مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

اصلاح ذات البین: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{نیازمند ویرایش فنی}}
+
{{خوب}}
 +
'''«اصلاح ذات البَین»‌''' از تعابیر [[قرآن|قرآنی]]، به معنای [[آشتی]] دادن مردم و اصلاح روابط و از بین بردن عوامل و اسباب تفرقه میان آنان است. در [[اسلام]]، تقویت و تحکیم پیوندها و اصلاح میان مردم به قدرى اهمیت دارد که حتی [[دروغ]] گفتن در این مورد جایز شمرده شده است.
  
{{الگو:منبع الکترونیکی معتبر|ماخذ=پایگاه}}
+
==تعریف اصلاح ذات‌البین==
 +
«اصلاح» از ماده صلح و نقطه مقابل فساد و تباهی است<ref>راغب اصفهانی، مفردات؛ ترجمه غلامحسین خسروی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۴، دوم، ج ۲، ص ۴۱۲.</ref> و تعبیر «اصلاح ذات البین»، به معنی اصلاح اساس ارتباطات و تقویت و تحکیم پیوندها و از میان بردن عوامل و اسباب تفرقه و [[نفاق]] و نفرت و [[کینه]] در میان مردم است.<ref>جعفر شریعتمداری، شرح و تفسیر لغات براساس تفسیر نمونه، ج۲، ص ۶۲۲.</ref> در اصطلاح [[قرآن|قرآنی]] نیز به معنای [[آشتی]] دادن مردم و نیز به معنی از میان برداشتن تباهی و نادرستی در محیط اجتماعی است.<ref>دایرة المعارف تشیع، ج۲، ص ۲۲۹.</ref>
  
__toc__
+
«اصلاح دادن میان مردم» نقطه مقابل «[[سخن چینی]]» می‌باشد، زیرا فرد می‌کوشد با سخنان خود میان دو نفر صلح و صفا برقرار کند.
 +
==اهمیت اصلاح ذات‌البین==
  
اصلاح ذات البین از سه کلمه تشکیل شده است؛ «اصلاح» از ماده صلح و نقطه مقابل فساد و تباهی است و به معنی از بین بردن نفرت و کینه در میان مردم است.<ref> . راغب اصفهانی، مفردات؛ ترجمه غلامحسین خسروی، تهران، مرتضوی، 1374، دوم، ج 2، ص 412.</ref> «ذات» مؤنث ذو به معنی عین هر چیز و نفس آن است<ref> . همان، ص 24.</ref> و «بین» برای حد فاصل میان دو چیز یا وسط آنها وضع شده است.<ref> . همان، ج1، ص 271.</ref>
+
اصلاح ذات ­البین و ایجاد تفاهم و زدودن کدورت ها و تبدیل آنها به صمیمیت و دوستی، یکی از مهمترین برنامه‌های [[اسلام|اسلامی]] است. در تعلیمات اسلامی به اندازه‌ای به این موضوع اهمیت داده شده که به عنوان یکی از برترین عبادات معرفی گردیده است. علت این همه تأکید روشن است؛ زیرا عظمت و قدرت و سربلندی یک ملت جز در سایه تفاهم و تعاون ممکن نیست. اگر مشاجره‌ها و اختلافات اصلاح نشود، ریشه عداوت تدریجاً در دلها نفوذ می‌کند و ملتی را به جمعیتی پراکنده تبدیل می‌سازد که در مقابل هر حادثه‌ای ضعیف می‌گردد و مسائل اصولی اسلام به خطر خواهد افتاد.<ref>ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج۷، ص ۸۵.</ref>
  
«اصلاح ذات البین»‌ به معنی اصلاح اساس ارتباطات و تقویت و تحکیم پیوندها و از میان بردن عوامل و اسباب تفرقه و نفاق است<ref> . شریعتمداری، جعفر؛ شرح و تفسیر لغات براساس تفسیر نمونه، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1377، ج2، ص 622.</ref> و در اصطلاح قرآنی به معنی آشتی دادن مردم و نیز به معنی از میان برداشتن تباهی و نادرستی در محیط اجتماعی است.<ref> . صدر حاج سید جوادی، احمد بهاءالدین خرمشاهی، و...؛ دایرة المعارف تشیع، تهران، شهید سعید محلی، 1375، دوم، ج2، ص 229.</ref>
+
برای بقاء روابط محبت‌آمیز و ادامه زندگی مشترک، آشتی دادن بین دو طرفی که خصومت دارند یک ضرورت اجتماعی است، بخصوص اگر رابطه مذکور میان زن و شوهر در محدوده خانواده یا دو طایفه واقع شود.<ref>محمد البهی، مفاهیم اخلاقی و عقیدتی قرآن، ترجمه محمدصادق سجادی، ص ۳۱۹.</ref>  
 +
بدیهی است آشتی دادن، تنها در سطح فرد یا افراد اثر نمی‌گذارد، بلکه سبب انسجام اقشار مختلف جامعه و تحکیم پیوندها میان آنها می‌شود و این خود سبب عزت و اقتدار جامعه اسلامی می‌گردد.<ref>مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، قم، موسسه الامام علی بن ابیطالب علیه السلام، ۱۳۸۲، ج ۳، ص ۳۱۷.</ref>  
  
