سید محسن حکیم: تفاوت بین نسخه‌ها
(←آرشیو عکس و تصویر) |
(←آرشیو عکس و تصویر) |
||
| (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
{{خوب}} | {{خوب}} | ||
| − | + | '''آيت الله العظمی سيد محسن حکيم''' (۱۳۰۶ ـ ۱۳۹۰ ق) از فقها و مراجع مجاهد [[شيعه]] در قرن چهاردهم هجري قمري است. | |
| − | '''آيت الله العظمی سيد محسن حکيم''' (۱۳۰۶ ـ ۱۳۹۰ ق) از فقها و مراجع مجاهد شيعه در قرن چهاردهم هجري قمري است. | + | ایشان از مراجع عظامی است که بعد از رسیدن به [[مرجعیت]] مطلق و زعامت حوزه و با توجه به شرایط خفقان حاکم بر [[عراق]]، از راه‌های مختلف سعی در حفظ و گسترش تشیع داشت. از مهمترین ره‌آوردهای تلاش آیت الله افزایش تعداد طلبه‌های دینی در سراسر عالم اسلامی است، رابطه‌ی حسنه‌ی میان شیعه و کردها، و بالاخره کسب موقعیتی قدرتمند برای شیعیان و معرّفی آنان به سراسر جهان است. |
| − | ایشان از مراجع عظامی است که بعد از رسیدن به مرجعیت مطلق و زعامت حوزه و با توجه به شرایط خفقان حاکم بر | ||
| − | |||
{{شناسنامه عالم | {{شناسنامه عالم | ||
||نام کامل = سيد محسن طباطبايي حکيم | ||نام کامل = سيد محسن طباطبايي حکيم | ||
| سطر ۱۰: | سطر ۸: | ||
|زادگاه = [[نجف]] | |زادگاه = [[نجف]] | ||
|وفات = ۱۳۹۰ قمری | |وفات = ۱۳۹۰ قمری | ||
| − | |مدفن = نجف - | + | |مدفن = نجف - [[مسجد هندی]] |
| − | |اساتید = حضرات آیات: شیخ صادق بن حاج مسعود بهبهانی، شیخ صادق جواهر، میرزا محمدحسین نایینی و سید محمدسعید حبوبی | + | |اساتید = حضرات آیات: شیخ صادق بن حاج مسعود بهبهانی، شیخ صادق جواهر، [[میرزا محمدحسین نائینی|میرزا محمدحسین نایینی]] و [[سید محمدسعید حبوبی]] |
| − | |شاگردان = محمدآصف محسنی | + | |شاگردان = [[محمدآصف محسنی |محمدآصف محسنی قندهاری]]، سید محمدتقی بحرالعلوم، سید محمد موسوی بجنوردی، [[سید علی حسینی سیستانی]]، [[سید جلال الدین آشتیانی]] و ... |
| − | سید جلال الدین آشتیانی و ... | + | |آثار = [[مستمسک العروة الوثقی (کتاب)|مستمسک العروة الوثقی]]، [[حقائق الاصول]]، نهج الفقاهة، منهاج الناسکین و ... |
| − | |آثار = مستمسک العروة | ||
}} | }} | ||
| − | + | ==ولادت و خاندان== | |
| − | |||
| − | ==ولادت== | ||
آيت الله سيدمحسن حکيم در سال 1306 ه . ق در شهر [[نجف]] اشرف در خاندانی که در عراق شهرت فراوان داشتند، به دنیا آمد. پدرش، مهدی بن صالح طباطبائی نجفی، مشهور به [[سیدمهدی حکیم]]، عالم دینی بود. او در [[صفر]] 1270 ق، یعنی 6 سال پس از ولادت سید محسن در «بنت جبیل» [[لبنان]] دیده از جهان فروبست.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، مصباح نجفی، ص 43ـ41.</ref> | آيت الله سيدمحسن حکيم در سال 1306 ه . ق در شهر [[نجف]] اشرف در خاندانی که در عراق شهرت فراوان داشتند، به دنیا آمد. پدرش، مهدی بن صالح طباطبائی نجفی، مشهور به [[سیدمهدی حکیم]]، عالم دینی بود. او در [[صفر]] 1270 ق، یعنی 6 سال پس از ولادت سید محسن در «بنت جبیل» [[لبنان]] دیده از جهان فروبست.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، مصباح نجفی، ص 43ـ41.</ref> | ||
| − | + | جد اعلاى ایشان - حدود چهار قرن پیش - طبیب حاذقى بوده به نام «میر سید على طبیب» که اثر معروفش کتابى است به نام «مجربات طبیة». وى مورد علاقه خاص شاه عباس صفوى بود. او به سبب دانش و فضلش مورد احترام همگان بود و در سفرى که به [[حرم امیرالمؤمنین علیه السلام|آستان مقدس علوى]] مشرف شده بود، به اصرار مردم [[نجف]] اشرف که از داشتن یک طبیب ماهر محروم بودند، در آن شهر مقدس رحل اقامت افکند و به «میر سید على حکیم» معروف گشت و احترام مخصوصى در میان مردم [[عراق]] پیدا نمود.<ref>ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن"</ref> | |
| − | + | ==تحصیلات و استادان== | |
| + | سید محسن حکیم در سن ۷ سالگى خواندن [[قرآن]] را آموخت و در ۹ سالگى به تحصیل [[علوم اسلامی|علوم اسلامى]] پرداخت. او دروس مقدماتى را نزد برادر بزرگش «سید محمد حکیم» فراگرفت و سطوح عالى را در محضر جمعى از فضلاى [[نجف]] اشرف آموخت. | ||
| − | + | در سال ۱۳۲۶ هجرى قمرى، در بحبوحه جوانى به حوزه درس آیت الله [[آخوند خراسانی|آخوند خراسانى]] راه یافت و سه سال از محضر پربرکت آن بزرگوار استفاده نمود. پس از رحلت آن مرجع عالیقدر، به درس مرحوم آیت الله [[آقا ضیاءالدین عراقی|آقا ضیاءالدین عراقى]] رفته و دو دوره [[اصول فقه|اصول]] را در محضر او فراگرفت و همزمان، از درس مرحوم آیت الله [[میرزا محمدحسین نائینی|محمدحسین نائینى]] و بعضى دیگر از بزرگان نجف بهره برد. | |
