امامزاده جعفر شهید قم: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(صفحه‌ای تازه حاوی « به اين اسم دو امامزاده در اين شهر مدفون مى باشد كه يكى از آنها در جاده كاشان ن...» ایجاد کرد)
 
جز (مهدی موسوی صفحهٔ امامزاده جعفر موسوی قم را به امامزاده جعفر شهید قم منتقل کرد)
 
(۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
به اين اسم دو امامزاده در اين شهر مدفون مى باشد كه يكى از آنها در جاده كاشان نزديك قبرستان بقيع و ديگرى واقع درخيابان امامزاده شاه ابراهيم كه يكى از كهن ترين مزارهاى شهر و از نوادگان امام موسى كاظم(عليه السلام) به حساب آمده است. بهرحال گنبد مورد نظر از ابنيه باستانى حومه شهر بود كه بجهت توسعه شهر در داخل قم قرار گرفته است.
+
[[پرونده:امامزاده جعفر شهید.PNG|بندانگشتی|امامزاده جعفر شهید، قم]]
 +
«امامزاده سید جعفر موسوی شهید» از نوادگان [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم]] (علیه‌السلام) در خیابان امامزاده ابراهیم شهر [[قم]] قرار دارد. ایشان از نقباى [[علویان]] در قرن هفتم هجری بوده است که در هجوم سپاه مغول در سال ۶۱۷ هجری در فتنه قتل عامل مردم قم به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] رسید.
  
اما اينكه مدفون دراين بقعه چه كسى مى باشد ميان علماء انساب و مورخين اختلاف است و مرحوم ناصر الشريعه دركتاب(1)خود مي فرمايد:"نزديك شاه ابراهيم بمسافتى جزئى بالاى آن بقعه اى واقع است و گنبدي متوسط از كاشى دارد كه كاشى آن ريخته و همچنين كتيبه بقعه كه ريخته و محو شده وظاهرا از اولاد موسى بن جعفر(عليه السلام) است و نسب او از اينقرار باشد: جعفرالدقاق ابن محمد بن احمد بن هرون بن موسى بن جعفر(عليه السلام) و بنابر احتمالى جعفر بن على بن حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعيل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام زين العابدين(عليه السلام) و احتمال مى رود جعفر بن حسين بن على بن محمد بن امام جعفر صادق(عليه السلام) باشد و سرداردالان بقيه اين عبارت بكاشى مسطور است(تجديد عمارت اين درگاه مشهد مقدس منور زبده الأعيان غازى پير قلى نموده است سه سنه 942 هـ .ق)(2).
+
== مدفون در امامزاده ==
و مؤلف كتاب(انوارالمشعشعين)(3) در كتاب خود چنين نوشته است كه"احتمال مى رود  امامزاده ايكه در قم معروف و مشهور و مدفن او در خارج شهر قم در اراضى هنديجان(هنديان و يا مزديجان يا مزادجان كه دو مزرعه متصل بيكديگر بوده اند) است و از شهر تا بقعه او قريب ربع فرسنگ(4) راه مى باشد و جناب امامزاده جليل يعنى جعفر الشعرانى بن الحسين كه پدر شاه زاده محمد جمال است، و بنابراين سلسله او با سه واسطه به امام جعفر الصادق(عليه السلام)منتهى و نسب شريفش به اين قرار است:  امامزاده جعفر الشعرانى بن الحسين بن على بن محمد ديباج بن امام جعفرالصادق(عليه السلام) و يا اينكه محتمل است جناب  امامزاده جعفر دقاق بن محمد بن احمد بن هارون بن امام موسي كاظم(عليه السلام) بوده باشد".
+
به نام «جعفر»، دو امامزاده در شهر [[قم]] مدفون مى باشد که یکى از آنها در جاده کاشان نزدیک قبرستان بقیع و دیگرى واقع در خیابان امامزاده شاه ابراهیم است، که یکى از کهن ترین مزارهاى شهر و از نوادگان [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسى کاظم]](علیه السلام) به حساب می آید.  
  
