بیت لحم
«بِیْت لَحم»، از شهرهای تاریخی فلسطین است که در حدود ده کیلومتری جنوب بیت المقدس قرار دارد. شهرت این شهر بیش از هر چیز به سبب تولد حضرت عیسى علیه السلام در آنجاست؛ از این‌رو، نه‌تنها این شهر، كه كل سرزمین فلسطین به عنوان سرزمین مقدس برای مسیحیان محترم است.
تاریخچه بیت لحم
از حدود دو هزار سال پیش از میلاد مسیح علیه السلام، بیت لحم مسکونی بوده است. در الواح تَلُّ العَمارِنَه، متعلق به قرن چهاردهم پیش از میلاد به شهر جنوبی بیت المقدس اشاره شده که بیت ایلولاهاما (خانه ایزد لاحاما یا لاخاما) نامیده می شده است. این ایزد نزد کنعانیان خدای قُوت و خوراک بوده و احتمالاً نام کنونی شهر، از نام او گرفته شده است. واژۀ «لحم» كه در زبان عربی به معنی گوشت است، در عبری به مفهومِ اخص نان، و اعم غذا آمده است. از این‌رو بیت لحم به سبب شهرت مزارع غلات آن در دورۀ باستان، «خانۀ نان» خوانده می‌شد. بیت لحم نام قدیمی دیگری دارد: «اَفراتَه» یا «اَفرات» که واژه ای آرامی و به معنای «سرسبزی و ثمردهی» است. وجه مشترک این نامها «سرسبزی» است.
قبایل یهودی که با کنعانیان می جنگیدند، پس از کنعانیان در شهر مستقر شدند. به روایتی راحیل، همسر حضرت یعقوب علیه السلام در این شهر درگذشته است و مدفن وی امروزه به «قبّة راحیل» مشهور است. حضرت داوود علیه السلام نیز در بیت لحم به دنیا آمد اما اهمیت و شهرت بیت لحم به سبب میلاد حضرت مسیح علیه السلام در آن است.[۱] گروهی از نویسندگان و سیاحان مسلمانِ عصر ممالیک نیز، بیت لحم را وصف کرده اند.[۲] به نوشته بیشتر آنها، درخت نخلی که در قرآن کریم[۳] از آن یاد شده و مریم علیهاالسلام از خرمای آن تناول كرد، در این شهر است.
وقتی هادریانوس (حک: ۱۱۷ـ۱۳۸ میلادی)، امپراتور روم، قیام یهودیان به رهبری برکوخبا را فرونشاند، شهر ویران شد و به فرمان امپراتور بر فراز غاری که گفته می شد زادگاه حضرت مسیح بوده، معبدی برای ایزد آدونیس ساخته شد. در حدود ۳۳۰ میلادی، هِلِنا مادر قسطنطین اول امپراتور روم (حک: ۳۰۶ـ۳۳۷ میلادی.)، برفراز آن غار، کنیسه ای ساخت که کنیسه مریم مقدس خوانده شد.
در ۳۸۶ میلادی، جِروم قدیس در بیت لحم ساکن شد و در آنجا عهد عتیق را به لاتینی برگرداند. در ۵۲۹ میلادی، سامریان بر حکومت روم شوریدند و کنیسه را ویران کردند. امپراتور ژوستینَین (حک: ۵۲۷ـ۵۶۵ میلادی) آن را تقریباً به شکل امروزینش بازسازی کرد که کنیسه مهد خوانده می شود.
علی رغم حوادث گوناگون، بیت لحم در زمان رومیان به سبب قرار گرفتن در راه تجاری شهرهای شام به دریای سرخ، مرکز تجاری مشهوری شد. به روایتی ایرانیان هنگام ورود به فلسطین در ۶۱۴ میلادی به کنیسه آسیبی نرساندند، چون بر کاشیهای چند سوی آن، تصویر زردشتیان با لباسهای ایرانی در برابر حضرت مسیح علیه السلام نقش شده بود.
مسلمانان در سال پانزدهم قمری، قدس را گرفتند و عمر بن خطاب در همان سال به بیت لحم رفت و به اهالی امان داد. کشیش ارکولفوس در حدود ۵۰ ق/۶۷۰ م، بیت لحم را شهری با باروهای کوتاه بدون برج وصف کرده است. نقل شده که الحاکم بامرالله (حک: ۳۸۶ـ۴۱۱.)، ششمین خلیفه فاطمی مصر، در ۴۰۰ ق/ ۱۰۰۹ م. فرمان ویرانی کنیسه های مسیحی را صادر کرد اما کنیسه مهد را ویران نکرد.
