استغاثه: تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای جدید حاوی '{{مدخل دائرة المعارف|دائرة المعارف قرآن کریم}} {{الگو:نیازمند ویرایش فنی}} '''اِ...' ایجاد کرد) |
|||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}} | {{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}} | ||
| − | |||
| − | '''اِستغاثه:کمک خواهی از خدا هنگام بلا و رنج و گرفتاری''' | + | '''اِستغاثه: کمک خواهی از خدا هنگام بلا و رنج و گرفتاری''' |
| − | واژه استغاثه، مصدر باب استفعال از ریشه «غوث» | + | واژه استغاثه، مصدر باب استفعال از ریشه «غوث» به معنای طلب نصرت و فریاد‌رس خواهی<ref>مفردات، ص617، «غوث»؛ فرهنگ معارف اسلامی، ص177؛ الموسوعة الذهبیه، ص275.</ref> و استمداد در حال شدت و محنت است.<ref>مقاییس اللغه، ج4، ص400.</ref> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | این واژه از ریشه «غ‌‌ی‌‌ث» به معنای طلب باران،<ref>مفردات، ص617، «غوث».</ref> مورد بحث این مقاله نیست. به گفته برخی، «غوث» در اصل نجات دادن از ابتلا و محنت و قرار دادن شخص در پناه خود است. از این دیدگاه با دو قید «نجات دادن و در پناه خود قرار دادن» فرق میان اغاثه و انقاذ، تخلیص، اعانه، نصر، انجاء و تفریج روشن می‌شود.<ref>التحقیق، ج7، ص278، «غوث».</ref> | |
| − | |||
| − | در بسیاری از آیاتی که در آنها از استغاثه سخن به میان آمده، | + | حقیقت استغاثه که شرط بندگی است،<ref>کشف‌الاسرار، ج4، ص23.</ref> استمداد از خداست زیرا یگانه تأثیرگذار در عالم اوست و اگر از غیر وی (اولیای الهی) کاری ساخته است، به اذن او و به این جهت است که آنان مجاری فیض وی هستند،<ref>الغدیر، ج3، ص292.</ref> بر این اساس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: یگانه حقیقتی که بدان‌استغاثه می‌شود، خداوند است.<ref>کنزالعمال، ج10، ص373؛ سنن ابن‌ماجه، ج2، ص1360.</ref> |
| − | استغاثه سپاهیان اسلام در نبرد | + | |
| − | آیه 84 انبیاء/21 به اجابت استغاثه ایّوب و برطرف شدن گرفتاری وی اشاره دارد: | + | البته این به معنای روانبودن استغاثه به اولیای الهی نیست، زیرا انسان های کامل با توجه به مقام خلافت الهی خویش، در حکم «مستخلفٌ عنه» بوده و می‌توانند مورد استغاثه واقع شوند، از این رو در منابع دینی دعاهایی وارد شده که در آنها از اولیای الهی، چون حضرت زهرا علیهاالسلام<ref>[[بحارالانوار]]، ج99، ص254؛ مکارم‌الاخلاق، ص330.</ref> و امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف<ref>بحارالانوار، ج99، ص243-247.</ref> استغاثه می‌شود، پس شرک پنداشتن استغاثه به ارواح مقدس نادرست بوده، از عدم فهم صحیح توحید افعالی ناشی می‌شود.<ref>الملل والنحل، ج4، ص78-84.</ref> |
| − | اجابت | + | |
| + | نمونه آشکار استغاثه هنگامی است که انسان به بیماری سختی مبتلا می‌شود یا در امواج توفان دریا گرفتار می‌آید و دست خود را از همه جا کوتاه می‌بیند و به اقتضای فطرت توحیدی، این حقیقت را درمی‌یابد که در عالم، قدرتی هست که بتواند وی را در هر شرایطی که باشد نجات دهد. در این حالت، انسان با تضرّع و زاری، فقط به خدا استغاثه می‌کند.<ref>مجمع‌البیان، ج6، ص564.</ref> | ||
| + | |||
| + | ==استغاثه در قرآن== | ||
| + | |||
| + | مشتقّات واژه «استغاثه» در قرآن 4 بار بکار رفته که دو مورد آن به این بحث مربوط است: | ||