ولي بايد تصريح نمود كه بدلائلى هيچ كدام از اين دو  امامزاده و يا احتمالات مرحوم ناصرالشريعه كه در بالا اشاره شد در اين بقعه مدفون نمى باشد اگر چه در ابتداء عقيده مرحوم علامه فيض هم مدفون بودن  امامزاده جعفر الشعرانى بن الحسين در اين بقعه بوده كه دركتاب(5) خود چنين مي نويسد:"بعقيده نگارنده مدفون در بقعه نامبرده بطور مظنون همان جعفر بن الحسين مكنى بابى عبدالله ومعروف بجعفر شعرانى است و در لوح مزار او هم امامزاده جعفر بن جعفر بن الصادق(عليه السلام) ضبط گرديده و مؤيد صحت اين عقيده كتيبه ايست از كاشى فيروزه رنگ كه سابقا در سر درب بقعه مزبور نصب بوده است واكنون از جنبه قدمت و نفاست بموزه آستانه مقدسه قم انتقال داده شده و در آنجا موجود است چه كه با خط ثلث برجسته درشت و زيبائى بر روئى آن عبارت زير نوشته شده:
+
اما اینکه مدفون در این بقعه چه کسى مى باشد، میان علماء انساب و مورخین اختلاف است و مرحوم ناصر الشریعه در کتاب «تاریخ قم»<ref>تاریخ قم صفحه ۱۲۸.</ref> می گوید: "نزدیک شاه ابراهیم بمسافتى جزئى بالاى آن، بقعه اى واقع است و گنبدی متوسط از کاشى دارد که کاشى آن ریخته و همچنین کتیبه بقعه که ریخته و محو شده و ظاهرا از اولاد موسى بن جعفر(علیه السلام) است و نسب او از اینقرار باشد: جعفر الدقاق ابن محمد بن احمد بن هرون بن موسى بن جعفر(علیه السلام) و بنابر احتمالى، جعفر بن على بن حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن عبدالله الباهر بن [[امام سجاد علیه السلام|امام زین العابدین]](علیه السلام) و احتمال مى رود جعفر بن حسین بن على بن محمد بن [[امام صادق علیه السلام|امام جعفر صادق]](علیه السلام) باشد. بر کاشى بقعه مسطور است: «تجدید عمارت این درگاه مشهد مقدس منور زبده الأعیان غازى پیر قلى نموده است سنه ۹۴۲ هـ .ق»<ref>در تعمیرات اخیر هیچ اثرى از آن نمانده و تخریب گردیده است.</ref>.
  
"هذا مشهد طاهر المطهر الشهيد جعفر بن امام جعفر صادق بن الباقر بن امام على زين العابدين بن امام حسين بن امام المظلوم اميرالمؤمنين سيد الوصين صلوات اله عليهم اجمعين فى تاريخ محرم سبع و ستين و ستمأه 667".
+
و مؤلف کتاب «انوار المشعشعین»<ref>بنقل از انجم فروزان صفحه ۲۲۳ و انوار المشعشعین جلد ۲ صفحه ۱۵۴.</ref> در کتاب خود چنین نوشته است که "احتمال مى رود امامزاده ای که در قم معروف و مشهور و مدفن او در خارج شهر قم در اراضى هندیجان(هندیان و یا مزدیجان یا مزادجان که دو مزرعه متصل بیکدیگر بوده اند) است و از شهر تا بقعه او قریب ربع فرسنگ<ref>همانطوریکه بیان گردید این بقعه قبلا در خارج شهر واقع بود که بجهت گسترش شهر جزو بقاع متبرکه داخل شهر محسوب مى گردد.</ref> راه مى باشد و جناب امامزاده جلیل یعنى جعفر الشعرانى بن الحسین که پدر شاهزاده محمد جمال است، و بنابراین سلسله او با سه واسطه به امام جعفر الصادق(علیه السلام) منتهى و نسب شریفش به این قرار است: امامزاده جعفر الشعرانى بن الحسین بن على بن محمد دیباج بن امام جعفر الصادق(علیه السلام) و یا اینکه محتمل است جناب  امامزاده جعفر دقاق بن محمد بن احمد بن هارون بن امام موسی کاظم(علیه السلام) بوده باشد".
  
وي اضافه مى كند، عبارات اين كتيبه قديمى اگر چه از جنبه ادبى هم مورد ايراد و عاميانه بوده باشد ولى از لحاظ قدمت تاريخى حائز اهميت و تا حدى سنديت آن ثابت و كاملا مشعر بر مطلوب مى باشد ولى تنها موضوع قابل توجه در كتيبه نامبرده كلمه(الشهيد) است كه نميتوان آنرا با جعفر شعرانى منطبق ساخت چنانچه با غير او هم نميتوان تطبيق كرد زيرا بين امامزاادگان قم شخصى كه شهيد شده باشد جز محمد عزيزي معروف به(سيد سربخش)(6) نداريم و بنابراين بايد گفت كه نويسنده سطور را در تلفيق كلمات خطائى رخ داده و كلمه شهيد كه مي بايستى جلو نام مبارك امام حسين(عليه السلام)نوشته شود اشتباها جلو اسم جعفر بن جعفر(عليه السلام) نوشته شده است انتهي".
+
ولی باید تصریح نمود که بدلائلى هیچ کدام از این دو امامزاده و یا احتمالات مرحوم ناصرالشریعه که در بالا اشاره شد در این بقعه مدفون نمى باشد، اگرچه در ابتداء عقیده علامه عباس فیض هم مدفون بودن امامزاده جعفر الشعرانى بن الحسین در این بقعه بوده که در کتاب «انجم فروزان»<ref>انجم فروزان صفحه ۲۲۳.</ref> چنین می نویسد: "بعقیده نگارنده، مدفون در بقعه نامبرده بطور مظنون همان جعفر بن الحسین مکنّى بابى عبدالله ومعروف بجعفر شعرانى است و در لوح مزار او هم امامزاده جعفر بن جعفر بن الصادق(علیه السلام) ضبط گردیده و مؤید صحت این عقیده کتیبه ای است از کاشى فیروزه رنگ که سابقا در سر درب بقعه مزبور نصب بوده است واکنون از جنبه قدمت و نفاست بموزه آستانه مقدسه قم انتقال داده شده و در آنجا موجود است که با [[خط ثلث]] برجسته درشت و زیبائى بر روئى آن عبارت زیر نوشته شده: "هذا مشهد طاهر المطهر الشهید جعفر بن امام جعفر صادق بن الباقر بن امام على زین العابدین بن امام حسین بن امام المظلوم امیرالمؤمنین سید الوصین صلوات الله علیهم اجمعین فى تاریخ محرم سبع و ستین و ستمأه ۶۶۷".
  
