علم هیئت: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| (۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | دانشی که درباره ستارگان ثابت و | + | '''«علم هیئت»''' یا علم نجوم، دانشی است که درباره حرکات و جایگاه ستارگان ثابت و سیارهها بحث میکند، و از کیفیات این حرکات، بر اشکال و اوضاع مخصوص افلاک استدلال میشود.<ref> لغتنامه دهخدا، ذیل واژه "علم". </ref> علم هیئت در [[حکمت]] قدیم، از شاخه حکمت نظری و [[ریاضیات]] است. |
| − | + | ==تعریف علم هیئت== | |
| + | علم هیئت یا علم فلک، نجوم سنتی است که بیشتر به مطالعه اجرام فلکی میپردازد. این علم در [[حکمت]] شامل ستارهشناسی استدلالی و برهانی میباشد. | ||
| − | علم | + | این علم از نظر [[ابن خلدون]] اینگونه تعریف شده است: «علم هیئت، علمی است که از حرکات کواکب ثابته (و به چشم دیدنی) و کواکب متحرکه و متحیره (قمر، عطارد، زهره، مریخ، مشتری، زحل) بحث میکند و از روی این حرکات و به طرق هندسی، بر اشکال و اوضاع افلاک استدلال میکنند و از فروع آن علم ازیاج<ref> زيج عبارت از جدولی است که حساب مواقع نجوم و کواکب يکی يکی، همراه با محاسبه حرکات آنها در هر زمانی، در آن قيد می گردد.</ref> یا دانش زیجهاست».<ref>تاريخ تمدن اسلام، علیاصغر حلبی.</ref> |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | علم هیئت دانشی قدیمی است که با نجوم کروی بیشترین اشتراک موضوعی دارد. تفاوت علم هیئت با نجوم کروی غالباً در اهداف علمی، اصطلاحات و شیوههای استدلال میباشد و در نتایج و موضوعات تا حدود زیادی همسان هستند. | ||
| + | |||
| + | در زمان معاصر، [[علامه حسن زاده آملی]] کتابی با عنوان «دروس هیئت و دیگر رشتههای [[ریاضی]]» دارد که شاگرد ایشان حسن رمضانی در ضمن معرفی این کتاب، در مورد «علم هیئت» چنین می گوید: «علم هيئت كه از آن با نامهاى ديگر چون اخترشناسى، علم الفلك و مجسطى و ... نيز ياد مى شود، يك بخش از چهار بخش علم رياضى (حساب، هندسه، موسيقى، هيئت) است و از حالات اجرام بسيطه علوى و سُفلى و اشكال و اوضاع آنها و ابعاد بين آنها و حركات افلاک و كواكب و مقادير آنها بحث مى كند. علم ياد شده گرچه مدتى است رونق خود را در حوزه هاى علوم دينى از دست داده، ولى در سابق هميشه يكى از علوم رايج و رسمى حوزه ها بوده است و كتابهايى به عنوان كتب درسی، در سه سطح بدايات و متوسطات و نهايات، در اين فن تدريس مى شدند كه اهم آنها عبارتند از: تشريح الافلاک [[شيخ بهايى]]، فارسى هيئت قوشچى، شرح چغمينى قاضىزاده رومى، اصول اقليدس، اُکَر مانالاؤوس، اُکَر ثاوذوسيوس، شرح علامه خفرى بر تذكرة، زيج بهادرى و مجسطى».<ref>مروری بر آثار و تألیفات علامه حسنزاده آملی، حسن رمضانی، ص۱۱۴.</ref> | ||
| + | |||
| + | ستارهشناسی یونانی از طریق کتاب «مجسطی» بطلمیوس به زبان عربی در عالم [[اسلام]] وارد شد و توانست منشأ آثار گوناگون علمی شود. هیئت که نمایندۀ وجه کیهانشناسانۀ نجوم در تمدن اسلامی است، آهسته آهسته از دیگر رشتههای نجوم مجزا شد و تبدیل به یک رشتۀ خاص و مستقل از دانش نجوم گردید.<ref>گستره و تنوع آثار هیئت در تمدن اسلامی، امیرمحمد گمینی، تاریخ علم، شماره ۲، ۱۳۹۲.</ref> | ||
| + | |||
| + | ==مباحث علم هیئت== | ||
| + | مباحث اجمالی علم هیئت عبارتند از: | ||
| + | *دوایر عظیمه (شامل: دایره عظیمه معدلالنهار، دایره عظیمه منطقةالبروج، دایره عظیمه ماره به اقطاب اربعه، دایره عظیمه میل، دایره عظیمه عرض، دایره عظیمه افق، دایره عظیمه ارتفاع، دایره نصفالنهار، دایره اول السموت، دایره وسط سماء) | ||
| + | *دوایر صغیره | ||
| + | *حرکت و اقسام آن | ||
| + | *منطقة البروج و بروج | ||
| + | *نقاط اعتدالین | ||
| + | *طول و عرض بلاد | ||
| + | *قبّة الأرض | ||
| + | *تحصیل سمت قبله | ||
| + | *تشریح افلاک. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
[[رده:علوم]] | [[رده:علوم]] | ||
| + | [[رده:ریاضیات]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۴:۴۲
«علم هیئت» یا علم نجوم، دانشی است که درباره حرکات و جایگاه ستارگان ثابت و سیارهها بحث میکند، و از کیفیات این حرکات، بر اشکال و اوضاع مخصوص افلاک استدلال میشود.[۱] علم هیئت در حکمت قدیم، از شاخه حکمت نظری و ریاضیات است.
