شیخ احمد اهری: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}آیت الله شیخ احمد اهری (1348-1268 ش)
+
{{بخشی از یک کتاب}}'''آیت الله شیخ احمد اهری''' (۱۳۴۸-۱۲۶۸ ش) از علما و مراجع بزرگ [[شیعه]] بود که به دلیل موقعیت خاص خود در آذربایجان و رهبری مذهبی مردم، در اکثر حوادث اجتماعى و سیاسى به صورت مستقیم یا غیرمستقیم شرکت فعال داشت. آیت الله اهری همچنین در بین تجار و بازارى ها نفوذ فراوان داشت و از این موقعیت به نفع فقرا بهره مى برد.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = آیت الله شیخ احمد اهری
 +
||تصویر= [[پرونده:Ahari.jpg]]
 +
||زادروز = ۱۲۶۸ شمسی
 +
|زادگاه = اهر
 +
|وفات =  ۱۳۴۸ شمسی
 +
|مدفن = [[قم]]
 +
|اساتید =  [[میرزا محمدحسین نائینی]]، [[شیخ الشریعه اصفهانی]]، [[سید ابوالحسن اصفهانی]]، ...
 +
|شاگردان = سید مصطفى مولانا، میرزا احمد سرایى، شیخ محمد غروى قزوینى، ...
 +
|آثار = حاشیه بر [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]]، حاشیه بر [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]]، رساله اى در [[قاعده لاضرر]]، ...
 +
}}
 +
==ولادت==
  
==ولادت==
+
احمد اهری فرزند آقا حسین در سال ۱۲۶۸ ه.ش (۱۳۰۵ ه.ق) در شهرستان اهر آذربایجان شرقی دیده به جهان گشود.<ref>سیماى ارسباران، (مجموعه کتاب هاى دیار ابرار)، سعید عباس زاده، ص ۱۲۳.</ref> در آن زمان شهر اهر با وجود این که وسعت و آبادى امروزى را نداشت؛ لکن شهرى عالم خیز بود و مکتب هاى بزرگ درسى در آنجا دایر مى شد. مکتب هاى «ملا جلیل» و «ملا فرج» که آوازه آنها در منطقه آذربایجان پیچیده بود، متعلق به این دوره است. هر چند این مکتب ها در زمان تحصیل شیخ احمد به مدارس دینى و علمى منظم تبدیل شده بود؛ لکن تا اوائل قرن چهاردهم هجرى، قمرى همچنان با نام «مکتب خانه» پررونق بود.
  
احمد اهری فرزند آقا حسين در سال 1268 ه.ش (1305 ه.ق) در شهرستان اهر ديده به جهان گشود.<ref>سيماى ارسباران، (مجموعه كتاب هاى ديار ابرار)، سعيد عباس زاده، ص 123.</ref> در آن زمان شهر اهر با وجود اين كه وسعت و آبادى امروزى را نداشت؛ لكن شهرى عالم خيز بود و مكتب هاى بزرگ درسى در آنجا داير مى شد. مكتب هاى «ملا جليل» و «ملا فرج» كه آوازه آنها در منطقه آذربايجان پيچيده بود، متعلق به اين دوره است. هر چند اين مكتب ها در زمان تحصيل شيخ احمد به مدارس دينى و علمى منظم تبديل شده بود؛ لكن تا اوائل قرن چهاردهم هجرى، قمرى همچنان با نام «مكتب خانه» پررونق بود.
+
==تحصیلات و استادان==
 +
شیخ احمد در زادگاهش دروس مقدماتى را فراگرفت و پس از تکمیل ادبیات، مدرسه دینى تازه تأسیس شده اهر را به مقصد [[تبریز|تبریز]] ترک گفت. وى در سال ۱۳۲۷ ه.ق سطح مقدماتى و دروس [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] را در [[حوزه علمیه]] تبریز شروع کرد و در آن زمان بیش از ۲۲ سال نداشت.<ref>همان.</ref>
  
== تحصیلات و استادان ==
+
آقا شیخ احمد اهرى یازده سال نیز در حوزه تبریز به تحصیل پرداخت. و از اساتید معروف آن زمان چون: آقا شیخ عبدالرحیم کلبرى، آقا سید ابوالحسن انگجى و آقا میرزا على اکبر اهرى بهره برد. آقا میرزا على اکبر اهرى، عموى آقا احمد اهرى بود و عنایت ویژه اى به وى داشت. کتاب «[[قوانین الاصول (کتاب)|قوانین الاصول]]» را که در آن زمان بسیار مورد توجه حوزه ها بود، خود به برادرزاده اش آموخت و پایه علمى وى از همانجا بود که استحکام یافت. آقا شیخ احمد اهرى در حوزه علمیه تبریز در درس هاى سطح حوزه تبحر یافت و گاه به تدریس نیز پرداخت.<ref>برگرفته از مصاحبه آقا شیخ احمد اهرى (سرباززاده).</ref>
شيخ احمد در زادگاهش دروس مقدماتى را فراگرفت و پس از تكميل ادبيات، مدرسه دينى تازه تأسيس شده اهر را به مقصد [[تبریز|تبريز]] ترك گفت. وى در سال 1327 ه.ق سطح مقدماتى و دروس [[فقه]] و [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]] را در [[حوزه علميه]] تبريز شروع كرد و در آن زمان بيش از 22 سال نداشت.<ref>همان.</ref>
 
  
آقا شيخ احمد اهرى يازده سال نيز در حوزه تبريز به تحصيل پرداخت. و از اساتيد معروف آن زمان چون: آقا شيخ عبدالرحيم كِلبرى، آقا سيد ابوالحسن انگجى و آقا ميرزا على اكبر اهرى بهره برد. آقا ميرزا على اكبر اهرى، عموى آقا احمد اهرى بود و عنايت ويژه اى به وى داشت. كتاب «[[قوانین الاصول (کتاب)|قوانين الاصول]]» را كه در آن زمان بسيار مورد توجه حوزه ها بود، خود به برادرزاده اش آموخت و پايه علمى وى از همانجا بود كه استحكام يافت. آقا شيخ احمد اهرى در حوزه علميه تبريز در درس هاى سطح حوزه تبحر يافت و گاه به تدريس نيز پرداخت.<ref>برگرفته از مصاحبه آقا شيخ احمد اهرى (سرباززاده).</ref>
+
در سال ۱۳۳۸ ه.ق آقا شیخ احمد اهرى هجرتى دیگر پیش روى داشت. او از دیرزمان آوازه حوزه علمیه [[نجف]] را شنیده بود و آرزوى درک آن مرکز بزرگ علمى را داشت. در این سال وى بار سفر به سوى [[عتبات عالیات|عتبات عالیات]] بست و فصل نوینى در زندگى اش آغاز شد و به این ترتیب آقا شیخ احمد اهرى براى مدتى زیاد در آنجا سکونت گزید و از محضر بزرگان کسب علم و فضل کرد.
  