بعد از اين گفتار مرحوم علامه فيض دركتاب(7)ديگرش چنين مى آورد كه:
+
وی اضافه مى کند، عبارات این کتیبه قدیمى اگرچه از جنبه ادبى هم مورد ایراد و عامیانه بوده، ولى از لحاظ قدمت تاریخى حائز اهمیت و تا حدى سندیت آن ثابت و کاملا مشعر بر مطلوب مى باشد. ولى تنها موضوع قابل توجه در کتیبه نامبرده کلمه «الشهید» است که نمی توان آنرا با جعفر شعرانى منطبق ساخت، چنانچه با غیر او هم نمی توان تطبیق کرد. زیرا بین امامزادگان قم، شخصى که شهید شده باشد جز محمد عزیزی معروف به (سید سربخش)<ref>سید سربخش در این شهر دو تن به اسامى ابوالمعالى اسماعیل و محمد عزیزى بوده که جناب [[امامزاده شاه اسماعيل(سيد سربخش) قم|امامزاده ابوالمعالى اسماعیل]] و شاه جعفر هر دو در یورش سپاه مغول بشهادت نائل شده اند.</ref> نداریم. بنابراین باید گفت که نویسنده سطور را در تلفیق کلمات، خطائى رخ داده و کلمه شهید که می بایستى جلو نام مبارک [[امام حسین]](علیه السلام) نوشته شود اشتباها جلو اسم جعفر بن جعفر(علیه السلام) نوشته شده است".
مدفون در اين گنبد شخصيت برجسته و مورد احترام وتظعيمى بنام سيدجعفر موسوى است كه به نص كتيبه قديمى كه بر روى كاشهاى قرن هفتم يعنى همزمان با بنيان بقعه نوشته شده است به عز شهادت رسيده است.
 
و آنچه كه بعضى از مؤلفين در تعيين نسب  امامزاده جعفر نوشته اند(كه ما اختلافات را در فوق ذكر نموديم) ناشى از قلب تتبع مى باشد و اگر هم قول مؤلف كتاب انوار المشعشعين را مبنى بر مدفون بودن جناب  امامزاده جعفر دقاق ابن محمد بن احمد بن هارون بن امام موسى كاظم(عليه السلام)بدانيم نيز اشتباه و عدم مداقه در كتيبه هاى داخلى بقعه مورد نظر ميباشد مخصوصا كه مستند ايشان هم بسيار ضعيف و مفادا چنين است كه هجرت جعفر دقاق بقم و رحلت وى در اين شهر به نص تاريخ قم متيقن است و در اين شهر هم دو بقعه مشهور به  امامزاده جعفر بيش نيست كه يكى همين گنبد و ديگرى گنبد  امامزاده جعفر غريب دركنار تپه قم درويش(قبرستان بقيع فعلي) است پس تعيين مدفن وى بين همين دو بقعه دور ميزند.
 
ضعف گفتار فوق را مرحوم فيض چنين جواب مى دهد:
 
  
امامزاده هائى بنام جعفر در قم و اطراف آن فراوان است كه در همين مجموعه هم بتوصيف گنبدهاى آنان خواهيم پرداخت و محدود ساختن آن در دو بقعه دور از واقعيت است.
+
بعد از این گفتار مرحوم علامه فیض در کتاب دیگرش «گنجینه آثار قم»<ref>گنجینه آثار قم، جلد ۲ صفحه ۲۵۴</ref> چنین مى آورد که:
 +
مدفون در این گنبد شخصیت برجسته و مورد احترام و تعظیمى به نام سید جعفر موسوى است که به نص کتیبه قدیمى که بر روى کاشی هاى قرن هفتم یعنى همزمان با بنیان بقعه نوشته شده است به شهادت رسیده است.
 +
و آنچه که بعضى از مؤلفین در تعیین نسب  امامزاده جعفر نوشته اند، ناشى از قلب تتبع مى باشد و اگر هم قول مؤلف کتاب انوار المشعشعین را مبنى بر مدفون بودن جناب  امامزاده جعفر دقاق ابن محمد بن احمد بن هارون بن امام موسى کاظم(علیه السلام) بدانیم نیز اشتباه و عدم مداقه در کتیبه هاى داخلى بقعه مورد نظر می باشد، مخصوصا که مستند ایشان هم بسیار ضعیف و مفادان چنین است که هجرت جعفر دقاق به قم و رحلت وى در این شهر به نص تاریخ قم متیقّن است و در این شهر هم دو بقعه مشهور به امامزاده جعفر بیش نیست که یکى همین گنبد و دیگرى گنبد امامزاده جعفر غریب در کنار تپه قم درویش (قبرستان بقیع فعلی) است؛ پس تعیین مدفن وى بین همین دو بقعه دور می زند.
  
