تواضع: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
Saeed zamani (بحث | مشارکتها) جز |
(تغییرات اساسی در عناوین و مطالب) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | تواضع به معناى فروتنى و ضد آن تكبر و خودپسندى است. در [[قرآن]] و روايات تواضع يكى از صفات و نشانهاى بارز انسانهاى مؤمن شمرده شده است | + | تواضع به معناى فروتنى و ضد آن تكبر و خودپسندى است. در [[قرآن]] و روايات تواضع يكى از صفات و نشانهاى بارز انسانهاى مؤمن شمرده شده است. |
| − | |||
== معنای لغوی == | == معنای لغوی == | ||
| + | ریشه تواضع «وضع» است؛ در اصل به معنى فرونهادن است<ref>مصطفوى، حسن؛التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1360 ش، ج13، ص131</ref>و به معنای خویش را كوچك نشان دادن، <ref>راغب اصفهاني، حسين بن محمد؛ترجمه وتحقيق مفردات الفاظ قرآن، خسروى حسينى سيد غلامرضا، تهران، انتشارات مرتضوى، 1375 ش، دوم ، ج4، ص 464</ref> و در مقابل«تكبر» به معناي خود را بزرگ دانستن است.<ref>مهيار ، رضا ؛ فرهنگ ابجدي (عربي ، فارسي)، تهران، انتشارات اسلامي ، ص 71</ref> مرحوم نراقى در تعريف تواضع مى گويد: تواضع عبارت است از شكسته نفسى كه نگذارد آدمى خود را بالاتر از ديگرى ببيند و لازمه آن كردار و گفتاري است كه دلالت بر تعظيم ديگران و اكرام ايشان مى كند.<ref>نراقي، ملا احمد؛معراج السعاده ، قم، زهير، 1386ه.ش، اول ، ص243</ref> | ||
| + | == اهمیت تواضع == | ||
| + | در آموزه های اسلامی تواضع یکی از ارزشمندترین مکارم اخلاقی به شمار می آید. در برخی از روایات، تواضع اصل و اساس همه خیرات و از بالاترین عبادات دانسته شده است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|« اَلتَّوَاضُعُ أَصْلُ كُلِّ شَرَفٍ وَ خَيْرٍ »}}؛ تواضع ریشه هر کار نیک و با ارزش است. <ref>مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل , ج 11 , ص 298 </ref> و رسول خدا صلى الله عليه و آله می فرمایند: {{متن قرآن|« إنّ أفضَلَ النّاسِ عَبدا مَن تَواضَعَ عَن رِفعَةٍ »}}؛ برترينِ مردم در بندگى [خدا ]كسى است كه در عين بزرگى فروتنى كند. <ref> بحار الأنوار : 77/179/10. </ref> همچنین در قرآن کریم صفت تواضع به عنوان اخلاق بندگان خاص خداوند بیان شده است: {{متن قرآن|« وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا»}}<ref> سوره فرقان، آيه63 </ref>؛« و بندگان خاص خدای رحمان آنان هستند که بر روی زمین به تواضع و فروتنی راه روند و هرگاه مردم جاهل به آنها خطاب (و عتابی) کنند با سلامت نفس (و زبان خوش) جواب دهند» | ||
| + | همچنین در روایات اهل بیت علهم السلام صفت تواضع از کمال عقل و نشانه دانایی انسان دانسته شده است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|« كَمَالُ الْعَقْلِ فِي ثَلَاثَةٍ التَّوَاضُعِ لِلَّهِ وَ حُسْنِ الْيَقِينِ وَ الصَّمْتِ إِلَّا من خير»}}؛ كمال عقل درسه چيز است: تواضع و فروتنى براى خدا، يقين نيكو داشتن و سكوت نمودن، مگر در جايى كه خير (در سخن گقتن) باشد. <ref>[[مستدرك الوسائل]]، ج11، ص296</ref> | ||
| + | در حدیثی دیگر امام على عليه السلام می فرمایند: {{متن حدیث|« إذا تَفَقَّهَ الرَّفيعُ تَواضَعَ »}} انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانايى رسد، فروتن شود. <ref> بحار الأنوار : 75/120/7 </ref> | ||
| + | ===تواضع در برابر خدا=== | ||
