اخلاق الهی

يكي از شاخه‌هاي اخلاق كه مهم‌ترين آن هم مي‌باشد: رابطه‌ي انسان با خداوند است يعني اخلاق الهي. شايد بتوان گفت شاخه‌هاي ديگر اخلاق همه تحت تاثير اين شاخه مي‌باشند و موفقيت يا عدم موفقيت در اخلاق الهي موفقيت يا شكست انسان در روابط ديگر اخلاقي را به دنبال دارد.

بر اساس براهين اقامه شده، خالقي براي اين مخلوقات وجود دارد و بر اساس خميرمايه‌ي خلقتي كه در وجود انسان‌ها قرار داده است (فطرت) وجود كششي به سمت پرستش موجود برتر و ميل حركت به سوي او در وجود همه هست به خاطر همين هدف خلقت را عبوديت اين خالق و خداوند دانسته‌اند زيرا كه عبوديت او غير از اين كه نفعي براي ذات مقدسش ندارد، همه‌ي سود آن براي بندگان است و اين سود همان صعود و رسيدن به كمال انسانيت است كه آن متصف شدن به صفات عاليه و كماليه و دور شدن از رذائل و پستي‌هاست يعني همان همانند خداوند متعال شدن است.

در اين رابطه هم علم اخلاق دست بكار شده و آن روابطي را كه مربوط به حيطه‌ي انسان و خداوند مي‌شود شناسايي كرده و بايدها و نبايدها در اين مورد را نشان مي‌دهد تا آن‌هايي كه قصد سيرلي الله را دارند، سرگردان نمانده و با عمل به اين بايدها و نبايدها خويشتن خود را به صفات عاليه مزين كرده و از لوث رذائل پاك نمايند تا آرام آرام با سير صعودي قله‌هاي كمال و سعادت را طي كرده و هر روز ضعف‌ها ونقصان‌هاي خود را از بين ببرند و الهي شوند. (جواهر السنیه فی الاحادیث القدسیه/ شیخ حر عاملی)

«عبدي اطعني حتي اجعلك مثلي؛ بنده‌ي من، مرا اطاعت كن تا تو را مثل خودم كنم».

مسائلي كه در اين شاخه مطرح مي‌شود:

1. ضرورت اخلاقی شناخت خداوند؛
2. راه‌هاي شناخت خداوند (حضوري و اكتسابي)؛
3. موانع معرفت به خداوند:
   1. پيروي از هواي نفس؛
   2. محبت دنيا؛
   3. سطحی‌نگری؛
   4. عادات فكری و تقليد از پدران؛
   5. رذايل نفسانی مانند عجب.
4. مراتب معرفت:
   1. علم اليقين؛
   2. حق اليقين؛
   3. عين اليقين.
5. انواع توحيد:
   1. توحيد ذات؛
   2. توحيد صفات؛
   3. توحيد افعالی؛
   4. توحيد در عبادت.
6. ایمان:
   1. موانع ايمان؛
   2. آثار ايمان؛
   3. مراتب ايمان.
7. محبت:
   1. عوامل محبت؛
   2. مراتب محبت؛
   3. نشانه‌هاي محبت حقيقي؛
   4. محبت به خداوند.
8. عبادت:
   1. اقسام عبادت؛
   2. حضور قلب:
      1. راه تحصيل حضور قلب؛
      2. مراتب حضور قلب؛
      3. آثار عبادت؛
      4. اخلاص:
         1. اهميت اخلاص؛
         2. راه كسب اخلاص؛
         3. آثار اخلاص.
9. توكل:
   1. آثار توكل؛
   2. مراتب توكل.
10. ريا:
    1. منشأ ریا؛
    2. آثار ريا؛
    3. درمان ريا.
11. خوف:
    1. انواع خوف:
       1. خوف از گناه؛
       2. خوف از غفلت و كوتاهي؛
       3. خوف از عاقبت بد؛
       4. خوف از جهان پس از مرگ؛
       5. خوف دوري از خدا.
    2. آثار خوف از خدا:
       1. پذيرفتن انذار و تذكر؛
       2. اقدام به عمل؛
       3. هدايت؛
       4. مغفرت؛
       5. آخرت نيكو؛
       6. رضايت خداوند.
    3. روش تحصيل خوف.
12. رجا:
    1. نشانه‌ي رجا.
13. نااميدي از رحمت خدا:
    1. منشأ نااميدي؛
    2. عوامل نااميدي؛
    3. آثار نااميدي؛
    4. درمان نااميدي.
14. صبر:
    1. اقسام صبر؛
    2. مراتب صبر؛
    3. آثار صبر؛
    4. راه دستيابي به صبر.
15. شكر:
    1. عوامل زمينه‌ساز شكر؛
    2. اقسام شكر؛
    3. آثار شكر.
16. رضا:
    1. منشأ رضا؛
    2. آثار رضا.
17. گناه:
    1. آثار گناه:
       1. كيفر الهي؛
       2. نابودي اعمال؛
       3. عدم قبولي اعمال؛
       4. محروميت از عمل صالح؛
       5. عدم استجابت دعا؛
       6. محروميت از روزی و نعمت؛
       7. نزول بلا؛
       8. بيماری دل و انكار حقايق؛
       9. محروميت از آمرزش؛
       10. ترس از مرگ.
    2. علت گناه؛
    3. گناه صغيره و كبيره.
18. توبه:
    1. اقسام توبه؛
    2. شرايط توبه؛
    3. آثار توبه.

منابع

• آموزه‌هاي بنيادين علم اخلاق، جلد دوم، محمد فتحعلي خاني.
• جواهر السنیه فی الاحادیث القدسی، شیخ حر عاملی.