مسالک الافهام الی آیات الاحکام (کتاب)

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی مقاله یکی از نرم افزار های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

مؤلف‌

جواد بن سعد بن جواد كاظمى، معروف به فاضل جواد (زنده در 1044 ق)

معرفی اجمالی کتاب

اين كتاب تفسير آياتى از قرآن كريم است كه در آنها احكام فقهى بيان و بر اساس ترتيب كتب فقهى منظم شده است. از صدر اسلام در كنار سبكهاى مختلف فقهى مثل فقه رساله‌اى، خلافى، استدلالى، سبك ديگرى پديد آمد كه در آن تفسير آيات فقهى قرآن كريم بر اساس ابواب فقهى مرتب شده كه نام آن را آيات الاحكام گذاشتند.

اين سبك تفسير آيات فقهى در هر چهار فرقه مذاهب اسلامى ديده مى‌شود. در بين تفاسیر فقهی، كتاب ارزشمند مسالك الافهام از جايگاه خاصى برخوردار است و از زمان نگارش آن فقهاى بزرگ امامية به آن توجه داشته و در موسوعه‌هاى فقهى به آن استناد شده و نظريات و اقوال آن مورد نقد و بررسى واقع شده است.

اين كتاب پر از تحقيقات فقهى و دقيق و نكات ادبى است كه بر آگاهان به اين علوم پوشيده نيست. مؤلف تمام اقوال فقهاى قبل از خود را بيان نكرده است بلكه به ذكر نظريات سيد مرتضى (م 436 ق)، شيخ طوسى (م 460 ق)، علامه حلى (م 676 ق)، اكتفا نموده است.

اين كتاب مزين به مقدمه ارزشمندى از آيت اللّه عظمى نجفى مرعشى (م 1411 ق)، در معرفى و تاريخچه كتابهاى آيات الاحكام در مذاهب اسلامى همراه با زندگينامه عالمانه و محققانه مؤلف و آثار وى مى‌باشد كه به ارزش علمى اين كتاب مى‌افزايد.

نسخه‌ها

در الذريعة 20/378 به نسخه‌اى در نزد حاج ميرزا محمدحسين شهرستانى در كتابخانه شيخ عبدالحسين آل ياسين بالكاظميّة و در نزد سيد على ايروانى در تبريز و در نزد شيخ محمدرضا مظفر به خط ناصر فضل اللّه مربوط به 1044 ق اشاره شده است.

در مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحه 232 به چندين نسخه منتخب از كتابخانه‌هاى آيت اللّه مرعشى، مجلس شوراى اسلامى، دانشگاه تهران، الهيات، ملك در تهران، روضاتى در اصفهان اشاره شده است. در چاپ كتاب موجود از 4 نسخه خطى استفاده شده كه عبارتند از:

1. نسخه كتابخانه علامه سيد محمدعلى قاضى طباطبائى تبريزى كه نسخه مورد اعتماد در چاپ بوده است. اين نسخه با رمز (قض) مشخص شده است.
2. نسخه كتابخانه استاد مرتضى مدرسى (چهاردهى) مربوط به سال 1090 ق، به خط عبداللّه بن شيخ عبدعلى طرفى كه با رمز (چا) مشخص شده است.
3. نسخه كتابخانه آيت اللّه سيد شهاب الدين مرعشى كه بعضى از حواشى مؤلف در ذيل آن ذكر شده است و با رمز (عش) مشخص شده است.
4. نسخه به خط محمدطاهر بن محمدكريم، مربوط به سال 1101 ق از كتابخانه عالم فاضل حاج شيخ حسن مصطفوى كه بعد از چاپ كتاب اين نسخه در دسترس ناشرين قرار گرفته است و تفاوتهاى آن در پايان هر قسمت از كتاب ذكر شده است اين نسخه با رمز (سن) مشخص شده است.

در مقدمه كتاب در صفحه 18، آيت الله عظمى سيد شهاب الدين مرعشى (م)، به نسخه‌اى از ميرزا ابوالهدى نوه علامه كرباسى كه از مشايخ روايت ايشان بوده است و همين طور نسخه‌اى كه در نزد ايشان بوده و دو نسخه از كتابخانه‌هاى عمومى اشاره شده كه اين 4 نسخه در اختيار ناشر و مصحح قرار گرفته تا از آنها استفاده نمايند.

كلمات بزرگان‌

ريحانة الادب ج4/280: آيات الاحكام كه نام اصليش مسالك الافهام فى شرح آيات الاحكام مى‌باشد و آن بهترين كتابى است كه در اين موضوع تأليف شده است.