| − | سید محسن | + | سید محسن حکیم در رسیدن به مقامات معنوى و اخلاقى، بیشتر مدیون عالم پرهیزگار و ربانى، مرحوم «[[سید محمدسعید حبوبی|سید محمدسعید حبوبى]]» است<ref>ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن"</ref>. |
==شاگردان== | ==شاگردان== | ||
| − | *سید اسماعیل صدر | + | آیت الله سید محسن حکیم از سال ۱۳۳۳ قمری، تدریس دوره سطح حوزه و از سال ۱۳۳۸ قمرى، درس خارج [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] خود را تشکیل داد و جمعى از فضلاى جوان نجف از محضرش بهره‌مند شدند. برخی از شاگردان مشهور او عبارت‌اند از: |
| − | *سید محمدحسین فضل الله | + | |
| − | * | + | *[[سید اسماعیل صدر]] |
| − | *سید | + | *[[شهید سید محمدباقر صدر|سید محمدباقر صدر]] |
| + | *[[شهید سید محمد علی قاضی طباطبائی|سید محمدعلی قاضی طباطبائی]] | ||
| + | *[[سید علی حسینی سیستانی]] | ||
| + | *[[شهید سید اسدالله مدنی|سید اسداللّه مدنی]] | ||
| + | *[[سید محمدحسین فضل الله|سید محمدحسین فضل‌اللّه]] | ||
| + | *[[حسین وحید خراسانی]] | ||
| + | *[[امام موسی صدر|سید موسی صدر]] | ||
| + | *[[علامه جعفری|محمدتقی جعفری]] | ||
*سید محمد سرور واعظ بهسودی | *سید محمد سرور واعظ بهسودی | ||
| − | *محمدآصف محسنی قندهاری | + | *[[محمدآصف محسنی|محمدآصف محسنی قندهاری]] |
*سید محمدتقی بحرالعلوم | *سید محمدتقی بحرالعلوم | ||
*سید محمد موسوی بجنوردی | *سید محمد موسوی بجنوردی | ||
| − | * | + | *[[سید جلال الدین آشتیانی]] |
| − | |||
*سید هاشم رسولی محلاتی | *سید هاشم رسولی محلاتی | ||
| − | * | + | *[[ناصر مکارم شیرازی]] |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
*محمدهادی معرفت | *محمدهادی معرفت | ||
| − | *سید مصطفی خمینی | + | *[[سید مصطفی خمینی]] |
| − | *محمدجواد مغنیه | + | *[[محمدجواد مغنیه]] |
| + | |||
| + | ==آثار و تألیفات== | ||
| + | در سال ۱۳۳۱ هجرى قمرى، هنگامى که آیت الله حکیم نخستین اثر علمى خود را به نام «میراث الزوجة» به دست استاد خود مرحوم [[سید محمدسعید حبوبی|سید محمد حبوبى]] داد، او گفت: «ما تاکنون قدر تو را نمى‌دانستیم؛ اکنون مى‌توانیم بگوییم که تو را مى‌شناسیم». | ||
| − | + | مرحوم حکیم از علماى پرکار بود و به همین دلیل تألیفات پرارزش و متعددى از خود به یادگار گذاشته که از میان آنها کتب زیر را مى‌توان نام برد: | |
| − | + | #[[مستمسک العروة الوثقی (کتاب)|مستمسک العروة الوثقی]]، این کتاب شاهکار علمى آیت الله حکیم محسوب مى‌شود و شرحى بر کتاب [[عروة الوثقى (کتاب)|عروة الوثقى]] مرحوم آیت الله [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید کاظم یزدى]] است. این کتاب اثرى است جامع، موجز، عمیق، خالى از حشو و زواید و در عین حال ساده و روان و در نوع خود کم نظیر است. | |
| − | + | #[[حقائق الاصول (کتاب)|حقائق الأصول]]، شرح سودمندى بر [[کفایة الاصول (کتاب)|کفایة الأصول]] مرحوم [[آخوند خراسانی|آخوند خراسانى]] است. | |
| − | + | #دلیل المناسک، شرح استدلالى مختصرى است بر کتاب مناسک [[حج]] استاد بزرگوارش مرحوم [[میرزا محمدحسین نائینی|علامه نائینى]]. | |
| − | + | #نهج الفقاهة، شرحى است بر کتاب «[[مکاسب (کتاب)|مکاسب]]» [[شیخ مرتضی انصاری|شیخ انصارى]]. | |
| − | + | #رسالة فی إرث الزوجة من الزوج، که از نخستین اثرهاى علمى آن فقید سعید است. | |
| − | + | #شرح کتاب النافع. | |
| − | + | #تعلیقه‌اى بر کتاب ریاض (از بحث اجاره تا نکاح). | |
| − | + | #رساله مختصرى در [[درایه الحدیث|درایه]]. | |
| + | آیت الله حکیم قلمى روان و خالى از ابهام داشت و بسیار خوش قریحه و باذوق و داراى حسن انتخاب بود و به همین دلیل از تألیفات وى به خصوص «مستمسک العروة الوثقى» استقبال فوق العاده‌اى شد. | ||
| − | ==جهاد== | + | ==فعالیت های اجتماعی== |
| + | ===جهاد=== | ||
| − | سال 1332 برای بیشتر مردم جهان بسیار تلخ و دشوار بود. آتش نخستین نبرد جهانی هر روز | + | سال 1332 برای بیشتر مردم جهان بسیار تلخ و دشوار بود. آتش نخستین نبرد جهانی هر روز شعله ورتر می شد. هر چند شیعیان همواره از بیمهری دولت عثمانی رنج میبردند، ولی این مسأله هرگز آنان را از انجام وظیفه بازنداشت. فقیهان بزرگ [[نجف]] [[جهاد]] با كافران بریتانیایی را واجب خواندند<ref> الشیعه والحكومه القومیه فی العراق، حسن العلوی، ص 67ـ73.</ref> و خود پیش‌تر از دیگران رهسپار جبهه های نبرد شدند. |