در سال 1338 ه.ق آقا شيخ احمد اهرى هجرتى ديگر پيش روى داشت. او از ديرزمان آوازه حوزه علميه [[نجف]] را شنيده بود و آرزوى درك آن مركز بزرگ علمى را داشت. در اين سال وى بار سفر به سوى [[عتبات عالیات|عتبات عاليات]] بست و فصل نوينى در زندگى اش آغاز شد و به اين ترتيب آقا شيخ احمد اهرى براى مدتى زياد در آنجا سكونت گزيد و از محضر بزرگان كسب علم و فضل كرد.
+
آن مقطع، دوره اى بسیار پربار و پررونق براى حوزه علمیه نجف اشرف بود؛ چرا که تنها در این زمان در شهر نجف استادان بسیار متبحر در علوم مختلف، حضور داشتند و جلسات درس و بحث علمى خود را در سطح بسیار عالى دایر کرده بودند. حضرات آیاتی چون: [[شیخ الشریعه اصفهانی|شیخ الشریعه اصفهانى]]، [[میرزا محمدحسین نائینی|میرزا محمدحسین نائینى]]، میرزا على شیرازى (فرزند [[میرزا محمدحسن شیرازی|شیرازى بزرگ]])، [[آقا ضياء عراقی]]، [[محمدحسین غروی اصفهانی|محمدحسین غروى اصفهانى]] و [[سید ابوالحسن اصفهانی|سید ابوالحسن اصفهانى]] در این دوره با حضورشان در [[حوزه علمیه]] نجف اشرف، آوازه ویژه اى بخشیدند.
  
آن مقطع، دوره اى بسيار پربار و پررونق براى حوزه علميه نجف اشرف بود؛ چرا كه تنها در اين زمان در شهر نجف استادان بسيار متبحر در علوم مختلف، حضور داشتند و جلسات درس و بحث علمى خود را در سطح بسيار عالى داير كرده بودند. حضرات آياتی چون: [[شیخ الشریعه اصفهانی|شيخ الشريعه اصفهانى]]، [[میرزا محمدحسین نائینی|ميرزا محمدحسین نائينى]]، ميرزا على شيرازى (فرزند [[میرزا محمدحسن شیرازی|شيرازى بزرگ]])، [[آقا ضياء عراقی]]، [[محمدحسین غروی اصفهانی|شيخ محمدحسین غروى اصفهانى]] و آقا [[سید ابوالحسن اصفهانی|سيد ابوالحسن اصفهانى]] در اين دوره با حضورشان در [[حوزه علميه]] نجف اشرف، آوازه ويژه اى بخشيدند.
+
==تدریس و شاگردان==
  
==تدریس و شاگردان ==
+
آیت الله شیخ احمد اهرى به طور کلى مدت سى و دو سال از عمرش را در [[نجف]] اشرف و سایر شهرهاى [[عتبات عالیات|عتبات]] سپرى کرد. از این مدت، ده سال را به تحصیل و کسب دانش از محضر بزرگان گذراند و بیش از بیست سال در کنار کسب علوم مختلف، به تدریس پرداخت به گونه اى که در [[حوزه علمیه]] نجف که آن زمان افراد برجسته اى مى توانستند در صحنه هاى علمى حاضر شوند، وى به طور رسمى به عنوان استاد حوزه پذیرفته شد.
  
آيت الله شيخ احمد اهرى به طور كلى مدت سى و دو سال از عمرش را در [[نجف]] اشرف و ساير شهرهاى [[عتبات عالیات|عتبات]] سپرى كرد. از اين مدت، ده سال را به تحصيل و كسب دانش از محضر بزرگان گذراند و بيش از بيست سال در كنار كسب علوم مختلف، به تدريس پرداخت به گونه اى كه در [[حوزه علميه]] نجف كه آن زمان افراد برجسته اى مى توانستند در صحنه هاى علمى حاضر شوند، وى به طور رسمى به عنوان استاد حوزه پذيرفته شد.  
+
علامه شیخ محمدعلى اهرى در مورد ایشان می گوید: «هر کس مى خواست مطالب [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]]، [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]] و [[کفایة الاصول|کفایه]] را درک کند، مى بایست شاگردى آیت الله اهرى کند که او به مسائل بسیار مسلط بود».
  
تلاش هاى آيت الله اهرى در حوزه علميه نجف، نتيجه پربارى داد. در محضر اين عالم وارسته، هزار دانشجوى [[علوم اسلامی|علوم اسلامى]] تربيت شدند و در خدمت تبليغ دين [[اسلام]] قرار گرفتند. دهها نفر نيز به مدارج عالى علمى، استادى و [[اجتهاد]] راه يافتند كه بسيارى از آنها سهم ارزنده و تعيين كننده اى در حوادث و جريان هاى نيم قرن اخير داشتند و بى گمان مهمترين آن، شكل گيرى نظام اسلامى و جايگزين شدن ارزش هاى دينى به جاى ارزش هاى غيردينى در [[ایران|ايران]] است؛ زيرا برخى از شاگردان آيت الله اهرى حتى در رأس حركت ها و رهبرى جريان هاى مردمى به سوى واقعيت هاى دينى بودند.
+
تلاش هاى آیت الله اهرى در حوزه علمیه نجف، نتیجه پربارى داد. در محضر این عالم وارسته، هزار دانشجوى [[علوم اسلامی|علوم اسلامى]] تربیت شدند و در خدمت تبلیغ دین [[اسلام]] قرار گرفتند. دهها نفر نیز به مدارج عالى علمى، استادى و [[اجتهاد]] راه یافتند که بسیارى از آنها سهم ارزنده و تعیین کننده اى در حوادث و جریان هاى نیم قرن اخیر داشتند و بى گمان مهمترین آن، شکل گیرى نظام اسلامى و جایگزین شدن ارزش هاى دینى به جاى ارزش هاى غیردینى در [[ایران|ایران]] است؛ زیرا برخى از شاگردان آیت الله اهرى حتى در رأس حرکت ها و رهبرى جریان هاى مردمى به سوى واقعیت هاى دینى بودند.
  