اعيان الشيعه 4/271: من اكبر ما كتب فى بابه و اتمها فائدة صنفه بامر شيخه المذكور (شيخ بهائى)، رأينا منه نسخه بخط يده فى قرية بهار من توابع همدان.

مؤلف در خطبه كتاب مى‌نويسد: ولعمرى ان من نظر فى كتابى هذا بعين الانصاف، و جانب سبيل البغى والاعتساف، علم انه عديم النظير و انّه من تأييدات العلىّ القدير.

علامه شيخ حسن بلاغى نجفى در تنقيح المقال درباره آن مى‌نويسد: من اكبر ما كتب فى شأنه و اتمّها سماه (مسالك الافهام فى شرح آيات الاحكام)

امل الآمل ج2/56: الشيخ جواد بن سعيد، فاضل عالم محقق جليل القدر، له كتب منها: شرح آيات الاحكام‌.

علت تأليف كتاب

مؤلف در مورد علت تأليف كتاب در صفحه اوّل آن مى‌نويسد، لما كان من اجل النعم و اوفر القسم استفادة الاحكام الشرعية من الآيات القرآنية و قد اعتنى العلماء بالبحث عنها والاستنباط منها... فانهم بينوا جهة الدلالة بما استفادوا من الائمة الاطهار الذين هم مهبط الوحى و التنزيل او بما اشتملت عليه من الظاهر البعيد عن التأويل‌.

سپس در صفحه 2 در ادامه مى‌نويسد: ثم ان اصحابنا و ان بينوا جهة الدلالة فى تضاعيف كتبهم الاّ انّه لم يتفق منهم بيان جميع ذلك فى كتاب مفردة بالتدوين ليكون مشتملا على وجوه الدلالة فى الآيات المتعلّقة باحكام الدين فحدانى ذلك على ان اجمع كتابا مشتملا على جميع ما يتعلّق بكلّ آية مبنيّا فيه وجوه الدلالة.

قابل ذكر است كه در مقدمه كتاب كنزالعرفان فاضل مقداد (م 826 ق) نيز نبودن كتاب جامعى در آيات الاحكام را دليل تأليف آن ذكر كرده است و ظاهراً با وجود كتابى مثل كنزالعرفان و نظائر آن اين دليل تأليف صحيح نباشد مگر اين كه اين كتابها در دست مؤلف نبوده است.

حواشى و شروح

در كتب تراجم دو حاشيه و شرح براى كتاب ذكر شده است‌:

1. سلوك مسالك المرام مسلك مسالك الافهام، از شيخ عبدالقاهر بن عبد رجب عبادى حويزى (امل الآمل 2/157، ذ/4/243، ذ/12/227، اعيان الشيعة.(8/32)
2. حاشية بر مسالك الافهام از ميرزا عبداللّه بن عيسى تبريزى اصفهانى (م 1130 ق) ذ/06/199.

تقسيم بندى مطالب‌

مباحث كتاب در دو مجلد كه از 4 قسمت تشكيل شده است، مطرح شده است:

• قسمت اوّل از جلد اوّل شامل كتابهاى طهارت، صلاة، صوم است.
• قسمت دوّم از جلد اوّل دربردارنده كتابهاى زكات، خمس، حج، جهاد، امر به معروف و نهى از منكر است.
• قسمت اوّل از جلد دوّم كتابهاى المكاسب، البيع، دين و توابع آن، بعضى از عقود مثل شركت، عارية، غصب، مضاربة و نظائر آن و در آخر كتاب النكاح را دربردارد.
• قسمت دوّم از جلد دوم كتابهاى طلاق، مطاعم و مشارب، مواريث، حدود، جنايات، قضاء و شهادات را شامل مى‌شود.

منابع

• نرم افزار جامع تفاسیر نور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.(باتلخیص)

متن کتاب مسالك الأفهام الى آيات الأحكام

مسالك الأفهام الى آيات الأحكام

***

تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن:	تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات:	اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:	تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)
روشهای تفسیری قرآن:	ازجهت منابع: عقلی ، روایی، قرآن به قرآن از جهت شکل: ترتیبی، موضوعی
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف:	تفاسیر: همه تفاسیر (بدون تفکیک مذهب) - تفاسیر شیعه - تفاسیر اهل سنت مفسرین: همه مفسرین - مفسرین شیعه - مفسرین سنی