جعفر دقاق كشته نشده بلكه بطور طبيعى از دنيا رفته ولى مدفون در بقعه مورد سخن بعنوان شهيد قيد شده است.
+
ضعف گفتار فوق را مرحوم فیض چنین جواب مى دهد: ۱ـ امامزاده هائى به نام جعفر در قم و اطراف آن فراوان است و محدود ساختن آن در دو بقعه دور از واقعیت است. ۲ـ جعفر دقاق کشته نشده، بلکه بطور طبیعى از دنیا رفته، ولى مدفون در بقعه مورد سخن بعنوان شهید قید شده است. ۳ـ جعفر دقاق نقیب نبوده و مدفون در این بقعه جزء نقباء و شرفاء شمرده شده است.
  
جعفر دقاق نقيب نبوده و مدفون در اين بقعه جزء نقباء و شرفاء شمرده شده است.
+
و اما تنها دلیل متقن و مستند نگارنده این کتاب مبنى بر مدفون نبودن جعفر دقاق در این بقعه این است که جناب  امامزاده جعفر دقاق با چهار واسطه به امام موسى کاظم(علیه السلام) مى رسد و از کتیبه موجود در این بقعه مورد نظر (که به موزه آستانه مقدسه انتقال داده شده) و استدلال مرحوم فیض معلوم گشته که وى در سال ۶۱۷ هـ .ق به شهادت رسیده و بناى بقعه هم در سال ۶۶۷ هـ .ق احداث گردیده، چنین مى توان گفت که اگر در هر قرن کمتر از ۳ نسل را ما محسوب نمائیم و شهادت امام موسى کاظم(علیه السلام) را هم که در سال ۱۸۳ هـ .ق تصریح شده است حساب کنیم، لازم مى آید که مدفون در این بقعه را کمتر از ده پشت تا به امام(علیه السلام) بدانیم و حال آنکه جناب  امامزاده جعفر دقاق با چهار پشت به امام موسى کاظم(علیه السلام) مى رسد و از طرفى اکثر علماء انساب حیات وى را در قرن ۳ تا ۴ هجرى نوشته اند.  
  
و اما تنها دليل متقن و مستند نگارنده اين كتاب مبنى بر مدفون نبودن جعفر دقاق در اين بقعه اين است كه جناب  امامزاده جعفر دقاق با چهار واسطه به امام موسى كاظم(عليه السلام) مى رسد و از كتيبه موجود در اين بقعه مورد نظر(كه به موزه آستانه مقدسه انتقال داده شده) و استدلال مرحوم فيض معلوم گشته كه وى در سال 617 هـ .ق به شهادت و بناى بقعه هم در سال 667 هـ .ق احداث گرديده، چنين مى توان گفت كه اگر در هر قرن كمتر از 3 نسل را ما محسوب نمائيم و شهادت امام موسى كاظم(عليه السلام) راهم ك در سال 183 هـ .ق تصريح شده است حساب كنيم لازم مى آيد كه مدفون در اين بقعه راكمتر از ده پشت تا به امام(عليه السلام)بدانيم و حال آنكه جناب  امامزاده جعفر دقاق با چهار پشت به امام موسى كاظم(عليه السلام) مى رسد و از طرفى اكثر علماء انساب حياه وى را در قرن 3 تا 4 هجرى نوشته اند.
+
با این وجود، مدفون در این گنبد بنابر قول مرحوم فیض و با استدلال نگارنده، سید جلیل شاه جعفر موسوى است که از نقباء و شرفاى [[علویان]] در اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم بوده است که شجره نامه اش در دسترس نیست و نامبرده در یورش سپاه چنگیز مغول در سال ۶۱۷ هـ .ق در فتنه امیرزاده جته نویان و قتل عامل مردم قم به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] نائل گردید.  
با اين وجود مدفون در اين گنبد بنابر قول مرحوم فيض و با استدلال نگارنده: سيد جليل شاه جعفر موسوى است كه از نقباء و شرفاى علويه در اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم بوده است كه شجره نامه اش در دسترس نيست و نامبرده در يورش سپاه چنگيزى در سال 617 هـ .ق در فتنه امير زاده جته نويان و قتل عامل مردم قم بقتل و شهادت نائل گرديد و ماجراى آنرا مفصلا در قسمت امامزاده ابوالمعالى اسماعيل نگاشته شد.
 
  
بهر صورت بقعه مورد نظر در سال 667 هـ .ق بفاصله پنجاه سال پس از وقوع حادثه قتل وي ساخته شده است.
+
== وصف بقعه و بارگاه ==
توصيف بقعه و گنبد  امامزاده جعفر موسوي(شهيد)
+
بقعه امامزاده جعفر در سال ۶۶۷ ه.ق، به فاصله پنجاه سال پس از وقوع حادثه شهادت وی ساخته شده است. بنای اولیه این بارگاه، با کاشی‌های لعاب‌دار نفیس، بنا شد که اینک آن کاشی‌ها در موزه آستان مقدس [[حضرت فاطمه معصومه علیها السلام|حضرت معصومه]] (علیهاالسلام) نگهداری می‌شوند. مرقد مورد نظر از ابنیه باستانى حومه شهر بوده که به جهت توسعه شهر، در داخل [[قم]] کمى بالاتر از بقعه [[امامزاده ابراهیم بن ابى‌جعفر (بخشی)|امامزاده ابراهیم]] قرار گرفته است. این بقعه تهى از مرافق و بیوتات بوده و گنبد آن هم به شکل هرمى کوتاه و مزین به کتیبه و گچبری هاى زیبا که همه آن تخریب و منهدم گشته و بجاى آن، بقعه با شکوه فعلی بجا مانده است.
  