| + | |||
| + | # استغاثه سپاهیان اسلام از خداوند در [[جنگ بدر]]. ([[سوره انفال]]/8، 9) | ||
| + | # استغاثه پدر و مادر به درگاه خداوند برای هدایت فرزند خویش ([[سوره احقاف]]/46، 17) | ||
| + | |||
| + | افزون بر این از برخی موارد که در آن واژه‌هایی مانند: «صرخ» ([[سوره فاطر]]/35، 37)، «ندا» ([[سوره انبیاء]]/21، 76، 83، 87-88؛ [[سوره ص]]/38، 3؛ [[سوره نساء]]/4، 75)، «دعا» ([[سوره انعام]]/6، 63-64؛ [[سوره یونس]]/10، 12)، بکار رفته و همچنین از سیاق برخی آیات، مانند 214 [[سوره بقره]]/2، مفهوم استغاثه استفاده می‌شود. | ||
| + | |||
| + | «جؤار» نیز که مشتقات آن در آیات 64-65 [[سوره مومنون]]/23 و 53 [[سوره نحل]]/16 آمده، به معنای بلند کردن صدا به استغاثه و در محدوده بحث داخل است. | ||
| + | |||
| + | ==استغاثه و اجابت== | ||
| + | |||
| + | در بسیاری از آیاتی که در آنها از استغاثه سخن به میان آمده، به اجابت آن از سوی خداوند نیز تصریح شده است. استغاثه سپاهیان اسلام در نبرد بدر، به اجابت خداوند مقرون شد و مؤمنان به وسیله خیل عظیمی از فرشتگان، امداد شدند: {{متن قرآن|«إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُرْدِفِينَ»}}. ([[سوره انفال]]/8، 9) | ||
| + | |||
| + | استغاثه [[حضرت نوح]] علیه السلام نیز از دیگر مواردی است که با اجابت همراه شده و خداوند او و اهلش را از سختی بزرگ رهانید: {{متن قرآن|«وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِن قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ»}}. ([[سوره انبیاء]]/21، 76) | ||
| + | |||
| + | آیه 84 [[سوره انبیاء]]/21 به اجابت استغاثه ایّوب و برطرف شدن گرفتاری وی اشاره دارد: {{متن قرآن|«وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ... × فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ...»}}، چنان که آیه 87 سوره یاد شده به اجابت استغاثه ذوالنون ([[حضرت یونس]] علیه السلام) و نجات وی از غم تصریح می‌کند: {{متن قرآن|«وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ... فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ...»}} و به طور کلّی، آیه 62 [[سوره نمل]]/27: {{متن قرآن|«أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ...»}}، نیز آیه {{متن قرآن|«وَكَذَلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ»}} ([[سوره انبیاء]]/21، 88) متضمّن این وعده است که خداوند استغاثه افراد مضطر و درمانده را اجابت می‌کند و مؤمنان را از غم و اندوه می‌رهاند.<ref>مجمع‌البیان، ج7، ص97؛ روض‌الجنان، ج13، ص276؛ المیزان، ج14، ص315.</ref> مضمون برخی از [[احادیث]] نیز که تکرار دعا را سبب برآمدن حاجت می‌داند، مؤیّد مطلب یاد شده است.<ref>الکافی، ج2، ص475.</ref> | ||
| + | --------------- | ||