اسامى برخى از شاگردان وى به اين ترتيب است:<ref>يادداشت هاى آقاى عبدالحسين جواهرالكلام.</ref>
+
اسامى برخى از شاگردان وى به این ترتیب است:<ref>یادداشت هاى آقاى عبدالحسین جواهرالکلام.</ref>
  
#مرحوم سيد مصطفى مولانا (از مراجع و اساتيد تبريز)
+
#مرحوم سید مصطفى مولانا (از مراجع و اساتید تبریز)
#مرحوم ميرزا احمد سرايى
+
#مرحوم میرزا احمد سرایى
#شيخ محمد غروى قزوينى (ساكن قم)
+
#شیخ محمد غروى قزوینى (ساکن قم)
#مرحوم ميرزا كاظم تبريزى
+
#مرحوم میرزا کاظم تبریزى
#سيد على ميرغفارى (آذرشهر)
+
#سید على میرغفارى (آذرشهر)
#آقا شيخ عيسى اهرى (ساكن تهران)
+
#آقا شیخ عیسى اهرى (ساکن تهران)
#آقا شيخ محمد كاشفى (ساكن قم)
+
#آقا شیخ محمد کاشفى (ساکن قم)
#شيخ عمران عليزاده تبريزى
+
#شیخ عمران علیزاده تبریزى
#مرحوم ميرزا احمد زنجانى
+
#مرحوم میرزا احمد زنجانى
#مرحوم ميرزا على اكبر قارى تبريزى
+
#مرحوم میرزا على اکبر قارى تبریزى
#آقا شيخ رضا توحيدى تبريزى
+
#آقا شیخ رضا توحیدى تبریزى
#آقا ميرزا محمود انصارى تبريزى
+
#آقا میرزا محمود انصارى تبریزى
  
 
==آثار و تألیفات==
 
==آثار و تألیفات==
  
آيت الله اهرى در مدت اقامتش در حوزه علميه [[نجف]] به تأليف كتاب هايى نيز پرداخت كه به جهت تنگدستى موفق به چاپ آثارش نشد. اما آثار مكتوب آيت الله اهرى عبارتند از:
+
آیت الله اهرى در مدت اقامتش در حوزه علمیه [[نجف]] به تألیف کتاب هایى نیز پرداخت که به جهت تنگدستى موفق به چاپ آثارش نشد. اما آثار مکتوب آیت الله اهرى عبارتند از:
  
#حاشيه بر [[مکاسب (کتاب)|مكاسب]]
+
#حاشیه بر [[مکاسب (کتاب)|مکاسب]]
#حاشيه بر [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]]
+
#حاشیه بر [[فرائد الاصول (کتاب)|رسائل]]
 
#رساله اى در [[قاعده لاضرر|قاعده لا ضرر و لا ضرار]]
 
#رساله اى در [[قاعده لاضرر|قاعده لا ضرر و لا ضرار]]
#رساله در [[اجتهاد]] و [[تقلید|تقليد]]
+
#رساله در [[اجتهاد]] و [[تقلید|تقلید]]
#تقريرات فقه [[میرزا محمدحسین نائینی|استاد نائينى]]
+
#تقریرات فقه [[میرزا محمدحسین نائینی|استاد نائینى]]
#رساله عمليّه
+
#رساله عملیه
  
== فعالیت‌ها و خدمات اجتماعی ==
+
==فعالیت‌ها و خدمات اجتماعی==
آيت الله اهرى در سال 1370 ه.ق به جهت [[زيارت]] مرقد [[امام رضا]] علیه السلام و ديدار اقوام از نجف به [[ایران|ايران]] بازگشت و مدتى فارغ از درس و بحث علمى روزهايش را سپرى كرد. سپس به شهر مقدس [[قم]] آمد. در آن زمان [[حوزه علميه قم]] نيز پويا بود و بزرگانى چون: آيت الله [[سید محمد حجت کوه کمره ای|حجت كوه كمره اى]] و آيت الله [[آیت الله بروجردی|سيد حسين بروجردى]]، عهده دار اداره حوزه بزرگ [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|آيت الله حائرى]] بودند. آيت الله اهرى مدتى در قم ساكن شد. هنگام ورود نيز از جانب اين بزرگان مورد استقبال قرار گرفت؛ اما به درخواست آنها كه اقامت در حوزه علميه قم بود، پاسخ مثبت نداد.
+
آیت الله اهرى در سال ۱۳۷۰ ه.ق به جهت [[زیارت]] مرقد [[امام رضا]] علیه السلام و دیدار اقوام از [[نجف]] به [[ایران|ایران]] بازگشت و مدتى فارغ از درس و بحث علمى روزهایش را سپرى کرد. سپس به شهر مقدس [[قم]] آمد. در آن زمان [[حوزه علمیه قم]] نیز پویا بود و بزرگانى چون: آیت الله [[سید محمد حجت کوه کمره ای|حجت کوه کمره اى]] و آیت الله [[آیت الله بروجردی|سید حسین بروجردى]]، عهده دار اداره حوزه بزرگ [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|آیت الله حائرى]] بودند. آیت الله اهرى مدتى در قم ساکن شد. هنگام ورود نیز از جانب این بزرگان مورد استقبال قرار گرفت؛ اما به درخواست آنها که اقامت در حوزه علمیه قم بود، پاسخ مثبت نداد.
  