[[پرونده:Alhakym.jpg|thumb|left|آیت الله العظمی سید محسن حکیم و شهدایی از خاندانش]] | [[پرونده:Alhakym.jpg|thumb|left|آیت الله العظمی سید محسن حکیم و شهدایی از خاندانش]] | ||
| سطر ۷۵: | سطر ۷۸: | ||
این كردار سید محمدسعید مال های بسیاری، تحت عنوان هدایای مردمی و كمك های دولت عثمانی، سمت سید محسن گسیل داشت ولی فرزند پارسای خاندان حكیم هرگز از آن مال ها به سود خویش بهره نگرفت و حتی اسبی برای استفاده خود در جبهه تهیه نكرد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref> | این كردار سید محمدسعید مال های بسیاری، تحت عنوان هدایای مردمی و كمك های دولت عثمانی، سمت سید محسن گسیل داشت ولی فرزند پارسای خاندان حكیم هرگز از آن مال ها به سود خویش بهره نگرفت و حتی اسبی برای استفاده خود در جبهه تهیه نكرد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref> | ||
| − | به | + | به گونه ای كه چون عثمانیان و عشایر از جبهه شعیبیه عقب نشسته، حبوبی و حكیم را همراه تعدادی اندك در برابر متجاوزان تنها نهادند، حبوبی از حكیم خواست تا خود را به ستاد فرماندهی رسانده، كسب تكلیف كند. ولی دریغ كه سید محسن اسب نداشت و از هر كه تقاضای چارپا كرد با پاسخ منفی روبرو شد؛<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref> زیرا موفقیت دشوار بود و اسب برترین وسیله گریز، سید محمدسعید ناگزیر اسب خویش را در اختیار حكیم قرار داد و گفت: اگر حكیم سالم بماند و من هلاك شوم مانعی ندارد. وجود او سودمندتر است. روزی خواهد آمد كه او به ریاست میرسد.<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref> |
به هر حال هجوم سنگین نیروهای بریتانیا سرانجام مجاهدان را عقب راند. در ناصریه سید محمدسعید بیمار شده، چشم از جهان فروبست. اندكی بعد ناصریه سقوط كرد<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref> و حكیم با درس های نوینی كه آموخته بود، به [[نجف]] بازگشت. | به هر حال هجوم سنگین نیروهای بریتانیا سرانجام مجاهدان را عقب راند. در ناصریه سید محمدسعید بیمار شده، چشم از جهان فروبست. اندكی بعد ناصریه سقوط كرد<ref> ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.</ref> و حكیم با درس های نوینی كه آموخته بود، به [[نجف]] بازگشت. | ||
| − | ==جماعه العلماء== | + | ===جماعه العلماء=== |
با كودتا 1958 م دفتر پادشاهی در [[عراق]] بسته شد و شیوه جدیدی از دیكتاتوری با نام جمهوری بر كشور سایه افكند. مرجع روشن بین [[شیعه]]، كه از سیاست های پشت پرده استعمارگران آگاه بود، مخابره تلگراف برای عبدالكریم قاسم، رهبر كودتا سرباز زد و بدین ترتیب خود را در برابر نظام جدید قرار داد. اندكی بعد كودتا گران لزوم كنار نهادن حجاب را اعلام داشتند و از انتشار كتاب های اسلامی در این موضوع جلوگیری كردند. رهبر بیدار شیعه در برابر این حركت استعماری واكنش شدید نشان داده، پیام كوبندهای برای مسئولان فرستاد. به گونهای كه آنان ناگزیر عقب نشسته، اجازه چاپ آثار [[دین]] باوران را صادر كردند.<ref> التحرك الاسلامی، فی العراق، ص 58ـ57.</ref> | با كودتا 1958 م دفتر پادشاهی در [[عراق]] بسته شد و شیوه جدیدی از دیكتاتوری با نام جمهوری بر كشور سایه افكند. مرجع روشن بین [[شیعه]]، كه از سیاست های پشت پرده استعمارگران آگاه بود، مخابره تلگراف برای عبدالكریم قاسم، رهبر كودتا سرباز زد و بدین ترتیب خود را در برابر نظام جدید قرار داد. اندكی بعد كودتا گران لزوم كنار نهادن حجاب را اعلام داشتند و از انتشار كتاب های اسلامی در این موضوع جلوگیری كردند. رهبر بیدار شیعه در برابر این حركت استعماری واكنش شدید نشان داده، پیام كوبندهای برای مسئولان فرستاد. به گونهای كه آنان ناگزیر عقب نشسته، اجازه چاپ آثار [[دین]] باوران را صادر كردند.<ref> التحرك الاسلامی، فی العراق، ص 58ـ57.</ref> | ||
| سطر ۹۵: | سطر ۹۸: | ||
در پی این پیام مردم، گروه گروه، حزب كمونیست را ترك گفتند و سرزمین [[عراق]] از خطر سقوط در گرداب كمونیزم جهانی رهایی یافت. ولی این پایان تحركات مرجع بیدار [[نجف]] نبود. آن بزرگمرد برای فرودآوردن ضربه نهایی بر پیكر كمونیست ها ضمن پیامی به شهید صدر لزوم نگارش كتابی در مقایسه كمونیزم و [[اسلام]] را یادآور شد. پس از این پیام بود كه شهید سید محمدباقر صدر كتاب گرانسنگ «فلسفتنا» را به رشته نگارش كشید.<ref> التحرك الاسلامی فی العراق، ص 60.</ref> | در پی این پیام مردم، گروه گروه، حزب كمونیست را ترك گفتند و سرزمین [[عراق]] از خطر سقوط در گرداب كمونیزم جهانی رهایی یافت. ولی این پایان تحركات مرجع بیدار [[نجف]] نبود. آن بزرگمرد برای فرودآوردن ضربه نهایی بر پیكر كمونیست ها ضمن پیامی به شهید صدر لزوم نگارش كتابی در مقایسه كمونیزم و [[اسلام]] را یادآور شد. پس از این پیام بود كه شهید سید محمدباقر صدر كتاب گرانسنگ «فلسفتنا» را به رشته نگارش كشید.<ref> التحرك الاسلامی فی العراق، ص 60.</ref> | ||
