام احادیث صحیح نکرده‌اند، وی به درخواست عده‌ای تصمیم می‌گیرد احادیثی را که شروط بخاری و مسلم در صحت حدیث بر آنها صدق می‌کند، ولی آندو در کتبشان نیاورده‌اند و با این حال به دست حاکم رسیده، جمع‌آوری کند؛ حال با توجه به اهمیت و اعتبار دو کتاب [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] و [[صحیح مسلم (کتاب)|صحیح مسلم]] که از بهترین و متقن‌ترین کتب پس از [[قرآن]] نزد [[اهل سنت|اهل‌سنّت]] هستند، می‌توان به اهمیت کتاب حاکم (که تکمله‌ای بر آن دو است) پی برد. |
| − | از سویی با توجه به عدم تعصب حاکم در آوردن احادیثی که در منقبت و فضیلت [[امام علی علیه السلام|علی]] علیه‌السلام است _ که نتیجه‌ای جز زدن اتهام [[شیعه]] بودن و [[رافضى|رافضی]]<nowiki/>گری به وی و جرح و ردّ کل کتاب مستدرک از سوی متعصّبینِ علمای اهل‌سنّت در پی نداشته | + | از سویی با توجه به عدم [[تعصب]] حاکم در آوردن احادیثی که در منقبت و فضیلت [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] علیه‌السلام است _ که نتیجه‌ای جز زدن اتهام [[شیعه]] بودن و [[رافضى|رافضی]]<nowiki/>گری به وی و جرح و ردّ کل کتاب مستدرک از سوی متعصّبینِ علمای اهل‌سنّت در پی نداشته _، بسیاری از آنها کوشیده‌اند تا اهمیت و اعتبار کتاب را خدشه‌دار کنند. امّا اگر بدون هیچگونه پیش فرض و تعصب، بلکه با مبانی و دقّت علمی به بررسی کتاب بپردازیم، به این سخن ذهبی و ابن‌صلاح می رسیم که: «تنها یک چهارم کتاب را احادیث ضعیف تشکیل می‌دهد(ذهبی) و چیزی را که حاکم نیشابوری حکم به صحّت کرده ولی در کتب أئمه قبلی (بخاری و مسلم) نیامده، اگر صحیح نباشد لااقل حسن است و می‌توان با آن احتجاج کرد و به آن عمل نمود، مگر مواردی که در آن علّتی باشد که موجب ضعف حدیث گردد». |
==محتوای کتاب== | ==محتوای کتاب== | ||
| − | کتاب مستدرک شامل | + | کتاب مستدرک شامل ۸۸۰۳ [[حدیث]] است که در ۵۱ کتاب و در موضوعاتی که بیشتر [[فقه|فقهی]] هستند، جمع آوری شده است. (تعداد موضوعات کتاب ۳۶۴۷ عنوان می‌باشد.) این احادیث با کتاب الایمان، کتاب العلم، کتاب الطهارة، کتاب الصلاة و کتاب الجمعة شروع شده و با کتاب الطب، کتاب الرقی و التمائم، کتاب الفتن و الملاحم و کتاب الاهوال پایان می‌پذیرند. |
با نگاهی به کتاب مستدرک به وضوح مشاهده می‌شود که در آن سه گونه حدیث وجود دارد: | با نگاهی به کتاب مستدرک به وضوح مشاهده می‌شود که در آن سه گونه حدیث وجود دارد: | ||
| − | + | * احادیثی که حاکم مدعی است بر طبق شروط بخاری و مسلم است ولی آندو آنها را در کتابشان نیاورده‌اند. در ذیل این دسته از احادیث حاکم چنین می‌نویسد: «هذا حدیثٌ صحیح علی شرط الشیخین و لم یخرجاه» [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح۷۴] | |
| + | * احادیثی که حاکم مدعی است بر طبق شرط یکی از آن دو نفر است. ذیل این احادیث دو گونه عبارت به کار رفته است: «هذا حدیث صحیح علی شرط البخاری و لم یخرجاه.» [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح۲۱۰] و «هذا حدیث صحیح علی شرط مسلم و لم یخرجاه.» [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح۲۰۲] | ||
| + | * احادیثی که به نظر حاکم صحیح السند بوده ولی در کتب بخاری و مسلم نیامده‌اند. این احادیث معمولاً با عبارت «هذا حدیث صحیح الاسناد» همراهند. [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح۲۳۳] | ||
| − | + | ==ویژگی‌های کتاب== | |
