سوره الرحمن

بعضى گفته‌اند در مکه نازل شده جز يك آيه «يَسْئَلُهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَالْأَرْضِ»(آیه 29) كه بقول عطاء و قتاده و عكرمه و يكى از دو روايت از ابن عباس كه در مدينه آمده و حسن و قتاده و ابى حاتم نقل كرده‌اند كه تمام آن مدنی است.

عدد آيات

هفتاد و هشت آيه كوفى و شامى و 77 آيه حجازى و 76 آيه بصرى است. اختلاف آنها در پنج آيه است (الرَّحْمنُ) يك آيه كوفى شامى (خَلَقَ الْإِنْسانَ).آیه3 غير مدنى و (وَضَعَها لِلْأَنامِ) آیه10 غير مكّى (المجرمون) آیه43 غير بصری (شُواظٌ مِنْ نارٍ) آیه35 حجازى است.

فضيلت سوره

ابى بن كعب گويد: حضرت رسول صلى اللَّه عليه و آله فرمود: هر كس سوره (الرحمن) را قرائت كند خدا بر ضعف و ناتوانى او ترحّم نمايد و او سپاس و شكر آنچه را كه خدا بر او انعام نموده بجا آورده است.

ابوبصير از حضرت ابى عبد اللَّه صادق عليه السلام روايت نموده كه فرمود: ترك نكنيد قرائت «الرحمن» را و قيام به آنرا زيرا كه آن در دلهاى منافقين قرار نمي گيرد و روز قيامت در صورت آدمى در زيباترين صورت و خشبوترين بوى مي آيد نزد پروردگارش تا آنكه مي ايستد در جايى كه هيچكس نزديكتر از او به خدا نيست، پس خداى سبحان به او مي فرمايد چه كسى در زندگانى دنيا قيام بحق تو نموده و مداومت كرد بقرائت تو، پس سوره «الرحمن» مي گويد: «اى پروردگارم فلانى و فلانى و فلانى پس صورت ايشان سفيد مي شود پس به آنها مي فرمايد، شفاعت كنيد در هر كس كه دوست داريد، پس شفاعت مي كنند تا آنكه باقى نماند براى ايشان غايتى و كسى نباشد كه براى او شفاعت كنند پس به ايشان مي گويند داخل بهشت شويد و هر كجا كه خواستيد مسكن نمائيد».

و از حضرت موسی بن جعفر عليهما السلام از پدران گراميش از پيغمبر صلّى اللَّه عليه و آله روايت شده كه فرمود: « لكلّ شي‌ء عروس و عروس القرآن سورة الرحمن جلّ ذكره، براى هر چيزى عروسى است و عروس قرآن سوره الرحمن است ».

حماد بن عثمان گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: لازم است كه هر مردى سوره «الرحمن» را در روز جمعه قرائت كند پس هر وقت كه خواند (فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ) بگويد: «لا بشى‌ء من آلائك رب اكذّب».

و از آن حضرت است كه فرمود: كسى كه در شب سوره «الرحمن» را بخواند و بعد از هر «فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ» بگويد «لا بشي‌ء من آلائك رب اكذّب» خداوند فرشته و ملكى بر او موكّل كند اگر در اوّل شب خواند كه او را تا صبح حفظ نمايد و اگر در هنگام صبح آن را خواند موكّل فرمايد بر او فرشته‌اى كه او را تا شب حفظ كند.

هدف سوره

اين سوره در اين مقام است كه خاطر نشان سازد كه خداى تعالى عالم و اجزاى آن از قبيل زمين و آسمان و خشكى‌ها و درياها و انس و جن را طورى آفريده و نيز اجزاى هر يك را طورى نظم داده كه جن و انس بتوانند در زندگى خود از آن بهره‌مند شوند، و قهرا عالم به دو قسمت و دو نشاه تقسيم میشود، يكى نشاه دنيا كه به زودى خودش با اهلش فانى میشود، و يكى ديگر نشاه آخرت كه هميشه باقى است، و در آن نشاه سعادت از شقاوت و نعمت از نقمت متمايز مى‌گردد. با اين بيان روشن می‌شود كه عالم هستى از دنيايش گرفته تا آخرتش نظامى واحد دارد، تمامى اجزا و ابعاض اين عالم با اجزا و ابعاض آن عالم مرتبط است، و اجزاى عالم هستى اركانى قويم دارد، اركانى كه يكديگر را اصلاح می‌كنند، اين جزء، مايه تماميت آن جزء ديگر، و آن مايه تماميت اين است.

پس آنچه در عالم هست چه عينش و چه اثرش از نعمت‌ها و آلاى خداى تعالى است، و به همين جهت پشت سر هم از خلايق می‌پرسد و با عتاب هم می‌پرسد كه:" فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ- كداميك از آلاى پروردگارتان را تكذيب میكنيد؟" و اين خطاب عتاب‌ آميز در اين سوره سى و يك مرتبه تكرار شده است.

و باز به همين مناسبت است كه اين سوره با نام رحمان آغاز گرديد، كه صفت رحمت عمومى و همگانى خداست، رحمتى كه مؤمن و كافر و دنيا و آخرت را در بر دارد، و در آخر نيز، سوره با آيه" تَبارَكَ اسْمُ رَبِّكَ ذِي الْجَلالِ وَ الْإِكْرامِ" ختم مى‌شود

منابع

• فضل بن حسن طبرسی، ترجمه مجمع البيان في تفسير القرآن، ج‌24، ص53، سوره الرحمن.
• محمد حسین طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان،ج‌19، ص: 156، قم 1374.

پیوست

متن و ترجمه سوره