آيت الله اهرى از قم به [[تبریز]] رفت و مدتى در زادگاهش با اقوام خود سپرى كرد. در زمانى كه در آذربايجان بود به خلأ حضور علماء بزرگ پى برد. به همين جهت وقتى بزرگانى از اهالى تبريز از محضرش درخواست اقامت در شهر را كردند، با نهايت رغبت پذيرفت و تا آخر عمر به خدمت [[اسلام]] و مؤمنان آن ديار مشغول شد و [[مرجعیت|مرجعيت]] دينى يافت. لذا در برخى از آثار كه از مرجعيت آيت الله اهرى ياد شده است، به اين دوره مربوط است و بر همين اساس است كه در كتاب هايى چون «تاريخ جغرافياى ارسباران» و «ستارگان درخشان ارسباران» از ايشان با عنوان «مرجع وقت» نام برده اند.<ref>جغرافياى ارسباران، حسين دوستى، ص 265 و ستارگان درخشان ارسباران، حسين دوستى، ص 27.</ref>
+
آیت الله اهرى از قم به [[تبریز]] رفت و مدتى در زادگاهش با اقوام خود سپرى کرد. در زمانى که در آذربایجان بود به خلأ حضور علماء بزرگ پى برد. به همین جهت وقتى بزرگانى از اهالى تبریز از محضرش درخواست اقامت در شهر را کردند، با نهایت رغبت پذیرفت و تا آخر عمر به خدمت [[اسلام]] و مؤمنان آن دیار مشغول شد و [[مرجعیت|مرجعیت]] دینى یافت. لذا در برخى از آثار که از مرجعیت آیت الله اهرى یاد شده است، به این دوره مربوط است و بر همین اساس است که در کتاب هایى چون «تاریخ جغرافیاى ارسباران» و «ستارگان درخشان ارسباران» از ایشان با عنوان «مرجع وقت» نام برده اند.<ref>جغرافیاى ارسباران، حسین دوستى، ص ۲۶۵ و ستارگان درخشان ارسباران، حسین دوستى، ص ۲۷.</ref>
  
موقعيت و مقام علمى و اجتماعى آيت الله اهرى كه سرپرستى [[حوزه علميه]] تبريز را نيز عهده دار بود، ارادت و عشق مردم به شخصيت والاى ايشان و توجه علماى [[نجف]] اشرف و بزرگان حوزه علميه [[قم]]، همه موجب شد كه وى در اكثر حوادث اجتماعى و سياسى به صورت مستقيم يا غيرمستقيم شركت كند و راهنمايى مردم در جريانات را بر عهده گيرد.
+
موقعیت و مقام علمى و اجتماعى آیت الله اهرى که سرپرستى [[حوزه علمیه]] تبریز را نیز عهده دار بود، ارادت و عشق مردم به شخصیت والاى ایشان و توجه علماى [[نجف]] اشرف و بزرگان حوزه علمیه [[قم]]، همه موجب شد که وى در اکثر حوادث اجتماعى و سیاسى به صورت مستقیم یا غیرمستقیم شرکت کند و راهنمایى مردم در جریانات را بر عهده گیرد.
  
برای نمونه در تلگراف ها، [[سید محسن حکیم|آيت الله حكيم]]<ref>اسناد انقلاب اسلامى، ج ص 86.</ref> و [[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|آيت الله خوئى]] (از نجف اشرف به تبريز) درباره فاجعه [[مدرسه فیضیه|مدرسه فيضيه]] و اهانت رژيم شاه به مقدسات اسلامى در تاريخ 1342/1/14 شمسى، آيت الله اهرى را يكى از مخاطبين قرار دادند و خواهان حمايت ايشان از قوانين الهى شدند. آيت الله خوئى در تلگرافى به تاريخ آذر 1342 ش، درباره بازداشت جمعى از علماء و وعاظ آذربايجان، خواستار فعاليت موثر مرحوم آيت الله اهرى براى آزادى آنان شد. در اين تلگراف مى خوانيم: «...از حضرت عالى و ساير آقايان عظام براى استخلاص اين ذوات مقدس كه گناهى جز دعوت به [[حق]] ندارند، انتظار داريم اقدام شايسته نموده و نتيجه را اعلام فرماييد».<ref>همان.</ref>
+
برای نمونه در تلگراف ها، [[سید محسن حکیم|آیت الله حکیم]]<ref>اسناد انقلاب اسلامى، ج ۱، ص ۸۶.</ref> و [[آیت الله سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خوئى]] (از نجف اشرف به تبریز) درباره فاجعه [[مدرسه فیضیه|مدرسه فیضیه]] و اهانت رژیم شاه به مقدسات اسلامى در تاریخ ۱۳۴۲/۱/۱۴ شمسى، آیت الله اهرى را یکى از مخاطبین قرار دادند و خواهان حمایت ایشان از قوانین الهى شدند. آیت الله خوئى در تلگرافى به تاریخ آذر ۱۳۴۲ ش، درباره بازداشت جمعى از علماء و وعاظ آذربایجان، خواستار فعالیت موثر مرحوم آیت الله اهرى براى آزادى آنان شد. در این تلگراف مى خوانیم: «...از حضرت عالى و سایر آقایان عظام براى استخلاص این ذوات مقدس که گناهى جز دعوت به [[حق]] ندارند، انتظار داریم اقدام شایسته نموده و نتیجه را اعلام فرمایید».<ref>همان.</ref>
  
همچنین آيت الله اهرى به همراه ديگر علماى برجسته تبريز در پى تصويب لايحه انجمن هاى ايالتى و ولايتى، از پيشگامان در مخالفت با اين قانون بود. به همين خاطر همراه با ساير علماى تبريز خواستار لغو لوايح سه گانه شد. در بخشى از اين اعلاميه آمده است: «بدين وسيله جامعه روحانيت آذربايجان تا حصول نتيجه قطعى اعلام الغاى مواد سه گانه، پشتيبانى كامل خود را از مراجع بزرگ و پيشوايان دينى اظهار نموده و در دفاع از حرم مقدس اسلامى و [[قرآن]] از انجام هيچ گونه وظيفه دينى خوددارى نخواهند نمود».<ref>همان، ج ص  24 و 47.</ref>
+
همچنین آیت الله اهرى به همراه دیگر علماى برجسته تبریز در پى تصویب لایحه انجمن هاى ایالتى و ولایتى، از پیشگامان در مخالفت با این قانون بود. به همین خاطر همراه با سایر علماى تبریز خواستار لغو لوایح سه گانه شد. در بخشى از این اعلامیه آمده است: «بدین وسیله جامعه روحانیت آذربایجان تا حصول نتیجه قطعى اعلام الغاى مواد سه گانه، پشتیبانى کامل خود را از مراجع بزرگ و پیشوایان دینى اظهار نموده و در دفاع از حرم مقدس اسلامى و [[قرآن]] از انجام هیچ گونه وظیفه دینى خوددارى نخواهند نمود».<ref>همان، ج ۳، ص  ۲۴ و ۴۷.</ref>
  
