اوس‌ بن صامت انصارى: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(صفحه‌ای جدید حاوی '{{مدخل دائرة المعارف|دائرة المعارف قرآن کریم}} مادر اوس (اويس)<ref>الاصابه، ج‌1،...' ایجاد کرد)
 
 
(۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
 +
«اوس بن صامت انصارى»<ref>الاستیعاب، ج‌۱، ص‌۲۰۷؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۳۰۲؛ اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۲۳.</ref> -برادر [[عبادة بن صامت|عُبادة بن صامت]]-،<ref>رجال الطوسى، ص‌۲۳؛ البدایة و النهایه، ج‌۳، ص‌۲۴۷‌ـ‌۲۴۸؛ ج‌۷، ص‌۱۷۶.</ref> از [[صحابه]] [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]] صلى الله علیه وآله و راویان [[حدیث]] و از شاعران [[خزرج|خزرجی]] بود. او در جنگ هاى [[غزوه بدر|بدر]]، [[غزوه احد|احد]] و [[غزوه احزاب|خندق]] شرکت کرد و پس از [[رحلت پیامبر اسلام|رحلت پیامبر]] در [[بیت المقدس|بیت المقدس]] ساکن شد و در سال ۳۲ یا ۳۴ قمرى در رَمْله (از شهرهاى [[فلسطین]])<ref>معجم البلدان، ج‌۳، ص‌۶۹‌.</ref> در ۷۲ یا ۸۵ سالگى<ref>الاصابه، ج‌۱، ص‌۳۰۳؛ تهذیب التهذیب، ج‌۱، ص‌۳۴۸.</ref> از دنیا رفت.
  
مادر اوس (اويس)<ref>الاصابه، ج‌1، ص‌303.</ref> بن صامت خزرجى انصارى،<ref>الاستيعاب، ج‌1، ص‌207؛ الاصابه، ج‌1، ص‌302؛ اسدالغابه، ج‌1، ص‌323.</ref> قُرّة العين دختر عُباده خزرجى<ref>الطبقات، ابن‌سعد، ج‌3، ص‌413؛ الطبقات، ابن‌خياط، ص‌169: 613‌؛ المعارف، ص‌255.</ref> است و برادرش عُبادة بن صامت صحابى پيامبر<ref>رجال الطوسى، ص‌23؛ البداية و النهايه، ج‌3، ص‌247‌ـ‌248؛ ج‌7، ص‌176.</ref> و همسرش خولة بنت ثعلبة الخزرجيّه. مفسران نام هاى ديگرى نيز براى همسرش ذكر‌ كرده‌اند.<ref>اسباب النزول، ص‌347؛ تفسير قرطبى، ج‌17، ص‌175؛ الميزان، ج‌19، ص‌181.</ref> بنا به گزارش برخى منابع همسرش دخترعموى او بوده است.
+
درباره تندخویى اوس بن صامت در دوره کهنسالى گزارش هایى نقل شده است.<ref>مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۷۱؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۴، ص‌۳۴۱؛ الدرالمنثور، ج‌۸‌، ص‌۷۰.</ref> در دوره اسلامى، وى نخستین فردى بود که همسرش را «[[ظهار]]» کرد.<ref>تفسیر قمى، ج‌۲، ص‌۳۶۵؛ التبیان، ج‌۹، ص‌۵۴۱‌؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۳۰۳.</ref> مفسران ذیل نخستین آیات [[سوره مجادله]] به این مسئله پرداخته‌اند.<ref>مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۷۱؛ تفسیر قرطبى، ج‌۱۷، ص‌۱۷۶.</ref>
  
