تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
|||
| سطر ۲۷: | سطر ۲۷: | ||
{{مدخل دائرة المعارف|[[دانشنامه جهان اسلام]]}} | {{مدخل دائرة المعارف|[[دانشنامه جهان اسلام]]}} | ||
| − | + | '''«تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق»''' (یا طهارة الاعراق)، کتابی به عربی درباره علم [[اخلاق]] نوشته [[ابن مسکویه]] (م، 421 ق)، از حکمای قرن پنجم هجری است. ابوعلی مسکویه، غرض از نوشتن این رساله را ارائه اصول و مبادی علم اخلاق به قصد دستیابی به خوبی ذکر می‌کند که به واسطه آن، از آدمی کردارهای نیکو و زیبا سر می‌زند. | |
| − | + | == مؤلف == | |
| + | احمد بن محمد بن يعقوب مسكويه يا مشكويه، مكنى به ابوعلى و معروف به [[ابن مسکویه|ابن مسكويه]] (متوفى 421) از حكما و اطباى معروف مسلمان و معاصر [[ابن سینا|ابوعلى سينا]] است. او در بدايت امر از پيوستگان وزير معزالدوله ديلمى بوده و پس از او نزد ابن عميد و پسرش ابوالفتح ذوالكفايتين وزير ركن الدوله بويهى تقرب خاصى داشت. | ||
| − | + | ابوعلی مسکویه در [[ریاضی|رياضيات]] و طبيعيات و الهيات و ديگر فنون كتبى تألیف کرده است از جمله: الفوز الاكبر؛ الفوزالاصغر؛ جاويدان خرد؛ '''تهذیب الاخلاق''' یا الطهارة فى علم الاخلاق. | |
| − | + | مذهب او از حيث [[تشيع]] و [[اهل تسنن|تسنن]] نامعلوم است و مرحوم [[ميرداماد]] به تشيع او معتقد بوده و قبرش را در اصفهان [[زيارت]] مى كرده است. | |
| − | + | == محتوای کتاب == | |
| + | در سنت [[فلسفه]] اسلامی پرداختن به [[اخلاق]] فلسفی چندان متداول نبوده و «تهذیب الاخلاق» یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی با بهره گیری از مبانی اخلاق نزد افلاطون و ارسطو تبیین شود. | ||
| − | + | ابن مسکویه غرض از تألیف کتاب را دست یافتن به اخلاق و کردار نیکو بیان می کند و می افزاید که برای این منظور باید به معرفت نفس پرداخت؛ یعنی، کمال و غایت و قوا و ملکات نفس را شناخت. | |
| − | مقاله | + | تهذیب الاخلاق در هفت مقاله تنظیم شده است.<ref>مسکویه، مقدمة تمیم، ص24</ref> بعضی آن را شامل شش مقاله و بعضی آن را مشتمل بر هشت مقاله دانسته اند و این ناشی از آن است که در برخی چاپها ترتیب مقالات تغییر کرده و بعضی بخشها با هم تلفیق شده است.<ref>رجوع کنید به همو، 1375 ش، مقدمة امامی، ص14</ref> |
| − | + | مقالات این کتاب به شرح زیر است: | |
| − | مقاله ششم، مشتمل است بر بحث از امراض نفسانی و توصیه به محاسبه نفس برای مدافعه درونی در برابر رذایل | + | * مقاله اول این کتاب مشتمل است بر تعریف [[نفس]] انسانی، اثبات [[تجرد نفس]]، فضائل نفسانی، قوای نفس و فضائل متناسب با هر یک بحث از چهار فضیلت یعنی [[حکمت]] و [[عفت]] و [[شجاعت]] و [[عدالت]]؛ که در اینجا تأثیر نظرگاه یونانی به ویژه افلاطون و سپس شرح نظریه ارسطویی اعتدال مشهود است. |
| + | * مقاله دوم مشتمل است بر بحثی در خلقیات و طبایع، معرفی صناعت اخلاق که برای نیکوکردن رفتار آدمی و بهترین صناعت است، نسبت میان نظر و عمل، مراتب نفس و شیوه تربیت کودکان. | ||
