مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز (کتاب)


نویسنده	شمس الدین محمد لاهیجی
موضوع	عرفان
زبان	فارسی
تعداد جلد	۱
تصحیح	محمدرضا برزگر خالقی

کتاب «مفاتیح الإعجاز فی شرح گلشن راز» تألیف شمس‌الدین محمد لاهیجی (م، ۹۱۲ ق)، از شرحهای مهم مثنوی «گلشن راز» اثر شیخ محمود شبستری (م، ۷۲۰ ق) است.

معرفی کتاب

«مفاتيح الإعجاز» نوشته شمس الدین محمد اسیری لاهیجی (متوفای، ۹۱۲ ق) عارف سلسله نوربخش و از صوفيان قرن نهم هجرى، یکی از معروف‌ترين شروحى می‌باشد كه بر «گلشن راز» اثر شیخ محمود شبستری نوشته شده است. اين شرح بنا به درخواست مريدان و دوستان وى به رشته تحرير درآمده است.

«مفاتیح الاعجاز» با زبان فلسفی دشوار نگارش شده است. دانش ادبی اسیری لاهیجی و علم قرآن و حدیث او در شرح عرفانی ابیات مثنوی «گلشن راز»، کامل است.

محمد لاهيجى این کتاب را با اصطلاحات دقیق و احاطه کامل بر فلسفه اسلامی نگاشته و از واژگان عربی استفاده فراوان کرده است.

محتوای کتاب

مفاتیح الاعجاز شامل بیش از ۱۵۰ عنوان فلسفی و عرفان اسلامی در شرح عرفانی «گلشن راز» است. شارح، در ذيل هر بيت، با زبان فارسى به شرح آن پرداخته است.

نمونه‌هايى از كار شارح:

تفكر در آفاق: سالك بايد به نظر اعتبار در افلاک و انجم و اختلاف سير و اشكال ايشان و اثرها كه از ايشان به عالم سفلى مى‌رسد نگاه كند، تا كمال قدرت الهی و حكم تدبير او در انتظام عالم و حكمت كامله او و اتقان و احكام در عالم و فعل او مشاهده شود، تا سبب ارتقاء بر مدارج كمال گردد، چون تقيّد بر عالم سُفلى موجب حرمان از مراتب كمال مى‌شود.
در بيان نبى و ولى و جهت اشتراک و امتياز ميان آن دو: ولى غير نبى، آن است كه استفاضه انوار ولايت و كمال از نبى نمايد، زيرا كه اگرچه مبدأ نبوت نبى، ولايت است؛ يعنى ولايت خود، چون ولايت نبى افضل از نبوّت اوست، ولى مبدأ ولايت غير نبى، نبوت است و ميان نبى و ولى عموم و خصوص مطلق است؛ يعنى هر نبى البته مى‌بايد كه ولى باشد، ولى هر ولى لازم نيست كه نبى باشد.
مرشد كامل: كسى است كه از غايت تمامى و كمال كه دارد، با وجود آنكه از مرتبه تعيّن و تقيّد كه مستلزم عبوديت و متابعت بود عبور نموده و به مرتبه فناى خودى و بقاء بالله و اتصاف به صفات الله وصول يافته و غنى مطلق و خواجه جهان گشته، و با اين‌چنين خواجگى و استغناء كه دارد كار غلامى كه عبارت از متابعت و عبادت است مى‌كند و از جاده عبوديت اصلا تجاوز نمى‌كند.
شريعت و طريقت و حقيقت: شريعت كه احكام ظاهر است، نسبت با طريقت كه روش خاص ارباب حال و مكاشفات است، به مثابه پوست است و طريقت لُبّ او. باز طريقت نسبت با حقيقت كه ظهور توحيد حقيقى است، به منزله پوست است و حقيقت مغز او.
مركز دايره وجود: هر چند به حسب تعيّن و صورت، امتياز ميان كمّل واقع است و آدم و نوح و موسى و عيسى غير محمد (صلی الله علیه وآله) است، ولى بر اعتبار حقيقت، همه مظاهر و مجالى نور محمدى‌اند و مركز دايره وجود از ازل تا ابد غير از خورشيد اعظم حقيقت محمّدى نيست.

منابع

مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز؛ شمس‌الدین محمد لاهیجی، تصحیح محمدرضا برزگر خالقی، انتشارات زوار، ۱۳۷۱.
نرم افزار عرفان، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.