زندگى آيت الله اهرى پربار و همراه با خير و [[برکت|بركت]] بود. خصوصاً وقتى مقيم تبريز شد و به طور رسمى [[مرجعیت|مرجعيت]] و [[امام جمعه|امامت جمعه]] و اداره امور مؤمنان را عهده دار شد،<ref>دانشمندان آذربايجان، محمدعلى تربيت، ص 35.</ref> اين خير و بركت چندين برابر شد. وى كه از لحاظ خانوادگى «اهرى» محسوب مى شد، در بين آقايان تجار و بازارى ها نفوذ فراوان داشت و از اين موقعيت به نفع فقرا بهره مى برد. همچنين با تأسيس صندوق [[قرض الحسنه]] و تشكيل هيئت رسيدگى به وضع مستمندان، وسيله خير و سعادت براى برخى از مردم شهرهاى آذربايجان شد.
+
زندگى آیت الله اهرى پربار و همراه با خیر و [[برکت|برکت]] بود. خصوصاً وقتى مقیم تبریز شد و به طور رسمى [[مرجعیت|مرجعیت]] و [[امام جمعه|امامت جمعه]] و اداره امور مؤمنان را عهده دار شد،<ref>دانشمندان آذربایجان، محمدعلى تربیت، ص ۳۵.</ref> این خیر و برکت چندین برابر شد. وى که از لحاظ خانوادگى «اهرى» محسوب مى شد، در بین آقایان تجار و بازارى ها نفوذ فراوان داشت و از این موقعیت به نفع فقرا بهره مى برد. همچنین با تأسیس صندوق [[قرض الحسنه]] و تشکیل هیئت رسیدگى به وضع مستمندان، وسیله خیر و سعادت براى برخى از مردم شهرهاى آذربایجان شد.
  
آيت الله اهرى در زمستان 1343 شمسی كه مردم آذربايجان دچار مشكل مواد سوختنى شدند، با ارسال نامه، از حضرت [[امام خمینی]] درخواست كمك كرد، امام خمينى با ارسال نامه اى امر به تأسيس هيئتى براى رسيدگى به وضع اهالى كرد و سهم امام اين منطقه را جهت خريد زغال بخشيد.<ref>ستارگان درخشان ارسباران، ص 27.</ref>
+
آیت الله اهرى در زمستان ۱۳۴۳ شمسی که مردم آذربایجان دچار مشکل مواد سوختنى شدند، با ارسال نامه، از حضرت [[امام خمینی]] درخواست کمک کرد، امام خمینى با ارسال نامه اى امر به تأسیس هیئتى براى رسیدگى به وضع اهالى کرد و سهم امام این منطقه را جهت خرید زغال بخشید.<ref>ستارگان درخشان ارسباران، ص ۲۷.</ref>
  
== ویژگی‌های اخلاقی ==
+
==ویژگی‌های اخلاقی==
عالم فرزانه آيت الله اهرى حيات معنوى خاصى نيز داشت كه شمه اى از آن حالات را از زبان برخی شاگردان و تربيت يافتگان وى مرور كنيم:
+
عالم فرزانه آیت الله اهرى حیات معنوى خاصى نیز داشت که شمه اى از آن حالات را از زبان برخی شاگردان و تربیت یافتگان وى مرور کنیم:
  
* '''<I>آيت الله محمد غروى قزوينى:</I>''' وى آدم بسيار خليقى بود و من كمتر كسى مثل او ديدم، از نظر سعه صدر و از نظر اطلاعات وسيع با كسى كمتر قابل مقايسه است و حركاتش تجربه انسانى را مى افزود و بسيار آدم ساز بود.
+
*'''<I>آیت الله محمد غروى قزوینى:</I>''' وى آدم بسیار خلیقى بود و من کمتر کسى مثل او دیدم، از نظر سعه صدر و از نظر اطلاعات وسیع با کسى کمتر قابل مقایسه است و حرکاتش تجربه انسانى را مى افزود و بسیار آدم ساز بود.
* '''<I>استاد شيخ محمد كاشفى تبريزى:</I>''' واقعاً بى آلايش و با[[تقوا]] بود. به مال دنيا هيچ ارزشى قائل نبود، روى هم رفته با اين كه عده اى از علما زنده بودند، ساير مردم و علما به ايشان گرايش پيدا كردند.
+
*'''<I>استاد شیخ محمد کاشفى تبریزى:</I>''' واقعاً بى آلایش و با[[تقوا]] بود. به مال دنیا هیچ ارزشى قائل نبود، روى هم رفته با این که عده اى از علما زنده بودند، سایر مردم و علما به ایشان گرایش پیدا کردند.
* '''<I>استاد علامه شيخ محمدعلى اهرى (از علماى معاصر تبريز):</I>''' هر كس مى خواست مطالب رسائل و مكاسب و كفايه را درك كند، مى بايست شاگردى آيت الله اهرى كند. به مسائل بسيار مسلط بود. در [[زهد]] و [[تقوا]] هم بى نظير بود. حقوق و سهم امام علیه السلام هيچگاه در دستش نمى ماند و مى فرمود: «اگر اجل مرا درك كند، در روز [[قيامت]] چه جواب خواهم داد؟» به اهل علم اهميت زيادى قايل بود و در تربيت و [[تهذيب نفس|تهذيب]] طلاب مى كوشيد. بسيار بردبار و واقعاً بى ريا و بى هوا و هوس بود.<ref>مكرر به نگارنده اين مطلب را فرمودند.</ref>
+
*'''<I>استاد علامه شیخ محمدعلى اهرى:</I>''' ایشان در [[زهد]] و [[تقوا]] بى نظیر بود. حقوق و سهم امام علیه السلام هیچگاه در دستش نمى ماند و مى فرمود: «اگر اجل مرا درک کند، در روز [[قیامت]] چه جواب خواهم داد؟» به اهل علم اهمیت زیادى قایل بود و در تربیت و [[تهذیب نفس|تهذیب]] طلاب مى کوشید. بسیار بردبار و واقعاً بى ریا و بى هوا و هوس بود.<ref>مکرر به نگارنده این مطلب را فرمودند.</ref>
  
 
==وفات==
 
==وفات==
  
آيت الله اهرى در اثر كهولت سن در روز پنجشنبه 18 [[صفر]] 1388 قمری (مطابق با ارديبهشت 1348 ه.ش) در سن هشتاد و يك سالگى در [[تبریز]] به رحمت ايزدى پيوست. مراسم [[تشییع جنازه|تشییع]] باشكوهى از سوى مردم و روحانيت معظم آذربايجان به عمل آمد و پيكر پاك ايشان جهت مراسم خاكسپارى به شهر مذهبى [[قم]] حمل و در مقبره العلماى قبرستان ابوحسين به خاك سپرده شد.
+
آیت الله اهرى در اثر کهولت سن در روز پنجشنبه ۱۸ [[صفر]] ۱۳۸۸ قمری (مطابق با اردیبهشت ۱۳۴۸ ه.ش) در سن هشتاد و یک سالگى در [[تبریز]] به رحمت ایزدى پیوست. مراسم [[تشییع جنازه|تشییع]] باشکوهى از سوى مردم و روحانیت معظم آذربایجان به عمل آمد و پیکر پاک ایشان جهت مراسم خاکسپارى به شهر مذهبى [[قم]] حمل و در مقبره العلماى قبرستان ابوحسین به خاک سپرده شد.
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
 