| − | ==فلسطین== | + | ===فلسطین=== |
سال 1338 برای مسلمانان سالی ناگوار بود. شاه سرانجام پردههای تزویر را كنار زده، رژیم اشغالگر قدس را به رسمیت شناخت. مرجع بیدار شیعه ضمن نامهای به آیت الله بهبهانی در تهران، نگرانی خویش را آشكار ساخت. علاوه بر این آن بزرگوار بهرهگیری از كمك های مردمی در راه آزادی فلسطین را ستود و دوری مسلمانان از [[اسلام]] را سبب اصلی مشكل فلسطین شمرد.<ref> دماء العلماء فی طریق الجهاد، ص 51ـ50.</ref> | سال 1338 برای مسلمانان سالی ناگوار بود. شاه سرانجام پردههای تزویر را كنار زده، رژیم اشغالگر قدس را به رسمیت شناخت. مرجع بیدار شیعه ضمن نامهای به آیت الله بهبهانی در تهران، نگرانی خویش را آشكار ساخت. علاوه بر این آن بزرگوار بهرهگیری از كمك های مردمی در راه آزادی فلسطین را ستود و دوری مسلمانان از [[اسلام]] را سبب اصلی مشكل فلسطین شمرد.<ref> دماء العلماء فی طریق الجهاد، ص 51ـ50.</ref> | ||
| سطر ۱۱۸: | سطر ۱۲۱: | ||
*جمعي از پژوهشگران حوزه علميه قم، گلشن ابرار، جلد2، صفحه 723. | *جمعي از پژوهشگران حوزه علميه قم، گلشن ابرار، جلد2، صفحه 723. | ||
*آيت الله سيد محسن طباطبايي حكيم، روزنامه ايران، شماره 4938، 22/8/90، صفحه 28، در دسترس در ([http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2397392 مگ ایران]، بازیابی: 28 بهمن 1392. | *آيت الله سيد محسن طباطبايي حكيم، روزنامه ايران، شماره 4938، 22/8/90، صفحه 28، در دسترس در ([http://www.magiran.com/npview.asp?ID=2397392 مگ ایران]، بازیابی: 28 بهمن 1392. | ||
| + | *ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن". | ||
==آرشیو عکس و تصویر== | ==آرشیو عکس و تصویر== | ||
<gallery mode="packed" heights="170"> | <gallery mode="packed" heights="170"> | ||
پرونده:سیدمحسن (6).jpg|سید محسن طباطبایی حکیم در جوانی | پرونده:سیدمحسن (6).jpg|سید محسن طباطبایی حکیم در جوانی | ||
| − | پرونده:سیدمحسن (3).jpg|از راست: سید هاشم طباطبایی حکیم، [[سید عبدالحسین شرف الدین عاملی|سید عبدالحسین شرف الدین موسوی عاملی]] و سید محسن طباطبایی حکیم | + | پرونده:سیدمحسن (3).jpg|از راست: سید هاشم طباطبایی حکیم، [[سید عبدالحسین شرف الدین عاملی|سید عبدالحسین شرف الدین موسوی عاملی]] و [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]] |
| − | پرونده:سیدمحسن (5).jpg|1. [[سید محمدسعید حبوبی]]، 2. سید یوسف طباطبایی حکیم و سید محسن طباطبایی حکیم | + | پرونده:سیدمحسن (5).jpg|1. [[سید محمدسعید حبوبی]]، 2. سید یوسف طباطبایی حکیم و [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]] |
| − | پرونده:سیدمحسن (10).jpg|1. سید محسن طباطبایی | + | پرونده:سیدمحسن (10).jpg|1. [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، 2. سید حسن موسوی بجنوردی و 3. سید جواد طباطبایی تبریزی |
| − | پرونده:سیدمحسن (14).jpg|سید محسن طباطبایی حکیم و سید مهدی حسینی شیرازی | + | پرونده:سیدمحسن (14).jpg|سید محسن طباطبایی حکیم و [[سید مهدی شیرازی|سید مهدی حسینی شیرازی]] |
| − | پرونده:سیدمحسن (8).jpg|از راست: سید محسن طباطبایی | + | پرونده:سیدمحسن (8).jpg|از راست: [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، محمدحسین جواهری و سید یوسف طباطبایی حکیم |
| − | پرونده:سیدمحسن (2).jpg|از راست: عبدالوهاب آل راضی، باقر قرشی، سید یوسف طباطبایی حکیم، حسین | + | پرونده:سیدمحسن (2).jpg|از راست: عبدالوهاب آل راضی، باقر قرشی، سید یوسف طباطبایی حکیم، [[شیخ حسین حلی|حسین حلی]]، [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، ناشناس و سید ابراهیم یزدی |
| − | پرونده:سیدمحسن (9).jpg|از راست: [[سید ابوالقاسم خویی|سید ابوالقاسم موسوی خویی]]، سید محسن طباطبایی | + | پرونده:سیدمحسن (9).jpg|از راست: [[سید ابوالقاسم خویی|سید ابوالقاسم موسوی خویی]]، [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، [[سید محمود حسینی شاهرودی]] و سید علی طباطبایی تبریزی |
پرونده:سیدمحسن (4).jpg|سید محسن طباطبایی حکیم | پرونده:سیدمحسن (4).jpg|سید محسن طباطبایی حکیم | ||