بقعه مورد نظر تهى از مرافق و بيوتان بوده و گنبد آن هم بشكل هرمى كوتاه و مزين به كتيبه وگچبريهاى زيبا كه همه آن تخريب و منهدم گشته و بجاى آن، بقعه با شكوه فعلي بجا مانده كه از آثار زحمات معماران ايرانى از قبل و بعد از انقلاب و به همت اراده اوقاف اين استان مى باشد و چنين توصيف مى گردد.
+
در وسط این بقعه، روضه مطهر امامزاده وجود دارد که جدار آنرا تماما با سنگ مرمر پوشیده اند و در وسط این روضه مرقد منور  امامزاده جعفر واقع است که [[ضریح|ضریح]] نقره ای و مطلّاى آن معنویت و جلوه اى دیگر به این مشهد داده است. در داخل ضریح مرقد منور امامزاده جعفر که بوسیله آجر بالا آمده و روى سنگ آن این عبارت کنده شده: "بسم الله الرحمن الرحیم، این مرقد مطهر سید جلیل القدر و شریف حضرت جعفر بن موسى بن جعفر بن محمد بن على بن حسین بن على بن ابیطالب (علیه السلام) است که در تاریخ ۶۱۷ هجرى به شهادت نائل گردیده است".<ref>گنجینه آثار قم، جلد ۲.</ref>
 +
==پانویس==
 +
<references />
 +
==منابع==
  
اين بقعه كمى بالاتر از بقعه  امامزاده ابراهيم واقع شده كه داراى سه درب ورودى به بقعه مى باشد، درب اول كه مدخل اصلى آن محسوب مى گردد مقابل خيابان و با چند پلكان كه متصل به راهروى بزرگيكه به حسنيه راه دارد و از آن بداخل روضه مقدسه وارد مي شوند ساخته شده است، دو درب ديگر آن يكى در طرف شمالى بقعه و درب ديگر در ابتداي كوچه هشت مترى واقع است كه هر دوى آن متصل به صحن بزرگ و مشجر راه دارد و در وسط اين صحن حوض بسيار بزرگ نمايان است كه به زيبائى هر چه بيشتر آن افزوده است، بايد اضافه كرد كه اطراف اين صحن را هم رواق و حجراتى بناء نموده اند كه از آن براي برپائى مراسم و اسكان زوار استفاده مى نمايند.
+
*[http://www.al-shia.org/html/far/2ahl/emamzade/qom/09.htm پایگاه علمی فرهنگی اعتقادی الشیعه].
 +
*[https://qom.oghaf.ir/?news/238360/478102/500914/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1-%D8%B4%D9%87%DB%8C%D8%AF(%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85)-%D9%82%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D "امامزاده جعفر شهید(علیه السلام)"، اداره اوقاف و امور خیریه قم].
  
همانطوريكه گفته شد مدخل اصلى اين بقعه در خيابان  امامزاده ابراهيم واقع است كه خود شامل ايوان بزرگى بطول و ارتفاع تقريبى 8 متر تشكيل مى دهد كه خالى از نمابندى و با آجر است كه در اينجا از مؤمنين براى تعمير آن دعوت بعمل مى آيد و ايوان ديگر بقعه كه بزرگتر از قبلى مى باشد مقابل صحن مى باشد كه به ارتفاع 10 متر و به ارتفاع 30/ 1 سانتيمتر آنرا از سنگ مرمر مزين نموده اند و خود ايوان از نمابندى و كاشى تهى مي باشد، در جانبين ايوان مذكور كه اولى در سمت راست باشد حسينيه اى در دست احداث است كه ظاهرا مساحت آن 350 متر و در جانب چپ اين ايوان مسجدى است به مساحت 400 متر كه در آن محرابى مزين به كاشيهاى ملون و آراسته به گل و بوته و كتيبه هاى قرآن و اسماء جلاله كه ارتفاع تقريبى آن 3 متر و عرض آن 2 متر است كه از اين مسجد براي اقامه نماز جماعت و مراسم عزادارى استفاده مى گردد.
+
[[رده: امامزادگان]]
 
+
[[رده: امامزاده های قم]]
در وسط اين بقعه، روضه مطهر امامزاده وجود دارد كه جدار آنرا تماما با سنگ مرمر پوشيده اند و در وسط اين روضه مرقد منور  امامزاده جعفر واقع است كه ضريح نقره اي و مطلاى آن معنويت و جلوه اى ديگر به اين مشهد داده است، در داخل ضريح مرقد منور  امامزاده جعفر كه بوسيله آجر به ارتفاع 50 سانتيمتر بالا آمده و روى سنگ آن اين عبارت كنده شده:
 
 
 
"بسم الله الرحمن الرحيم، اين مرقد مطهر سيد جليل القدر و شريف حضرت جعفر بن موسى بن جعفر بن محمد بن على بن حسين بن على بن ابيطالب (عليه السلام) است كه در تاريخ 617 هجرى به شهادت نائل گرديده است. گنجينه آثار قم جلد 2".
 