در ۴۹۲ ق/ ۱۰۹۹ م، صلیبیون وارد بیت لحم شدند و سال بعد بالدوین اول، حاکم قدس در آنجا تاجگذاری کرد. در همان سال بیت لحم تحت حکومت اسقف نشین مستقلی قرار گرفت. صلیبیون شهر را دوباره آباد کردند. با پیروزی صلاح الدین ایوبی در ۵۸۳ ق/ ۱۱۸۷ م. بر صلیبیون، بیت لحم به حکام بومی برگردانده شد. در ۶۲۷ ق/ ۱۲۲۹ م. به موجب قرارداد «یافا» میان الملک الکامل ایوبی (متوفی ۶۳۵ ق) و امپراتور فردریک دوم (حک: ۶۱۷ـ۶۴۸ ق/ ۱۲۲۰ـ۱۲۵۰ م) شهر دوباره به صلیبیون واگذار شد؛ اما در ۶۴۲ ق/ ۱۲۴۴ م. الملک الصالح نجم الدین ایوب (متوفی ۶۴۷ ق) آن را پس گرفت.
در ۹۲۳ ق/۱۵۱۷ م. عثمانی ها بر بیت لحم تسلط یافتند. در سده های ۱۱-۱۲ ق/ ۱۷-۱۸ م، میان فرقه های مسیحی بر سر مالکیت اماکن مقدس بیت لحم جنگهایی درگرفت؛ دولت عثمانی فرمانی صادر کرد که در آن حدود املاک هر فرقه مشخص شده بود. طبق این فرمان، ارتدوکسها بر بیشتر اماکن دست یافتند.
ادامه این دشمنی ها و سرقت ستاره نقره ایِ غار مهد در ۱۲۶۴ ق/۱۸۴۷ م، به جنگهای کریمه (۱۲۶۹ـ۱۲۷۲/ ۱۸۵۳ـ۱۸۵۶) انجامید. در ۱۲۵۰/۱۸۳۴، ابراهیم پاشا [فرزند محمدعلی پاشا، خدیو معروف و مقتدر مصر] هنگام حکومتش بر فلسطین (۱۲۴۹ـ۱۲۵۶ ق/ ۱۸۳۳ـ۱۸۴۰ م)، محله مسلمان نشین بیت لحم را به سبب قیام سراسری مسلمانان فلسطین برضد حکومتش ویران کرد.
میان سالهای ۱۳۰۶-۱۳۲۷ش/۱۹۲۷ـ۱۹۴۸ م. که تمام فلسطین تحت قیمومت بریتانیا بود، بیت لحم از مراکز قیام بر آنها بود. از سالهای ۱۳۲۷-۱۳۲۸ش/۱۹۴۸ـ۱۹۴۹، مصریان در بیت لحم بودند. در ۱۳۲۹ش/۱۹۵۰ م، بیت لحم با قسمتی از فلسطین، جزو اردن شد. در ۱۳۴۶ش/۱۹۶۷ م، به دنبال جنگ شش روزه، اسرائیلیان بیت لحم و کرانه غربی رود اردن را کاملاً اشغال کردند.
وضعیت اجتماعی و اقتصادی
در شهر بیت لحم دو شیوه معماری دیده می شود: معماری قدیمی با گنبدها، دیوارهای ضخیمِ ساخته شده از سنگ آهک، پنجره های هلالی و کوچه های تنگ؛ و معماری جدید با مصالح جدید، درها و پنجره های مستطیلی و سقف مسطح.
نخستین مدارس بیت لحم در بیش از صد سال پیش به وجود آمدند، اما دگرگونی اساسی در وضع آموزشی شهر، گشایش دانشگاه بیت لحم در ۱۳۵۲ش/۱۹۷۳ م. از سوی کلیسای واتیکان بود.
جمعیت و تراکم و توسعه شهر به دلیل تحولات سیاسی، از ۱۳۲۷ش/۱۹۴۸ م. به بعد دستخوش تغییر بوده است. در ۱۳۵۷ش/۱۹۷۸ م، جمعیت آن - اعم از مسیحی و مسلمان - حدود ۰۰۰، ۳۴ تن بود که از آن میان ۰۰۰، ۹ تن از فلسطینیان پناهنده بودند. مهاجرت به خارج ـ که از دیگر مشخصات بیت لحم است ـ در نیمه دوم قرن سیزدهم قمری آغاز شد و در قرن چهاردهم قمری شدت یافت. امروزه دهها هزار تن در امریکای شمالی و جنوبی تبار بیت لحمی دارند.
صنایع دستی چوبی (از چوب زیتون)، فلزی، صدفی و سوزن دوزی بیت لحم مهم است. بیت لحم پس از نابْلُس، دومین شهرِ کرانه غربی رود اردن از نظر میزان تولیدات صنعتی است. شرایط ناشی از اشغال، در عرصه کشاورزی مشکلاتی به وجود آورده که به روی آوردن کشاورزان به کارهای صنعتی انجامیده است. محصولات کشاورزی بیت لحم، زیتون، انگور، بادام و بعضی از انواع صیفی است. درآمد حاصل از درختکاری در این منطقه زیاد است.
پانویس
منابع
