خورشید مغرب (کتاب)

کتاب «خورشید مغرب» اثر مرحوم محمدرضا حکیمى (۱۳۱۴-۱۴۰۰ ش)، کتابى است جامع درباره مباحث مختلف مهدویت به زبان فارسى. مؤلف می کوشد ضمن طرح ابعاد گوناگونی از زندگی امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) مانند تولد، غیبت و طول عمر ایشان، گفته های ادیان پیشین و نیز دیدگاه های مسلمانان را درباره منجی عالم بشریت بررسی کند. این کتاب در سال ۱۳۶۴ش نوشته شده و با عنوان «شمس المغرب» نیز به عربی ترجمه شده است.

مؤلف

محمدرضا حکیمی (۱۳۱۴ - ۱۴۰۰ ش) فقیه، فیلسوف و اندیشمند شیعه است. او از شاگردان ممتاز آیت الله مجتبی قزوینی و آیت الله میلانی بود و از شیخ آقا بزرگ تهرانى موفق به اجازه شفاهى نقل روایات و احادیث اهل بیت علیهم السلام گردید.

از مرحوم حکیمی بیش از ۵۰ کتاب منتشر شده است. حماسه غدیر، کلام جاودانه، ادبیات و تعهد در اسلام، امام در عینیت جامعه و کتاب الحیاة به عنوان دائرةالمعارف اسلامی، از جمله آثار این متفکر اسلامی می باشد.

انگیزه نگارش

کتاب «خورشید مغرب» در تبیین غیبت حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه) و ابعاد گوناگون این حرکت و با هدف روشن ساختن ابعاد گوناگون غیبت امام زمان(عج) و وظایف منتظران واقعی در این زمان، به رشته تحریر درآمده است.

این نوشتار قصد دارد مفهوم متعالی و مسئولیت ساز «انتظار» را در زمان غیبت توضیح دهد، که پس از مطالعه این کتاب می توان علاوه بر کسب اطلاعاتی در زمینه، زندگی امام زمان(عج) قبل و در زمان غیبت، به مسئولیت های اجتماعی و بایدهای دینی یک منتظر حقیقی حضرت قائم(عج) پی برد. انگیزه مؤلف، ابلاغ حقایق مذهبى، گسترش تربیت صحیح و برپایى قسط و عدالت در همه شئون جامعه، به‌ویژه در امور اقتصادى و معیشتى براى همگان بیان شده است.

محتوای کتاب

نویسنده قبلا کتاب کم حجمی در پنجاه و یک صفحه و به همین نام نوشته بود. این کتاب گسترش یافته همان کتاب است. مرحوم محمدرضا حکیمی با ادبیات زیبایی که حد مشترک تمام آثار ایشان است، درباره میلاد، شمایل، غیبت، بشارتهای حضرت مهدى (علیه السلام) در کتب پیشینیان، اهل سنت، شیعه، قرآن کریم و اثبات وجودش از نظر علوم عقلی، علوم تجربی، فلسفه تربیتی، بررسی واژه انتظار سخن گفته است. مؤلف سعى نموده است تا مسأله مهدویت را از زوایاى علمى، عقلى، تاریخى، روایى، قرآنى و ملل و نحل مورد بحث و بررسى قرار دهد.

کتاب با مقدمه مؤلف در بیان انگیزه تألیف آغاز شده و مطالب در چهارده فصل، به‌گونه‌اى بیان شده است تا با استناد به آیات، روایات و منابع تاریخى و تحلیل آنها، سیمایى کلى از مهدى موعود (عجل الله تعالی فرجه) ارائه شود.

فصل اول کتاب به این نکته اشاره دارد که اصل ولادت امام مهدى(عج) جزء مسلمات تاریخ بوده و علاوه بر مورخان و محدثان شیعه، بسیارى از علما و مورخان عامه نیز آن را یک واقعیت دانسته و در منابع، نام بیش از ۶۵ تن از این عالمان و نام کتاب‌هایشان ذکر شده است. گفتار پنج تن از ایشان در مورد ولادت حضرت مهدى(ع) آمده است که عبارتند از: على‌ بن حسین مسعودى صاحب ««مروج الذهب»»، شمس‌الدین خلکان، شیخ عبدلله شبراوى، شیخ عبدالوهاب شعرانى و شیخ سلیمان قندوزى صاحب «ینابیع الموده».