 
 
اما سازنده اين ضريح مطهر آقايان احمد و عباس پرورش و قلمزنى توسط جناب آقاى حسين عباسپور و نجارى از حاج نعمت الله حيدرزاده صورت گرفته كه در سال 1368 هـ .ش به اتمام و در اين مكان نصب گرديده است، اين ضريح مانند ضريحهاى مشاهد متبركه ديگر كه توصيف آنها گذشت داراى آيات قرآن كه در زمينه صورتى و به رنگ طلائى قلمزنى شده و در پائين آن اين اشعار بچشم مى خورد: چشمى كه هست محو تماشاى اهلبيت
 
 
 
وجه خدا كه رنگ تعلق پذير نيست
 
 
 
نور خدا كه موسى عمران طلب كند
 
 
 
هركس كه ديد نقد دل خود زدست داد
 
 
 
نازم به عاشقى كه شود گاه اختصار
 
 
 
خواهي كه خيمه بر زبرنه فلك زني
 
 
 
اينجا بود كه ذريه شود رشك آفتاب
 
 
 
غير زبان محبت ديگر لسان نداشت
 
 
 
ما زنده ايم از دم مهدى ولى عصر
 
 
 
پروانه زاد راه تو گردد كه رحيل بيند جمال دوست به سيماى اهلبيت
 
 
 
پيداست در جمال دلاراى اهلبيت
 
 
 
بين جلوه گر به سينه بيناى اهلبيت
 
 
 
اي جان ما فداى طلعت زيباى اهلبيت
 
 
 
آئينه دار محو تماشاى اهلبيت
 
 
 
شوخاك پاى عاشق شيداى اهلبيت
 
 
 
غافل مشوز همت والاى اهلبيت
 
 
 
سود است ليك حاصل سوداى اهلبيت
 
 
 
اي جان ما فداى سيماى اهلبيت
 
 
 
اشكي كه ريخت چشم تو درپاى اهلبيت در بالاى اين مرقد گنبد دو جداره بسيار زيبا كه به ارتفاع تقريبى 7 متر از سطح بام مشاهده مى گردد كه روى آنرا ازكاشيهاى الوان گره اى بصورت گلهاى كوچك و بزرگ تورنج مزين نموده و در زير آن آيات قرآنى در زمينه صورتى و بخط سفيد كه به زيبائى هر چه بيشتر گنبد افزوده است، سقف گنبد هم باكاشيهاى الوان و مزين به آيات قرآن و اسماء جلاله همراه با گل و بوته هاى بسيار زيبا منقش شده و چشم هر بيننده را مجذوب نموده و پى به مهارت هنرمندان مى نمايد.
 
 
 
==پی نوشت==
 
 
 
(1)ـ تاريخ قم صفحه 128.
 
 
 
(2)ـ در تعميرات اخير هيچ اثرى از آن نمانده و تخريب گرديده است.
 
 
 
(3)ـ بنقل از انجم فروزان صفحه 223 و انوار المشعشعين جلد 2 صفحه 154.
 
 
 
(4)ـ همانطوريكه بيان گرديد اين بقعه قبلا در خارج شهر واقع بود كه بجهت گسترش شهر جزو بقاع متبركه داخل شهر محسوب مى گردد.
 
 
 
(5)ـ انجم فروزان صفحه 223.
 
 
 
(6)ـ قبلا بيان گرديد كه سيد سربخش در اين شهر دو تن به اسامى ابو المعالى اسماعيل و محمد عزيزى بوده كه جناب  امامزاده ابو المعالى اسماعيل و شاه جعفر هر دو در يورش سپاه مغول بشهادت نائل شده اند.
 
 
 
(7)ـ گنجينه آثار قم جلد 2 صفحه 254
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۶ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۱۴

امامزاده جعفر شهید، قم

«امامزاده سید جعفر موسوی شهید» از نوادگان امام کاظم (علیه‌السلام) در خیابان امامزاده ابراهیم شهر قم قرار دارد. ایشان از نقباى علویان در قرن هفتم هجری بوده است که در هجوم سپاه مغول در سال ۶۱۷ هجری در فتنه قتل عامل مردم قم به شهادت رسید.

مدفون در امامزاده

به نام «جعفر»، دو امامزاده در شهر قم مدفون مى باشد که یکى از آنها در جاده کاشان نزدیک قبرستان بقیع و دیگرى واقع در خیابان امامزاده شاه ابراهیم است، که یکى از کهن ترین مزارهاى شهر و از نوادگان امام موسى کاظم(علیه السلام) به حساب می آید.