| + | * مقاله سوم درباره تفاوت میان خیر و سعادت و بحث در آرای گوناگون در این باره است. | ||
| + | * مقاله چهارم درباره اعمال [[انسان]]، شرح عوامل زیانکاری در رفتار و حق خالق بر انسان است و اشاره دارد به این که ارسطو در این باب تصریح بر عبادت نکرده است. مسئله اختیاری بودن عدالت یا ستمکاری نیز در آن مطرح شده است. | ||
| + | * مقاله پنجم در باب انواع محبت، رأی فلاسفه در باب دوستی و شرایط آن و بحث درباره رأی ارسطو در مورد سعادت تام است. | ||
| + | * مقاله ششم، مشتمل است بر بحث از امراض نفسانی و توصیه به محاسبه نفس برای مدافعه درونی در برابر رذایل. | ||
| + | * مقاله هفتم درباره طب نفسانی و درمان بیماری های اخلاقی، مسئله [[مرگ]]، درمان اندوه و تأثیر [[ایمان]] در این امر است. | ||
| − | تهذیب الاخلاق | + | با بررسی تهذیب الاخلاق درمی‌یابیم که مفهوم بنیادی آن «سعادت» است. در نظر ابوعلی مسکویه، سعادت غایت زندگانی اخلاقی آدمی است. |
| − | + | == منابع کتاب == | |
| + | منابع مختلف ادبی و حکمی که ابوعلی مسکویه از آنها بهره گرفته است، طیفی از آثار یونانی تا نوشته‌های [[ایران|ایرانی]] و [[اسلام|اسلامی]] را دربر می‌گیرد: | ||
| − | + | مهم‌ترین منابع یونانی او در نگارش تهذیب‌الاخلاق عبارت‌اند از: اندرزهای منقول یونانی که سخنان بقراط، فیثاغورس، سقراط و دیگران را شامل می‌شود. و آثار افلاطون و به‌ویژه کتابهای جمهوریت و نوامیس. و آثار ارسطو و به‌ویژه کتاب «اخلاق نیکماخس». | |
| − | + | از میان منابع ایرانی نیز به استناد ابوعلی مسکویه به ادب کهن ایرانی و به‌ویژه سخنان اردشیر و کتاب کلیله و دمنه می‌توان اشاره کرد. | |
| − | + | و منابع اسلامی و عربی ابوعلی مسکویه در تهذیب الاخلاق شامل [[قرآن کریم]]، [[احادیث]] [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، آثار لغت‌نویسان عرب، آثار ادبی مانند دیوان متنبی، رسائل رازی و [[ابو نصر فارابی|فارابی]] و... . | |
| − | |||
| − | |||
| − | == پانویس == | + | == چاپ و ترجمه کتاب == |
| + | «تهذیب الاخلاق» مکرراً در هند و [[ترکیه]] و [[مصر]] و [[ایران]] و [[لبنان]] چاپ شده است. وجود نسخه‌های فراوان تهذیب الاخلاق از شهرت این کتاب در روزگار پس از ابوعلی مسکویه خبر می‌دهد و بی‌سبب نیست که [[خواجه نصیرالدین طوسی]] (متوفی 672) کتاب «[[اخلاق ناصری (کتاب)|اخلاق ناصری]]» خود را بر بنیاد آن تألیف می‌کند. | ||
| + | |||
| + | میرزا ابوطالب زنجانی (متوفی 1329) تهذیب الاخلاق را با نام «کیمیای سعادت» به فارسی ترجمه کرده و آن را بهترین نوشته در فلسفه عملی دانسته است.<ref>مسکویه، 1375ش، پیشگفتار زنجانی، ص26</ref> این ترجمه یکدست نیست؛ گاه دقیق و مطابق متن است و گاه گزارشی است آزاد از متن.<ref>همان، مقدمه امامی، ص17ـ18</ref> | ||
| + | |||
| + | [[بانو مجتهده امین|نصرت بیگم امین]]، بانوی مجتهد معاصر (متوفی 1362 ش)، نیز ترجمه ای با نام «اخلاق و راه سعادت» از این کتاب دارد که ترجمه دقیق نیست، بلکه به تصریح مترجم در مقدمه، اقتباس و ترجمه است و افزوده هایی بر متن دارد که در حاشیه آورده است. | ||