| − | + | * یکی از مهمترین ویژگی‌های این کتاب، آوردن مجموعه‌ای کامل از احادیثی است که در فضیلت [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] علیه‌السلام و [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام، که تقریباً ۲۶۰ حدیث را شامل می‌شود. | |
| + | * حاکم در پاره‌ای موارد، برای یک حدیث بیش از یک [[سند حدیث|سند]] آورده است (البته به صورت جداگانه). | ||
| + | * گاهی حدیثی را به عنوان «شاهد» و «مُتابَع» برای حدیث اصلی ذکر می‌کند. | ||
| + | * در برخی موارد حدیثی را که معارض با حدیث قبلی است آورده و سپس درباره تعارض آنها و راه جمع بین آنها توضیح می‌دهد. | ||
| + | * گاهی توضیحات فقه‌الحدیثی سندی یا تاریخی می‌آورد. | ||
| + | * در مواردی [به ویژه احادیثی که حاکم آنها را صحیح الاسناد می‌داند] به توثیق راویان می‌پردازد. | ||
| + | * از رموز سندی نیز در کتاب بهره برده شده است، همچون: ثنا = حدثنا، انبأ = انبأنا و... . | ||
| + | * احادیث غیر مرفوع ([[حدیث موقوف|موقوف]]) نیز در کتاب دیده می‌شود. | ||
| − | + | ==کارهای پیرامون کتاب == | |
| − | + | * الف) تلخیص ذهبی از کتاب حاکم همراه با تعلیقات، که به همراه کتاب مستدرک چاپ می‌شود. | |
| + | * ب) فهارس مستدرک که توسط دارالکتب العلمیة به چاپ رسیده‌است و شامل اطراف الحدیث، فهرست اعلام [[صحابی|صحابه]] و فهرست موضوعی احادیث می‌باشد. | ||
| − | == | + | ==منابع== |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
*[http://www.aviny.com/shobhe/motafaraghe/98.aspx سایت جامع فرهنگی مذهبی شهید آوینی] | *[http://www.aviny.com/shobhe/motafaraghe/98.aspx سایت جامع فرهنگی مذهبی شهید آوینی] | ||
[[رده:منابع حدیثی]] | [[رده:منابع حدیثی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۰۹:۵۹
 | |
| نویسنده | حاکم نیشابوری |
| موضوع | حدیث |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۵ |
| مصحح | يوسف عبدالرحمن المرعشلی |
|
| |
«المستدرک علی الصحیحین» مهمترین اثر حاکم نیشابوری (م، ۴۰۵ ق) از محدثان بزرگ اهل سنت می‌باشد. موضوع کتاب، احادیث صحیح السندی است که به عنوان مستدرک و تکمله بر دو کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم جمع‌آوری شده است. ویژگی مهم کتاب مستدرک، آمدن حدود ۲۶۰ حدیث در فضیلت اهل بیت (علیهم السلام) در این کتاب است.
انگیزه تألیف و ارزش کتاب
ابوعبدالله حاکم نیشابوری خود در مقدمه کتاب در مورد انگیزه تألیف آن می‌گوید: «جماعتی از بزرگان حدیث این دیار و... از من تقاضا کردند که کتابی از احادیث صحیح، برطبق اسنادی که بخاری و مسلم بدان احتجاج کرده‌اند جمع‌آوری کنم چرا که عذری برای عدم تدوین روایاتی که مشکلی ندارد وجود ندارد و آن دو نفر هم ادعایی در این جهت نکرده‌اند».
به گفته خود حاکم، از آنجا که بخاری و مسلم در جمع‌آوری و نگارش کتابهای صحیح خود، ادعایی مبنی بر آوردن تمام احادیث صحیح نکرده‌اند، وی به درخواست عده‌ای تصمیم می‌گیرد احادیثی را که شروط بخاری و مسلم در صحت حدیث بر آنها صدق می‌کند، ولی آندو در کتبشان نیاورده‌اند و با این حال به دست حاکم رسیده، جمع‌آوری کند؛ حال با توجه به اهمیت و اعتبار دو کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم که از بهترین و متقن‌ترین کتب پس از قرآن نزد اهل‌سنّت هستند، می‌توان به اهمیت کتاب حاکم (که تکمله‌ای بر آن دو است) پی برد.