اوس از شاعران خزرج و راويان [[حديث]] بود و در جنگ هاى بدر، احد و خندق شركت كرد و پس از رحلت پيامبر در بيت المقدس ساكن شد و در سال 32 يا 34 قمرى در رَمْله (از شهرهاى بزرگ فلسطين)<ref>معجم البلدان، ج‌3، ص‌69‌.</ref> در 72 يا 85 سالگى<ref>الاصابه، ج‌1، ص‌303؛ تهذيب التهذيب، ج‌1، ص‌348.</ref> از دنيا رفت.
+
بنا به گزارش راویان، روزى اوس بر همسرش خولة بنت ثعلبة خزرجیه، [[خشم]] گرفت و بنا به سنت [[جاهلیت|جاهلى]]ِ ظهار، همسرش را همچون مادرش دانست و بر خود [[حرام]] کرد؛ امّا پس از آن پشیمان شد. همسرش که براى چاره اندیشى نزد [[رسول خدا]] صلى الله علیه وآله رفته بود، زبان به گلایه گشود که اموالم را صرف و جوانیم را تباه کرد و اهل و خویشاوندانم را از پیرامونم پراکنده ساخت و حال که سالخورده شده‌ام، مرا ظهار کرده؛ لیکن از کار خویش پشیمان شده است. پیامبر فرمود: در این زمینه حکمى نازل نشده است. خوله دست به [[دعا]] برداشت و به خداوند شکوه کرد و منتظر ماند تا آن که این [[آیه|آیات]] نازل شد: {{متن قرآن|«قَد سَمِعَ اللّهُ قَولَ الَّتى تُجادِلُک فى زَوجِها وتَشتَکى اِلَى اللّهِ... * اَلَّذینَ یُظاهِرونَ مِنکم مِن نِسائِهِم ما هُنَّ اُمَّهاتِهِم اِن‌ اُمَّهاتُهُم اِلاَّ الّى ولَدنَهُم و اِنَّهُم لَیقولونَ مُنکرًا مِنَ القَولِ وزورًا و اِنَّ اللّهَ لَعَفُوٌّ غَفور * والَّذینَ یظاهِرونَ مِن نِسائِهِم ثُمَّ یعودونَ لِما قالوا فَتَحریرُ رَقَبَة مِن قَبلِ اَن یتَماسّا ذلِکم توعَظونَ بِهِ واللّهُ بِما تَعمَلونَ خَبیر * فَمَن لَم یجِد فَصیامُ شَهرَینِ مُتَتابِعَینِ مِن قَبلِ اَن یتَماسّا فَمَن لَم یستَطِع فَاِطعَامُ سِتّینَ مِسکینـًا ذلِک لِتُؤمِنوا بِاللّهِ و رَسولِهِ و تِلک حُدودُ اللّهِ ولِلکافِرینَ عَذابٌ اَلیم»}}. ([[سوره مجادله]]، ۱-۴) با نزول این آیات، حکم [[کفاره|کفاره]] ظهار به ترتیبِ اولویت، آزادى بنده، دو ماه [[روزه]] پیاپى یا [[اطعام]] ۶۰ فقیر تعیین شد؛ اما اوس‌ که تهیدست بود، تنها با کمک پیامبر صلى الله علیه وآله توانست فقیرانى چند را اطعام‌ کند.
  
درباره تندخويى او در دوره كهنسالى گزارش هايى نقل شده است.<ref>مجمع البيان، ج‌9، ص‌371؛ تفسير ابن‌كثير، ج‌4، ص‌341؛ الدرالمنثور، ج‌8‌، ص‌70.</ref> در دوره اسلامى وى نخستين فردى بود كه همسرش را ظهار كرد.<ref>تفسير قمى، ج‌2، ص‌365؛ التبيان، ج‌9، ص‌541‌؛ الاصابه، ج‌1، ص‌303.</ref> مفسران ذيل نخستين آيات [[سوره مجادله]] به اين مسئله پرداخته‌اند.<ref>مجمع البيان، ج‌9، ص‌371؛ تفسير قرطبى، ج‌17، ص‌176.</ref>
+
بنا به برخى نقلها، پس از وفات وى دو تن از عموزاده‌هایش بنا به رسم جاهلى که [[ارث]] را میان مردان جنگجو قسمت مى‌کردند، اموال اوس را میان خود تقسیم کردند و به همسرش ام‌کجّه و فرزندان او سهمى ندادند. همسر او در [[مسجد]] فضیخ به حضور پیامبر‌ اکرم صلى الله علیه وآله شکایت برد. در این هنگام این آیه نازل شد: {{متن قرآن|«لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمّا تَرَک الوالِدانِ والاَقرَبونَ ولِلنِّساءِ نَصیبٌ مِمّا تَرَک الوالِدانِ والاَقرَبونَ مِمّا قَلَّ مِنهُ اَو کثُرَ نَصیبـًا مَفروضاً»}} ([[سوره نساء]]، ۷) و بدین وسیله زنان و فرزندان خردسال نیز در شمار وارثان قرار گرفتند، از این‌رو پیامبر از‌ تصرف عموزاده‌هاى اوس در اموال وى جلوگیرى‌ کرد.<ref>تفسیر بغوى، ج‌۱، ص‌۳۱۴؛ الکشاف، ج‌۱، ص‌۵۰۳‌؛ روض‌الجنان، ج‌۵‌، ص‌۲۵۹.</ref>
  