برای بقاء روابط محبت‌آمیز و ادامه زندگی مشترک، آشتی دادن بین دو طرفی که خصومت دارند یک ضرورت اجتماعی است بخصوص اگر رابطه مذکور میان زن و شوهر در محدوده خانواده یا دو طایفه واقع شود.<ref> . البهی، محمد؛ مفاهیم اخلاقی و عقیدتی قرآن، ترجمه محمدصادق سجادی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1362،  ص 319.</ref>  
+
با این که [[دروغ]] گفتن یکی از گناهان کبیره است و دروغگو مورد نکوهش واقع شده است، اما به خاطر اهمیت اصلاح بین مردم، اگر کسی بتواند به این وسیله بین دو نفر که با یکدیگر نزاع دارند، صفا و صمیمیت ایجاد کند، دروغ گفتن برایش جایز است.<ref>مهدوی کنی، محمدرضا؛ اخلاق عملی، قم، موسسه فرهنگی ثقلین، ۱۳۸۲، اول، ص ۲۳۲.</ref> چنانکه [[امام صادق]] علیه السلام می‌فرماید: آشتی دهنده دروغگو نیست.<ref>میزان الحکمة، همان، ص ۳۰۸۸.</ref> مراد این است که اگر کسی به جهت اصلاح میان مردم سخن غیرواقعی بگوید که اصلاح شود، این را دروغ نمی‌گویند و ضرر ندارد.
  
== اهمیت اصلاح دادن میان مردم ==
+
==اصلاح ذات‌البین در قرآن==
  
«اصلاح ذات البین» نقطه مقابل سخن چینی نیز می‌باشد و فرد می‌کوشد با سخنان خود میان دو نفر صلح و صفا برقرار کند. بدیهی است آشتی دادن، تنها در سطح فرد یا افراد اثر نمی‌گذارد بلکه سبب انسجام اقشار مختلف جامعه و تحکیم پیوندها میان آنها می‌شود و این خود سبب پیروزی و عزت و اقتدار جامعه اسلامی می‌گردد.<ref> . مکارم شیرازی، ناصر، و همکاران؛ اخلاق در قرآن، قم، موسسه الامام علی بن ابیطالب (ع)، 1382، ج 3، ص 317.</ref> حضرت رسول(ص) در بیان اهمیت آشتی دادن میان مردم می‌فرماید: آیا شما را به چیزی بافضیلت‌تر از نماز و روزه و صدقه(زکات) آگاه نکنم؟ آن چیز اصلاح میان مردم است؛ زیرا تیره شدن رابطه میان مردم، مهلک و دین برانداز است.<ref> . محمدی ری‌شهری، محمد؛ میزان الحکمة، ترجمه حمیدرضا شفیعی، قم، دارالحدیث، 1379، دوم، ج10، ص 3586.</ref>
+
«اصلاح» و دیگر مشتقات صلح، حدود ۸۰ بار در [[قرآن|قرآن کریم]] بکار رفته است که گاهی به [[خداوند]] نسبت داده می‌شود و گاهی به بندگان. رفع اختلافات خانوادگی، اصلاح در [[وصیت]]، اصلاح در امور [[یتیم نوازی|یتیم]]، [[آشتی]] دادن بین مردم و... از مهمترین موارد اصلاح در رابطه با انسان با انسان های دیگر است.<ref>مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرة‌المعارف قران کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵، ج۲، ص ۴۸۵.</ref>
با اینکه دروغ گفتن یکی از گناهان کبیره است و دروغگو مورد نکوهش واقع شده است اما به خاطر اهمیت اصلاح بین مردم، اگر کسی بتواند به این وسیله بین دو نفر که با یکدیگر نزاع دارند صفا و صمیمیت ایجاد کند دروغ گفتن برایش جایز است.<ref> . مهدوی کنی، محمدرضا؛ اخلاق عملی، قم، موسسه فرهنگی ثقلین، 1382، اول، ص 232.</ref>
 