| + | اساس بسيارى از كمالات تواضع و افتادگى است و روح تواضع، بندگى و كرنش در برابر خداوند است. امام صادق(ع)فرمود:{{متن حدیث|« اصل التواضع من جلال الله وهيبته وعظمته»}} اصل و اساس تواضع، جلال و بزرگى و هیبت خدا را به يادآوردن است. <ref>مصباح الشريعة، حسن مصطفوى، تهران، انجمن اسلامى حكمت و فلسف ايران، اول، 1360 ش، ص 244(اصل التواضع من جلال الله وهيبته وعظمته )</ref> | ||
| + | ===تواضع نسبت دانشمندان و معلمان=== | ||
| + | گرچه تواضع در برابر تمام انسان‌ها لازم است، امّا در برابر والدين، استاد و مؤمنان لازم‌تر است. نبی اکرم(ص)فرمودند:{{متن حدیث|« تَواضَعوا لِمَن تَعَلَّمونَ مِنهُ.»}} ؛ در برابر كسى كه از او فرا مى گيريد ، فروتنى كنيد <ref> المعجم الأوسط : ج 6 ص 200 ح 6184 عن أبي هريرة ؛ مشكاة الأنوار : ص 242 ح 701 . </ref> | ||
| + | همچنین امیرالمؤمنین علی (ع) می فرمایند: {{متن حدیث|« مَن تَواضَعَ لِلمُتَعَلِّمينَ وذَلَّ لِلعُلَماءِ سارَ بِعِلمِهِ»}} امام على عليه السلام : هركس براى شاگردان فروتنى كند و در برابر دانشمندان خوارى نشان دهد ، دانشش رواج يابد . <ref> مطالب السؤول : 48 </ref> | ||
| + | ===تواضع نسبت به والدین=== | ||
| + | در آموزه های اسلام فروتنی نسبت به والدین سفارش شده است. قرآن کریم می فرماید:{{متن قرآن|« وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا»}}<ref>سوره اسرا، آيه24 </ref>؛بالهاى تواضع خويش را از محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر. | ||
| + | امام صادق عليه السلام در تفسیر این ایه شریفه می فرمایند: {{متن حدیث|« لا تَملَأْ عَينَيكَ من النَّظَرِ إلَيهِما إلاّ بِرَحمَةٍ و رِقَّةٍ ، و لا تَرفَعْ صَوتَكَ فَوقَ أصواتِهِما ، و لا يَدَكَ فَوقَ أيديهِما ، و لا تَقَدَّمْ قُدّامَهُما»}}نگاهت را جز از سر مهر و دلسوزى به آنان خيره مكن و صدايت را از صداى آنها بلندتر مگردان و رو دست آنها نيز بلند نشو و از آنها پیش نَيُفت. »}}<ref>الكافي : 2/158/1. </ref> | ||
| + | ===تواضع رهبرنسبت به مردم=== | ||
| + | امير مؤمنان(ع) در نامه خود به محمد بن ابى بكر چنين مىفرمايد:«بالهاى خود را براى آنها فرود آر! و در برابر آنها نرمش كن <ref>مكارم شيرازى، ناصر؛تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374 ش، اول، ج11، ص 136</ref> | ||
| + | ===تواضع مذموم=== | ||
| + | یکی از رفتارهای مذموم فروتنی کردن در برابر ثروتمندان به خاطر ثروت ایشان است. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:{{متن حدیث|« مَن تَواضَعَ لِغَنِيٍّ ، جَعَلَ اللّه ُ فَقرَهُ بَينَ عَينَيهِ»}}؛ هر كه براى توانگرى تواضع نمايد ، خداوند ، فقر را بر پيشانى اش مُهر مى نمايد . <ref> تنبيه الخواطر : ج 2 ص 116 . </ref> | ||
| + | همچنین می فرمایند : | ||
| + | {{متن حدیث|« إيّاكُم وَالتَّواضُعَ لِغَنِيٍّ ! فَما تَضَعضَعَ أحَدٌ لِغَنِيٍّ إلّا ذَهَبَ نَصيبُهُ مِنَ الجَنَّةِ »}}؛ مبادا به توانگر تواضع كنيد! هيچ كس براى توانگرى فروتنى نمى كند ، جز آن كه بهره بهشتى اش نابود مى شود <ref> جامع الأخبار : ص 440 ح 1238 </ref> | ||
| + | امام على عليه السلام درباره تواضع رد مقابل ثروتمندان می فرمایند: {{متن حدیث|« مَن أتى غَنِيّا فَتَواضَعَ لَهُ لِغِناهُ ذَهَبَ ثُلُثا دينِهِ»}}؛هر كه نزد توانگرى رود و براى ثروتش به او تواضع نمايد ، دو سوم دينش تباه شده است . <ref> نهج البلاغة : الحكمة 228 ، تفسير العيّاشي : 1 / 120 / 379 عن عمرو بن جميع رفعه ، الأمالي للمفيد : 188 / 15 ، الاختصاص : 226 </ref> | ||
| + | ===تواضع در مقابل مستمندان=== | ||