اما اینکه مدفون در این بقعه چه کسى مى باشد، میان علماء انساب و مورخین اختلاف است و مرحوم ناصر الشریعه در کتاب «تاریخ قم»[۱] می گوید: "نزدیک شاه ابراهیم بمسافتى جزئى بالاى آن، بقعه اى واقع است و گنبدی متوسط از کاشى دارد که کاشى آن ریخته و همچنین کتیبه بقعه که ریخته و محو شده و ظاهرا از اولاد موسى بن جعفر(علیه السلام) است و نسب او از اینقرار باشد: جعفر الدقاق ابن محمد بن احمد بن هرون بن موسى بن جعفر(علیه السلام) و بنابر احتمالى، جعفر بن على بن حمزه بن احمد بن محمد بن اسماعیل بن محمد بن عبدالله الباهر بن امام زین العابدین(علیه السلام) و احتمال مى رود جعفر بن حسین بن على بن محمد بن امام جعفر صادق(علیه السلام) باشد. بر کاشى بقعه مسطور است: «تجدید عمارت این درگاه مشهد مقدس منور زبده الأعیان غازى پیر قلى نموده است سنه ۹۴۲ هـ .ق»[۲].

و مؤلف کتاب «انوار المشعشعین»[۳] در کتاب خود چنین نوشته است که "احتمال مى رود امامزاده ای که در قم معروف و مشهور و مدفن او در خارج شهر قم در اراضى هندیجان(هندیان و یا مزدیجان یا مزادجان که دو مزرعه متصل بیکدیگر بوده اند) است و از شهر تا بقعه او قریب ربع فرسنگ[۴] راه مى باشد و جناب امامزاده جلیل یعنى جعفر الشعرانى بن الحسین که پدر شاهزاده محمد جمال است، و بنابراین سلسله او با سه واسطه به امام جعفر الصادق(علیه السلام) منتهى و نسب شریفش به این قرار است: امامزاده جعفر الشعرانى بن الحسین بن على بن محمد دیباج بن امام جعفر الصادق(علیه السلام) و یا اینکه محتمل است جناب امامزاده جعفر دقاق بن محمد بن احمد بن هارون بن امام موسی کاظم(علیه السلام) بوده باشد".

ولی باید تصریح نمود که بدلائلى هیچ کدام از این دو امامزاده و یا احتمالات مرحوم ناصرالشریعه که در بالا اشاره شد در این بقعه مدفون نمى باشد، اگرچه در ابتداء عقیده علامه عباس فیض هم مدفون بودن امامزاده جعفر الشعرانى بن الحسین در این بقعه بوده که در کتاب «انجم فروزان»[۵] چنین می نویسد: "بعقیده نگارنده، مدفون در بقعه نامبرده بطور مظنون همان جعفر بن الحسین مکنّى بابى عبدالله ومعروف بجعفر شعرانى است و در لوح مزار او هم امامزاده جعفر بن جعفر بن الصادق(علیه السلام) ضبط گردیده و مؤید صحت این عقیده کتیبه ای است از کاشى فیروزه رنگ که سابقا در سر درب بقعه مزبور نصب بوده است واکنون از جنبه قدمت و نفاست بموزه آستانه مقدسه قم انتقال داده شده و در آنجا موجود است که با خط ثلث برجسته درشت و زیبائى بر روئى آن عبارت زیر نوشته شده: "هذا مشهد طاهر المطهر الشهید جعفر بن امام جعفر صادق بن الباقر بن امام على زین العابدین بن امام حسین بن امام المظلوم امیرالمؤمنین سید الوصین صلوات الله علیهم اجمعین فى تاریخ محرم سبع و ستین و ستمأه ۶۶۷".

وی اضافه مى کند، عبارات این کتیبه قدیمى اگرچه از جنبه ادبى هم مورد ایراد و عامیانه بوده، ولى از لحاظ قدمت تاریخى حائز اهمیت و تا حدى سندیت آن ثابت و کاملا مشعر بر مطلوب مى باشد. ولى تنها موضوع قابل توجه در کتیبه نامبرده کلمه «الشهید» است که نمی توان آنرا با جعفر شعرانى منطبق ساخت، چنانچه با غیر او هم نمی توان تطبیق کرد. زیرا بین امامزادگان قم، شخصى که شهید شده باشد جز محمد عزیزی معروف به (سید سربخش)[۶] نداریم. بنابراین باید گفت که نویسنده سطور را در تلفیق کلمات، خطائى رخ داده و کلمه شهید که می بایستى جلو نام مبارک امام حسین(علیه السلام) نوشته شود اشتباها جلو اسم جعفر بن جعفر(علیه السلام) نوشته شده است".

بعد از این گفتار مرحوم علامه فیض در کتاب دیگرش «گنجینه آثار قم»[۷] چنین مى آورد که: مدفون در این گنبد شخصیت برجسته و مورد احترام و تعظیمى به نام سید جعفر موسوى است که به نص کتیبه قدیمى که بر روى کاشی هاى قرن هفتم یعنى همزمان با بنیان بقعه نوشته شده است به شهادت رسیده است. و آنچه که بعضى از مؤلفین در تعیین نسب امامزاده جعفر نوشته اند، ناشى از قلب تتبع مى باشد و اگر هم قول مؤلف کتاب انوار المشعشعین را مبنى بر مدفون بودن جناب امامزاده جعفر دقاق ابن محمد بن احمد بن هارون بن امام موسى کاظم(علیه السلام) بدانیم نیز اشتباه و عدم مداقه در کتیبه هاى داخلى بقعه مورد نظر می باشد، مخصوصا که مستند ایشان هم بسیار ضعیف و مفادان چنین است که هجرت جعفر دقاق به قم و رحلت وى در این شهر به نص تاریخ قم متیقّن است و در این شهر هم دو بقعه مشهور به امامزاده جعفر بیش نیست که یکى همین گنبد و دیگرى گنبد امامزاده جعفر غریب در کنار تپه قم درویش (قبرستان بقیع فعلی) است؛ پس تعیین مدفن وى بین همین دو بقعه دور می زند.