امام صادق(ع) می‌فرماید: آشتی دهنده دروغگو نیست.<ref> . میزان الحکمة، همان، ص 3088.</ref>
 
  
== اصلاح ذات البین در قرآن ==
+
خداوند در قرآن می‌فرماید: {{متن قرآن|«یسْأَلُونَک عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَینِکمْ...»}}؛<ref>[[سوره انفال]]، آیه ۱.</ref> از تو درباره [[انفال]] (غنائم و هر گونه مال بدون مالک مشخص) سؤال می‌کنند، بگو انفال مخصوص خدا و پیامبر است. پس از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و [اختلاف و نزاع] بین خود را اصلاح نمایید.
  
«اصلاح» و دیگر مشتقات صلح، نزدیک به 80 بار در قرآن به کار رفته است و گاهی به خداوند نسبت داده می‌شود و گاهی به بندگان (بیشترین کاربرد آن از این قسم است: رفع اختلافات خانوادگی، اصلاح در وصیت، اصلاح در امور یتیم، آشتی دادن بین مردم و... از مهمترین موارد اصلاح در رابطه با انسان با انسانهای دیگر است.)<ref> . مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرة‌المعارف قران کریم، قم، بوستان کتاب، 1385، ج2، ص 485.</ref>
+
در آیه‌ای دیگر از قرآن کریم آمده است: {{متن قرآن|«لَا خَیرَ فِی کثِیرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَینَ النَّاسِ وَمَنْ یفْعَلْ ذَٰلِک ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا»}}؛ در بسیاری از سخنان درگوشی جلسات محرمانه) آنها خیر و سودی نیست، مگر کسی که (به این وسیله) امر به کمک به دیگران یا کار نیک یا اصلاح در میان مردم کند و هر کس برای خشنودی پروردگار چنین کند پاداش بزرگی به او خواهیم داد.<ref>[[سوره نساء]]، آیه ۱۱۴.</ref>
خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
 
«از تو درباره انفال (غنائم و هر گونه مال بدون مالک مشخص) سؤال می‌کنند، بگو انفال مخصوص خدا و پیامبر است. پس از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و خصومتهایی را که در میان شماست، آشتی دهید...»<ref> - انفال، آیه1</ref>
 
 
اصلاح ذات­البین و ایجاد تفاهم و زدودن کدورتها و تبدیل آنها به صمیمیت و دوستی، یکی از مهمترین برنامه‌های اسلامی است. در تعلیمات اسلامی به اندازه‌ای به این موضوع اهمیت داده شده که به عنوان یکی از برترین عبادات معرفی گردیده است. حضرت علی(ع) خطاب به فرزندان بزرگوارش می‌نویسد: «من از جد شما پیامبر(ص) شنیدم که می‌فرمود: اصلاح دادن بین مردم از نماز و روزه یکسال برتر است.<ref> . نهج‌البلاغه، ترجمه دشتی، نامه 47.</ref>
 
علت این همه تأکید روشن است؛ زیرا عظمت و توانایی و قدرت و سربلندی ملت جز در سایه تفاهم و تعاون ممکن نیست اگر مشاجره‌ها و اختلافات اصلاح نشود، ریشه عداوت تدریجاً در دلها نفوذ می‌کند و ملتی را به جمعیتی پراکنده تبدیل می‌سازد که در مقابل هر حادثه‌ای ضعیف می‌گردد و مسائل اصولی اسلام به خطر خواهد افتاد.<ref> . مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، 1373، شانزدهم، ج7، ص 85.</ref>
 
  
در آیه‌ای دیگر از قرآن کریم آمده است:
+
در این [[آیه]] بعد از نکوهش سخنان درگوشی، برای این که گمان نشود هر گونه نجوا مذموم است چند مورد را به عنوان بیان یک قانون کلی به صورت استثناء بیان می‌کند. اساساً اگر نجوا در حضور جمعیت انجام پذیرد سوء ظن افراد را برمی‌انگیزد و گاهی حتی میان دوستان ایجاد بدبینی می‌کند. اما گاهی حفظ [[آبرو|آبروی]] انسانی ایجاب می‌کند که از نجوا استفاده شود.<ref>تفسیر نمونه، ج۴، ص ۱۲۷.</ref>
  
