استسقاء: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
 
(۵ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
درخواست آب از خداوند.
+
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 +
'''«اِستسقاء»''' از واژگان [[قرآن|قرآنی]] به معنای درخواست آب (باران) از [[خداوند]] هنگام خشکسالى‌ است. در روایات، برای استسقاء، آدابی از جمله رعایت [[خضوع]]، [[استغفار]] و [[توبه]] ذکر شده است. «[[نماز باران|نماز اِستسقاء]]» یا [[نماز]] باران، یكی از [[نمازهای مستحب|نمازهای مستحبی]] است.
 +
==واژه‌شناسی==
 +
استسقاء از ریشه «س‌ـ‌ق‌ـ‌ى» و به معناى درخواست سیراب کردن<ref> مقاییس‌اللغه، ج ۳، ص ۸۴‌ـ‌۸۵؛ المصباح، ص‌ ۲۸۱، «سقى».</ref> یا درخواست نوشیدنى ‌است.<ref> التحقیق، ج‌ ۵، ص‌ ۱۵۵‌ـ‌۱۵۶، «سقى».</ref> و در اصطلاح فقهى و تفسیرى درخواست آب (باران) از خداوند، هنگام خشکسالى‌ است.<ref> الفقه على المذاهب الاربعه، ج‌ ۱، ص‌ ۳۵۸؛ کشاف اصطلاحات الفنون، ج‌ ۱، ص‌ ۱۵۳.</ref>
  
استسقاء از ریشه «س‌ـ‌ق‌ـ‌ى» و به معناى درخواست سیراب كردن<ref> مقاییس‌اللغه، ج ص 84‌ـ‌85؛ المصباح، ص‌ 281، «سقى».</ref> یا درخواست نوشیدنى ‌است<ref> التحقیق، ج‌ 5، ص‌ 155‌ـ‌156، «سقى».</ref> و در اصطلاح فقهى و تفسیرى درخواست آب (باران) از خداوند، هنگام خشكسالى‌ است.<ref> الفقه على المذاهب الاربعه، ج‌ 1، ص‌ 358؛ كشاف اصطلاحات الفنون، ج‌ 1، ص‌ 153.</ref>
+
در [[استحباب]] استسقاء، اختلافى بین فقیهان نیست؛ تنها [[ابوحنیفه]] این استحباب را منکر شده ‌است.<ref> جواهرالکلام، ج ۱۲، ص ۱۲۷؛ تفسیر المنیر، ج ۱، ص ۱۷۱.</ref>
 +
==استسقاء در قرآن==
 +
واژه «استسقاء» فقط دو بار در [[قرآن مجید]] آمده است: آنجا که قرآن استسقاى [[حضرت موسى]] علیه‌السلام و شکافتن ۱۲ چشمه را بر اثر زدن عصا به سنگ، پس از درخواست بنى‌اسرائیل، بیان مى‌کند: {{متن قرآن|«وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِعَصَاک الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیناً»}}. ([[سوره بقره]]/۲، ۶۰)
  
در استحباب استسقا، اختلافى بین فقیهان نیست. تنها ابوحنیفه این استحباب را منكر شده ‌است.<ref> جواهرالكلام، ج 12، ص 127؛ المنیر، ج 1، ص 171.</ref>
+
و نیز می فرماید: {{متن قرآن|«وَأَوْحَینَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِعَصَاک الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَینًا»}} ([[سوره اعراف]]/۷، ۱۶۰) ابومسلم گفته است: معناى استسقا طبق عادت مردم، درخواست باران است، بنابراین انفجار سنگ و جوشش معجزه‌آساى آب بدست [[حضرت موسى]] علیه‌السلام از اجابت دعاى ایشان فراتر است.<ref> التفسیر الکبیر، ج‌ ۳، ص‌ ۹۵.</ref>
  