| + | هر اندازه تواضع کردن در مقابل ثروتمندان تنها به دلیل ثروت ایشان ناپسند است تواضع افراد ثروتمند نسبت به فقیران و مستمندان زیباست. امام على عليه السلام:{{متن حدیث|« ما أحسَنَ تَواضُعَ الأغنياءِ لِلفُقَراءِ طَلَبا لِما عِندَ اللّهِ ، و أحسَنُ مِنهُ تِيهُ الفُقَراءِ علَى الأغنِياءِ اتِّكالاً علَى اللّهِ »}} چه نيكوست فروتنى توانگران در برابر تهيدستان به قصد رسيدن به اجر خداوند ، و نيكوتر از آن بى اعتنايى و سرفرازى درويشان است در برابر توانگران از سر اعتماد به خداوند. <ref> نهج البلاغة : الحكمة 406. </ref> | ||
| + | ==نشانه های تواضع == | ||
| + | زیبایی های صفت تواضع وقتی نمایان می شود که در ظاهر و رفتار و سلوک او با مردم دیده شود. در احادیث فراوانی از پیشوایان معصوم شاخصه های رفتار متواضعانه بیان شده است که بخشی از آن را مرور خواهیم کرد. | ||
| + | *رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم می فرمایند:{{متن حدیث|«إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ يَرْضَى الرَّجُلُ بِالْمَجْلِسِ دُونَ شَرَفِ الْمَجْلِسِ وَ أَنْ يُسَلِّمَ عَلَى مَنْ لَقِىَ وَ أَنْ يَتْرُكَ الْمِرَاءَ و َإِنْ كَانَ مُحِقّاً و َأَنْ لَايُحِبَّ أَنْ يُحْمَدَ عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى»}} همانا از نشانه هاى تواضع اين است كه، شخص در جايى از مجلس، كه در شأن او نيست، بنشيند و سلام كند با هركس كه برخورد مى كند، و بحث و جدال را ترك كند، هرچند حق با او باشد و دوست نداشته باشد در كارهاى خير و تقوا، مورد ستايش و تعريف قرار گيرد. <ref > مستدرك الوسائل، ج11، ص300</ref> | ||
| + | *پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: {{متن حدیث|« مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ يَشْرَبَ الرَّجُلُ مِنْ سُؤْرِ أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ.»}} و از نشانه هاى تواضع اين است كه، شخص باقيمانده غذاى برادر مؤمنش را بخورد. <ref > مستدرك الوسائل، ج17، ص19</ref> | ||
| + | *پيامبر اسلام(ص) مى فرمايد:{{متن حدیث|« مَنْ تَرَكَ الْجَمَالَ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ تَوَاضُعاً لِلَّهِ كَسَاهُ اللَّهُ حُلَّةَ الْكَرَامَةِ »}} كسى كه از پوشيدن لباسهاى فاخر، با وجود آن كه قادر بر پوشيدن آنهاست، به خاطر خدا و از روى فروتنى و افتادگى صرف نظر نمايد، خداوند او را رداى كرامت بپوشاند.<ref> -شيخ حر عاملى؛وسائل الشيعة، قم، مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1409 هجرى، اول، 29 جلد، ج5، ص 54 </ref> | ||
| + | *امام صادق(ع) و امام حسن عسگری(ع) در دو تعبیر فرمودند: {{متن حدیث|« من التّواضع أن تسلّم على من لقيت »}} نشانه تواضع اين است كه به هر كس برخورد كردى سلام كنى.<ref>کافی ، ج 2، ص 646 </ref> | ||
| + | ==آثار تواضع == | ||
| + | این ویژگی اخلاقی آثار مهمی در زندگی انسان در دنیا و آخرت دارد. | ||
| + | ===بزرگی یافتن=== | ||
| + | پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: {{متن حدیث|« مَن تَواضَعَ للّهِ رَفَعَهُ اللّهُ »}} هر كه براى خدا فروتنى كند، خداوند او را بالا برد. <ref> بحار الأنوار : 75/120/7 </ref> | ||
| + | همچنین فرمود :{{متن حدیث|« مَن تَواضَعَ للّهِ دَرجَةً يَرفَعْهُ اللّهُ دَرجَةً حتّى يَجعَلَهُ في أعلى عِلِّيِّينَ ، ومَن يتكبَّرَ علَى اللّهِ دَرجَةً يَضَعْهُ اللّهُ دَرجَةً حتّى يَجعَلَهُ في أسفلِ السافِلينَ »}} هر كه يك درجه براى خدا فروتنى كند، خداوند ، يك درجه او را بالا مى برد تا آن جا كه وى را در اَعلى علّيّين جاى دهد، و هر كس يك درجه بر خدا تكبّر ورزد، خداوندْ او را يك درجه فرود مى آورد تا جايى كه وى را در اسفل سافلين ، جاى دهد . <ref> صحيح ابن حبان : ج 12 ص 491 ح 5676 عن أبي سعيد الخدري 7 </ref> | ||