در فصل دوم شمایل و سیرت دینى، سیاسى، تربیتى، اجتماعى و اصلاحى حضرت مهدى(ع) با ابتناى بر روایات، مورد بحث و بررسى قرار گرفته و دادگرى فراگیر امام به تصویر کشیده شده و از اینکه چرا امام(ع) با شمشیر به جهاد برمى‌خیزد و چگونه به آسمانها صعود و سفر مى‌کند، سخن رانده است.

در فصل سوم به دنبال بررسى مسئله غیبت امام دوازدهم(ع)، مؤلف یکى از علت‌هاى ظاهرى و ملموس آن را چگونگى عملکرد دشمنان به‌ویژه هجوم مأموران خلافت عباسى به خانه امام حسن عسکری(ع) و جستجوى فرزند ایشان دانسته و غیبت صغرى، غیبت کبرى، نایبان خاص و نواب عام را توضیح داده است.

در فصل چهارم، در کتاب‌هاى پیشینیان به برخى از مدارک بشارت‌ها و پیشگویى‌هایى که درباره امام مهدى(عج) و ظهور وى، در کتاب‌هاى مقدس و دیگر آثار پیشینیان آمده، در چند قسمت اشاره شده است:

۱- در دین زردشت، موعودهایى معرفى شده‌اند که آنان را سوشیانت مى‌نامیدند. این موعودها سه تن بوده‌اند که آخرین و مهمترین آنها «سوشیانت پیروزگر» خوانده شده است.

۲- در آیین هندوان و کتاب‌هاى آنان از جمله «مهاباراتا» و «پورانه‌ها» سخن از نجات‌دهنده و موعود آمده است.

۳- در آیین بودا انتظار مطرح بوده و شخص مورد انتظار بوداى پنجم است.

۴- مؤلف معتقد است چون یهودیان به حضرت مسیح(ع) ایمان نیاوردند، موعود آنان هنوز ظهور نکرده و با تأمل در مجموع آثار مقدس یهودى، چهره سه موعود را براى ایشان ترسیم مى‌کند: حضرت مسیح(ع)، حضرت محمد(ص) و حضرت مهدى(ع) و با بیان اینکه چون این قوم به دو موعود قبلى نگرویدند، باید در مورد مسئله موعود و انتظار، بسیار حساس و نگران بوده و از اینهمه اشارات و بشارات که در کتاب‌ها و آیات خودشان آمده بسادگى و غفلت نگذرند.

۵- در مسیحیت و کتاب‌هاى مقدس این آیین، بشارت‌هاى بیشتر و روشن‌ترى درباره موعود آخرالزمان رسیده است و مؤلف علت آن را قرب زمان مى‌داند؛ زیرا با ظهور حضرت مسیح(ع)، زمان در مقیاس کلى به ظهور حضرت مهدى(ع) نزدیک‌تر شده است.

انجیل متى، لوقا، مرقس، برنابا و مکاشفات یوحنا از جمله کتب مقدسى هستند که در آنها بشارت‌ها و اشارت‌هایى درباره آخرالزمان آمده است.

در فصل پنجم، نویسنده چهل کتاب مهم از علماى بزرگ اهل‌سنت که مشتمل بر مباحثى از مهدى(ع) و مهدویت هستند و بیست کتاب مستقل و معتبر مانند صحاح سته و مسند احمد پیرامون حضرت مهدى(ع) را نام برده و سخنان کثیرى از علماى ایشان درباره وجود مقدس حضرت مهدى(ع) را نقل کرده است.

در فصل ششم بعد از بیان این که اعتقاد به مهدویت هیچ اختصاصى به شیعه نداشته؛ بلکه این شیعه است که به دلیل فاطمى بودن و اینکه او فرزند یازدهمین امام شیعه است، به آن اختصاص دارد، شمارى از کتاب‌ها و آثار بزرگان تشیع در این‌باره از جمله اصول کافى، اکمال‌الدین، الغیبة را نام برده است.

استشهاد امام رضا(ع) به انجیل در مورد بشارت به ظهور منجى، اشاره به موعود آخرین و ذکر مشخصات او، بررسى مسئله غیبت در کتاب بیان الفرقان و طلوع خورشید از مغرب از دیگر مباحث این فصل است.