| − | پرونده:سیدمحسن (1).jpg|alt=آیت الله حکیم در میان فرزندانش|از راست: سید عبدالهادی طباطبایی حکیم، سید ابراهیم طباطبایی حکیم، سید عبدالعزیز طباطبایی حکیم، سید محمدباقر طباطبایی حکیم، سید محسن طباطبایی | + | پرونده:مهدی حکیم (2).jpg|از راست: ناشناس، ناشناس، [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، [[شهيد سيد مهدى حكيم|شهید سید محمدمهدی طباطبایی حکیم]] و ناشناسان |
| + | پرونده:سیدمحسن (1).jpg|alt=آیت الله حکیم در میان فرزندانش|از راست: شهید سید عبدالهادی طباطبایی حکیم، سید ابراهیم طباطبایی حکیم، سید عبدالعزیز طباطبایی حکیم، شهید سید محمدباقر طباطبایی حکیم، [[سید محسن حکیم|سید محسن طباطبایی حکیم]]، سید کاظم طباطبایی حکیم، سید یوسف طباطبایی حکیم، شهید سید محمدحسین طباطبایی حکیم، سید محمدرضا طباطبایی حکیم، شهید سید عبدالصاحب طباطبایی حکیم و شهید سید علاءالدین طباطبایی حکیم | ||
پرونده:سیدمحسن (11).jpg|alt=نخست وزیر عراق بر بالین آیت الله حکیم|عیادت عبدالکریم قاسم از سید محسن طباطبایی حکیم | پرونده:سیدمحسن (11).jpg|alt=نخست وزیر عراق بر بالین آیت الله حکیم|عیادت عبدالکریم قاسم از سید محسن طباطبایی حکیم | ||
پرونده:سیدمحسن (7).jpg|تشییع پیکر سید محسن طباطبایی حکیم | پرونده:سیدمحسن (7).jpg|تشییع پیکر سید محسن طباطبایی حکیم | ||
| سطر ۱۵۲: | سطر ۱۵۷: | ||
}} | }} | ||
| − | [[رده:علمای قرن چهاردهم| | + | [[رده:علمای قرن چهاردهم|حکیم،سید محسن]] |
[[رده:فقیهان]] | [[رده:فقیهان]] | ||
| + | [[رده:اصولیون]] | ||
[[رده:مراجع تقلید]] | [[رده:مراجع تقلید]] | ||
| − | [[رده: | + | [[رده:مدفونین در نجف]] |
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]] | [[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۳ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۲۷
آيت الله العظمی سيد محسن حکيم (۱۳۰۶ ـ ۱۳۹۰ ق) از فقها و مراجع مجاهد شيعه در قرن چهاردهم هجري قمري است. ایشان از مراجع عظامی است که بعد از رسیدن به مرجعیت مطلق و زعامت حوزه و با توجه به شرایط خفقان حاکم بر عراق، از راه‌های مختلف سعی در حفظ و گسترش تشیع داشت. از مهمترین ره‌آوردهای تلاش آیت الله افزایش تعداد طلبه‌های دینی در سراسر عالم اسلامی است، رابطه‌ی حسنه‌ی میان شیعه و کردها، و بالاخره کسب موقعیتی قدرتمند برای شیعیان و معرّفی آنان به سراسر جهان است.
| |
| نام کامل | سيد محسن طباطبايي حکيم |
| زادروز | ۱۳۰۶ قمری |
| زادگاه | نجف |
| وفات | ۱۳۹۰ قمری |
| مدفن | نجف - مسجد هندی |
|
| |
| اساتید |
حضرات آیات: شیخ صادق بن حاج مسعود بهبهانی، شیخ صادق جواهر، میرزا محمدحسین نایینی و سید محمدسعید حبوبی |
| شاگردان |
محمدآصف محسنی قندهاری، سید محمدتقی بحرالعلوم، سید محمد موسوی بجنوردی، سید علی حسینی سیستانی، سید جلال الدین آشتیانی و ... |
| آثار |
مستمسک العروة الوثقی، حقائق الاصول، نهج الفقاهة، منهاج الناسکین و ... |
محتویات
ولادت و خاندان
آيت الله سيدمحسن حکيم در سال 1306 ه . ق در شهر نجف اشرف در خاندانی که در عراق شهرت فراوان داشتند، به دنیا آمد. پدرش، مهدی بن صالح طباطبائی نجفی، مشهور به سیدمهدی حکیم، عالم دینی بود. او در صفر 1270 ق، یعنی 6 سال پس از ولادت سید محسن در «بنت جبیل» لبنان دیده از جهان فروبست.[۱]
جد اعلاى ایشان - حدود چهار قرن پیش - طبیب حاذقى بوده به نام «میر سید على طبیب» که اثر معروفش کتابى است به نام «مجربات طبیة». وى مورد علاقه خاص شاه عباس صفوى بود. او به سبب دانش و فضلش مورد احترام همگان بود و در سفرى که به آستان مقدس علوى مشرف شده بود، به اصرار مردم نجف اشرف که از داشتن یک طبیب ماهر محروم بودند، در آن شهر مقدس رحل اقامت افکند و به «میر سید على حکیم» معروف گشت و احترام مخصوصى در میان مردم عراق پیدا نمود.[۲]
تحصیلات و استادان
سید محسن حکیم در سن ۷ سالگى خواندن قرآن را آموخت و در ۹ سالگى به تحصیل علوم اسلامى پرداخت. او دروس مقدماتى را نزد برادر بزرگش «سید محمد حکیم» فراگرفت و سطوح عالى را در محضر جمعى از فضلاى نجف اشرف آموخت.
در سال ۱۳۲۶ هجرى قمرى، در بحبوحه جوانى به حوزه درس آیت الله آخوند خراسانى راه یافت و سه سال از محضر پربرکت آن بزرگوار استفاده نمود. پس از رحلت آن مرجع عالیقدر، به درس مرحوم آیت الله آقا ضیاءالدین عراقى رفته و دو دوره اصول را در محضر او فراگرفت و همزمان، از درس مرحوم آیت الله محمدحسین نائینى و بعضى دیگر از بزرگان نجف بهره برد.
سید محسن حکیم در رسیدن به مقامات معنوى و اخلاقى، بیشتر مدیون عالم پرهیزگار و ربانى، مرحوم «سید محمدسعید حبوبى» است[۳].