| + | |||
| + | همچنین این کتاب را زُرَیق به انگلیسی و محمد ارکون به فرانسه ترجمه کرده اند.<ref>مسکویه، 1376ش ،ج5، پیشگفتار منزوی، ص17</ref> ترجمه فرانسه را باید شرحی مفصل و انتقادی بر تهذیب الاخلاق دانست.<ref>نصیرالدین طوسی، مقدمه حیدری، ص4</ref> | ||
| + | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * دانشنامه جهان اسلام، جلد 8، مدخل | + | |
| + | *دانشنامه جهان اسلام، جلد 8، مدخل "تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق" از نصراللّه حکمت. | ||
[[رده:کتابهای اخلاق اسلامی]] | [[رده:کتابهای اخلاق اسلامی]] | ||
| + | <references /> | ||
نسخهٔ ۹ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۰۹:۵۹
 | |
| نویسنده | ابن مسكويه |
| موضوع | فلسفه اخلاق |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
|
| |
«تهذیب الأخلاق و تطهیر الأعراق» (یا طهارة الاعراق)، کتابی به عربی درباره علم اخلاق نوشته ابن مسکویه (م، 421 ق)، از حکمای قرن پنجم هجری است. ابوعلی مسکویه، غرض از نوشتن این رساله را ارائه اصول و مبادی علم اخلاق به قصد دستیابی به خوبی ذکر می‌کند که به واسطه آن، از آدمی کردارهای نیکو و زیبا سر می‌زند.
مؤلف
احمد بن محمد بن يعقوب مسكويه يا مشكويه، مكنى به ابوعلى و معروف به ابن مسكويه (متوفى 421) از حكما و اطباى معروف مسلمان و معاصر ابوعلى سينا است. او در بدايت امر از پيوستگان وزير معزالدوله ديلمى بوده و پس از او نزد ابن عميد و پسرش ابوالفتح ذوالكفايتين وزير ركن الدوله بويهى تقرب خاصى داشت.
ابوعلی مسکویه در رياضيات و طبيعيات و الهيات و ديگر فنون كتبى تألیف کرده است از جمله: الفوز الاكبر؛ الفوزالاصغر؛ جاويدان خرد؛ تهذیب الاخلاق یا الطهارة فى علم الاخلاق.
مذهب او از حيث تشيع و تسنن نامعلوم است و مرحوم ميرداماد به تشيع او معتقد بوده و قبرش را در اصفهان زيارت مى كرده است.
محتوای کتاب
در سنت فلسفه اسلامی پرداختن به اخلاق فلسفی چندان متداول نبوده و «تهذیب الاخلاق» یکی از معدود آثاری است که در آن تلاش شده تا اخلاق فلسفی با بهره گیری از مبانی اخلاق نزد افلاطون و ارسطو تبیین شود.
ابن مسکویه غرض از تألیف کتاب را دست یافتن به اخلاق و کردار نیکو بیان می کند و می افزاید که برای این منظور باید به معرفت نفس پرداخت؛ یعنی، کمال و غایت و قوا و ملکات نفس را شناخت.
تهذیب الاخلاق در هفت مقاله تنظیم شده است.[۱] بعضی آن را شامل شش مقاله و بعضی آن را مشتمل بر هشت مقاله دانسته اند و این ناشی از آن است که در برخی چاپها ترتیب مقالات تغییر کرده و بعضی بخشها با هم تلفیق شده است.[۲]
مقالات این کتاب به شرح زیر است:
- مقاله اول این کتاب مشتمل است بر تعریف نفس انسانی، اثبات تجرد نفس، فضائل نفسانی، قوای نفس و فضائل متناسب با هر یک بحث از چهار فضیلت یعنی حکمت و عفت و شجاعت و عدالت؛ که در اینجا تأثیر نظرگاه یونانی به ویژه افلاطون و سپس شرح نظریه ارسطویی اعتدال مشهود است.