بنا به گزارش راويان روزى اوس بر همسرش خشم گرفت و بنا به سنت جاهلىِ ظهار، همسرش را همچون مادرش دانست و بر خود حرام كرد؛ امّا پس از آن پشيمان شد. همسرش كه براى چاره انديشى نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله رفته بود زبان به گلايه گشود كه اموالم را صرف و جوانيم را تباه كرد و اهل و خويشاوندانم را از پيرامونم پراكنده ساخت و حال كه سالخورده شده‌ام مرا ظهار كرده؛ ليكن از كار خويش پشيمان شده است.
+
البته با توجه به نظر مورخان در تاریخ وفات اوس پس از [[رحلت پیامبر اسلام|رحلت پیامبر]] و نیز نداشتن همسرى به نام ام‌کجّه، این [[شأن نزول]] مورد تردید جدى قرار گرفته‌ است.
 
 
پيامبر فرمود: در اين زمينه حكمى نازل نشده است. خوله دست به [[دعا]] برداشت و به خداوند شكوه كرد و منتظر ماند تا آن كه اين آيات نازل شد: «قَد سَمِعَ اللّهُ قَولَ الَّتى تُجدِلُكَ فى زَوجِها وتَشتَكى اِلَى اللّهِ... × اَلَّذينَ يُظهِرونَ مِنكُم مِن نِسائِهِم ما هُنَّ اُمَّهتِهِم اِن‌ اُمَّهتُهُم اِلاَّ الّى ولَدنَهُم و اِنَّهُم لَيَقولونَ مُنكَرًا مِنَ القَولِ وزورًا و اِنَّ اللّهَ لَعَفُوٌّ غَفور × والَّذينَ يُظهِرونَ مِن نِسائِهِم ثُمَّ يَعودونَ لِما قالوا فَتَحريرُ رَقَبَة مِن قَبلِ اَن يَتَماسّا ذلِكُم توعَظونَ بِهِ واللّهُ بِما تَعمَلونَ خَبير × فَمَن لَم يَجِد فَصيامُ شَهرَينِ مُتَتابِعَينِ مِن قَبلِ اَن يَتَماسّا فَمَن لَم يَستَطِع فَاِطعَامُ سِتّينَ مِسكينـًا ذلِكَ لِتُؤمِنوا بِاللّهِ و رَسولِهِ و تِلكَ حُدودُ اللّهِ ولِلكفِرينَ عَذابٌ اَليم». ([[سوره مجادله]]/58‌، 1 ـ 4) با نزول اين آيات حكم كفاره ظهار به ترتيب اولويت، آزادى بنده، دو ماه روزه پياپى يا اطعام 60 فقير تعيين شد؛ اما اوس‌ كه تهيدست بود تنها با كمك پيامبر صلى الله عليه و آله توانست فقيرانى چند را اطعام‌ كند.
 