«در بسیاری از سخنان درگوشی(و جلسات محرمانه) آنها خیر و سودی نیست، مگر کسی که(به این وسیله) امر به کمک به دیگران، یا کار نیک یا اصلاح در میان مردم کند و هر کس برای خشنودی پروردگار چنین کند پاداش بزرگی به او خواهیم داد.»<ref> . نساء ،آیه 114</ref>
+
==اصلاح ذات‌البین در روایات==
 
نجوا فقط سخنان در گوشی نیست بلکه هر گونه جلسات سری و مخفیانه را نیز شامل می‌شود. بعد از نکوهش سخنان در گوشی، برای اینکه گمان نشود هر گونه نجوا و جلسات سری مذموم است چند مورد را به عنوان بیان یک قانون کلی به صورت استثناء بیان می‌کند. اساساً اگر نجوا در حضور جمعیت انجام پذیرد سوء ظن افراد را برمی‌انگیزد و گاهی حتی میان دوستان ایجاد بدبینی می‌کند. اما گاهی حفظ آبروی انسانی ایجاب می‌کند که از نجوا استفاده شود. از جمله کمکهای مالی(صدقه) یا امر به معروف کردن یا اصلاح بین مردم است که آشکارا گفتن این موارد ممکن است جلوی اصلاح را بگیرد.<ref> . تفسیر نمونه، پیشین، 1368، یازدهم، ج4، ص 127.</ref>
 
  
== اصلاح میان مردم در روایات ==
+
اصلاح میان مردمان از صفات و فضایل نیک اخلاقی و علامت شرافت نفس و طهارت ذات است و به این سبب، [[ثواب]] و فضیلت بسیار به ازای آن در [[احادیث]] رسیده است:
  
اصلاح میان مردمان از صفات و فضایل ملکات است و علامت شرافت نفس و طهارت ذات است و به این سبب، ثواب بسیار و فضیلت بیشمار به ازای آن در احادیث و اخبار رسیده است. حضرت رسول اکرم(ص) فرمودند: «فاضل‌ترین صدقات، اصلاح کردن میان مردمان است».<ref> . جامع السعادات، ج2، ص 280.</ref>
+
* [[پیامبر اسلام|رسول خدا]] صلی الله علیه وآله در بیان اهمیت آشتی دادن میان مردم می‌فرماید: آیا شما را به چیزی بافضیلت‌تر از نماز و روزه و صدقه (زکات) آگاه نکنم؟ آن چیز اصلاح میان مردم است؛ زیرا تیره شدن رابطه میان مردم، مهلک و دین برانداز است.<ref>محمدی ری‌شهری، محمد؛ میزان الحکمة، ترجمه حمیدرضا شفیعی، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۹، دوم، ج۱۰، ص ۳۵۸۶.</ref>
+
* پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: «برترین صدقات، اصلاح کردن میان مردمان است».<ref>جامع السعادات، ج۲، ص ۲۸۰.</ref>
حضرت امام جعفر صادق(ع) فرمود: «صدقه‌ای که آن را خدا دوست دارد، اصلاح کردن میان مردم است...»<ref> . کلینی، محمدبن یعقوب، کافی، تهران، دراالکتب الاسلامیه، 1365ه.ش، ج2، ص 209، ح1.</ref>
+
* پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می‌فرماید: کسی هیچ کاری را انجام نداد بعد از برپا داشتن واجبات، که بهتر از اصلاح دادن میان مردم باشد، سخن خیری گوید و آن خیر،‌ خیر دیگری - که اصلاح است - برویاند.<ref>مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ ه.ق، ج۷۳، ص ۴۳.</ref>
و ایشان به مفضل، وکیل خود فرمود: «هرگاه نزاعی میان دو نفر از شیعیان ما ببینی از مال من میان ایشان اصلاح کن.»<ref> . کافی، ج2، ص 209، ح3.</ref>
+
* [[حضرت علی|امام علی]] علیه السلام خطاب به فرزندان بزرگوارش می‌نویسد: «من از جد شما پیامبر صلی الله علیه وآله شنیدم که می‌فرمود: اصلاح دادن بین مردم از [[نماز]] و [[روزه]] یکسال برتر است.<ref>نهج‌البلاغه، ترجمه دشتی، نامه ۴۷.</ref>
 +
* [[امام صادق]] علیه السلام فرمود: «[[صدقه|صدقه‌ای]] که آن را خدا دوست دارد، اصلاح کردن میان مردم است...».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دراالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ ه.ش، ج۲، ص ۲۰۹، ح۱.</ref>
 +
* امام صادق علیه السلام به [[مفضل بن عمر جعفی|مفضل]]، وکیل خود فرمود: «هرگاه نزاعی میان دو نفر از [[شیعه|شیعیان]] ما ببینی، از مال من میان ایشان اصلاح کن».<ref>کافی، ج۲، ص ۲۰۹، ح۳.</ref>
 +
* امام صادق علیه السلام فرمود: «ایجاد خوش‌بینى و اصلاح ذات‌البین حتّى با [[دروغ]] گفتن، عملى پسندیده است».<ref>الکافى، ج ۲، ص ۳۴۱.</ref>
 +
* حضرت رسول صلی الله علیه وآله فرمود: «هر دروغی را می‌نویسند مگر این که در [[جهاد]] بوده باشد یا دروغ بگوید میان دو نفر که اصلاح میان ایشان کند».<ref>محجة البیضاء، ج ۵، ص ۲۴۵.</ref>
 +
* حضرت صادق علیه السلام به ابن عمار فرمود: «از من به فلان شخص چنین و چنان بگو. ابن عمار عرض کرد: هرگاه غیر از آنچه فرمودید سخنی دیگر از زبان شما به جهت اصلاح بگویم رواست؟ فرمود: بلی، مصلح دروغگو نمی‌باشد، امثال این سخن ها صلح است نه کذب».<ref>کافی، ج۲، ص ۲۱۰، ح ۷.</ref>
  