ضعف گفتار فوق را مرحوم فیض چنین جواب مى دهد: ۱ـ امامزاده هائى به نام جعفر در قم و اطراف آن فراوان است و محدود ساختن آن در دو بقعه دور از واقعیت است. ۲ـ جعفر دقاق کشته نشده، بلکه بطور طبیعى از دنیا رفته، ولى مدفون در بقعه مورد سخن بعنوان شهید قید شده است. ۳ـ جعفر دقاق نقیب نبوده و مدفون در این بقعه جزء نقباء و شرفاء شمرده شده است.

و اما تنها دلیل متقن و مستند نگارنده این کتاب مبنى بر مدفون نبودن جعفر دقاق در این بقعه این است که جناب امامزاده جعفر دقاق با چهار واسطه به امام موسى کاظم(علیه السلام) مى رسد و از کتیبه موجود در این بقعه مورد نظر (که به موزه آستانه مقدسه انتقال داده شده) و استدلال مرحوم فیض معلوم گشته که وى در سال ۶۱۷ هـ .ق به شهادت رسیده و بناى بقعه هم در سال ۶۶۷ هـ .ق احداث گردیده، چنین مى توان گفت که اگر در هر قرن کمتر از ۳ نسل را ما محسوب نمائیم و شهادت امام موسى کاظم(علیه السلام) را هم که در سال ۱۸۳ هـ .ق تصریح شده است حساب کنیم، لازم مى آید که مدفون در این بقعه را کمتر از ده پشت تا به امام(علیه السلام) بدانیم و حال آنکه جناب امامزاده جعفر دقاق با چهار پشت به امام موسى کاظم(علیه السلام) مى رسد و از طرفى اکثر علماء انساب حیات وى را در قرن ۳ تا ۴ هجرى نوشته اند.

با این وجود، مدفون در این گنبد بنابر قول مرحوم فیض و با استدلال نگارنده، سید جلیل شاه جعفر موسوى است که از نقباء و شرفاى علویان در اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم بوده است که شجره نامه اش در دسترس نیست و نامبرده در یورش سپاه چنگیز مغول در سال ۶۱۷ هـ .ق در فتنه امیرزاده جته نویان و قتل عامل مردم قم به شهادت نائل گردید.

وصف بقعه و بارگاه

بقعه امامزاده جعفر در سال ۶۶۷ ه.ق، به فاصله پنجاه سال پس از وقوع حادثه شهادت وی ساخته شده است. بنای اولیه این بارگاه، با کاشی‌های لعاب‌دار نفیس، بنا شد که اینک آن کاشی‌ها در موزه آستان مقدس حضرت معصومه (علیهاالسلام) نگهداری می‌شوند. مرقد مورد نظر از ابنیه باستانى حومه شهر بوده که به جهت توسعه شهر، در داخل قم کمى بالاتر از بقعه امامزاده ابراهیم قرار گرفته است. این بقعه تهى از مرافق و بیوتات بوده و گنبد آن هم به شکل هرمى کوتاه و مزین به کتیبه و گچبری هاى زیبا که همه آن تخریب و منهدم گشته و بجاى آن، بقعه با شکوه فعلی بجا مانده است.

در وسط این بقعه، روضه مطهر امامزاده وجود دارد که جدار آنرا تماما با سنگ مرمر پوشیده اند و در وسط این روضه مرقد منور امامزاده جعفر واقع است که ضریح نقره ای و مطلّاى آن معنویت و جلوه اى دیگر به این مشهد داده است. در داخل ضریح مرقد منور امامزاده جعفر که بوسیله آجر بالا آمده و روى سنگ آن این عبارت کنده شده: "بسم الله الرحمن الرحیم، این مرقد مطهر سید جلیل القدر و شریف حضرت جعفر بن موسى بن جعفر بن محمد بن على بن حسین بن على بن ابیطالب (علیه السلام) است که در تاریخ ۶۱۷ هجرى به شهادت نائل گردیده است".[۸]

پانویس

  1. تاریخ قم صفحه ۱۲۸.
  2. در تعمیرات اخیر هیچ اثرى از آن نمانده و تخریب گردیده است.
  3. بنقل از انجم فروزان صفحه ۲۲۳ و انوار المشعشعین جلد ۲ صفحه ۱۵۴.
  4. همانطوریکه بیان گردید این بقعه قبلا در خارج شهر واقع بود که بجهت گسترش شهر جزو بقاع متبرکه داخل شهر محسوب مى گردد.
  5. انجم فروزان صفحه ۲۲۳.
  6. سید سربخش در این شهر دو تن به اسامى ابوالمعالى اسماعیل و محمد عزیزى بوده که جناب امامزاده ابوالمعالى اسماعیل و شاه جعفر هر دو در یورش سپاه مغول بشهادت نائل شده اند.
  7. گنجینه آثار قم، جلد ۲ صفحه ۲۵۴
  8. گنجینه آثار قم، جلد ۲.

منابع