این واژه فقط دو بار در [[قرآن]] آمده است: آنجا كه قرآن استسقاى [[حضرت موسى]] علیه‌السلام و شكافتن 12 چشمه را بر اثر زدن عصا به سنگ، پس از درخواست بنى‌اسرائیل، بیان مى‌كند: «و اِذِ استَسقى موسى لِقَومِهِ فَقُلنَا اضرِب بِعَصاكَ الحَجَرَ فَانفَجَرَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَینًا». ([[سوره بقره]]/2،60)
+
همچنین آیه ۵۲ [[سوره هود]] بیان مى‌کند که [[حضرت هود]] علیه‌السلام قوم خود را براى نزول باران، به استسقا فراخواند: {{متن قرآن|«وَیا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیهِ یرْسِلِ السَّمَاء عَلَیکم مِدْرَاراً»}} برخى گفته‌اند: قوم هود به خشکسالى و کمبود آب گرفتار شدند و این آیه به استسقاى ایشان اشاره دارد.<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ۵، ص‌ ۲۵۸.</ref>
  
«و اَوحَینا اِلى موسى اِذِ استَسقهُ قَومُهُ اَنِ اضرِب بِعَصاكَ الحَجَرَ فَانبَجَسَت مِنهُ اثنَتا عَشرَةَ عَینـًا» ([[سوره اعراف]]/7،160) ابومسلم گفته است: معناى استسقا طبق عادت مردم، درخواست باران است، بنابراین انفجار سنگ و جوشش معجزه‌آساى آب بدست [[حضرت موسى]] علیه‌السلام از اجابت دعاى ایشان فراتر است.<ref> التفسیر الكبیر، ج‌ ص‌ 95.</ref>
+
همین مطلب در جاى دیگر از [[حضرت نوح]] علیه‌السلام نیز نقل شده است که از مردم خواست تا براى نزول باران رحمت نیایش کنند:<ref> همان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۵۴۳.</ref> {{متن قرآن|«فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّارًا * یرْسِلِ السَّمَاء عَلَیکم مِّدْرَارًا»}}. ([[سوره نوح]]/۷۱، ۱۰‌ـ‌۱۱)
  
آیه 52 [[سوره هود]]/11 بیان مى‌كند كه هود قوم خود را براى نزول باران، به استسقا فراخواند: «یقَومِ استَغفِروا رَبَّكُم ثُمَّ توبوا اِلَیهِ یُرسِلِ السَّماءَ عَلَیكُم مِدرارًا» برخى گفته‌اند: قوم هود به خشكسالى و كمبود آب گرفتار شدند و این آیه به استسقاى ایشان اشاره دارد.<ref> مجمع‌البیان، ج‌ ص‌ 258.</ref>
+
از آیات پیشین و روایات، استفاده مى‌شود که استسقاء در امت‌هاى پیشین نیز بوده است. برخى مشروعیت استسقا در [[اسلام]] را از آیه ۶۰ [[سوره بقره]] استفاده کرده‌اند.<ref> تفسیر المنیر، ج‌ ۱، ص‌ ۱۷۱.</ref>
  
همین مطلب در جاى دیگر از [[حضرت نوح]] علیه‌السلام نیز نقل شده است كه از مردم خواست تا براى نزول باران رحمت نیایش كنند:<ref> همان، ج‌ 10، ص‌ 543.</ref> «فَقُلتُ استَغفِروا رَبَّكُم اِنَّهُ كانَ غَفّارا × یُرسِلِ السَّماءَ عَلَیكُم مِدرارا». ([[سوره نوح]]/71،10‌ـ‌11)
+
==آداب استسقاء==
  
از آیات پیشین و روایات، استفاده مى‌شود كه استسقا در امت‌هاى پیشین نیز بوده است. برخى مشروعیت استسقا در اسلام را از آیه 60 [[سوره بقره]]/2 استفاده كرده‌اند.<ref> المنیر، ج‌ 1، ص‌ 171.</ref>
+
'''خضوع و خشوع:'''
  
'''آداب استسقاء'''
+
برخى، از نکوهش خداوند در آیه {{متن قرآن|«فَلَوْلا إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَکن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ»}} ([[سوره انعام]] ۶/۴۳) برداشت کرده‌اند که هنگام برگزارى نماز استسقا، امام باید با حال [[خضوع]] و [[خشوع]] به جایگاه [[نماز]] ‌برود.<ref> المحلى، ج‌ ۳، ص‌ ۳۰۹.</ref>
  
'''''1. خضوع و خشوع:'''''
+
'''استغفار و توبه:'''
  
