ابی بن کعب

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«اُبَىّ‌بن‌كَعب» بن‌ قَيس بن‌ عُبيد بن‌ زيـد انصارى از قبيله خزرج، تيره بنى‌ نجّار و كنيه‌اش ابومنذر يا ابوالطفيل بود و در جاهليت از معدود كسانى بود كه نوشتن مى‌دانست.

ابی بن کعب در کنار پیامبر

در «بیعت عقبه» حضور داشت و پس از هجرت پیامبر اکرم(صلى الله عليه وآله)، او در شمار كاتبان وحى، نويسندگان نامه‌ها و معاهدات پيامبر قرار گرفت و برخى از نامه‌هاى رسيده به رسول خدا را براى حضرت مى‌خواند.

او، در نخستين سريّه پس از هجرت، به فرماندهى حمزه شركت داشت و در ديگر غزوات نيز با پيامبر همراه بود.

ابی بن کعب یاور ولایت

پس از رحلت رسول خدا(صلى الله عليه وآله) «ابی ابن کعب» در شمار صحابيان بزرگى قرار داشت كه از بيعت با ابوبکر سرباز زده و به خلافت علی بن ابی طالب (علیه السلام) متمايل بودند.

او در مقام احتجاج بر ابوبكر گفت: اى ابوبكر! حقى را كه خداوند براى غير تو قرار داده، انكار مكن و نخستين كسى نباش كه رسول خدا را در امر وصىّ و برگزيده‌اش نافرمانى كرده، و از امر او سر مى‌ پيچد.

برابر برخى روايات شيعه، اُبىّ در ضمن خطبه‌اى مى‌گويد: روزى پيامبر(صلى الله عليه وآله) درباره وصىّ و جانشين بعد از خود برايم سخن گفت و على(عليه السلام)را هدايتگر هدايت شده، خيرخواه امت، احيا‌كننده سنت پيامبر(صلى الله عليه وآله)، امام و پيشواى مسلمانان پس از خود معرفى فرمود: «يا اُبّى عَلَيْكَ بِعلىّ فَاِنَّهُ الْهادِىُ الْمَهْدِى، اَلنّاصِحُ لاُِمتى، اَلَْمُحيى لِسُنَّتى وَ هُوَ اِمامُكُمْ بَعْدِىْ فَمَنْ رَضِىَ بِذلِكَ لَقِينى عَلى ما فارَقْتُهُ عَلَيه».

از روايتى استفاده مى‌شود كه پيامبر، آينده امر خلافت پس از خود را و اين‌ كه چه كسانى آن را قبضه خواهند كرد، به او خبر داده است.

ابی بن کعب در خدمت قرآن

«اُبىّ» در نوشتن و جمع‌آورى، قرائت، تعليم، تفسیر، و فقه قرآن، داراى مقام والايى بوده است. انس‌ بن‌ مالك و قرظى، او را از 4 يا 5 نفرى دانسته‌اند كه قرآن کریم را در زمان رسول‌ خدا(صلى الله عليه وآله)گردآوردند. بنابه نقلى، او يكى از 12 نفرى است كه عثمان آنان را براى جمع‌آورى قرآن تعيين كرد.

برپايه روايتى، گروهى كه مأمور جمع قرآن بودند، از روى مصحف اُبىّ و با املاى خود او نوشته‌اند كه به روايت ابن‌ نديم، مصحف وى با ديگر مصاحف، اندكى اختلاف داشته است.

وى، از قرّاء مشهور زمان رسول خدا بوده و براساس روايتى، حضرت او را آگاه‌ترين فرد امت به قرائت دانسته و به او فرموده است: خداوند امر كرده كه بر تو قرآن بخوانم. اُبىّ از اين سخن كه خود را مورد عنايت خاصّ پروردگار ديد، متأثر و اشك شوق از ديدگانش جارى شد و پيامبر اين آيه را تلاوت فرمود: «قُل بِفَضلِ اللّهِ و بِرَحمَتِهِ فَبِذلِكَ فَليَفرَحوا هُوَ خَيرٌ مِمّا يَجمَعون= بگو به فضل و رحمت خدا بايد خوشحال شوند كه اين از [تمام] آن‌چه گردآورده‌اند، بهتر است». (سوره يونس/ 58)

ذهبى، عدّه‌اى از قاريان صدر اوّل، از‌جمله ابن‌عباس و عبدالله‌ بن سائب را در قرائت، شاگردان اُبىّ مى‌داند. شايد بدين جهت، برخى او را «سيّدالقرّاء» خوانده‌اند.از روايتى از امام صادق (علیه السلام) نيز استفاده مى‌شود كه قرائت او مورد تأييد آن حضرت بوده است.

تاريخ وفات «ابی ابن کعب» را سال 22‌ يا‌ 30 هجرى دانسته اند.

پانویس

منبع: دائرة المعارف قرآن كريم - جلد دوم؛

نویسنده: محمد خراسانى