| + | اجابت استغاثه شرایطی دارد، از این رو استغاثه امّت هایی که [[پیامبران]] خویش را تکذیب کرده‌اند، به جز قوم یونس ([[سوره یونس]]/10، 98) هنگام ظاهر شدن عذاب الهی سودی به آنان نبخشیده است: {{متن قرآن|«كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ»}} ([[سوره ص]]/38، 3) و استغاثه دوزخیانی که خروج از جهنّم* را با ناله از پروردگار خویش خواستار می‌شوند بی‌پاسخ می‌ماند:«والَّذینَ کَفَروا لَهُم نارُ جَهَنَّمَ... و هُم یَصطَرِخونَ فیها رَبَّنا اَخرِجنا... فَما لِلظّلِمینَ مِن نَصیر» (فاطر/35، 3637) یا با خطاب مخصوص به راندن سگ، رانده می‌شوند:«اخسَوا فیها ولا تُکَلِّمون» (مؤمنون/23، 108) یا از استغاثه آنان به «جؤار» (صدایی که حیوانات وحشی هنگام گرفتاری، برای نجات بلند می‌کنند)<ref>. مجمع‌البیان، ج7، ص178؛ المیزان، ج15، ص44.</ref> تعبیر کرده و به صراحت به آنها می‌گویند:شما از ناحیه ما یاری نمی‌شوید:«حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذاهم یجرون * لا‌تجروا الیوم إنّکم منّا لاتنصرون» (مؤمنون/23، 6465) | ||
استغاثه کنندگان: | استغاثه کنندگان: | ||
نسخهٔ ۲۹ آوریل ۲۰۱۳، ساعت ۱۱:۳۶
اِستغاثه: کمک خواهی از خدا هنگام بلا و رنج و گرفتاری
واژه استغاثه، مصدر باب استفعال از ریشه «غوث» به معنای طلب نصرت و فریاد‌رس خواهی[۱] و استمداد در حال شدت و محنت است.[۲]
این واژه از ریشه «غ‌‌ی‌‌ث» به معنای طلب باران،[۳] مورد بحث این مقاله نیست. به گفته برخی، «غوث» در اصل نجات دادن از ابتلا و محنت و قرار دادن شخص در پناه خود است. از این دیدگاه با دو قید «نجات دادن و در پناه خود قرار دادن» فرق میان اغاثه و انقاذ، تخلیص، اعانه، نصر، انجاء و تفریج روشن می‌شود.[۴]
حقیقت استغاثه که شرط بندگی است،[۵] استمداد از خداست زیرا یگانه تأثیرگذار در عالم اوست و اگر از غیر وی (اولیای الهی) کاری ساخته است، به اذن او و به این جهت است که آنان مجاری فیض وی هستند،[۶] بر این اساس رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: یگانه حقیقتی که بدان‌استغاثه می‌شود، خداوند است.[۷]
البته این به معنای روانبودن استغاثه به اولیای الهی نیست، زیرا انسان های کامل با توجه به مقام خلافت الهی خویش، در حکم «مستخلفٌ عنه» بوده و می‌توانند مورد استغاثه واقع شوند، از این رو در منابع دینی دعاهایی وارد شده که در آنها از اولیای الهی، چون حضرت زهرا علیهاالسلام[۸] و امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف[۹] استغاثه می‌شود، پس شرک پنداشتن استغاثه به ارواح مقدس نادرست بوده، از عدم فهم صحیح توحید افعالی ناشی می‌شود.[۱۰]
نمونه آشکار استغاثه هنگامی است که انسان به بیماری سختی مبتلا می‌شود یا در امواج توفان دریا گرفتار می‌آید و دست خود را از همه جا کوتاه می‌بیند و به اقتضای فطرت توحیدی، این حقیقت را درمی‌یابد که در عالم، قدرتی هست که بتواند وی را در هر شرایطی که باشد نجات دهد. در این حالت، انسان با تضرّع و زاری، فقط به خدا استغاثه می‌کند.[۱۱]
استغاثه در قرآن
مشتقّات واژه «استغاثه» در قرآن 4 بار بکار رفته که دو مورد آن به این بحث مربوط است:
- استغاثه سپاهیان اسلام از خداوند در جنگ بدر. (سوره انفال/8، 9)
- استغاثه پدر و مادر به درگاه خداوند برای هدایت فرزند خویش (سوره احقاف/46، 17)
افزون بر این از برخی موارد که در آن واژه‌هایی مانند: «صرخ» (سوره فاطر/35، 37)، «ندا» (سوره انبیاء/21، 76، 83، 87-88؛ سوره ص/38، 3؛ سوره نساء/4، 75)، «دعا» (سوره انعام/6، 63-64؛ سوره یونس/10، 12)، بکار رفته و همچنین از سیاق برخی آیات، مانند 214 سوره بقره/2، مفهوم استغاثه استفاده می‌شود.
«جؤار» نیز که مشتقات آن در آیات 64-65 سوره مومنون/23 و 53 سوره نحل/16 آمده، به معنای بلند کردن صدا به استغاثه و در محدوده بحث داخل است.