برخى، از نكوهش خداوند در آیه «فَلَولا اِذ جاءَهُم بَأسُنا تَضَرَّعوا ولكِن قَسَت قُلوبُهُم» ([[سوره انعام]] 6/43) برداشت كرده‌اند كه هنگام برگزارى نماز استسقا، امام باید با حال خضوع و خشوع به جایگاه [[نماز]] ‌برود.<ref> المحلى، ج‌ 3، ص‌ 309.</ref>
+
قرآن از زبان [[حضرت نوح]] و [[حضرت هود]] علیهماالسلام، فرو فرستادن باران را بر [[استغفار]] متفرع کرده است. ([[سوره نوح]]/۷۱،۱۰ ـ۱۱؛ [[سوره هود]]/۱۱،۵۲) برخى با استفاده از این آیات، استغفار و [[توبه]] را از آداب استسقاء ‌دانسته‌اند.<ref> همان، ص‌ ۳۱۰.</ref>
  
'''''2. استغفار و توبه:'''''
+
از سیره [[پیامبر اکرم]] صلى الله علیه وآله و روایات، آداب فراوان دیگرى استفاده شده که فقیهان به آن [[فتوا]] داده‌اند؛<ref> شرائع الاسلام، ج‌ ۱، ص‌ ۱۰۹.</ref> از قبیل سه روز [[روزه]] گرفتن، وارونه کردن عبا هنگام نماز، به پا داشتن نماز در بیابان، به همراه بردن کهنسالان و خردسالان و جدا‌کردن اطفال از ‌مادران.
 
+
==پانویس==
قرآن از زبان [[حضرت نوح]] و [[حضرت هود]] علیهماالسلام فرو فرستادن باران را بر استغفار، متفرع كرده است. ([[سوره نوح]]/71،10 ـ11؛ [[سوره هود]]/11،52) برخى با استفاده از این آیات، استغفار را از آداب استسقا ‌دانسته‌اند.<ref> همان، ص‌ 310.</ref>
 
 
 
از سیره پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و روایات، آداب فراوان دیگرى استفاده شده كه فقیهان به آن فتوا داده‌اند؛<ref> شرائع الاسلام، ج‌ ص‌ 109.</ref> از قبیل سه روز روزه گرفتن، وارونه كردن عبا هنگام نماز به پا داشتن نماز در بیابان، به همراه بردن كهنسالان و خردسالان و جدا‌كردن اطفال از ‌مادران.
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
===منابع===
+
==منابع==
  
سید هادى موسوى خراسانى، دائرة المعارف قرآن کریم، جلد 3، صفحه 88-90
+
*[[دائرة المعارف قرآن کریم]]، سید هادى موسوى خراسانى، ج۳، ص۸۸-۹۰.
  
 +
[[رده: واژگان قرآنی]]
 
[[رده: اصطلاحات فقهی]]
 
[[رده: اصطلاحات فقهی]]
 
[[رده: واژگان قرآنی]]
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۵ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۲۵

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«اِستسقاء» از واژگان قرآنی به معنای درخواست آب (باران) از خداوند هنگام خشکسالى‌ است. در روایات، برای استسقاء، آدابی از جمله رعایت خضوع، استغفار و توبه ذکر شده است. «نماز اِستسقاء» یا نماز باران، یكی از نمازهای مستحبی است.

واژه‌شناسی

استسقاء از ریشه «س‌ـ‌ق‌ـ‌ى» و به معناى درخواست سیراب کردن[۱] یا درخواست نوشیدنى ‌است.[۲] و در اصطلاح فقهى و تفسیرى درخواست آب (باران) از خداوند، هنگام خشکسالى‌ است.[۳]

در استحباب استسقاء، اختلافى بین فقیهان نیست؛ تنها ابوحنیفه این استحباب را منکر شده ‌است.[۴]

استسقاء در قرآن

واژه «استسقاء» فقط دو بار در قرآن مجید آمده است: آنجا که قرآن استسقاى حضرت موسى علیه‌السلام و شکافتن ۱۲ چشمه را بر اثر زدن عصا به سنگ، پس از درخواست بنى‌اسرائیل، بیان مى‌کند: «وَإِذِ اسْتَسْقَى مُوسَى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِعَصَاک الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیناً». (سوره بقره/۲، ۶۰)