از سویی با توجه به عدم تعصب حاکم در آوردن احادیثی که در منقبت و فضیلت حضرت علی علیه‌السلام است _ که نتیجه‌ای جز زدن اتهام شیعه بودن و رافضی‌گری به وی و جرح و ردّ کل کتاب مستدرک از سوی متعصّبینِ علمای اهل‌سنّت در پی نداشته _، بسیاری از آنها کوشیده‌اند تا اهمیت و اعتبار کتاب را خدشه‌دار کنند. امّا اگر بدون هیچگونه پیش فرض و تعصب، بلکه با مبانی و دقّت علمی به بررسی کتاب بپردازیم، به این سخن ذهبی و ابن‌صلاح می رسیم که: «تنها یک چهارم کتاب را احادیث ضعیف تشکیل می‌دهد(ذهبی) و چیزی را که حاکم نیشابوری حکم به صحّت کرده ولی در کتب أئمه قبلی (بخاری و مسلم) نیامده، اگر صحیح نباشد لااقل حسن است و می‌توان با آن احتجاج کرد و به آن عمل نمود، مگر مواردی که در آن علّتی باشد که موجب ضعف حدیث گردد».
محتوای کتاب
کتاب مستدرک شامل ۸۸۰۳ حدیث است که در ۵۱ کتاب و در موضوعاتی که بیشتر فقهی هستند، جمع آوری شده است. (تعداد موضوعات کتاب ۳۶۴۷ عنوان می‌باشد.) این احادیث با کتاب الایمان، کتاب العلم، کتاب الطهارة، کتاب الصلاة و کتاب الجمعة شروع شده و با کتاب الطب، کتاب الرقی و التمائم، کتاب الفتن و الملاحم و کتاب الاهوال پایان می‌پذیرند.
با نگاهی به کتاب مستدرک به وضوح مشاهده می‌شود که در آن سه گونه حدیث وجود دارد:
- احادیثی که حاکم مدعی است بر طبق شروط بخاری و مسلم است ولی آندو آنها را در کتابشان نیاورده‌اند. در ذیل این دسته از احادیث حاکم چنین می‌نویسد: «هذا حدیثٌ صحیح علی شرط الشیخین و لم یخرجاه» [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح۷۴]
- احادیثی که حاکم مدعی است بر طبق شرط یکی از آن دو نفر است. ذیل این احادیث دو گونه عبارت به کار رفته است: «هذا حدیث صحیح علی شرط البخاری و لم یخرجاه.» [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح۲۱۰] و «هذا حدیث صحیح علی شرط مسلم و لم یخرجاه.» [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح۲۰۲]
- احادیثی که به نظر حاکم صحیح السند بوده ولی در کتب بخاری و مسلم نیامده‌اند. این احادیث معمولاً با عبارت «هذا حدیث صحیح الاسناد» همراهند. [به عنوان مثال: کتاب الایمان، ح۲۳۳]
ویژگی‌های کتاب
- یکی از مهمترین ویژگی‌های این کتاب، آوردن مجموعه‌ای کامل از احادیثی است که در فضیلت حضرت علی علیه‌السلام و اهل بیت علیهم السلام، که تقریباً ۲۶۰ حدیث را شامل می‌شود.
- حاکم در پاره‌ای موارد، برای یک حدیث بیش از یک سند آورده است (البته به صورت جداگانه).
- گاهی حدیثی را به عنوان «شاهد» و «مُتابَع» برای حدیث اصلی ذکر می‌کند.
- در برخی موارد حدیثی را که معارض با حدیث قبلی است آورده و سپس درباره تعارض آنها و راه جمع بین آنها توضیح می‌دهد.
- گاهی توضیحات فقه‌الحدیثی سندی یا تاریخی می‌آورد.
- در مواردی [به ویژه احادیثی که حاکم آنها را صحیح الاسناد می‌داند] به توثیق راویان می‌پردازد.
- از رموز سندی نیز در کتاب بهره برده شده است، همچون: ثنا = حدثنا، انبأ = انبأنا و... .
- احادیث غیر مرفوع (موقوف) نیز در کتاب دیده می‌شود.
کارهای پیرامون کتاب
- الف) تلخیص ذهبی از کتاب حاکم همراه با تعلیقات، که به همراه کتاب مستدرک چاپ می‌شود.
- ب) فهارس مستدرک که توسط دارالکتب العلمیة به چاپ رسیده‌است و شامل اطراف الحدیث، فهرست اعلام صحابه و فهرست موضوعی احادیث می‌باشد.
منابع
