عقد جعاله

جعاله یک نوع عقد است و جاعل با خواندن صیغه‌ای خود را ملزم می‌کند به این که هر کس فلان کار را برای او انجام دهد مستحق مزد و عوض است. مثلا کسی که حیوانش گم شده، بگوید هر کس حیوان گمشده مرا پیدا کند مبلغ صد تومان به او می‌دهم. جعاله پیش از اسلام در ادیان قبلی نیز وجود داشته است. همانطور که در آیه ۷۲ سوره یوسف «ولمن جاء به حمل بعیر و أنا به زعیم» «هر کس پیمانه گم شده را بیاورد یک بار شتر به او پاداش داده می‌شود و من ضامن این پاداشم» به آن اشاره شده است.

تعریف جعاله

«جعاله» در لغت به معنای مزدی است که در برابر انجام کاری قرار داده می‌شود. و در اصطلاح فقهاء صیغه‌ای است که ثمره آن به دست آوردن منفعتی است در برابر عوض، و شرط نیست کارمزد معلوم باشد.

تعریف فقهی دیگر جعاله، ملتزم شدن جاعل به دادن عوض است در قبال عملی که حلال و مقصود عقلاء است.

ارکان جعاله

جعاله از سه رکن تشکیل می‌شود:

۱- جاعل: کسی که درخواست انجام کار می‌کند.

۲- عامل: کسی که کار درخواستی را انجام می‌دهد.

۳- جُعل یا (جعیله): همان عوض و مزد.

در جاعل شرط است که بالغ و عاقل باشد و حاکم شرع او را از تصرف در اموالش منع نکرده باشد ولی در عامل شروط ذکر شده شرط نیست.

شرایط عمل مورد جعاله

کارهایی مورد جعاله قرار می‌گیرند که شرایط زیر را داشته باشند.

۱. کار مورد جعاله حلال و مشروع باشد؛ جعاله بر انجام کارهای حرام مثل زنا باطل است.

۲. کار غرض و منفعت قابل توجه عقلایی داشته باشد، بنا بر این جعاله بر انجام کارهای عبث و بیهوده مثل کشیدن تمام آب چاه یا رفتن به جاهای خطرناک و تاریک صحیح نیست.

۳. عمل مورد جعاله از کارهای واجب بر جاعل نباشد، مثلا جاعل بگوید هر کس نماز ظهر مرا بخواند صد تومان به او می‌دهم که در این صورت جعاله باطل است.

احکام جعاله

در جعاله، عامل وقتی مستحق اجرت است که جاعل درخواست انجام کاری کند. مثلا جاعل بگوید هر کس گمشده مرا یافت برای او این مبلغ را می‌دهم. بنابراین اگر گمشده قبل از درخواست جاعل در دست کسی باشد بر او لازم است که آن را تحویل صاحبش بدهد و مستحق عوض هم نیست. و همچنین عامل زمانی مستحق دریافت مزد است که کار درخواستی را به اتمام برساند.

در عقد جعاله اگر عامل مشخصی مورد خطاب باشد و قرارداد جعاله با او بسته شود مثلا زید، عمرو را عامل کاری قرار داده، شخص دیگری غیر از عمرو کار را انجام دهد آن غیر، مستحق اجرت نیست چون که طرف عقد نبوده و جاعل تعهدی نسبت به او ندارد. و عامل معین هم چون کاری انجام نداده است، او هم مستحق اجرت نیست.

نوع عقد جعاله

جعاله از طرف عامل، عقد جایز است؛ چه قبل از شروع به عمل باشد یا بعد از آن. ولی در صورتی که در وسط عمل فسخ شود، نسبت به جاعل قبل از شروع عمل جایز است که عقد را فسخ کند ولی بعد از شروع عامل نسبت به باقی مانده می‌تواند بگوید که بقیه کار را انجام نده ولی باید کاری که عامل در گذشته کرده، خود او آن را انجام بدهد. و اگر جاعل فسخ کند و عامل خبر نداشته باشد و کار را تمام کند در این صورت عامل تمام مزد تعیین شده را می‌تواند بگیرد.