به جهت وجوب اصلاح میان مردم است که دروغ گفتن در آن جایز است. چنانچه حضرت رسول(ص) فرمود:
+
==نکاتی در اصلاح ذات‌البین==
«هر دروغی را می‌نویسند مگر اینکه در جهاد بوده باشد یا دروغ بگوید میان دو نفر که اصلاح میان ایشان کند.»<ref> . محجة البیضاء، ج 5، ص 245.</ref>
 
 
و حضرت [[امام صادق]](ع) به ابن عمار فرمود: «از من به فلان شخص چنین و چنان بگو. ابن عمار عرض کرد: هرگاه غیر از آنچه فرمودید سخنی دیگر از زبان شما به جهت اصلاح بگویم رواست؟ فرمود: بلی، مصلح، دروغگو نمی‌باشد، امثال این سخنها صلح است نه کذب.»<ref> . کافی، ج2، ص 210، ح 7.</ref>
 
  
مراد این است که اگر کسی به جهت اصلاح میان مردم سخن غیرواقعی بگوید که اصلاح شود، این را دروغ نمی‌گویند و ضرر ندارد. اعتنای پروردگار عالم به اصلاح حال مردم تا آن حد است که دروغ را که از معاصی عظیمه است در این خصوص تجویز فرموده و آن را افضل صدقات قرار داده است و قواعد قانونی چند به جهت حصول الفت مقرر کرده است.
+
*پیداکردن ریشه‌های اختلاف و [[نفاق]]، باعث می‌شود انسان زودتر به نتیجه برسد.
در حدیث دیگری پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: کسی هیچ کاری را انجام نداد بعد از برپا داشتن واجبات که بهتر از اصلاح دادن میان مردم باشد، سخن خیری گوید و آن خیر،‌ خیر دیگری -که اصلاح است- برویاند.<ref> . مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، 1404 ه.ق، ج73، ص 43.</ref>
+
*اگر اختلافات عمیق باشد باید بعد از بررسی جهات آن، تک تک به حل آن پرداخت و شتابزدگی ننمود.
 
+
*با استفاده از مسائل عاطفی که در آیات و روایات وجود دارد، به تحریک عواطف دو طرف پرداخت.
== نکاتی مهم در امر اصلاح ذات البین ==
+
*مأیوس نشدن و صبر و حوصله و فداکاری از جمله موضوعات مهمی است که اصلاح کننده باید مدنظر داشته باشد.
 