 
 
بنا به برخى نقل ها پس از وفات وى دو تن از عموزاده‌هايش بنا به رسم جاهلى كه ارث را ميان مردان جنگجو قسمت مى‌كردند، اموال اوس را ميان خود تقسيم كردند و به همسرش ام‌كُجّه و فرزندان او سهمى ندادند. همسر او در مسجد فضيخ به حضور پيامبر‌ اكرم صلى الله عليه و آله شكايت برد.
 
 
 
در اين هنگام اين آيه نازل شد: «لِلرِّجالِ نَصيبٌ مِمّا تَرَكَ الولِدانِ والاَقرَبونَ ولِلنِّساءِ نَصيبٌ مِمّا تَرَكَ الولِدانِ والاَقرَبونَ مِمّا قَلَّ مِنهُ اَو كَثُرَ نَصيبـًا مَفروضا» ([[سوره نساء]]/4،7) و بدين وسيله زنان و فرزندان خردسال نيز در شمار وارثان قرار گرفتند، از اين‌رو پيامبر از‌ تصرف عموزاده‌هاى اوس در اموال وى جلوگيرى‌ كرد.<ref>تفسير بغوى، ج‌1، ص‌314؛ الكشاف، ج‌1، ص‌503‌؛ روض‌الجنان، ج‌5‌، ص‌259.</ref>
 
 
 
با توجه به نظر مورخان در تاريخ وفات اوس پس از وفات پيامبر و نيز نداشتن همسرى به نام ام‌كُجّه اين شأن نزول مورد ترديد جدى قرار گرفته‌است.
 
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
 
 
 
==منابع==
 
==منابع==
محمدحسن درايتى، دائرة المعارف قرآن کریم، ج5، ص41-42.
+
* [[دائرة المعارف قرآن کریم (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، محمدحسن درایتى، ج۵، ص۴۱-۴۲.
 
 
 
[[رده: اصحاب پیامبر]]
 
[[رده: اصحاب پیامبر]]
 
[[رده: شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]]
 
[[رده: شخصیت‌های شان نزول آیات قرآن]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۵۱

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف قرآن کریم است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«اوس بن صامت انصارى»[۱] -برادر عُبادة بن صامت[۲] از صحابه پیامبر اکرم صلى الله علیه وآله و راویان حدیث و از شاعران خزرجی بود. او در جنگ هاى بدر، احد و خندق شرکت کرد و پس از رحلت پیامبر در بیت المقدس ساکن شد و در سال ۳۲ یا ۳۴ قمرى در رَمْله (از شهرهاى فلسطین)[۳] در ۷۲ یا ۸۵ سالگى[۴] از دنیا رفت.

درباره تندخویى اوس بن صامت در دوره کهنسالى گزارش هایى نقل شده است.[۵] در دوره اسلامى، وى نخستین فردى بود که همسرش را «ظهار» کرد.[۶] مفسران ذیل نخستین آیات سوره مجادله به این مسئله پرداخته‌اند.[۷]