و نیز می فرماید: «وَأَوْحَینَا إِلَى مُوسَى إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِعَصَاک الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَینًا» (سوره اعراف/۷، ۱۶۰) ابومسلم گفته است: معناى استسقا طبق عادت مردم، درخواست باران است، بنابراین انفجار سنگ و جوشش معجزه‌آساى آب بدست حضرت موسى علیه‌السلام از اجابت دعاى ایشان فراتر است.[۵]

همچنین آیه ۵۲ سوره هود بیان مى‌کند که حضرت هود علیه‌السلام قوم خود را براى نزول باران، به استسقا فراخواند: «وَیا قَوْمِ اسْتَغْفِرُواْ رَبَّکمْ ثُمَّ تُوبُواْ إِلَیهِ یرْسِلِ السَّمَاء عَلَیکم مِدْرَاراً» برخى گفته‌اند: قوم هود به خشکسالى و کمبود آب گرفتار شدند و این آیه به استسقاى ایشان اشاره دارد.[۶]

همین مطلب در جاى دیگر از حضرت نوح علیه‌السلام نیز نقل شده است که از مردم خواست تا براى نزول باران رحمت نیایش کنند:[۷] «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّارًا * یرْسِلِ السَّمَاء عَلَیکم مِّدْرَارًا». (سوره نوح/۷۱، ۱۰‌ـ‌۱۱)

از آیات پیشین و روایات، استفاده مى‌شود که استسقاء در امت‌هاى پیشین نیز بوده است. برخى مشروعیت استسقا در اسلام را از آیه ۶۰ سوره بقره استفاده کرده‌اند.[۸]

آداب استسقاء

خضوع و خشوع:

برخى، از نکوهش خداوند در آیه «فَلَوْلا إِذْ جَاءهُمْ بَأْسُنَا تَضَرَّعُواْ وَلَکن قَسَتْ قُلُوبُهُمْ» (سوره انعام ۶/۴۳) برداشت کرده‌اند که هنگام برگزارى نماز استسقا، امام باید با حال خضوع و خشوع به جایگاه نماز ‌برود.[۹]

استغفار و توبه:

قرآن از زبان حضرت نوح و حضرت هود علیهماالسلام، فرو فرستادن باران را بر استغفار متفرع کرده است. (سوره نوح/۷۱،۱۰ ـ۱۱؛ سوره هود/۱۱،۵۲) برخى با استفاده از این آیات، استغفار و توبه را از آداب استسقاء ‌دانسته‌اند.[۱۰]

از سیره پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله و روایات، آداب فراوان دیگرى استفاده شده که فقیهان به آن فتوا داده‌اند؛[۱۱] از قبیل سه روز روزه گرفتن، وارونه کردن عبا هنگام نماز، به پا داشتن نماز در بیابان، به همراه بردن کهنسالان و خردسالان و جدا‌کردن اطفال از ‌مادران.

پانویس

  1. مقاییس‌اللغه، ج ۳، ص ۸۴‌ـ‌۸۵؛ المصباح، ص‌ ۲۸۱، «سقى».
  2. التحقیق، ج‌ ۵، ص‌ ۱۵۵‌ـ‌۱۵۶، «سقى».
  3. الفقه على المذاهب الاربعه، ج‌ ۱، ص‌ ۳۵۸؛ کشاف اصطلاحات الفنون، ج‌ ۱، ص‌ ۱۵۳.
  4. جواهرالکلام، ج ۱۲، ص ۱۲۷؛ تفسیر المنیر، ج ۱، ص ۱۷۱.
  5. التفسیر الکبیر، ج‌ ۳، ص‌ ۹۵.
  6. مجمع‌البیان، ج‌ ۵، ص‌ ۲۵۸.
  7. همان، ج‌ ۱۰، ص‌ ۵۴۳.
  8. تفسیر المنیر، ج‌ ۱، ص‌ ۱۷۱.
  9. المحلى، ج‌ ۳، ص‌ ۳۰۹.
  10. همان، ص‌ ۳۱۰.
  11. شرائع الاسلام، ج‌ ۱، ص‌ ۱۰۹.

منابع