استغاثه و اجابت
در بسیاری از آیاتی که در آنها از استغاثه سخن به میان آمده، به اجابت آن از سوی خداوند نیز تصریح شده است. استغاثه سپاهیان اسلام در نبرد بدر، به اجابت خداوند مقرون شد و مؤمنان به وسیله خیل عظیمی از فرشتگان، امداد شدند: «إِذْ تَسْتَغِيثُونَ رَبَّكُمْ فَاسْتَجَابَ لَكُمْ أَنِّي مُمِدُّكُم بِأَلْفٍ مِّنَ الْمَلآئِكَةِ مُرْدِفِينَ». (سوره انفال/8، 9)
استغاثه حضرت نوح علیه السلام نیز از دیگر مواردی است که با اجابت همراه شده و خداوند او و اهلش را از سختی بزرگ رهانید: «وَنُوحًا إِذْ نَادَى مِن قَبْلُ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَنَجَّيْنَاهُ وَأَهْلَهُ مِنَ الْكَرْبِ الْعَظِيمِ». (سوره انبیاء/21، 76)
آیه 84 سوره انبیاء/21 به اجابت استغاثه ایّوب و برطرف شدن گرفتاری وی اشاره دارد: «وَأَيُّوبَ إِذْ نَادَى رَبَّهُ أَنِّي مَسَّنِيَ الضُّرُّ... × فَاسْتَجَبْنَا لَهُ فَكَشَفْنَا مَا بِهِ مِن ضُرٍّ...»، چنان که آیه 87 سوره یاد شده به اجابت استغاثه ذوالنون (حضرت یونس علیه السلام) و نجات وی از غم تصریح می‌کند: «وَذَا النُّونِ إِذ ذَّهَبَ... فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّيْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ...» و به طور کلّی، آیه 62 سوره نمل/27: «أَمَّن يُجِيبُ الْمُضْطَرَّ إِذَا دَعَاهُ وَيَكْشِفُ السُّوءَ...»، نیز آیه «وَكَذَلِكَ نُنجِي الْمُؤْمِنِينَ» (سوره انبیاء/21، 88) متضمّن این وعده است که خداوند استغاثه افراد مضطر و درمانده را اجابت می‌کند و مؤمنان را از غم و اندوه می‌رهاند.[۱۲] مضمون برخی از احادیث نیز که تکرار دعا را سبب برآمدن حاجت می‌داند، مؤیّد مطلب یاد شده است.[۱۳]
اجابت استغاثه شرایطی دارد، از این رو استغاثه امّت هایی که پیامبران خویش را تکذیب کرده‌اند، به جز قوم یونس (سوره یونس/10، 98) هنگام ظاهر شدن عذاب الهی سودی به آنان نبخشیده است: «كَمْ أَهْلَكْنَا مِن قَبْلِهِم مِّن قَرْنٍ فَنَادَوْا وَلَاتَ حِينَ مَنَاصٍ» (سوره ص/38، 3) و استغاثه دوزخیانی که خروج از جهنّم* را با ناله از پروردگار خویش خواستار می‌شوند بی‌پاسخ می‌ماند:«والَّذینَ کَفَروا لَهُم نارُ جَهَنَّمَ... و هُم یَصطَرِخونَ فیها رَبَّنا اَخرِجنا... فَما لِلظّلِمینَ مِن نَصیر» (فاطر/35، 3637) یا با خطاب مخصوص به راندن سگ، رانده می‌شوند:«اخسَوا فیها ولا تُکَلِّمون» (مؤمنون/23، 108) یا از استغاثه آنان به «جؤار» (صدایی که حیوانات وحشی هنگام گرفتاری، برای نجات بلند می‌کنند)[۱۴] تعبیر کرده و به صراحت به آنها می‌گویند:شما از ناحیه ما یاری نمی‌شوید:«حتّی إذا أخذنا مترفیهم بالعذاب إذاهم یجرون * لا‌تجروا الیوم إنّکم منّا لاتنصرون» (مؤمنون/23، 6465) استغاثه کنندگان:
قرآن کریم به استغاثه برخی پیامبران و مؤمنان هنگام دچار‌شدن به شداید و رنجها اشاره فرموده است: 1. استغاثه نوح(علیه السلام):