| + | حضرت علي(ع) مي فرمايند:{{متن حدیث|« التَّواضُعُ سُلَّمُ الشَّرَفِ »}}؛ تواضع نردبان بزرگی است <ref>غررالحكم، ح 5146. </ref> | ||
| − | + | ===محبوبیت در میان خلق=== | |
| − | + | فروتنى دلهاى مردمان را نرم و نسبت به يكديگر مهربان مى سازد. امير مؤمنان(ع) فرمود:{{متن حدیث|« ثَلاثٌ يوجِبنَ المَحَبَّةَ : حُسنُ الخُلُقِ ، وحُسنُ الرِّفقِ ، وَالتَّواضُعُ»}} سه چيز عامل دوستى است : خوشخويى ، ملايمت نيكو و فروتنى . <ref> غرر الحكم : 4684 </ref> | |
| − | + | ===قدرت بر طاعت خدا=== | |
| − | == | + | امام على عليه السلام{{متن حدیث|« مَن تَواضَعَ قَلبُهُ للّهِ لَم يَسأمْ بَدَنُهُ مِن طاعَةِ اللّهِ »}}هركه دلش در برابر خدا تواضع داشته باشد ، جسمش از طاعت خدا به ستوه نمى آيد . <ref> بحار الأنوار : 78/90/95 </ref> |
| − | + | ===سلامت=== | |
| − | + | امام علی(ع) فرمودند: {{متن حدیث|« اَلتَّواضُعُ یَکْسِبُکَ السَّلامَةَ »}} تواضع برای تو سلامتی را به ارمغان می آورد<ref>بحارالانوار، ج 72، ص 120. </ref> | |
| − | + | ===جلب نعمت از سوی خداوند=== | |
| − | + | امام علی(ع) فرمودند:{{متن حدیث|« بِالتَّواضُعِ تَتِمُّ النِّعْمَةُ »}} با تواضع و فروتنی نعمت کامل می شود<ref>نهج البلاغة، ح224 </ref> | |
| − | + | ===ایمن بودن از حسادتها=== | |
| − | + | امام حسن عسکری(ع) می فرمایند :{{متن حدیث|« التَّواضُعُ نِعمَةٌ لا يُحسَدُ علَيها »}}؛ فروتنى، نعمتى است كه به آن حسادت نمى شود.<ref> تحف العقول : 489. </ref> | |
| − | + | ===تواضع، سنگري در مقابل دشمنان=== | |
| − | + | امام علی(ع) فرمودند:{{متن حدیث|« اتَّخِذُوا التَّواضُعَ مَسْلَحَةً بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ عَدُوِّکُمْ اِبْلیسَ وَ جُنُودِهِ »}}؛ تواضع را سنگر میان خود و دشمنتان، یعنی ابلیس و سپاهیانش برگزینید <ref>نهج البلاغة، خطبه 192</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | = | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | از | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | === | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | امام | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | امام علی(ع) فرمودند: | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | === | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | امام حسن عسکری(ع) | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | تواضع، سنگري در مقابل دشمنان | ||
| − | امام علی(ع) فرمودند: | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| − | |||
<references/> | <references/> | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | + | *میزان الحکمه، محمّد محمّدی ری شهری | |
| − | + | *[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=15510 تواضع، زینب طاهری، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)] تاریخ بازیابی: 1 بهمن 1391] | |
| − | [http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=15510 تواضع، زینب طاهری، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)] تاریخ بازیابی: 1 بهمن 1391 | + | [[رده:اخلاق اجتماعی]] |
| − | |||
| − | [[رده:اخلاق اجتماعی]] | ||
[[رده:صفات پسندیده]] | [[رده:صفات پسندیده]] | ||
نسخهٔ ۸ اوت ۲۰۱۸، ساعت ۰۷:۳۱
تواضع به معناى فروتنى و ضد آن تكبر و خودپسندى است. در قرآن و روايات تواضع يكى از صفات و نشانهاى بارز انسانهاى مؤمن شمرده شده است.