+
*از نکات مهم دیگر پرهیز از جانبداری است.<ref>مکارم شیرازی؛ اخلاق در قرآن، پیشین، ص ۳۱۸.</ref>
1-    پیدا کردن ریشه‌های اختلاف و نفاق باعث می‌شود انسان زودتر به نتیجه برسد.
+
==پانویس==
 
+
<references />
2-    اگر اختلافات عمیق باشد باید بعد از بررسی جهات آن، تک تک به حل آن پرداخت و شتابزدگی ننمود.
+
==منابع==
 
+
* [http://www.pajoohe.ir "اصلاح ذات البین"، دانشنامه پژوههزینب برجی‌نژاد، تاریخ بازیابی: ۹ اردیبهشت ۱۳۹۱.
3-    با استفاده از مسائل عاطفی که در آیات و روایات وجود دارد، به تحریک عواطف دو طرف پرداخت.
+
{{سنجش کیفی
 
+
|سنجش=شده
4-    مأیوس نشدن و صبر و حوصله و فداکاری از جمله موضوعات مهمی است که اصلاح کننده باید مدنظر داشته باشد.
+
|شناسه= خوب
 
+
|عنوان بندی مناسب= خوب
5-    از نکات مهم دیگر پرهیز از جانبداری است.<ref> . مکارم شیرازی؛ اخلاق در قرآن، پیشین، ص 318.</ref>
+
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 
+
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
== پانویس ==
+
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 
+
|جامعیت= خوب
<references/>
+
|رعایت اختصار= خوب
 
+
|سیر منطقی= خوب
== منابع ==
+
|کیفیت پژوهش= خوب
 
+
|رده= دارد
[http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=39258 اصلاح ذات البین، زینب برجی نژاد، سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام (بخش فرهنگ علوم انسانی و اسلامی)]، تاریخ بازیابی: 9 اردیبهشت 1391.
+
}}
[[رده:صفات پسندیده]]
+
[[رده: واژگان قرآنی]][[رده:صفات پسندیده]]
 
[[رده:اخلاق اجتماعی]]
 
[[رده:اخلاق اجتماعی]]
 +
[[رده: مقاله های مهم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۷ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۲۳

«اصلاح ذات البَین»‌ از تعابیر قرآنی، به معنای آشتی دادن مردم و اصلاح روابط و از بین بردن عوامل و اسباب تفرقه میان آنان است. در اسلام، تقویت و تحکیم پیوندها و اصلاح میان مردم به قدرى اهمیت دارد که حتی دروغ گفتن در این مورد جایز شمرده شده است.

تعریف اصلاح ذات‌البین

«اصلاح» از ماده صلح و نقطه مقابل فساد و تباهی است[۱] و تعبیر «اصلاح ذات البین»، به معنی اصلاح اساس ارتباطات و تقویت و تحکیم پیوندها و از میان بردن عوامل و اسباب تفرقه و نفاق و نفرت و کینه در میان مردم است.[۲] در اصطلاح قرآنی نیز به معنای آشتی دادن مردم و نیز به معنی از میان برداشتن تباهی و نادرستی در محیط اجتماعی است.[۳]

«اصلاح دادن میان مردم» نقطه مقابل «سخن چینی» می‌باشد، زیرا فرد می‌کوشد با سخنان خود میان دو نفر صلح و صفا برقرار کند.

اهمیت اصلاح ذات‌البین

اصلاح ذات ­البین و ایجاد تفاهم و زدودن کدورت ها و تبدیل آنها به صمیمیت و دوستی، یکی از مهمترین برنامه‌های اسلامی است. در تعلیمات اسلامی به اندازه‌ای به این موضوع اهمیت داده شده که به عنوان یکی از برترین عبادات معرفی گردیده است. علت این همه تأکید روشن است؛ زیرا عظمت و قدرت و سربلندی یک ملت جز در سایه تفاهم و تعاون ممکن نیست. اگر مشاجره‌ها و اختلافات اصلاح نشود، ریشه عداوت تدریجاً در دلها نفوذ می‌کند و ملتی را به جمعیتی پراکنده تبدیل می‌سازد که در مقابل هر حادثه‌ای ضعیف می‌گردد و مسائل اصولی اسلام به خطر خواهد افتاد.[۴]

برای بقاء روابط محبت‌آمیز و ادامه زندگی مشترک، آشتی دادن بین دو طرفی که خصومت دارند یک ضرورت اجتماعی است، بخصوص اگر رابطه مذکور میان زن و شوهر در محدوده خانواده یا دو طایفه واقع شود.[۵] بدیهی است آشتی دادن، تنها در سطح فرد یا افراد اثر نمی‌گذارد، بلکه سبب انسجام اقشار مختلف جامعه و تحکیم پیوندها میان آنها می‌شود و این خود سبب عزت و اقتدار جامعه اسلامی می‌گردد.[۶]

