(ای رسول ما) این کافران (لجوج) را واگذار تا به خورد و خواب طبیعت و لذات حیوانی سرگرم باشند و آمال و اوهام دنیوی آنان را غافل گرداند، پس (نتیجه این کامرانی بیهوده را) به زودی خواهند یافت.
بگذارشان تا بخورند و [با لذایذ مادی و زودگذر] کامرانی کنند، و آرزوها، سرگرمشان نماید؛ سپس [حقّانیّت اسلام و فرجام شوم خود را] خواهند فهمید.
بگذارشان تا بخورند و برخوردار شوند و آرزو[ها] سرگرمشان كند، پس به زودى خواهند دانست.
واگذارشان تا بخورند و بهره‌ور شوند و آرزو به خود مشغولشان دارد، زودا كه خواهند دانست.
بگذار آنها بخورند، و بهره گیرند، و آرزوها آنان را غافل سازد؛ ولی بزودی خواهند فهمید!
Leave them to eat and enjoy and to be diverted by longings. Soon they will know.
Leave them that they may eat and enjoy themselves and (that) hope may beguile them, for they will soon know.
Let them eat and enjoy life, and let (false) hope beguile them. They will come to know!
Leave them alone, to enjoy (the good things of this life) and to please themselves: let (false) hope amuse them: soon will knowledge (undeceive them).
معانی کلمات آیه
يلههم: لهو: مشغول شدن به چيزى كه مشغول مى كند. آن توأم با غفلت است.
راغب گويد: لهو آنست كه انسان را از مشغول شدن به چيز مهمّ باز دارد.
الهاء مشغول كردن، «يُلْهِهِمُ الْأَمَلُ»: مشغول مى كند آنها را آرزو.
آنان را (به حال خود) رها كن تا بخورند و بهره‌مند شوند و آرزوها سرگرمشان كند، پس به زودى (نتيجه اين بى‌تفاوتى‌ها را) خواهند فهميد.
نکته ها
مسئله رهاكردن كفّار به حال خود كه از جمله‌ى «ذَرْهُمْ» استفاده مى‌شود، به خاطر سركشى خود آنان است، وگرنه خداوند ابتدا براى هدايت همه‌ى انسانها، پيامبر فرستاده و كسى را به حال خود رها نكرده است. چنانكه اين مطلب بارها در قرآن مطرح شده است. از جمله: «وَ نَذَرُهُمْ فِي طُغْيانِهِمْ يَعْمَهُونَ» «1»، آنان را رها مى‌كنيم تا در سركشى خود سردرگم شوند و در جاى ديگر مى‌فرمايد: «وَ يَمُدُّهُمْ فِي طُغْيانِهِمْ» «2» آنان را در سركشى كردن مهلت مى‌دهيم.
انسان به آرزو زنده است و اگر روزى آرزو از انسان گرفته شود از كار و تلاش دست برمى‌دارد. امّا آرزويى كه در اسلام مورد انتقاد قرار گرفته است، مربوط به موارد ذيل است:
1. آرزوى طولانى، 2. آرزوى بيش از عمل، 3. آرزوى بدون عمل، 4. آرزويى كه انسان را سرگرم كند، 5، آرزوى خير داشتن از كار و افراد بد.
پيامبراكرم صلى الله عليه و آله فرمود: من از دو چيز بر شما مى‌ترسم؛ يكى پيروى از هوسها كه شما را از حقّ باز دارد و ديگرى آرزوهاى طولانى كه شما را از آخرت غافل نمايد. در دعاى كميل مى‌خوانيم: آرزوهاى طولانى، انسان را از رسيدن به خيرات محروم مى‌كند. «و حبسنى عن نفعى بعد آمالى»
«1». انعام، 110.
«2». بقره، 15.
جلد 4 - صفحه 440
پیام ها
1- در تبليغ و ارشاد وقت خود را صرف نااهلان نكنيد. «ذَرْهُمْ»
2- انسان، گاهى چنان در كفر غوطه‌ور مى‌شود كه برهان و هشدار انبيا نيز او را بيدار نمى‌كند «ذَرْهُمْ»
3- آرزو اگر انسان را غافل كند، نابجاست. «وَ يُلْهِهِمُ الْأَمَلُ» (ولى اگر انسان را به كار و تلاش وادار كند خوب است زيرا در قرآن مى‌خوانيم: «وَ الْباقِياتُ الصَّالِحاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَواباً وَ خَيْرٌ أَمَلًا» «1»)
4- مهلت الهى را نشانه لطف و رحمت او ندانيم. ذَرْهُمْ ... فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ
(گاهى پزشك به اطرافيان بيمار مى‌گويد: مريض را رها كنيد و هر چه مى‌خواهد بخورد به او بدهيد، زيرا كار از كار گذشته است)
بعد از آن بر سبيل وعيد و تهديد، خطاب فرمايد به رسول خود:
«1» جلد 2، صفحه 239، و در مجمع البيان جلد 3، صفحه 328، از امام صادق عليه السّلام نقل نموده است.