حضرت نوح، هنگام گرفتار شدن به طوفان و در برابر قومش که منکر رسالت الهی او بودند، به درگاه خدا استغاثه و تقاضای کمک و پیروزی کرد:«ونوحًا اِذ نادی مِن قَبلُ فَاستَجَبنا لَهُ فَنَجَّینهُ واَهلَهُ مِنَ الکَربِ‌العَظیم». (انبیاء/21، 76) از جمله«الکَربِ العَظیم» استفاده می‌شود که ندای‌نوح(علیه السلام)ندای عادی و عاری از استغاثه نبوده‌است[۱۵]:«فدعا ربّه أنّی مَغلوب فَانتصِر= او به‌درگاه پروردگار عرضه داشت:من مغلوب [این قوم طغیانگر]شده‌ام. انتقام مرا از آنها بگیر». (قمر/54،10) در این آیه نیز از جمله «اَنّی مَغلوب فَانتصِر» آمیخته بودن دعای نوح(علیه السلام)با‌استغاثه استفاده می‌شود.[۱۶] استغاثه‌های حضرت‌نوح(علیه السلام)سرانجام نتیجه بخشید و خداوند وی را بر قومی که منکر رسالتش بودند، با‌غرق‌کردن آنها پیروز کرد. (قمر/54، 11) 2. استغاثه ایّوب(علیه السلام):
حضرت ایّوب* در طول زندگی خویش به بیماری شدید و طولانی دچار شد و به از دست دادن فرزندان و اموال مبتلا‌گردید. وی در این حال به درگاه خدا استغاثه‌کرد و خداوند، استغاثه و دعای او را اجابت فرمود و سلامتی، عافیت، فرزندان و اموالش را به وی بازگردانید[۱۷]:«واذکر عبدنا أیّوب إذنادی ربّه...= و‌به یاد بیاور بنده ما ایّوب را هنگامی‌که پروردگارش را خواند...». (ص/38، 41؛ انبیاء/21، 83) در این آیات، ندای حضرت ایّوب با استغاثه همراه بوده است.[۱۸] 3. استغاثه یونس(علیه السلام):
حضرت یونس هنگامی که در برابر مقاومت قوم متکبّرش به ستوه آمد و از آنها فاصله گرفت، نشانه‌های عذاب الهی بر آن قوم نمایان شد. آنان در این حال به راستی توبه کردند و عذاب الهی برطرف شد. حضرت یونس در قعر دریا در دل ماهی به وحدانیّت خداوند ندا داد و رفع گرفتاری خویش را از خدا خواستار شد (انبیاء/21، 8788)، «...ولا‌تَکُن کَصاحِبِ الحوتِ اِذ نادی وهُوَ‌مَکظُوم=... و مانند صاحب ماهی [یونس ]مباش <[که در تقاضای مجازات قومش شتاب کرد و گرفتار مجازات ترک اَولی شد] در آن زمان که با‌نهایت اندوه خدا را خواند». (قلم/68، 48) همان‌گونه که خداوند در پی استغاثه یونس در شکم ماهی او را نجات داد، مؤمنان را نیز هنگامی‌که به درگاه خدا استغاثه کنند و او را بخوانند از رنج و بلا‌می‌رهاند.[۱۹] از دیگر مواردی که در قرآن به استغاثه تصریح شده، استغاثه پدر و مادر مؤمن به درگاه الهی، برای هدایت فرزند خود به راه راست و دوری وی از انحراف و بی‌ایمانی است:«وهُما یَستَغیثانِ اللّهَ ویلَکَ ءامِن اِنَّ وَعدَ اللّهِ حَقٌّ...» (احقاف/46،17)
پانویس
- ↑ مفردات، ص617، «غوث»؛ فرهنگ معارف اسلامی، ص177؛ الموسوعة الذهبیه، ص275.
- ↑ مقاییس اللغه، ج4، ص400.
- ↑ مفردات، ص617، «غوث».
- ↑ التحقیق، ج7، ص278، «غوث».
- ↑ کشف‌الاسرار، ج4، ص23.
- ↑ الغدیر، ج3، ص292.
- ↑ کنزالعمال، ج10، ص373؛ سنن ابن‌ماجه، ج2، ص1360.
- ↑ بحارالانوار، ج99، ص254؛ مکارم‌الاخلاق، ص330.
- ↑ بحارالانوار، ج99، ص243-247.
- ↑ الملل والنحل، ج4، ص78-84.
- ↑ مجمع‌البیان، ج6، ص564.
- ↑ مجمع‌البیان، ج7، ص97؛ روض‌الجنان، ج13، ص276؛ المیزان، ج14، ص315.
- ↑ الکافی، ج2، ص475.
- ↑ . مجمع‌البیان، ج7، ص178؛ المیزان، ج15، ص44.
- ↑ . التبیان، ج7، ص267.
- ↑ . جامع‌البیان، مج13، ج27، ص122.
- ↑ . المیزان، ج14، ص314.
- ↑ . جامع‌البیان، مج12، ج23، ص196.
- ↑ . همان، مج10، ج17، ص107.
منابع
ابوطالب ربیع‌نیا، دائرة‌المعارف قرآن كریم، جلد3 .