بنا به گزارش راویان، روزى اوس بر همسرش خولة بنت ثعلبة خزرجیه، خشم گرفت و بنا به سنت جاهلىِ ظهار، همسرش را همچون مادرش دانست و بر خود حرام کرد؛ امّا پس از آن پشیمان شد. همسرش که براى چاره اندیشى نزد رسول خدا صلى الله علیه وآله رفته بود، زبان به گلایه گشود که اموالم را صرف و جوانیم را تباه کرد و اهل و خویشاوندانم را از پیرامونم پراکنده ساخت و حال که سالخورده شده‌ام، مرا ظهار کرده؛ لیکن از کار خویش پشیمان شده است. پیامبر فرمود: در این زمینه حکمى نازل نشده است. خوله دست به دعا برداشت و به خداوند شکوه کرد و منتظر ماند تا آن که این آیات نازل شد: «قَد سَمِعَ اللّهُ قَولَ الَّتى تُجادِلُک فى زَوجِها وتَشتَکى اِلَى اللّهِ... * اَلَّذینَ یُظاهِرونَ مِنکم مِن نِسائِهِم ما هُنَّ اُمَّهاتِهِم اِن‌ اُمَّهاتُهُم اِلاَّ الّى ولَدنَهُم و اِنَّهُم لَیقولونَ مُنکرًا مِنَ القَولِ وزورًا و اِنَّ اللّهَ لَعَفُوٌّ غَفور * والَّذینَ یظاهِرونَ مِن نِسائِهِم ثُمَّ یعودونَ لِما قالوا فَتَحریرُ رَقَبَة مِن قَبلِ اَن یتَماسّا ذلِکم توعَظونَ بِهِ واللّهُ بِما تَعمَلونَ خَبیر * فَمَن لَم یجِد فَصیامُ شَهرَینِ مُتَتابِعَینِ مِن قَبلِ اَن یتَماسّا فَمَن لَم یستَطِع فَاِطعَامُ سِتّینَ مِسکینـًا ذلِک لِتُؤمِنوا بِاللّهِ و رَسولِهِ و تِلک حُدودُ اللّهِ ولِلکافِرینَ عَذابٌ اَلیم». (سوره مجادله، ۱-۴) با نزول این آیات، حکم کفاره ظهار به ترتیبِ اولویت، آزادى بنده، دو ماه روزه پیاپى یا اطعام ۶۰ فقیر تعیین شد؛ اما اوس‌ که تهیدست بود، تنها با کمک پیامبر صلى الله علیه وآله توانست فقیرانى چند را اطعام‌ کند.

بنا به برخى نقلها، پس از وفات وى دو تن از عموزاده‌هایش بنا به رسم جاهلى که ارث را میان مردان جنگجو قسمت مى‌کردند، اموال اوس را میان خود تقسیم کردند و به همسرش ام‌کجّه و فرزندان او سهمى ندادند. همسر او در مسجد فضیخ به حضور پیامبر‌ اکرم صلى الله علیه وآله شکایت برد. در این هنگام این آیه نازل شد: «لِلرِّجالِ نَصیبٌ مِمّا تَرَک الوالِدانِ والاَقرَبونَ ولِلنِّساءِ نَصیبٌ مِمّا تَرَک الوالِدانِ والاَقرَبونَ مِمّا قَلَّ مِنهُ اَو کثُرَ نَصیبـًا مَفروضاً» (سوره نساء، ۷) و بدین وسیله زنان و فرزندان خردسال نیز در شمار وارثان قرار گرفتند، از این‌رو پیامبر از‌ تصرف عموزاده‌هاى اوس در اموال وى جلوگیرى‌ کرد.[۸]

البته با توجه به نظر مورخان در تاریخ وفات اوس پس از رحلت پیامبر و نیز نداشتن همسرى به نام ام‌کجّه، این شأن نزول مورد تردید جدى قرار گرفته‌ است.

پانویس

  1. الاستیعاب، ج‌۱، ص‌۲۰۷؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۳۰۲؛ اسدالغابه، ج‌۱، ص‌۳۲۳.
  2. رجال الطوسى، ص‌۲۳؛ البدایة و النهایه، ج‌۳، ص‌۲۴۷‌ـ‌۲۴۸؛ ج‌۷، ص‌۱۷۶.
  3. معجم البلدان، ج‌۳، ص‌۶۹‌.
  4. الاصابه، ج‌۱، ص‌۳۰۳؛ تهذیب التهذیب، ج‌۱، ص‌۳۴۸.
  5. مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۷۱؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج‌۴، ص‌۳۴۱؛ الدرالمنثور، ج‌۸‌، ص‌۷۰.
  6. تفسیر قمى، ج‌۲، ص‌۳۶۵؛ التبیان، ج‌۹، ص‌۵۴۱‌؛ الاصابه، ج‌۱، ص‌۳۰۳.
  7. مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۳۷۱؛ تفسیر قرطبى، ج‌۱۷، ص‌۱۷۶.
  8. تفسیر بغوى، ج‌۱، ص‌۳۱۴؛ الکشاف، ج‌۱، ص‌۵۰۳‌؛ روض‌الجنان، ج‌۵‌، ص‌۲۵۹.

منابع