معنای لغوی
ریشه تواضع «وضع» است؛ در اصل به معنى فرونهادن است[۱]و به معنای خویش را كوچك نشان دادن، [۲] و در مقابل«تكبر» به معناي خود را بزرگ دانستن است.[۳] مرحوم نراقى در تعريف تواضع مى گويد: تواضع عبارت است از شكسته نفسى كه نگذارد آدمى خود را بالاتر از ديگرى ببيند و لازمه آن كردار و گفتاري است كه دلالت بر تعظيم ديگران و اكرام ايشان مى كند.[۴]
اهمیت تواضع
در آموزه های اسلامی تواضع یکی از ارزشمندترین مکارم اخلاقی به شمار می آید. در برخی از روایات، تواضع اصل و اساس همه خیرات و از بالاترین عبادات دانسته شده است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: « اَلتَّوَاضُعُ أَصْلُ كُلِّ شَرَفٍ وَ خَيْرٍ »؛ تواضع ریشه هر کار نیک و با ارزش است. [۵] و رسول خدا صلى الله عليه و آله می فرمایند: « إنّ أفضَلَ النّاسِ عَبدا مَن تَواضَعَ عَن رِفعَةٍ »؛ برترينِ مردم در بندگى [خدا ]كسى است كه در عين بزرگى فروتنى كند. [۶] همچنین در قرآن کریم صفت تواضع به عنوان اخلاق بندگان خاص خداوند بیان شده است: « وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا»[۷]؛« و بندگان خاص خدای رحمان آنان هستند که بر روی زمین به تواضع و فروتنی راه روند و هرگاه مردم جاهل به آنها خطاب (و عتابی) کنند با سلامت نفس (و زبان خوش) جواب دهند» همچنین در روایات اهل بیت علهم السلام صفت تواضع از کمال عقل و نشانه دانایی انسان دانسته شده است. امام صادق علیه السلام می فرمایند: « كَمَالُ الْعَقْلِ فِي ثَلَاثَةٍ التَّوَاضُعِ لِلَّهِ وَ حُسْنِ الْيَقِينِ وَ الصَّمْتِ إِلَّا من خير»؛ كمال عقل درسه چيز است: تواضع و فروتنى براى خدا، يقين نيكو داشتن و سكوت نمودن، مگر در جايى كه خير (در سخن گقتن) باشد. [۸] در حدیثی دیگر امام على عليه السلام می فرمایند: « إذا تَفَقَّهَ الرَّفيعُ تَواضَعَ » انسان بلند مرتبه چون به فهم و دانايى رسد، فروتن شود. [۹]
تواضع در برابر خدا
اساس بسيارى از كمالات تواضع و افتادگى است و روح تواضع، بندگى و كرنش در برابر خداوند است. امام صادق(ع)فرمود:« اصل التواضع من جلال الله وهيبته وعظمته» اصل و اساس تواضع، جلال و بزرگى و هیبت خدا را به يادآوردن است. [۱۰]
تواضع نسبت دانشمندان و معلمان
گرچه تواضع در برابر تمام انسان‌ها لازم است، امّا در برابر والدين، استاد و مؤمنان لازم‌تر است. نبی اکرم(ص)فرمودند:« تَواضَعوا لِمَن تَعَلَّمونَ مِنهُ.» ؛ در برابر كسى كه از او فرا مى گيريد ، فروتنى كنيد [۱۱] همچنین امیرالمؤمنین علی (ع) می فرمایند: « مَن تَواضَعَ لِلمُتَعَلِّمينَ وذَلَّ لِلعُلَماءِ سارَ بِعِلمِهِ» امام على عليه السلام : هركس براى شاگردان فروتنى كند و در برابر دانشمندان خوارى نشان دهد ، دانشش رواج يابد . [۱۲]