فصل هفتم و هشتم به موضوع مهدى در قرآن اختصاص دارد. در قرآن کریم، درباره مسائل آینده دوران، حوادث آخرالزمان و حکومت صالحان، گاه با اشاره و گاه به تصریح، سخن گفته شده و مفسران اسلامى این گونه آیات را طبق مدارک حدیثى و تفسیرى مربوط به مهدى(ع) و ظهور آخرالزمان دانسته‌اند. مؤلف در ادامه بحث، به ده آیه از آیات قرآن کریم اشاره کرده و تفسیر آنها را که در مورد حضرت مهدى(ع) است از کتب تفسیرى نقل مى‌کند. فصل هشتم، مختص تفسیر و تأویل سوره قدر است.

در فصل نهم و دهم مؤلف ابتدا نظرگاه‌هاى علوم عقلى را با عناوینى مانند معارف قرآن، در فلسفه الهى، سیاسى، اشراقى و اخوان الصفا، در علم کلام و اعتقادات، در مکاشفات و عرفان و نیز نظر یعقوب کندى، آثار وجودى حجت در عصر غیبت و نظام تکوینى و سامان اجتماعى را مورد بحث و بررسى دقیق قرار داده و در پایان تلاش کرده است تا وجود حضرت مهدى(ع) را از طریق علوم تجربى نیز به اثبات برساند. تلاش مؤلف در بخش علوم تجربى، تماماً معطوف به اثبات طول عمر حضرت است؛ به همین جهت طول عمر را در زیست‌شناسى، قوانین طبیعى عام و خاص و در تجربه تاریخى به بحث مى‌گذارد.

در فصل یازدهم، جایگاه امام در فلسفه تربیتى و سیاسى مورد مطالعه قرار گرفته و به پنج پرسش در این موضوع پاسخ داده شده است. در این فصل، بر لزوم حضور رهبرى دینى در جامعه تأکید شده است تا با اقامه سیاست اسلامى در اجتماع، تحقق تربیت اسلامى را در افراد، عملى سازد و اجتماع را در سطح فرد و جمع، به سوى جامعه‌اى اسلامى سوق دهد. برخى از مباحث این فصل عبارتند از: غیبت امام مشکل اساسى تربیت و سیاست، تکلیف در عصر غیبت و تداوم رهبرى راه حل مشکل.

در فصل دوازدهم، تلاش شده است که پایه عقیدتى و تکلیفى مقاومت در حوزه اعتقادى و اقدامى مذهب شیعه تبیین شود و سپس به منظور برخوردارى از شناختى بیشتر درباره ابعاد مقاومت، به ابعادى که مقاومت در آنها ضرورى است اشاره کرده و به ضرورت حاکمیت دینى پرداخته و عدم امکان تجزیه در رهبرى را گوش‌زد کرده و وحدت قطب‌ها در جامعه اسلامى را مورد بحث قرار داده است. از نظر نویسنده، ابعادى که مقاومت در آنها ضرورى است عبارتند از: بعد دیندارى و دین‌آموزى، فرهنگى، اعتقادى، اقتصادى، سیاسى، نظامى، سازماندهى و بعد هنرى.

در فصل سیزدهم و چهاردهم مفهوم انتظار در چهار بخش تبیین شده است:

۱- انتظار آفاق مقاومت، از هجرت پیامبر(ص) گرفته تا حماسه خورشیدى عاشورا؛ ۲- دعوت به حماسه و اقدام؛ ۳- نام «قائم» و قیام؛ ۴- ابعاد مکتب.

منابع

• «امام مهدى(عج) در آینه قلم، کارنامه منابع پیرامون امام مهدى(علیه‌السلام) و مهدویت»، قم، مؤسسه اطلاع‌رسانى اسلامى مرجع، ۱۳۸۸، جلد ۲، ص ۸۵۶.
• «آینه موعود معرفى و بررسى پانصد کتاب درباره امام زمان(ع)»، على دژاکام، قم: نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاهها، دفتر نشر معارف (۱۳۸۲)، ص ۱۱۸.
• سایت پاتوق کتاب فردا.

متن کتاب

خورشيد مغرب