بازگشت اسرای اهل بیت به کربلا

تقویم هجری قمری

روز واقعه:20 صفر

سال ۶۱ هجری قمری

مشهور است که در روز بیستم ماه صفر یعنی اربعین شهادت امام حسین علیه السلام، اسرای اهل بیت علیهم‌السلام از شام به کربلا بازگشتند. هرچند برخی دیگر احتمال داده‌اند که این اتفاق در اربعین سال بعد رخ داده است.

در «لهوف» سید بن طاووس آمده است: راوى گفت چون زنان و عیال حضرت ابى عبداللّه علیه السّلام از شام بازگشتند و به عراق رسیدند، به آن راهنما که همراه آنان بود گفتند: ما را از راه کربلا ببر؛ و چون به مصرع رسیدند جابر بن عبداللّه انصارى را یافتند که با چند تن از بنى هاشم و خاندان پیغمبر صلّى اللّه علیه و آله براى زیارت حسین علیه السّلام آمده بودند و با هم بدان مقام مبارک رسیدند، بگریستند و زارى کردند و سیلى بر روى زدند، ناله‏ هاى جانسوز سر دادند و زنان آن ناحیه به ایشان پیوستند و چندى بماندند.

و در مقتل «مثیر الاحزان» آمده است: و چون خانواده حسین علیه السلام به کربلا رسیدند با جابر بن عبداللّٰه و گروهى از بنى هاشم روبرو شدند که در همان وقت به زیارت آن حضرت آمده بودند؛ پس دو گروه با موجى از غم و اندوه و آه و نالۀ جانسوز در این مصیبت که جگر همۀ محبین را سوزاند با هم ملاقات نمودند.

تشکیک ها در مساله بازگشت اسرا به کربلا در بازگشت از شام

از برخی روایات مربوط به اتفاقات مسیر حرکت کاروان و نیز وجود تعداد قابل توجهی از زیارتگاه‌های مرتبط با سر امام حسین (ع) و اسرای اهل بیت (ع) در شهرهای واقع در طول مسیر سلطانی به نظر می رسد کاروان اسرای اهل بیت (ع) و سرهای شهدای کربلا، به احتمال زیاد از مسیرهای بین کوفه تا شام مسیر کناره دجله را پیموده‌اند. (احتمالا به جهت گذراندن اسرا از شهرها و رژه پیروزی).

برخی گفته اند در آن زمان ۴۰ منزل در این راه قرار داشت و برخی تا ۶۰ منزل در مسیر حرکت قافله اسرای کربلا برشمرده اند که با فرض طی هر منزل در یک روز تا اسرا به شام برسند بین ۴۰ تا ۶۰ روز طول کشیده است. علاوه بر این مطابق با برخی روایات معتبر، ابن زیاد پس از ورود اسرا به کوفه پیکی به نزد یزید فرستاد تا نسبت به آنها کسب تکلیف کند و در این مدت اسرا در زندان ابن زیاد به سر می بردند. مطابق با برآورد سید بن طاووس رفت و برگشت پیک به دربار یزید حدود بیست روز یا بیشتر، وقت نیاز دارد. و نیز روایت شده که وقتى کاروان اسیران را به شام بردند، آنها در دمشق به مدّت یک ماه در جایى ماندند که از گرما و سرما در امان نبودند و صورت قضیه، مقتضى است که اهل بیت، تا رسیدن به کربلا یا مدینه، بیش از چهل روز از زمان شهادت، تأخیر داشته‌اند.

برخی با توجه به این مسئله از اساس قضیه زیارت اربعین اهل بیت را منتفی دانسته‌اند و برخی دیگر با توجه به شهرت و قوت این روایات احتمال داده‌اند که این اتفاق در اربعین سال بعد رخ داده است. نظر عده دیگری مانند مؤلف ناسخ التواریخ و علامه شعرانی در دمع السجوم نیز آن است که کاروان اسرا در مسیر رفت در روز اربعین به کربلا رفته‌اند. یعنی از کسانی که آنها را به شام می برده اند خواسته اند که آنها را در مسیر از کربلا عبور دهد تا بتوانند با کشتگان خویش وداع و بر آنها مویه کنند.

منابع

• عبدالحسين نيشابورى، تقويم شيعه.
• علامه شعرانی، دمع السجوم (ترجمه نفس المهموم).