«2» مجمع البيان جلد 3، صفحه 328.
جلد 7 - صفحه 82
ذَرْهُمْ يَأْكُلُوا: واگذار آنها را در دنيا تا مانند چهارپايان بخورند. وَ يَتَمَتَّعُوا: و بهره برند از منافع و لذايذ مدت كمى، چه هر قدر لذت برند، نسبت به نعم اخروى بى‌بهره باشند. وَ يُلْهِهِمُ الْأَمَلُ: و مشغول سازد ايشان را آرزو، يعنى توقع طول عمر و استقامت حال، باز دارد ايشان را از استعداد و تهيه معاد و تفكر در آمال و مآل اعمال. فَسَوْفَ يَعْلَمُونَ: پس زود باشد كه بدانند عاقبت بدى كردار و گفتار خود را، و آن در روز حشر خلايق باشد.
تبصره: آيه شريفه اعلام رسول است به نااميدى از ايمان ايشان و اشعار به آن كه اين جماعت از اهل خذلانند، زيرا در كفر و عناد و لجاج و مخالفت به حدى رسيده‌اند كه ديگر مواعظ شافيه و كلمات الهيه اينها را فايده ندهد، به كلى از قابليت هدايت افتاده، گوهر گرانبهاى توحيدى را به سوء اختيار ضايع ساخته، بگذار مانند بهائم در چراگاه شهوت برخوردار شوند كه بزودى پاداش اعمال را دريابند، ايضا تحذير است از آنچه مؤدى شود به درازاى آرزو، و تنبيه بر آنكه واجب است انسان همت خود را مصروف دارد بر امر آخرت، و مستعد موت گردد و مسارعت كند به توبه و تدارك، و آرزو ننمايد چيزهائى را كه موجب منع از آنها گردد.
و در كافى- حضرت امير المؤمنين عليه السّلام فرمايد: انّما اخاف عليكم اثنتين: اتباع الهوى و طول الامل امّا اتّباع الهوى فانّه يصدّ عن الحقّ و امّا طول الامل فينسى الاخرة «1».
اين است و جز اين نيست كه مى‌ترسم بر شما دو چيز را: پيروى هواى نفس، و درازى آرزو. اما متابعت هواى باز دارد از حق، و اما درازاى آرزو، پس نتيجه دهد فراموشى آخرت را.
ما تَسْبِقُ مِنْ أُمَّةٍ أَجَلَها وَ ما يَسْتَأْخِرُونَ «5»
ترجمه
اين آيتهاى كتاب و قرآن آشكار كننده است
بسا باشد كه آرزو كنند آنانكه كافر شدند كاش بودند مسلمانان
واگذار آنانرا بخورند و كامرانى كنند و مشغول كند آنها را آرزو پس زود باشد كه بدانند
و هلاك نكرديم هيچ بلدى را مگر آنكه بود برايش نوشته‌اى دانسته شده
پيشى نگيرد هيچ گروهى اجلش را و باز پس نمانند.
تفسير
راجع به الر در سور سابقه، و كليّه فواتح السّور در اوّل سوره بقره بيانى وافى گذشت و مفاد آيه اوّل آنستكه اين سوره و آيات، آيتهاى آنكتاب موعود الهى است به پيغمبر خاتم و قرآن بيان كننده حقايق و احكام است و راجع بآيه دوّم عيّاشى ره از امام باقر عليه السّلام و قمّى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده‌اند كه چون روز قيامت شود منادى حق ندا كند كه داخل نميشود در بهشت مگر مسلمان پس در آنروز كفّار آرزو كنند كه كاش مسلمان بودند و در مجمع نيز از آنحضرت اين معنى را نقل نموده و از پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نقل نموده كه چون اهل آتش در آن جمع شوند و با آنها از اهل قبله كسانى باشند كه خدا امر فرموده، كفّار بمسلمانان گويند آيا شما مسلمان نبوديد گويند بلى بوديم گويند پس چه فائده‌اى داشت اسلام براى شما كه با ما داخل آتش شديد گويند ما گناهكار بوديم و براى گناهانمان گرفتار شديم پس خداوند گفتگوى آنها را ميشنود و امر ميفرمايد اهل اسلام را از آتش بيرون آورند و در اين وقت كفّار ميگويند اى كاش ما مسلمان بوديم و ظاهرا مراد از اسلام ايمان است چون غير اهل ايمان از فرق مسلمانان مخلّد در آتش خواهند بود و محتمل است مراد آرزوى آنها در دنيا بعد از فتوحات اسلامى باشد كه ميگفتند كاش ما قبلا مسلمان شده بوديم
جلد 3 صفحه 244