تواضع نسبت به والدین
در آموزه های اسلام فروتنی نسبت به والدین سفارش شده است. قرآن کریم می فرماید:« وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا»[۱۳]؛بالهاى تواضع خويش را از محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر. امام صادق عليه السلام در تفسیر این ایه شریفه می فرمایند: « لا تَملَأْ عَينَيكَ من النَّظَرِ إلَيهِما إلاّ بِرَحمَةٍ و رِقَّةٍ ، و لا تَرفَعْ صَوتَكَ فَوقَ أصواتِهِما ، و لا يَدَكَ فَوقَ أيديهِما ، و لا تَقَدَّمْ قُدّامَهُما»نگاهت را جز از سر مهر و دلسوزى به آنان خيره مكن و صدايت را از صداى آنها بلندتر مگردان و رو دست آنها نيز بلند نشو و از آنها پیش نَيُفت. »}}[۱۴]
تواضع رهبرنسبت به مردم
امير مؤمنان(ع) در نامه خود به محمد بن ابى بكر چنين مىفرمايد:«بالهاى خود را براى آنها فرود آر! و در برابر آنها نرمش كن [۱۵]
تواضع مذموم
یکی از رفتارهای مذموم فروتنی کردن در برابر ثروتمندان به خاطر ثروت ایشان است. پيامبر خدا صلى الله عليه و آله:« مَن تَواضَعَ لِغَنِيٍّ ، جَعَلَ اللّه ُ فَقرَهُ بَينَ عَينَيهِ»؛ هر كه براى توانگرى تواضع نمايد ، خداوند ، فقر را بر پيشانى اش مُهر مى نمايد . [۱۶] همچنین می فرمایند : « إيّاكُم وَالتَّواضُعَ لِغَنِيٍّ ! فَما تَضَعضَعَ أحَدٌ لِغَنِيٍّ إلّا ذَهَبَ نَصيبُهُ مِنَ الجَنَّةِ »؛ مبادا به توانگر تواضع كنيد! هيچ كس براى توانگرى فروتنى نمى كند ، جز آن كه بهره بهشتى اش نابود مى شود [۱۷] امام على عليه السلام درباره تواضع رد مقابل ثروتمندان می فرمایند: « مَن أتى غَنِيّا فَتَواضَعَ لَهُ لِغِناهُ ذَهَبَ ثُلُثا دينِهِ»؛هر كه نزد توانگرى رود و براى ثروتش به او تواضع نمايد ، دو سوم دينش تباه شده است . [۱۸]
تواضع در مقابل مستمندان
هر اندازه تواضع کردن در مقابل ثروتمندان تنها به دلیل ثروت ایشان ناپسند است تواضع افراد ثروتمند نسبت به فقیران و مستمندان زیباست. امام على عليه السلام:« ما أحسَنَ تَواضُعَ الأغنياءِ لِلفُقَراءِ طَلَبا لِما عِندَ اللّهِ ، و أحسَنُ مِنهُ تِيهُ الفُقَراءِ علَى الأغنِياءِ اتِّكالاً علَى اللّهِ » چه نيكوست فروتنى توانگران در برابر تهيدستان به قصد رسيدن به اجر خداوند ، و نيكوتر از آن بى اعتنايى و سرفرازى درويشان است در برابر توانگران از سر اعتماد به خداوند. [۱۹]
نشانه های تواضع
زیبایی های صفت تواضع وقتی نمایان می شود که در ظاهر و رفتار و سلوک او با مردم دیده شود. در احادیث فراوانی از پیشوایان معصوم شاخصه های رفتار متواضعانه بیان شده است که بخشی از آن را مرور خواهیم کرد.
- رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم می فرمایند:«إِنَّ مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ يَرْضَى الرَّجُلُ بِالْمَجْلِسِ دُونَ شَرَفِ الْمَجْلِسِ وَ أَنْ يُسَلِّمَ عَلَى مَنْ لَقِىَ وَ أَنْ يَتْرُكَ الْمِرَاءَ و َإِنْ كَانَ مُحِقّاً و َأَنْ لَايُحِبَّ أَنْ يُحْمَدَ عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوَى» همانا از نشانه هاى تواضع اين است كه، شخص در جايى از مجلس، كه در شأن او نيست، بنشيند و سلام كند با هركس كه برخورد مى كند، و بحث و جدال را ترك كند، هرچند حق با او باشد و دوست نداشته باشد در كارهاى خير و تقوا، مورد ستايش و تعريف قرار گيرد. [۲۰]
- پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: « مِنَ التَّوَاضُعِ أَنْ يَشْرَبَ الرَّجُلُ مِنْ سُؤْرِ أَخِيهِ الْمُؤْمِنِ.» و از نشانه هاى تواضع اين است كه، شخص باقيمانده غذاى برادر مؤمنش را بخورد. [۲۱]
- پيامبر اسلام(ص) مى فرمايد:« مَنْ تَرَكَ الْجَمَالَ وَ هُوَ يَقْدِرُ عَلَيْهِ تَوَاضُعاً لِلَّهِ كَسَاهُ اللَّهُ حُلَّةَ الْكَرَامَةِ » كسى كه از پوشيدن لباسهاى فاخر، با وجود آن كه قادر بر پوشيدن آنهاست، به خاطر خدا و از روى فروتنى و افتادگى صرف نظر نمايد، خداوند او را رداى كرامت بپوشاند.[۲۲]
- امام صادق(ع) و امام حسن عسگری(ع) در دو تعبیر فرمودند: « من التّواضع أن تسلّم على من لقيت » نشانه تواضع اين است كه به هر كس برخورد كردى سلام كنى.[۲۳]
آثار تواضع
این ویژگی اخلاقی آثار مهمی در زندگی انسان در دنیا و آخرت دارد.
بزرگی یافتن
پيغمبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: « مَن تَواضَعَ للّهِ رَفَعَهُ اللّهُ » هر كه براى خدا فروتنى كند، خداوند او را بالا برد. [۲۴] همچنین فرمود :« مَن تَواضَعَ للّهِ دَرجَةً يَرفَعْهُ اللّهُ دَرجَةً حتّى يَجعَلَهُ في أعلى عِلِّيِّينَ ، ومَن يتكبَّرَ علَى اللّهِ دَرجَةً يَضَعْهُ اللّهُ دَرجَةً حتّى يَجعَلَهُ في أسفلِ السافِلينَ » هر كه يك درجه براى خدا فروتنى كند، خداوند ، يك درجه او را بالا مى برد تا آن جا كه وى را در اَعلى علّيّين جاى دهد، و هر كس يك درجه بر خدا تكبّر ورزد، خداوندْ او را يك درجه فرود مى آورد تا جايى كه وى را در اسفل سافلين ، جاى دهد . [۲۵] حضرت علي(ع) مي فرمايند:« التَّواضُعُ سُلَّمُ الشَّرَفِ »؛ تواضع نردبان بزرگی است [۲۶]
محبوبیت در میان خلق
فروتنى دلهاى مردمان را نرم و نسبت به يكديگر مهربان مى سازد. امير مؤمنان(ع) فرمود:« ثَلاثٌ يوجِبنَ المَحَبَّةَ : حُسنُ الخُلُقِ ، وحُسنُ الرِّفقِ ، وَالتَّواضُعُ» سه چيز عامل دوستى است : خوشخويى ، ملايمت نيكو و فروتنى . [۲۷]
قدرت بر طاعت خدا
امام على عليه السلام« مَن تَواضَعَ قَلبُهُ للّهِ لَم يَسأمْ بَدَنُهُ مِن طاعَةِ اللّهِ »هركه دلش در برابر خدا تواضع داشته باشد ، جسمش از طاعت خدا به ستوه نمى آيد . [۲۸]