- مقاله دوم مشتمل است بر بحثی در خلقیات و طبایع، معرفی صناعت اخلاق که برای نیکوکردن رفتار آدمی و بهترین صناعت است، نسبت میان نظر و عمل، مراتب نفس و شیوه تربیت کودکان.
- مقاله سوم درباره تفاوت میان خیر و سعادت و بحث در آرای گوناگون در این باره است.
- مقاله چهارم درباره اعمال انسان، شرح عوامل زیانکاری در رفتار و حق خالق بر انسان است و اشاره دارد به این که ارسطو در این باب تصریح بر عبادت نکرده است. مسئله اختیاری بودن عدالت یا ستمکاری نیز در آن مطرح شده است.
- مقاله پنجم در باب انواع محبت، رأی فلاسفه در باب دوستی و شرایط آن و بحث درباره رأی ارسطو در مورد سعادت تام است.
- مقاله ششم، مشتمل است بر بحث از امراض نفسانی و توصیه به محاسبه نفس برای مدافعه درونی در برابر رذایل.
- مقاله هفتم درباره طب نفسانی و درمان بیماری های اخلاقی، مسئله مرگ، درمان اندوه و تأثیر ایمان در این امر است.
با بررسی تهذیب الاخلاق درمی‌یابیم که مفهوم بنیادی آن «سعادت» است. در نظر ابوعلی مسکویه، سعادت غایت زندگانی اخلاقی آدمی است.
منابع کتاب
منابع مختلف ادبی و حکمی که ابوعلی مسکویه از آنها بهره گرفته است، طیفی از آثار یونانی تا نوشته‌های ایرانی و اسلامی را دربر می‌گیرد:
مهم‌ترین منابع یونانی او در نگارش تهذیب‌الاخلاق عبارت‌اند از: اندرزهای منقول یونانی که سخنان بقراط، فیثاغورس، سقراط و دیگران را شامل می‌شود. و آثار افلاطون و به‌ویژه کتابهای جمهوریت و نوامیس. و آثار ارسطو و به‌ویژه کتاب «اخلاق نیکماخس».
از میان منابع ایرانی نیز به استناد ابوعلی مسکویه به ادب کهن ایرانی و به‌ویژه سخنان اردشیر و کتاب کلیله و دمنه می‌توان اشاره کرد.
و منابع اسلامی و عربی ابوعلی مسکویه در تهذیب الاخلاق شامل قرآن کریم، احادیث رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، آثار لغت‌نویسان عرب، آثار ادبی مانند دیوان متنبی، رسائل رازی و فارابی و... .
چاپ و ترجمه کتاب
«تهذیب الاخلاق» مکرراً در هند و ترکیه و مصر و ایران و لبنان چاپ شده است. وجود نسخه‌های فراوان تهذیب الاخلاق از شهرت این کتاب در روزگار پس از ابوعلی مسکویه خبر می‌دهد و بی‌سبب نیست که خواجه نصیرالدین طوسی (متوفی 672) کتاب «اخلاق ناصری» خود را بر بنیاد آن تألیف می‌کند.
میرزا ابوطالب زنجانی (متوفی 1329) تهذیب الاخلاق را با نام «کیمیای سعادت» به فارسی ترجمه کرده و آن را بهترین نوشته در فلسفه عملی دانسته است.[۳] این ترجمه یکدست نیست؛ گاه دقیق و مطابق متن است و گاه گزارشی است آزاد از متن.[۴]
نصرت بیگم امین، بانوی مجتهد معاصر (متوفی 1362 ش)، نیز ترجمه ای با نام «اخلاق و راه سعادت» از این کتاب دارد که ترجمه دقیق نیست، بلکه به تصریح مترجم در مقدمه، اقتباس و ترجمه است و افزوده هایی بر متن دارد که در حاشیه آورده است.
همچنین این کتاب را زُرَیق به انگلیسی و محمد ارکون به فرانسه ترجمه کرده اند.[۵] ترجمه فرانسه را باید شرحی مفصل و انتقادی بر تهذیب الاخلاق دانست.[۶]
پانویس
منابع
- دانشنامه جهان اسلام، جلد 8، مدخل "تهذیب الاخلاق و تطهیر الاعراق" از نصراللّه حکمت.