شاگردان
آیت الله سید محسن حکیم از سال ۱۳۳۳ قمری، تدریس دوره سطح حوزه و از سال ۱۳۳۸ قمرى، درس خارج فقه و اصول خود را تشکیل داد و جمعى از فضلاى جوان نجف از محضرش بهره‌مند شدند. برخی از شاگردان مشهور او عبارت‌اند از:
- سید اسماعیل صدر
- سید محمدباقر صدر
- سید محمدعلی قاضی طباطبائی
- سید علی حسینی سیستانی
- سید اسداللّه مدنی
- سید محمدحسین فضل‌اللّه
- حسین وحید خراسانی
- سید موسی صدر
- محمدتقی جعفری
- سید محمد سرور واعظ بهسودی
- محمدآصف محسنی قندهاری
- سید محمدتقی بحرالعلوم
- سید محمد موسوی بجنوردی
- سید جلال الدین آشتیانی
- سید هاشم رسولی محلاتی
- ناصر مکارم شیرازی
- محمدهادی معرفت
- سید مصطفی خمینی
- محمدجواد مغنیه
آثار و تألیفات
در سال ۱۳۳۱ هجرى قمرى، هنگامى که آیت الله حکیم نخستین اثر علمى خود را به نام «میراث الزوجة» به دست استاد خود مرحوم سید محمد حبوبى داد، او گفت: «ما تاکنون قدر تو را نمى‌دانستیم؛ اکنون مى‌توانیم بگوییم که تو را مى‌شناسیم».
مرحوم حکیم از علماى پرکار بود و به همین دلیل تألیفات پرارزش و متعددى از خود به یادگار گذاشته که از میان آنها کتب زیر را مى‌توان نام برد:
- مستمسک العروة الوثقی، این کتاب شاهکار علمى آیت الله حکیم محسوب مى‌شود و شرحى بر کتاب عروة الوثقى مرحوم آیت الله سید کاظم یزدى است. این کتاب اثرى است جامع، موجز، عمیق، خالى از حشو و زواید و در عین حال ساده و روان و در نوع خود کم نظیر است.
- حقائق الأصول، شرح سودمندى بر کفایة الأصول مرحوم آخوند خراسانى است.
- دلیل المناسک، شرح استدلالى مختصرى است بر کتاب مناسک حج استاد بزرگوارش مرحوم علامه نائینى.
- نهج الفقاهة، شرحى است بر کتاب «مکاسب» شیخ انصارى.
- رسالة فی إرث الزوجة من الزوج، که از نخستین اثرهاى علمى آن فقید سعید است.
- شرح کتاب النافع.
- تعلیقه‌اى بر کتاب ریاض (از بحث اجاره تا نکاح).
- رساله مختصرى در درایه.
آیت الله حکیم قلمى روان و خالى از ابهام داشت و بسیار خوش قریحه و باذوق و داراى حسن انتخاب بود و به همین دلیل از تألیفات وى به خصوص «مستمسک العروة الوثقى» استقبال فوق العاده‌اى شد.
فعالیت های اجتماعی
جهاد
سال 1332 برای بیشتر مردم جهان بسیار تلخ و دشوار بود. آتش نخستین نبرد جهانی هر روز شعله ورتر می شد. هر چند شیعیان همواره از بیمهری دولت عثمانی رنج میبردند، ولی این مسأله هرگز آنان را از انجام وظیفه بازنداشت. فقیهان بزرگ نجف جهاد با كافران بریتانیایی را واجب خواندند[۴] و خود پیش‌تر از دیگران رهسپار جبهه های نبرد شدند.
یكی از پژوهشگران در این باره مینویسد: نیروهای مجاهدان در جبهه شعیبیه 18000 تن و در منطقه قرنه 40000 نفر بود. رهبران مردمی مجاهدان را در سه جبهه مستقر كرده بودند: جبهه مركزی قونه به فرماندهی شیخ الشریعه اصفهانی، مهدی حیدری، مصطفی كاشانی. جبهه راست شعیبیه به رهبری مجتهدانی مانند سید محمدسعید حبوبی، سید محسن حكیم و باقر حیدر؛ جبهه پشت، هویزه به رهبری حضرات آیات مهدی خالصی، محمد خالصی، جعفر شیخ راضی، عبدالكریم جزایری و عیسی كمال الدین.[۵]
سید محمدسعید، كه به سبب كهولت سن توان اداره چنین سپاهی در خویش نمیدید، مهر ویژه خویش به سید محسن حكیم سپرده، او را بدین امر خطیر گماشت و به رزمندگان گفت: آقای حكیم، حفظه الله، امین و مورد اعتماد من است. هر حكمی كند باید انجام گیرد.[۶]
این كردار سید محمدسعید مال های بسیاری، تحت عنوان هدایای مردمی و كمك های دولت عثمانی، سمت سید محسن گسیل داشت ولی فرزند پارسای خاندان حكیم هرگز از آن مال ها به سود خویش بهره نگرفت و حتی اسبی برای استفاده خود در جبهه تهیه نكرد.[۷]
به گونه ای كه چون عثمانیان و عشایر از جبهه شعیبیه عقب نشسته، حبوبی و حكیم را همراه تعدادی اندك در برابر متجاوزان تنها نهادند، حبوبی از حكیم خواست تا خود را به ستاد فرماندهی رسانده، كسب تكلیف كند. ولی دریغ كه سید محسن اسب نداشت و از هر كه تقاضای چارپا كرد با پاسخ منفی روبرو شد؛[۸] زیرا موفقیت دشوار بود و اسب برترین وسیله گریز، سید محمدسعید ناگزیر اسب خویش را در اختیار حكیم قرار داد و گفت: اگر حكیم سالم بماند و من هلاك شوم مانعی ندارد. وجود او سودمندتر است. روزی خواهد آمد كه او به ریاست میرسد.[۹]
به هر حال هجوم سنگین نیروهای بریتانیا سرانجام مجاهدان را عقب راند. در ناصریه سید محمدسعید بیمار شده، چشم از جهان فروبست. اندكی بعد ناصریه سقوط كرد[۱۰] و حكیم با درس های نوینی كه آموخته بود، به نجف بازگشت.