سلامت
امام علی(ع) فرمودند: « اَلتَّواضُعُ یَکْسِبُکَ السَّلامَةَ » تواضع برای تو سلامتی را به ارمغان می آورد[۲۹]
جلب نعمت از سوی خداوند
امام علی(ع) فرمودند:« بِالتَّواضُعِ تَتِمُّ النِّعْمَةُ » با تواضع و فروتنی نعمت کامل می شود[۳۰]
ایمن بودن از حسادتها
امام حسن عسکری(ع) می فرمایند :« التَّواضُعُ نِعمَةٌ لا يُحسَدُ علَيها »؛ فروتنى، نعمتى است كه به آن حسادت نمى شود.[۳۱]
تواضع، سنگري در مقابل دشمنان
امام علی(ع) فرمودند:« اتَّخِذُوا التَّواضُعَ مَسْلَحَةً بَیْنَکُمْ وَ بَیْنَ عَدُوِّکُمْ اِبْلیسَ وَ جُنُودِهِ »؛ تواضع را سنگر میان خود و دشمنتان، یعنی ابلیس و سپاهیانش برگزینید [۳۲]
پانویس
- ↑ مصطفوى، حسن؛التحقيق في كلمات القرآن الكريم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر كتاب، 1360 ش، ج13، ص131
- ↑ راغب اصفهاني، حسين بن محمد؛ترجمه وتحقيق مفردات الفاظ قرآن، خسروى حسينى سيد غلامرضا، تهران، انتشارات مرتضوى، 1375 ش، دوم ، ج4، ص 464
- ↑ مهيار ، رضا ؛ فرهنگ ابجدي (عربي ، فارسي)، تهران، انتشارات اسلامي ، ص 71
- ↑ نراقي، ملا احمد؛معراج السعاده ، قم، زهير، 1386ه.ش، اول ، ص243
- ↑ مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل , ج 11 , ص 298
- ↑ بحار الأنوار : 77/179/10.
- ↑ سوره فرقان، آيه63
- ↑ مستدرك الوسائل، ج11، ص296
- ↑ بحار الأنوار : 75/120/7
- ↑ مصباح الشريعة، حسن مصطفوى، تهران، انجمن اسلامى حكمت و فلسف ايران، اول، 1360 ش، ص 244(اصل التواضع من جلال الله وهيبته وعظمته )
- ↑ المعجم الأوسط : ج 6 ص 200 ح 6184 عن أبي هريرة ؛ مشكاة الأنوار : ص 242 ح 701 .
- ↑ مطالب السؤول : 48
- ↑ سوره اسرا، آيه24
- ↑ الكافي : 2/158/1.
- ↑ مكارم شيرازى، ناصر؛تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الإسلامية، 1374 ش، اول، ج11، ص 136
- ↑ تنبيه الخواطر : ج 2 ص 116 .
- ↑ جامع الأخبار : ص 440 ح 1238
- ↑ نهج البلاغة : الحكمة 228 ، تفسير العيّاشي : 1 / 120 / 379 عن عمرو بن جميع رفعه ، الأمالي للمفيد : 188 / 15 ، الاختصاص : 226
- ↑ نهج البلاغة : الحكمة 406.
- ↑ مستدرك الوسائل، ج11، ص300
- ↑ مستدرك الوسائل، ج17، ص19
- ↑ -شيخ حر عاملى؛وسائل الشيعة، قم، مؤسسه آل البيت لإحياء التراث، 1409 هجرى، اول، 29 جلد، ج5، ص 54
- ↑ کافی ، ج 2، ص 646
- ↑ بحار الأنوار : 75/120/7
- ↑ صحيح ابن حبان : ج 12 ص 491 ح 5676 عن أبي سعيد الخدري 7
- ↑ غررالحكم، ح 5146.
- ↑ غرر الحكم : 4684
- ↑ بحار الأنوار : 78/90/95
- ↑ بحارالانوار، ج 72، ص 120.
- ↑ نهج البلاغة، ح224
- ↑ تحف العقول : 489.
- ↑ نهج البلاغة، خطبه 192
منابع
- میزان الحکمه، محمّد محمّدی ری شهری
- تواضع، زینب طاهری، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی) تاریخ بازیابی: 1 بهمن 1391]
