لسانی شیرازی

«لسانی شیرازی» از شاعران پارسی‌گوی شیعه مذهب در قرن دهم قمری است. او در سرودن قصیده، غزل، رباعی و ترکیب بند متبحر و مورد تقلید بوده و اشعاری در مدح اهل بیت علیهم‌السلام نیز سروده است.

زندگی‌نامه

وجیه‌الدین عبدالله لسانی فرزند محمد مُشک‌فروش شیرازی (م، ۹۴۱ ق)، مولدش شیراز بود، ولی زندگانی اش بیشتر در بغداد و تبریز گذشت و از مصاحبت و حمایت سام میرزا و امیر نجم ثانی برخوردار بود.

وى آخرین کس از بیست و دو شاعر شیعه است که در «مجالس المؤمنین» نامش بیان شده و به واسطه تعصبى که نسبت به مذهب خود داشته، بیشتر قابل ذکر است تا به سبب رتبه شاعرى. زیرا که هر چند می گویند متجاوز از صد هزار شعر سروده، اما گفتار او بسیار کم معروف است. واگر چه در کتاب «آتشکده» و «هفت اقلیم» نام او مسطور است، ولى رضا قلیخان هدایت نام وى را از قلم انداخته است.

وفات لسانی شیرازی به سال ۹۴۰ هجرى بوده است و او را در مقبره سرخاب تبریز به خاک سپرده اند. وی قبل از غلبه سلطان سلیمان رومى بر تبریز وفات یافته است. مؤلف «مجالس المؤمنین» گوید: به واسطه اخلاصى که به حضرات ائمه علیهم السلام داشت، تاج دوازده ترک شاهى را از سر نمى نهاد، تا آنکه وقتى که سلطان سلیمان متوجه تسخیر تبریز بود، چون خبر قرب وصول او به لسانی رسید -اتفاقاً در آن وقت او در مسجد جامع تبریز به تعقیب نماز مشغول بود-، دست برداشت و دعا کرد که خدایا این متقلب به تبریز مى آید و من تاج از سر نمی توانم نهاد و مشاهده استیلاى او به خود قرار نتوانم داد، مرا بمیران و به درگاه رحمت خود واصل گردان. این مضمون گفت و سر به سجده برد و در آن سجده جان به جان آفرین سپرد. چنانکه گوید:

گر بند لسانى گسلد از بندش در خاک شود وجود حاجتمندش

بالله که ز مشرق دلش سر نزند جز مهر على و یازده فرزندش

اشعار لسانی

قصیده‌ای که لسانی به مطلع زیرین در ستایش امام علی (علیه السلام) سروده، شهرت بسیار دارد:

می‌رسم از گرد راه، رقص کنان چون صبا باد جنون در دماغ، عاشق و سر در هوا

لسانی در شیوه های دیگر سخن نیز مبتکر و مورد تقلید بوده است، از جمله در ساختن ترکیب بندهای کوتاه و نیز نوعی شعر وصفی و غنایی به نام «شهر آشوب» یا «شهرانگیز».

مجموعه رباعیاتی که او در توصیف تبریز و پیشه وران آن و وصف عشق و جز آن گفته و «شهر آشوب» نامیده، به «مجمع الاصناف» موسوم و شامل ۵۴۰ رباعی است که به طبع رسیده است. وی به جز قصیده و رباعی، غزل را نیز گاه خوب می سرود.

از دیوانش نسخه های ناقصی در دست است. کامل ترین این نسخه ها در موزه بریتانیاست که هشت هزار بیت غزل و یک ساقی نامه به بحر متقارب مثمّن مقصور دارد.

وی بر روی هم، شاعری نیک و از بازماندگان استادان سده نهم هجری بود که در شیوه شاعری گویندگان سده دهم خاصه محتشم و ضمیری، تأثیر داشت و سخن شناسان پیشین، بدین معنی بارها اشاره کرده اند.

او در جمع اشعار خود توجهى نداشت. آثار او را پس از مرگ، شریف تبریزى که از شاگردان وى بود جمع آورد. اما مجموعه مزبور به قدرى نامناسب بود که بنابر قول «آتشکده» به «سهو اللسان» شهرت یافت. در مقابل، شاگرد دیگر لسانی به نام حیدری، «لسان الغیب» را در دفاع از استاد خود ترتیب داد.

منابع

• فرهنگ معارف و معاریف، سید مصطفی حسینی دشتی.
• "لسانی شیرازی"، مجله شمیم یاس، فروردین ۱۳۸۷، شماره ۶۱، صفحه ۵۳، در دسترس در پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.