جماعه العلماء
با كودتا 1958 م دفتر پادشاهی در عراق بسته شد و شیوه جدیدی از دیكتاتوری با نام جمهوری بر كشور سایه افكند. مرجع روشن بین شیعه، كه از سیاست های پشت پرده استعمارگران آگاه بود، مخابره تلگراف برای عبدالكریم قاسم، رهبر كودتا سرباز زد و بدین ترتیب خود را در برابر نظام جدید قرار داد. اندكی بعد كودتا گران لزوم كنار نهادن حجاب را اعلام داشتند و از انتشار كتاب های اسلامی در این موضوع جلوگیری كردند. رهبر بیدار شیعه در برابر این حركت استعماری واكنش شدید نشان داده، پیام كوبندهای برای مسئولان فرستاد. به گونهای كه آنان ناگزیر عقب نشسته، اجازه چاپ آثار دین باوران را صادر كردند.[۱۱]
سرور فقیهان نجف، كه اعتقادات مردم را در معرض خطر میدید نمایندگان بسیار به شهرهای مختلف گسیل داشت و سایه مرجعیت خویش را تا دورترین نقاط عراق گسترش داد. فعال ساختن مسجدها، برگزاری گردهمایی بزرگ مذهبی و ایجاد شبكهای از كتابخانههای زنجیرهای در سراسر كشور بخشی از برنامههای آن فقیه پاك رأی در پاسداری از مرزهای اعتقادی مردم بشمار میآید.[۱۲]
علاوه بر این مرجع حكیم امت برای رویارویی با حزب ها و گروه های سیاسی ساخته استعمارگران تدبیری تازه اندیشید. آن بزرگمرد حزب دعوت اسلامی را، كه توسط حضرات آیات سید محمدباقر صدر، سید مرتضی عسكری، سید مهدی حكیم، سید محمدباقر حكیم، سید محمدحسین فضل الله، شیخ محمدمهدی شمس الدین و گروهی دیگر از بزرگان حوزه نجف بنیاد نهاده شده بود،[۱۳] تقویت كرد[۱۴] و با تشكیل «جماعه العلماء»، كه بسیاری از چهرههای سرشناس حوزه نجف در آن شركت داشتند،[۱۵] حوزه كهنسال حریم امیرمؤمنان علیه السلام را از چشمی بیدار و دستی توانا در عرصه سیاست، فرهنگ و اجتماع عراق برخوردار ساخت.
مرجع بزرگ شیعه در پی این تحركات، فتوای مشهور كفر حزب كمونیست را صادر كرد. ترجمه این فتوا، كه در پاسخ به نامه یكی از پیروانش نوشته شده، چنین است: بسم الله الرحمن الرحیم. پیوستن به حزب كمونیست جایز نیست. این كار كفر و بیدینی بوده، موجب گسترش كفر و بیدینی است. خداوند شما و همه مسلمانان را از آن حفظ كند و برایمان و تسلیمتان بیفزاید. والسلام علیكم و رحمه الله و بركاته. محسن حكیم 17 شعبان 1379.[۱۶]
او پس از رحلت آيت الله بروجردي در فروردين ماه 1340، به مرجعيت عامه شيعيان جهان رسيد و گروه کثيري از شيعيان کويت، عراق، ايران، بحرين، افغانستان، هند و پاکستان از وي تقليد مي کردند.
در همه حوادث و منازعات سياسي که از 1341 به بعد ميان روحانيت و رژيم محمد رضا شاه در ايران روي داد، وي با صدور نامه، اعلاميه و تلگراف از مواضع علماي ايران به رهبري امام خميني حمايت کرد. آيت الله حکيم لايحه انجمن هاي ايالتي و ولايتي را از جمله «قوانين کافره و خلاف قوانين مقدسه اسلام» دانست و حمله به مدرسه فيضيه در فروردين 1342 را به شدت محکوم کرد و خواستار مهاجرت دسته جمعي علماي بزرگ ايران به عتبات گرديد که مورد موافقت آنان قرار نگرفت.
در پی این پیام مردم، گروه گروه، حزب كمونیست را ترك گفتند و سرزمین عراق از خطر سقوط در گرداب كمونیزم جهانی رهایی یافت. ولی این پایان تحركات مرجع بیدار نجف نبود. آن بزرگمرد برای فرودآوردن ضربه نهایی بر پیكر كمونیست ها ضمن پیامی به شهید صدر لزوم نگارش كتابی در مقایسه كمونیزم و اسلام را یادآور شد. پس از این پیام بود كه شهید سید محمدباقر صدر كتاب گرانسنگ «فلسفتنا» را به رشته نگارش كشید.[۱۷]
فلسطین
سال 1338 برای مسلمانان سالی ناگوار بود. شاه سرانجام پردههای تزویر را كنار زده، رژیم اشغالگر قدس را به رسمیت شناخت. مرجع بیدار شیعه ضمن نامهای به آیت الله بهبهانی در تهران، نگرانی خویش را آشكار ساخت. علاوه بر این آن بزرگوار بهرهگیری از كمك های مردمی در راه آزادی فلسطین را ستود و دوری مسلمانان از اسلام را سبب اصلی مشكل فلسطین شمرد.[۱۸]
وفات
سرانجام بعثیان آخرین بخش از داستان ساختگی جاسوسی را به نمایش گزاردند، «مدحت الحاج سری» یكی از دستگیر شدگان بر صفحه تلویزیون آشكار شده، به جاسوسی خود و سید مهدی حكیم اعتراف كرد. روز بعد نیروهای دولتی به بهانه ایجاد فشار بر سید مهدی محل زندگی مرجع شیعه را محاصره كردند و پس از چندی آن رهبر كهنسال را در حالی كه تحت مراقبت بود با اتومبیل دولتی به كوفه فرستاده، خانهاش را زیر نظر گرفتند و تلفن و آب و برقش را قطع كردند. البته این پایان بی حرمتیها نبود. در نجف چماقداران بعثی به خیابان ها ریختند، به خانه مرجع مسلمانان یورش بردند و در و دیوارش را با گِل و كثافات آلوده ساختند.[۱۹]
پس از این واقعه دستگیری ها فزونی یافت و اندكی بعد فقیه حكیم عراق به دلیل بیماری رهسپار لندن شد. سید مهدی كه پیش‌تر از كشور خارج شده بود، نیمه شب خود را به بیمارستان رساند و پس از سلام درباره نتیجه حركت مرجعیت در عراق با پدر گفتگو كرد.