تعریف علم هیئت
علم هیئت یا علم فلک، نجوم سنتی است که بیشتر به مطالعه اجرام فلکی میپردازد. این علم در حکمت شامل ستارهشناسی استدلالی و برهانی میباشد.
این علم از نظر ابن خلدون اینگونه تعریف شده است: «علم هیئت، علمی است که از حرکات کواکب ثابته (و به چشم دیدنی) و کواکب متحرکه و متحیره (قمر، عطارد، زهره، مریخ، مشتری، زحل) بحث میکند و از روی این حرکات و به طرق هندسی، بر اشکال و اوضاع افلاک استدلال میکنند و از فروع آن علم ازیاج[۲] یا دانش زیجهاست».[۳]
علم هیئت دانشی قدیمی است که با نجوم کروی بیشترین اشتراک موضوعی دارد. تفاوت علم هیئت با نجوم کروی غالباً در اهداف علمی، اصطلاحات و شیوههای استدلال میباشد و در نتایج و موضوعات تا حدود زیادی همسان هستند.
در زمان معاصر، علامه حسن زاده آملی کتابی با عنوان «دروس هیئت و دیگر رشتههای ریاضی» دارد که شاگرد ایشان حسن رمضانی در ضمن معرفی این کتاب، در مورد «علم هیئت» چنین می گوید: «علم هيئت كه از آن با نامهاى ديگر چون اخترشناسى، علم الفلك و مجسطى و ... نيز ياد مى شود، يك بخش از چهار بخش علم رياضى (حساب، هندسه، موسيقى، هيئت) است و از حالات اجرام بسيطه علوى و سُفلى و اشكال و اوضاع آنها و ابعاد بين آنها و حركات افلاک و كواكب و مقادير آنها بحث مى كند. علم ياد شده گرچه مدتى است رونق خود را در حوزه هاى علوم دينى از دست داده، ولى در سابق هميشه يكى از علوم رايج و رسمى حوزه ها بوده است و كتابهايى به عنوان كتب درسی، در سه سطح بدايات و متوسطات و نهايات، در اين فن تدريس مى شدند كه اهم آنها عبارتند از: تشريح الافلاک شيخ بهايى، فارسى هيئت قوشچى، شرح چغمينى قاضىزاده رومى، اصول اقليدس، اُکَر مانالاؤوس، اُکَر ثاوذوسيوس، شرح علامه خفرى بر تذكرة، زيج بهادرى و مجسطى».[۴]
ستارهشناسی یونانی از طریق کتاب «مجسطی» بطلمیوس به زبان عربی در عالم اسلام وارد شد و توانست منشأ آثار گوناگون علمی شود. هیئت که نمایندۀ وجه کیهانشناسانۀ نجوم در تمدن اسلامی است، آهسته آهسته از دیگر رشتههای نجوم مجزا شد و تبدیل به یک رشتۀ خاص و مستقل از دانش نجوم گردید.[۵]
مباحث علم هیئت
مباحث اجمالی علم هیئت عبارتند از:
- دوایر عظیمه (شامل: دایره عظیمه معدلالنهار، دایره عظیمه منطقةالبروج، دایره عظیمه ماره به اقطاب اربعه، دایره عظیمه میل، دایره عظیمه عرض، دایره عظیمه افق، دایره عظیمه ارتفاع، دایره نصفالنهار، دایره اول السموت، دایره وسط سماء)
- دوایر صغیره
- حرکت و اقسام آن
- منطقة البروج و بروج
- نقاط اعتدالین
- طول و عرض بلاد
- قبّة الأرض
- تحصیل سمت قبله
- تشریح افلاک.
پانویس
- ↑ لغتنامه دهخدا، ذیل واژه "علم".
- ↑ زيج عبارت از جدولی است که حساب مواقع نجوم و کواکب يکی يکی، همراه با محاسبه حرکات آنها در هر زمانی، در آن قيد می گردد.
- ↑ تاريخ تمدن اسلام، علیاصغر حلبی.
- ↑ مروری بر آثار و تألیفات علامه حسنزاده آملی، حسن رمضانی، ص۱۱۴.
- ↑ گستره و تنوع آثار هیئت در تمدن اسلامی، امیرمحمد گمینی، تاریخ علم، شماره ۲، ۱۳۹۲.