{{پانویس}}
 
{{پانویس}}
 
 
==منابع مقاله==
 
==منابع مقاله==
  
*تاريخ ارسباران، سرهنگ بايبوردى
+
*تاریخ ارسباران، سرهنگ بایبوردى
*جغرافياى ارسباران، حسين دوستى
+
*جغرافیاى ارسباران، حسین دوستى
*سيماى ارسباران (سرزمين دين باوران، سعيد عباس زاده)
+
*سیماى ارسباران (سرزمین دین باوران، سعید عباس زاده)
*يادداشت هاى آقاى جواهرالكلام، موجود در ماهنامه فرهنگ كوثر
+
*یادداشت هاى آقاى جواهرالکلام، موجود در ماهنامه فرهنگ کوثر
*مفاخر آذربايجان، عقيقى بخشايشى
+
*مفاخر آذربایجان، عقیقى بخشایشى
*معجم الفكر والادب فى النجّف، امينى
+
*معجم الفکر والادب فى النجّف، امینى
*صد تن از ستارگان ارسباران، حسين دوستى
+
*صد تن از ستارگان ارسباران، حسین دوستى
*اسناد انقلاب اسلامى، مركز اسناد
+
*اسناد انقلاب اسلامى، مرکز اسناد
*مصاحبه با آقا شيخ محمدعلى اهرى
+
*مصاحبه با آقا شیخ محمدعلى اهرى
 
*مصاحبه با حجت الاسلام احمد اهرى
 
*مصاحبه با حجت الاسلام احمد اهرى
*دانشمندان آذربايجان، محمدعلى تربيت
+
*دانشمندان آذربایجان، محمدعلى تربیت
 
 
 
==منابع==
 
==منابع==
  
*[[ستارگان حرم]]، جلد «شیخ احمد اهری؛ ستاره ارس» از سعيد عباس زاده.
+
*[[ستارگان حرم]]، جلد ۶، «شیخ احمد اهری؛ ستاره ارس» از سعید عباس زاده.
  
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 
[[رده:علمای قرن چهاردهم]]
 
[[رده:فقیهان]]
 
[[رده:فقیهان]]

نسخهٔ ‏۲۷ ژوئیهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۲۱

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon book.jpg

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

آیت الله شیخ احمد اهری (۱۳۴۸-۱۲۶۸ ش) از علما و مراجع بزرگ شیعه بود که به دلیل موقعیت خاص خود در آذربایجان و رهبری مذهبی مردم، در اکثر حوادث اجتماعى و سیاسى به صورت مستقیم یا غیرمستقیم شرکت فعال داشت. آیت الله اهری همچنین در بین تجار و بازارى ها نفوذ فراوان داشت و از این موقعیت به نفع فقرا بهره مى برد.

Ahari.jpg
نام کامل آیت الله شیخ احمد اهری
زادروز ۱۲۶۸ شمسی
زادگاه اهر
وفات ۱۳۴۸ شمسی
مدفن قم

Line.png

اساتید

میرزا محمدحسین نائینی، شیخ الشریعه اصفهانی، سید ابوالحسن اصفهانی، ...

شاگردان

سید مصطفى مولانا، میرزا احمد سرایى، شیخ محمد غروى قزوینى، ...

آثار

حاشیه بر مکاسب، حاشیه بر رسائل، رساله اى در قاعده لاضرر، ...

ولادت

احمد اهری فرزند آقا حسین در سال ۱۲۶۸ ه.ش (۱۳۰۵ ه.ق) در شهرستان اهر آذربایجان شرقی دیده به جهان گشود.[۱] در آن زمان شهر اهر با وجود این که وسعت و آبادى امروزى را نداشت؛ لکن شهرى عالم خیز بود و مکتب هاى بزرگ درسى در آنجا دایر مى شد. مکتب هاى «ملا جلیل» و «ملا فرج» که آوازه آنها در منطقه آذربایجان پیچیده بود، متعلق به این دوره است. هر چند این مکتب ها در زمان تحصیل شیخ احمد به مدارس دینى و علمى منظم تبدیل شده بود؛ لکن تا اوائل قرن چهاردهم هجرى، قمرى همچنان با نام «مکتب خانه» پررونق بود.

تحصیلات و استادان

شیخ احمد در زادگاهش دروس مقدماتى را فراگرفت و پس از تکمیل ادبیات، مدرسه دینى تازه تأسیس شده اهر را به مقصد تبریز ترک گفت. وى در سال ۱۳۲۷ ه.ق سطح مقدماتى و دروس فقه و اصول را در حوزه علمیه تبریز شروع کرد و در آن زمان بیش از ۲۲ سال نداشت.[۲]

آقا شیخ احمد اهرى یازده سال نیز در حوزه تبریز به تحصیل پرداخت. و از اساتید معروف آن زمان چون: آقا شیخ عبدالرحیم کلبرى، آقا سید ابوالحسن انگجى و آقا میرزا على اکبر اهرى بهره برد. آقا میرزا على اکبر اهرى، عموى آقا احمد اهرى بود و عنایت ویژه اى به وى داشت. کتاب «قوانین الاصول» را که در آن زمان بسیار مورد توجه حوزه ها بود، خود به برادرزاده اش آموخت و پایه علمى وى از همانجا بود که استحکام یافت. آقا شیخ احمد اهرى در حوزه علمیه تبریز در درس هاى سطح حوزه تبحر یافت و گاه به تدریس نیز پرداخت.[۳]

در سال ۱۳۳۸ ه.ق آقا شیخ احمد اهرى هجرتى دیگر پیش روى داشت. او از دیرزمان آوازه حوزه علمیه نجف را شنیده بود و آرزوى درک آن مرکز بزرگ علمى را داشت. در این سال وى بار سفر به سوى عتبات عالیات بست و فصل نوینى در زندگى اش آغاز شد و به این ترتیب آقا شیخ احمد اهرى براى مدتى زیاد در آنجا سکونت گزید و از محضر بزرگان کسب علم و فضل کرد.