مرجع روشن بین شیعه گفت: درست است كه من بر آن ها پیروز نشدم... ولی میدانم مردم عراق مرا دوست دارند. مظلومیتی كه مردم عراق آن را درك كردهاند. دست كم برای ده سال در خاطرشان خواهد ماند و از پذیرفتن حزب بعث پیشگیری خواهد كرد. هر چند نمیتوانم ده سال دیگر زندگی كنم ولی خاطرهام باقی میماند و مانع پیشرفت حزب خواهد شد.[۲۰]
پس از مدتی حكیم به بغداد بازگشت و سرانجام در 27 ربیع الاول 1390 ق. برابر با 1348 ش. برای همیشه دیده از جهان فروبست.[۲۱] مردم عراق در تشییعی، كه در تاریخ آن كشور بینظیر بود، پیكرش را به نجف انتقال دادند و در كنار كتابخانهای كه خود بنیاد نهاده بود، به خاك سپردند.[۲۲]
آن بزرگوار كتاب ها، مسجدها، كتابخانهها و مدرسههای بسیاری از خویش به یادگار نهاد. یادگارهایی كه در كنار انبوه شاگردان دانشور[۲۳] و فرزندان شجاع و پاك دلش گنجینه آثار آن مرجع وارسته را پدید آوردند. گنجینهای پر از نام شهیدان جاوید سید محمدباقر صدر، سید محمدمهدی حكیم، سید عبدالهادی حكیم، سید عبدالصاحب حكیم، سید علاءالدین حكیم و سید محمدحسین حكیم در شمار تابناكترین گوهرهای آن جای دارند.
پانویس
- ↑ ترجمه «الامام الحكیم»، مصباح نجفی، ص 43ـ41.
- ↑ ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن"
- ↑ ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن"
- ↑ الشیعه والحكومه القومیه فی العراق، حسن العلوی، ص 67ـ73.
- ↑ الشیعه والحكومه القومیه فی العراق، حسن العلوی، ص 63ـ67.
- ↑ ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.
- ↑ ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.
- ↑ ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.
- ↑ ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.
- ↑ ترجمه «الامام الحكیم»، ص 9ـ91.
- ↑ التحرك الاسلامی، فی العراق، ص 58ـ57.
- ↑ العراق بین الماضی والحاضر والمستقبل، ص 542ـ540.
- ↑ سنوات الجمر، ص 33ـ32.
- ↑ التحرك الاسلامی فی العراق، ص 41ـ35.
- ↑ همان كتاب، ص 22ـ19.
- ↑ الشیعه والدوله القومیه فی العراق، ص 214.
- ↑ التحرك الاسلامی فی العراق، ص 60.
- ↑ دماء العلماء فی طریق الجهاد، ص 51ـ50.
- ↑ سنوات الجمر، ص 100ـ98.
- ↑ التحرك الاسلامی فی العراق، ص 98ـ95.
- ↑ رحله الامام الحكیم، ص 14ـ13.
- ↑ ترجمه الامام الحكیم، ص 81ـ73.
- ↑ نور علم، شماره 1، دوره دوم، ص 69ـ68.
منابع
- جمعي از پژوهشگران حوزه علميه قم، گلشن ابرار، جلد2، صفحه 723.
- آيت الله سيد محسن طباطبايي حكيم، روزنامه ايران، شماره 4938، 22/8/90، صفحه 28، در دسترس در (مگ ایران، بازیابی: 28 بهمن 1392.
- ویکی نور، مدخل "حکیم، سید محسن".
آرشیو عکس و تصویر
سید محسن طباطبایی حکیم در جوانی
از راست: سید هاشم طباطبایی حکیم، سید عبدالحسین شرف الدین موسوی عاملی و سید محسن طباطبایی حکیم
1. سید محمدسعید حبوبی، 2. سید یوسف طباطبایی حکیم و سید محسن طباطبایی حکیم
1. سید محسن طباطبایی حکیم، 2. سید حسن موسوی بجنوردی و 3. سید جواد طباطبایی تبریزی
سید محسن طباطبایی حکیم و سید مهدی حسینی شیرازی
از راست: سید محسن طباطبایی حکیم، محمدحسین جواهری و سید یوسف طباطبایی حکیم
از راست: عبدالوهاب آل راضی، باقر قرشی، سید یوسف طباطبایی حکیم، حسین حلی، سید محسن طباطبایی حکیم، ناشناس و سید ابراهیم یزدی
از راست: سید ابوالقاسم موسوی خویی، سید محسن طباطبایی حکیم، سید محمود حسینی شاهرودی و سید علی طباطبایی تبریزی
سید محسن طباطبایی حکیم
از راست: ناشناس، ناشناس، سید محسن طباطبایی حکیم، شهید سید محمدمهدی طباطبایی حکیم و ناشناسان
از راست: شهید سید عبدالهادی طباطبایی حکیم، سید ابراهیم طباطبایی حکیم، سید عبدالعزیز طباطبایی حکیم، شهید سید محمدباقر طباطبایی حکیم، سید محسن طباطبایی حکیم، سید کاظم طباطبایی حکیم، سید یوسف طباطبایی حکیم، شهید سید محمدحسین طباطبایی حکیم، سید محمدرضا طباطبایی حکیم، شهید سید عبدالصاحب طباطبایی حکیم و شهید سید علاءالدین طباطبایی حکیم
عیادت عبدالکریم قاسم از سید محسن طباطبایی حکیم
تشییع پیکر سید محسن طباطبایی حکیم
درب ورودی مرقد و کتابخانه سید محسن طباطبایی حکیم
آرامگاه خانوادگی علمای آل حکیم در مسجد هندی نجف
مزار سید محسن طباطبایی حکیم در مسجد هندی نجف
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