تا در زمره سابقين در اسلام محسوب ميشديم در هر حال خداوند به پيغمبر خود دستور ميدهد كه آنها را بحال خودشان واگذار چون قابليّت هدايت را ندارند و تمام همّ و فكرشان مانند حيوانات مصروف بخوردن و لذت بردن از لذائذ فانيه دنياى دنى است و مشغول نموده است آنها را آرزوهاى طولانى كه بجائى نميرسد از فكر در مبدء و معاد ولى بعد از مرگ و روز جزا خواهند دانست كه چيزيكه بدرد آنها ميخورد عقائد حقّه و اعمال صالحه بود كه كسب نكردند و تهى دست با بار گران بمحشر آمدند در كافى از امير المؤمنين عليه السّلام نقل نموده كه جز اين نيست ميترسم بر شما از دو چيز متابعت هوى و درازى آرزو امّا متابعت هوى پس باز ميدارد از حقّ و امّا درازى آرزو پس فراموش مينمايد آخرت را و از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم فرمود وقتى سزاوار شد ولايت خدا و سعادت مى‌آيد اجل ميان دو چشم و ميرود آرزو پشت سر و وقتى سزاوار شد ولايت شيطان و شقاوت مى‌آيد آرزو ميان دو چشم و ميرود اجل پشت سر و نبايد كفّار مغرور شوند از آنكه خداوند بآنها مهلت داده چون هيچ قوم و جماعت و اهل بلدى معذب نشدند و بهلاكت نرسيدند مگر آنكه اجل مقدر مكتوب در لوح محفوظ آنها رسيده بود و هيچ امّت و گروهى پيشى نميگيرند بر اجل محتوم خودشان و باز پس نميمانند از آن بلكه تمامى در موعد مقرّر مقدّر بهلاكت و مجازات اعمال خواهند رسيد ..
واگذار آنها را بخورند مثل انعام و از لذائذ دنيوي لذت ببرند و بآمال و هواهاي نفساني مشغول شوند پس زود باشد که بر آنها معلوم گردد دنيادار غرور است و مكرر گفته شده که انسان سه دشمن دارد که هم دست شده‌اند براي فريب انسان دنيا و هواي نفس و شيطان دنيا ابتداء خود را جلوه ميدهد بزخارف خود از مال و منال و مساكن عاليه و فرش قيميّه و طلا و نقره و مأكولات لذيذه و ملبوسات شيك و اشباه آنها و انسان غافل از اينكه ماريست خوش خط و خال لكن در باطن زهر قتال است و گرگيست بلباس ميش و كمال مضادّه دارد با آخرت، چنانچه مثل زده‌اند بمشرق و مغرب هر چه بمشرق نزديك شود از مغرب دور ميشود و بالعكس و بضرّتان دو هو ترضيه هر يك موجب خشم
جلد 12 - صفحه 5
ديگري ميشود سپس هواي نفس مايل و فريفته ميشود و كمال علاقه باين دنيا پيدا ميكند و بكلي از آخرت غافل ميشود و تمام آمال و آرزوي او وصله بآنها است، سپس شيطان راه وصله به آنرا نشان ميدهد از طرق محرّمه و ظلم و تعدي و تجاوز از حد و نحو آنها چون چنين شد خداوند او را بخود واگذار ميكند لذا ميفرمايد: (ذرهم) تو هم که پيغمبر هستي آنها را واگذار زيرا فرمايشات تو بآنها اثر نميكند (يأكلوا) چه از حلال باشد و چه از حرام (و يتمتّعوا) بلهويات و ساز و آواز و تفريح و هزار گونه فسق و فجور (وَ يُلهِهِم‌ُ الأَمَل‌ُ) بآرزوهاي دراز و آمال دور مشغول شوند (فَسَوف‌َ يَعلَمُون‌َ) سوف از براي آينده نزديك است همان وقت احتضار و جانكندن پرده‌ها برداشته ميشود و هر كسي جاي خود را مشاهده ميكند و بر آنها معلوم ميشود که با خود چه كرده‌اند و پشيمان ميشوند و پشيماني سودي ندارد و نجاتي نيست.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 3)- سپس با لحنی بسیار کوبنده می‌گوید: ای پیامبر «اینها را به حال خود بگذار (تا همچون چهارپایان) بخورند، و از لذتهای این زندگی ناپایدار بهره گیرند، و آرزوها آنها را از این واقعیت بزرگ غافل سازد ولی به زودی خواهند فهمید» (ذَرْهُمْ یَأْکُلُوا وَ یَتَمَتَّعُوا وَ یُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ).
اینها چون حیواناتی هستند که جز اصطبل و علف، و جز لذت مادی چیزی نمی‌فهمند و هر حرکتی دارند برای رسیدن به همین‌هاست.
پرده‌های غرور و غفلت و آرزوهای دور و دراز چنان بر قلب آنها افتاده، و آنها را به خود مشغول ساخته که دیگر توانایی درک واقعیتی را ندارند.
اما آن گاه که پرده‌های غفلت و غرور از مقابل چشمانشان کنار رود، و خود را در آستانه مرگ و یا در عرصه قیامت ببینند، می‌فهمند که چه اندازه در غفلت و تا چه حدّ زیانکار و بدبخت بوده‌اند.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