آن مقطع، دوره اى بسیار پربار و پررونق براى حوزه علمیه نجف اشرف بود؛ چرا که تنها در این زمان در شهر نجف استادان بسیار متبحر در علوم مختلف، حضور داشتند و جلسات درس و بحث علمى خود را در سطح بسیار عالى دایر کرده بودند. حضرات آیاتی چون: شیخ الشریعه اصفهانى، میرزا محمدحسین نائینى، میرزا على شیرازى (فرزند شیرازى بزرگآقا ضياء عراقی، محمدحسین غروى اصفهانى و سید ابوالحسن اصفهانى در این دوره با حضورشان در حوزه علمیه نجف اشرف، آوازه ویژه اى بخشیدند.

تدریس و شاگردان

آیت الله شیخ احمد اهرى به طور کلى مدت سى و دو سال از عمرش را در نجف اشرف و سایر شهرهاى عتبات سپرى کرد. از این مدت، ده سال را به تحصیل و کسب دانش از محضر بزرگان گذراند و بیش از بیست سال در کنار کسب علوم مختلف، به تدریس پرداخت به گونه اى که در حوزه علمیه نجف که آن زمان افراد برجسته اى مى توانستند در صحنه هاى علمى حاضر شوند، وى به طور رسمى به عنوان استاد حوزه پذیرفته شد.

علامه شیخ محمدعلى اهرى در مورد ایشان می گوید: «هر کس مى خواست مطالب مکاسب، رسائل و کفایه را درک کند، مى بایست شاگردى آیت الله اهرى کند که او به مسائل بسیار مسلط بود».

تلاش هاى آیت الله اهرى در حوزه علمیه نجف، نتیجه پربارى داد. در محضر این عالم وارسته، هزار دانشجوى علوم اسلامى تربیت شدند و در خدمت تبلیغ دین اسلام قرار گرفتند. دهها نفر نیز به مدارج عالى علمى، استادى و اجتهاد راه یافتند که بسیارى از آنها سهم ارزنده و تعیین کننده اى در حوادث و جریان هاى نیم قرن اخیر داشتند و بى گمان مهمترین آن، شکل گیرى نظام اسلامى و جایگزین شدن ارزش هاى دینى به جاى ارزش هاى غیردینى در ایران است؛ زیرا برخى از شاگردان آیت الله اهرى حتى در رأس حرکت ها و رهبرى جریان هاى مردمى به سوى واقعیت هاى دینى بودند.

اسامى برخى از شاگردان وى به این ترتیب است:[۴]

  1. مرحوم سید مصطفى مولانا (از مراجع و اساتید تبریز)
  2. مرحوم میرزا احمد سرایى
  3. شیخ محمد غروى قزوینى (ساکن قم)
  4. مرحوم میرزا کاظم تبریزى
  5. سید على میرغفارى (آذرشهر)
  6. آقا شیخ عیسى اهرى (ساکن تهران)
  7. آقا شیخ محمد کاشفى (ساکن قم)
  8. شیخ عمران علیزاده تبریزى
  9. مرحوم میرزا احمد زنجانى
  10. مرحوم میرزا على اکبر قارى تبریزى
  11. آقا شیخ رضا توحیدى تبریزى
  12. آقا میرزا محمود انصارى تبریزى

آثار و تألیفات

آیت الله اهرى در مدت اقامتش در حوزه علمیه نجف به تألیف کتاب هایى نیز پرداخت که به جهت تنگدستى موفق به چاپ آثارش نشد. اما آثار مکتوب آیت الله اهرى عبارتند از:

  1. حاشیه بر مکاسب
  2. حاشیه بر رسائل
  3. رساله اى در قاعده لا ضرر و لا ضرار
  4. رساله در اجتهاد و تقلید
  5. تقریرات فقه استاد نائینى
  6. رساله عملیه

فعالیت‌ها و خدمات اجتماعی

آیت الله اهرى در سال ۱۳۷۰ ه.ق به جهت زیارت مرقد امام رضا علیه السلام و دیدار اقوام از نجف به ایران بازگشت و مدتى فارغ از درس و بحث علمى روزهایش را سپرى کرد. سپس به شهر مقدس قم آمد. در آن زمان حوزه علمیه قم نیز پویا بود و بزرگانى چون: آیت الله حجت کوه کمره اى و آیت الله سید حسین بروجردى، عهده دار اداره حوزه بزرگ آیت الله حائرى بودند. آیت الله اهرى مدتى در قم ساکن شد. هنگام ورود نیز از جانب این بزرگان مورد استقبال قرار گرفت؛ اما به درخواست آنها که اقامت در حوزه علمیه قم بود، پاسخ مثبت نداد.

آیت الله اهرى از قم به تبریز رفت و مدتى در زادگاهش با اقوام خود سپرى کرد. در زمانى که در آذربایجان بود به خلأ حضور علماء بزرگ پى برد. به همین جهت وقتى بزرگانى از اهالى تبریز از محضرش درخواست اقامت در شهر را کردند، با نهایت رغبت پذیرفت و تا آخر عمر به خدمت اسلام و مؤمنان آن دیار مشغول شد و مرجعیت دینى یافت. لذا در برخى از آثار که از مرجعیت آیت الله اهرى یاد شده است، به این دوره مربوط است و بر همین اساس است که در کتاب هایى چون «تاریخ جغرافیاى ارسباران» و «ستارگان درخشان ارسباران» از ایشان با عنوان «مرجع وقت» نام برده اند.[۵]

موقعیت و مقام علمى و اجتماعى آیت الله اهرى که سرپرستى حوزه علمیه تبریز را نیز عهده دار بود، ارادت و عشق مردم به شخصیت والاى ایشان و توجه علماى نجف اشرف و بزرگان حوزه علمیه قم، همه موجب شد که وى در اکثر حوادث اجتماعى و سیاسى به صورت مستقیم یا غیرمستقیم شرکت کند و راهنمایى مردم در جریانات را بر عهده گیرد.

