انیس الأعلام فی نصرة الاسلام (کتاب)

کتاب انیس الأعلام فی نصرة الاسلام تألیف م‍ح‍م‍دص‍ادق‌ ف‍خ‍رالاس‍لام ارومی (۱۲۶۰ - ۱۳۳۰ ق) [نام دیگر: موشه بن یوحنا بن وراده بن شموئیل بن پاتریس]، در موضوع اثبات حقانیت اسلام و قرآن و تشیع است. مؤلف در این کتاب با استناد به کتاب مقدس، به برتری دین اسلام بر ادیان مسیحیت و یهودیت پرداخته و در تمامی مسائل به مقایسه پرداخته است.

نویسنده	فخر الاسلام
موضوع	اس‍لام‌ و م‍س‍ی‍ح‍ی‍ت‌
زبان	فارسی
تعداد جلد	۵

مؤلف

موشه - که بعدا محمدصادق نامیده شد - فرزند یوحنای قسّیس در کلیسا کندى ارومیه (از مناطق باستانی و مسیحی نشین ایران) دیده به‏ جهان گشود. پدر و اجداد او همگی از روحانیان و کشیشان بزرگ و صاحب نام مسیحى بودند. او ابتدا با پدرش در ارومیه می‌زیسته و در همانجا نزد قِسّیسان بزرگ و علما و معلّمان نصارا تحصیل کرده و به درج کشیشی رسید.

موشه در خلال ارتباطش با یکی از اساتید صاحب منصب و شاخص در واتیکان، پی به رازی بزرگ می برد؛ و آن هم، کلمه «فارقلیطا» بود که در کتاب مقدس به جای الفاظ مشابهی (فریقلیطوس و فریقلیطا) به معنی احمد و محمّد [صلی الله علیه و آله] ذکر شده بود.

او پس از جستجو از حقیقت دین، در محضر مرحوم میرزا حسن مجتهد، به دین اسلام گروید و مذهب شیعه را پذیرفت و سپس در نجف اشرف به تحصیلات خود ادامه داد تا از علمای اعلام اجازه اجتهاد گرفت. او از طرف ناصرالدین شاه قاجار به لقب «فخرالاسلام» ملقب و به نام محمدصادق نامگذاری شد.

محمدصادق فخرالاسلام پارسایی بود مجاهد که در ترویج آیین مقدّس اسلام کوشش فراوان مبذول داشت و در احقاق حق و نشر مبانی اسلامی از هیچ کوششی فرو گذار نکرد. او سخنور و نویسنده به نامی بود که که در اشاعه حقایق مذهب جعفری از خدمت‌های بیانی و علمی کوتاهی نمی‌کرد. او مردی بود سخنور و مبارز که بیشتر اوقات خود را به بحث و گفتگو در باره اسلام و دفاع از حریم مقدس آن اختصاص داده و به قدری متواضع بود که در پای پلکان کاخ دادگستری تهران می‌نشست و با مسیحیان به مباحثه می‌پرداخت. فخرالاسلام حدود سال ۱۳۳۰ ه.ق، وفات یافت.

وی به جهت آشنایی به ادیان به خصوص مسیحیت، کتاب‌های زیادی در حقیقت اسلام و افضلیّت آن بر ادیان دیگر به رشته تحریر در آورده است. برخی از تألیفات او عبارتند از: تحفة الاریب فی رد اهل الصلیب، تعیین الحدود علی النصاری و الیهود، رسالة فارقلیط، حجة الالهییّن فی رد الطبیعیین، کشف الاثر فی اثبات شق القمر و انیس الاعلام فی نصرة الاسلام.

معرفی کتاب

کتاب «أنیس الأعلام» یکی از ارزنده‌ترین آثار قلمی مؤلّف گرانقدر است که زحمات زیادی را در تدوین و نگارش آن متحمّل شده است، و به خاطر محتوای غنی و پربار آن همواره مورد توجه اندیشمندان و پژوهشگران بوده است. به طوری که بزرگان زیادی برای این کتاب تقریظ نوشته و از آن تجلیل کرده‌اند.

سید محمدعلی اصفهانی در شماره ۱۵ مجله دعوة الاسلام می نویسد: از جمله مصنفات جناب آقای فخرالاسلام (متّع الله المسلمین بطول بقائه) کتاب مستطاب «انیس الاعلام» است که سنواتی است در ایران به زبان فارسی طبع و منتشر شده است. این کتاب دو جلد است و مقصدش اثبات حقیقت اسلام و رد نصاری و دهری ها است. آنچه دلیل در این کتاب برای حقیقت اسلام در رد نصرانیت آورده است تمام از کتاب های نصاری است. چشم روزگار چنین تألیفی ندیده است، و چنان حسن تألیف بکار برده که با آن که مطالب کتاب، عملیات و مطالب عالیه است هر عاملی بخواند و یا برایش بخوانند، می فهمد.