با این که دروغ گفتن یکی از گناهان کبیره است و دروغگو مورد نکوهش واقع شده است، اما به خاطر اهمیت اصلاح بین مردم، اگر کسی بتواند به این وسیله بین دو نفر که با یکدیگر نزاع دارند، صفا و صمیمیت ایجاد کند، دروغ گفتن برایش جایز است.[۷] چنانکه امام صادق علیه السلام می‌فرماید: آشتی دهنده دروغگو نیست.[۸] مراد این است که اگر کسی به جهت اصلاح میان مردم سخن غیرواقعی بگوید که اصلاح شود، این را دروغ نمی‌گویند و ضرر ندارد.

اصلاح ذات‌البین در قرآن

«اصلاح» و دیگر مشتقات صلح، حدود ۸۰ بار در قرآن کریم بکار رفته است که گاهی به خداوند نسبت داده می‌شود و گاهی به بندگان. رفع اختلافات خانوادگی، اصلاح در وصیت، اصلاح در امور یتیم، آشتی دادن بین مردم و... از مهمترین موارد اصلاح در رابطه با انسان با انسان های دیگر است.[۹]

خداوند در قرآن می‌فرماید: «یسْأَلُونَک عَنِ الْأَنْفَالِ قُلِ الْأَنْفَالُ لِلَّهِ وَالرَّسُولِ فَاتَّقُوا اللَّهَ وَأَصْلِحُوا ذَاتَ بَینِکمْ...»؛[۱۰] از تو درباره انفال (غنائم و هر گونه مال بدون مالک مشخص) سؤال می‌کنند، بگو انفال مخصوص خدا و پیامبر است. پس از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و [اختلاف و نزاع] بین خود را اصلاح نمایید.

در آیه‌ای دیگر از قرآن کریم آمده است: «لَا خَیرَ فِی کثِیرٍ مِنْ نَجْوَاهُمْ إِلَّا مَنْ أَمَرَ بِصَدَقَةٍ أَوْ مَعْرُوفٍ أَوْ إِصْلَاحٍ بَینَ النَّاسِ وَمَنْ یفْعَلْ ذَٰلِک ابْتِغَاءَ مَرْضَاتِ اللَّهِ فَسَوْفَ نُؤْتِیهِ أَجْرًا عَظِیمًا»؛ در بسیاری از سخنان درگوشی (و جلسات محرمانه) آنها خیر و سودی نیست، مگر کسی که (به این وسیله) امر به کمک به دیگران یا کار نیک یا اصلاح در میان مردم کند و هر کس برای خشنودی پروردگار چنین کند پاداش بزرگی به او خواهیم داد.[۱۱]

در این آیه بعد از نکوهش سخنان درگوشی، برای این که گمان نشود هر گونه نجوا مذموم است چند مورد را به عنوان بیان یک قانون کلی به صورت استثناء بیان می‌کند. اساساً اگر نجوا در حضور جمعیت انجام پذیرد سوء ظن افراد را برمی‌انگیزد و گاهی حتی میان دوستان ایجاد بدبینی می‌کند. اما گاهی حفظ آبروی انسانی ایجاب می‌کند که از نجوا استفاده شود.[۱۲]

اصلاح ذات‌البین در روایات

اصلاح میان مردمان از صفات و فضایل نیک اخلاقی و علامت شرافت نفس و طهارت ذات است و به این سبب، ثواب و فضیلت بسیار به ازای آن در احادیث رسیده است:

  • رسول خدا صلی الله علیه وآله در بیان اهمیت آشتی دادن میان مردم می‌فرماید: آیا شما را به چیزی بافضیلت‌تر از نماز و روزه و صدقه (زکات) آگاه نکنم؟ آن چیز اصلاح میان مردم است؛ زیرا تیره شدن رابطه میان مردم، مهلک و دین برانداز است.[۱۳]
  • پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند: «برترین صدقات، اصلاح کردن میان مردمان است».[۱۴]
  • پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله می‌فرماید: کسی هیچ کاری را انجام نداد بعد از برپا داشتن واجبات، که بهتر از اصلاح دادن میان مردم باشد، سخن خیری گوید و آن خیر،‌ خیر دیگری - که اصلاح است - برویاند.[۱۵]
  • امام علی علیه السلام خطاب به فرزندان بزرگوارش می‌نویسد: «من از جد شما پیامبر صلی الله علیه وآله شنیدم که می‌فرمود: اصلاح دادن بین مردم از نماز و روزه یکسال برتر است.[۱۶]
  • امام صادق علیه السلام فرمود: «صدقه‌ای که آن را خدا دوست دارد، اصلاح کردن میان مردم است...».[۱۷]
  • امام صادق علیه السلام به مفضل، وکیل خود فرمود: «هرگاه نزاعی میان دو نفر از شیعیان ما ببینی، از مال من میان ایشان اصلاح کن».[۱۸]
  • امام صادق علیه السلام فرمود: «ایجاد خوش‌بینى و اصلاح ذات‌البین حتّى با دروغ گفتن، عملى پسندیده است».[۱۹]
  • حضرت رسول صلی الله علیه وآله فرمود: «هر دروغی را می‌نویسند مگر این که در جهاد بوده باشد یا دروغ بگوید میان دو نفر که اصلاح میان ایشان کند».[۲۰]
  • حضرت صادق علیه السلام به ابن عمار فرمود: «از من به فلان شخص چنین و چنان بگو. ابن عمار عرض کرد: هرگاه غیر از آنچه فرمودید سخنی دیگر از زبان شما به جهت اصلاح بگویم رواست؟ فرمود: بلی، مصلح دروغگو نمی‌باشد، امثال این سخن ها صلح است نه کذب».[۲۱]

نکاتی در اصلاح ذات‌البین

  • پیداکردن ریشه‌های اختلاف و نفاق، باعث می‌شود انسان زودتر به نتیجه برسد.
  • اگر اختلافات عمیق باشد باید بعد از بررسی جهات آن، تک تک به حل آن پرداخت و شتابزدگی ننمود.
  • با استفاده از مسائل عاطفی که در آیات و روایات وجود دارد، به تحریک عواطف دو طرف پرداخت.
  • مأیوس نشدن و صبر و حوصله و فداکاری از جمله موضوعات مهمی است که اصلاح کننده باید مدنظر داشته باشد.
  • از نکات مهم دیگر پرهیز از جانبداری است.[۲۲]

پانویس

  1. راغب اصفهانی، مفردات؛ ترجمه غلامحسین خسروی، تهران، مرتضوی، ۱۳۷۴، دوم، ج ۲، ص ۴۱۲.
  2. جعفر شریعتمداری، شرح و تفسیر لغات براساس تفسیر نمونه، ج۲، ص ۶۲۲.
  3. دایرة المعارف تشیع، ج۲، ص ۲۲۹.
  4. ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، ج۷، ص ۸۵.
  5. محمد البهی، مفاهیم اخلاقی و عقیدتی قرآن، ترجمه محمدصادق سجادی، ص ۳۱۹.
  6. مکارم شیرازی، اخلاق در قرآن، قم، موسسه الامام علی بن ابیطالب علیه السلام، ۱۳۸۲، ج ۳، ص ۳۱۷.
  7. مهدوی کنی، محمدرضا؛ اخلاق عملی، قم، موسسه فرهنگی ثقلین، ۱۳۸۲، اول، ص ۲۳۲.
  8. میزان الحکمة، همان، ص ۳۰۸۸.
  9. مرکز فرهنگ و معارف قرآن، دایرة‌المعارف قران کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵، ج۲، ص ۴۸۵.
  10. سوره انفال، آیه ۱.
  11. سوره نساء، آیه ۱۱۴.
  12. تفسیر نمونه، ج۴، ص ۱۲۷.
  13. محمدی ری‌شهری، محمد؛ میزان الحکمة، ترجمه حمیدرضا شفیعی، قم، دارالحدیث، ۱۳۷۹، دوم، ج۱۰، ص ۳۵۸۶.
  14. جامع السعادات، ج۲، ص ۲۸۰.
  15. مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، بیروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۴ ه.ق، ج۷۳، ص ۴۳.
  16. نهج‌البلاغه، ترجمه دشتی، نامه ۴۷.
  17. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دراالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ ه.ش، ج۲، ص ۲۰۹، ح۱.
  18. کافی، ج۲، ص ۲۰۹، ح۳.
  19. الکافى، ج ۲، ص ۳۴۱.
  20. محجة البیضاء، ج ۵، ص ۲۴۵.
  21. کافی، ج۲، ص ۲۱۰، ح ۷.
  22. مکارم شیرازی؛ اخلاق در قرآن، پیشین، ص ۳۱۸.

منابع