برای نمونه در تلگراف ها، آیت الله حکیم[۶] و آیت الله خوئى (از نجف اشرف به تبریز) درباره فاجعه مدرسه فیضیه و اهانت رژیم شاه به مقدسات اسلامى در تاریخ ۱۳۴۲/۱/۱۴ شمسى، آیت الله اهرى را یکى از مخاطبین قرار دادند و خواهان حمایت ایشان از قوانین الهى شدند. آیت الله خوئى در تلگرافى به تاریخ آذر ۱۳۴۲ ش، درباره بازداشت جمعى از علماء و وعاظ آذربایجان، خواستار فعالیت موثر مرحوم آیت الله اهرى براى آزادى آنان شد. در این تلگراف مى خوانیم: «...از حضرت عالى و سایر آقایان عظام براى استخلاص این ذوات مقدس که گناهى جز دعوت به حق ندارند، انتظار داریم اقدام شایسته نموده و نتیجه را اعلام فرمایید».[۷]

همچنین آیت الله اهرى به همراه دیگر علماى برجسته تبریز در پى تصویب لایحه انجمن هاى ایالتى و ولایتى، از پیشگامان در مخالفت با این قانون بود. به همین خاطر همراه با سایر علماى تبریز خواستار لغو لوایح سه گانه شد. در بخشى از این اعلامیه آمده است: «بدین وسیله جامعه روحانیت آذربایجان تا حصول نتیجه قطعى اعلام الغاى مواد سه گانه، پشتیبانى کامل خود را از مراجع بزرگ و پیشوایان دینى اظهار نموده و در دفاع از حرم مقدس اسلامى و قرآن از انجام هیچ گونه وظیفه دینى خوددارى نخواهند نمود».[۸]

زندگى آیت الله اهرى پربار و همراه با خیر و برکت بود. خصوصاً وقتى مقیم تبریز شد و به طور رسمى مرجعیت و امامت جمعه و اداره امور مؤمنان را عهده دار شد،[۹] این خیر و برکت چندین برابر شد. وى که از لحاظ خانوادگى «اهرى» محسوب مى شد، در بین آقایان تجار و بازارى ها نفوذ فراوان داشت و از این موقعیت به نفع فقرا بهره مى برد. همچنین با تأسیس صندوق قرض الحسنه و تشکیل هیئت رسیدگى به وضع مستمندان، وسیله خیر و سعادت براى برخى از مردم شهرهاى آذربایجان شد.

آیت الله اهرى در زمستان ۱۳۴۳ شمسی که مردم آذربایجان دچار مشکل مواد سوختنى شدند، با ارسال نامه، از حضرت امام خمینی درخواست کمک کرد، امام خمینى با ارسال نامه اى امر به تأسیس هیئتى براى رسیدگى به وضع اهالى کرد و سهم امام این منطقه را جهت خرید زغال بخشید.[۱۰]

ویژگی‌های اخلاقی

عالم فرزانه آیت الله اهرى حیات معنوى خاصى نیز داشت که شمه اى از آن حالات را از زبان برخی شاگردان و تربیت یافتگان وى مرور کنیم:

  • آیت الله محمد غروى قزوینى: وى آدم بسیار خلیقى بود و من کمتر کسى مثل او دیدم، از نظر سعه صدر و از نظر اطلاعات وسیع با کسى کمتر قابل مقایسه است و حرکاتش تجربه انسانى را مى افزود و بسیار آدم ساز بود.
  • استاد شیخ محمد کاشفى تبریزى: واقعاً بى آلایش و باتقوا بود. به مال دنیا هیچ ارزشى قائل نبود، روى هم رفته با این که عده اى از علما زنده بودند، سایر مردم و علما به ایشان گرایش پیدا کردند.
  • استاد علامه شیخ محمدعلى اهرى: ایشان در زهد و تقوا بى نظیر بود. حقوق و سهم امام علیه السلام هیچگاه در دستش نمى ماند و مى فرمود: «اگر اجل مرا درک کند، در روز قیامت چه جواب خواهم داد؟» به اهل علم اهمیت زیادى قایل بود و در تربیت و تهذیب طلاب مى کوشید. بسیار بردبار و واقعاً بى ریا و بى هوا و هوس بود.[۱۱]

وفات

آیت الله اهرى در اثر کهولت سن در روز پنجشنبه ۱۸ صفر ۱۳۸۸ قمری (مطابق با اردیبهشت ۱۳۴۸ ه.ش) در سن هشتاد و یک سالگى در تبریز به رحمت ایزدى پیوست. مراسم تشییع باشکوهى از سوى مردم و روحانیت معظم آذربایجان به عمل آمد و پیکر پاک ایشان جهت مراسم خاکسپارى به شهر مذهبى قم حمل و در مقبره العلماى قبرستان ابوحسین به خاک سپرده شد.

پانویس

  1. پرش به بالا سیماى ارسباران، (مجموعه کتاب هاى دیار ابرار)، سعید عباس زاده، ص ۱۲۳.
  2. پرش به بالا همان.
  3. پرش به بالا برگرفته از مصاحبه آقا شیخ احمد اهرى (سرباززاده).
  4. پرش به بالا یادداشت هاى آقاى عبدالحسین جواهرالکلام.
  5. پرش به بالا جغرافیاى ارسباران، حسین دوستى، ص ۲۶۵ و ستارگان درخشان ارسباران، حسین دوستى، ص ۲۷.
  6. پرش به بالا اسناد انقلاب اسلامى، ج ۱، ص ۸۶.
  7. پرش به بالا همان.
  8. پرش به بالا همان، ج ۳، ص ۲۴ و ۴۷.
  9. پرش به بالا دانشمندان آذربایجان، محمدعلى تربیت، ص ۳۵.
  10. پرش به بالا ستارگان درخشان ارسباران، ص ۲۷.
  11. پرش به بالا مکرر به نگارنده این مطلب را فرمودند.

منابع مقاله

  • تاریخ ارسباران، سرهنگ بایبوردى
  • جغرافیاى ارسباران، حسین دوستى
  • سیماى ارسباران (سرزمین دین باوران، سعید عباس زاده)
  • یادداشت هاى آقاى جواهرالکلام، موجود در ماهنامه فرهنگ کوثر
  • مفاخر آذربایجان، عقیقى بخشایشى
  • معجم الفکر والادب فى النجّف، امینى
  • صد تن از ستارگان ارسباران، حسین دوستى
  • اسناد انقلاب اسلامى، مرکز اسناد
  • مصاحبه با آقا شیخ محمدعلى اهرى
  • مصاحبه با حجت الاسلام احمد اهرى
  • دانشمندان آذربایجان، محمدعلى تربیت

منابع

  • ستارگان حرم، جلد ۶، «شیخ احمد اهری؛ ستاره ارس» از سعید عباس زاده.