مرحوم حاج آقا رحیم ارباب نیز در مقدمه چاپ رحلی جلد اول آن در اصفهان، بعد از معرفی مؤلف و تمجید از کتاب مذکور می نویسد: «ملا محمد کاشانی (متوفی ۱۳۳۳ ق) در وصف مرحوم فخرالاسلام بعد از مطالعه کتاب انیس الاعلام (فرمود) که: این مرد "حجت الاسلام" است».

این کتاب چندین بار به صورت رحلی به خط محمد بن محمدتقی اصفهانی در سال (۱۳۱۳ و ۱۳۱۵ ه.ق) در تبریز و در سال (۱۳۱۵ و ۱۳۱۹ ه.ق) در تهران در دو جلد به چاپ رسید. جلد اول آن برای بار دیگر در اصفهان در سال (۱۳۷۰ ه.ق) با ۳۷۴ صفحه به چاپ رسیده است. این کتاب هم اکنون در پنج جلد با مقدمه سیدعبدالرحیم خلخالی توسط انتشارات مرتضوی مجددا چاپ شده است.

انگیزه تألیف

فخرالاسلام در مورد انگیزه تألیف این کتاب می نویسد: «... در این بین بعضی رساله ها و کتاب های فرقه های پروتستان که بنابر توهم فاسد خودشان، رد بر اسلام نوشته بودند به این حقیر رسید مانند: میزان الحق، تحقیق الدین الحق، دافع البهتان، دلائل اثبات رسالت المسیح، دلایل النبوه، رد اللغو، طریق الحیوة، حل الاشکال، مفتاح الاسرار و غیر اینها از رساله ها و کتاب های ایشان. بعد از تأمل و تعمق در آنها دیدم زیاد از حد، بی انصافی و بی عدالتی نموده اند و شبهات را به صورت دلایل نوشته اند و از حد خود تجاوز کرده اند و این شبهه ها را با زبانهای مختلف، طبع نموده و منتشر کرده اند... از این رو اقدام به تألیف این کتاب کردم».

محتوای کتاب

کتاب «أنیس الأعلام» مشتمل بر یک مقدمه، هشت باب و یک خاتمه است. مقدمه خود مشتمل بر چند هدایت از جمله، تنزیه انبیاء از گناه و شرک، وحدت انبیا، معرفی مذاهب و فرقه های مسیحیت مثل: کاتولیک، پروتستان، نسطوری، ارامنه، یعقوبیه و امثال آنها است.

مؤلف در این کتاب به برتری اسلام و قرآن بر دین مسیحیّت و یهودیت پرداخته و در تمامی مسائل به مقایسه پرداخته است. او از کتاب‌های عهد عتیق و عهد جدید آنها استفاده کرده و به ایرادات وارده به آنها پرداخته و با استفاده از قرآن و مبانی اسلام با استدلال معقول و منطقی، جواب داده است. در این کتاب به تضاد در بین عهد عتیق و عهد جدید پرداخته و تناقض‌های وارده در آنها را بیان کرده است. در لا به لای کتاب سعی کرده است مطاعنی را که خود مسیحیان به حضرت عیسی (علیه‌السّلام) وارد کرده و به او نسبت‌هایی می‌دهند که با نبوّت او متضاد است، جواب داده و بررسی نماید.

مؤلّف، احکام وارده در تورات را بیان کرده و اشکالات آنها را نقد و بررسی نموده است و بحث امامت، نبوت، معجزه و بحث مفصلی در ولایت امام علی (علیه‌السّلام) را با دلائل عقلی و استدلال‌های منطقی بررسی کرده است.

همچنین مؤلف، تحریف‌های موجود در کتاب مقدس تورات و انجیل را بیان کرده و به بحث توحید از دیدگان مسیحیّت، یهودیّت و اسلام پرداخته و مباحث مهمی را در ابطال تثلیث و پسر خدا بودن عیسی (علیه‌السّلام) به رشته تحریر در آورده است.

یکی از مباحث مهم این کتاب، بحث نماز در اسلام و ادیان دیگر، اعجاز قرآن و فضیلت آن بوده و بحث نبوّت پیامبر اسلام و بشارت‌های وارده در مسیحیّت نسبت به ایشان هم به خوبی تحلیل شده است.

منابع

• گلشن ابرار، جلد ۸.
• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "انیس الاعلام فی نصرة الاسلام".   
• ماجرای اسلام آوردن نویسنده انیس الاعلام، سایت دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی.