حسین بن اشکیب قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اضافه کردن رده)
(ویرایش)
 
(۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{بخشی از یک کتاب}}
+
'''حسین بن اشکیب قمی'''، از راویان و [[محدث|محدثان]] بزرگ [[شیعه]] اهل [[قم]] در سده سوم هجری و از یاران [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]] (علیهماالسلام) است. [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] ابن اشکیب قمی را وجیه و موثق دانسته و دو کتاب «الرّد علی الزیدیه» و «النوادر» را برای وی ذکر می کند. [[محمد بن مسعود عیاشی]] صاحب «[[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]]» از شاگردان اوست.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = '''حسین بن اشکیب قمی'''
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه = [[قم]]
 +
|وفات =  قرن سوم هجری
 +
|مدفن =
 +
|اساتید =  [[محمد بن اورمه قمی]]، [[محمد بن خالد برقی]]، [[حسن بن خرزاذ قمی|حسن بن خُرزاذ قمی]]، حسین بن یزید نوفلی،...
 +
|شاگردان = [[محمد بن مسعود عیاشی]]، [[ابوعمرو کشی]]، [[شیخ کلینی|محمد بن یعقوب کلینی]]، محمد بن الوارث،...
 +
|آثار = الرّد علی الزیدیه، النوادر، الرّد علی من زعم أن النبی کان علی دین قومه،...
 +
}}
  
 +
==ولادت و شهرت==
  
 +
در این که حسین بن اشکیب قمی در چه سالی دیده به جهان گشود، نمی‌توان قاطعانه ابراز نظر کرد، ولی آن چه مورد قبول بیشتر دانشوران شیعی تراجم است، او اواسط قرن سوم هجری و در [[قم]] متولد شده است.<ref> اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۴۵۸.</ref>
  
 +
[[کنیه|کنیه‌]] او «ابوعبدالله»<ref> تهذیب المقال فی تنقیح الرجال، ج ۲، ص ۶۰ و موسوعة الفقهاء، ج ۳، ص ۲۱۵.</ref> یا «ابومحمد»<ref> الذریعة، دارالاضواء، ج ۱۰، ص ۲۲۷ و ۲۰۰.</ref> است. نام پدرش احمد، ولی اشتهار او «اشکیب» است. بدین جهت این محدث کبیر، به نام «حسین بن اشکیب» اشتهار دارد.<ref> رجال نجاشی، ص ۴۴؛ رجال شیخ طوسی، ص ۴۱۳، ۴۲۹ و ۴۶۲؛ معالم العلماء، ص ۴۱؛ رجال ابن داوود، ص ۱۲۱.</ref> به ابن اشکیب «خراسانی» و «مروزی»<ref> رجال شیخ، ص ۳۱۳؛ رجال نجاشی، داوری، قم، ص ۳۳ و منابع دیگر.</ref> نیز به گفته می‌شد که به نظر می‌رسد به خاطر مسافرت‌های مکرر او به قلمرو [[خراسان]] بزرگ همانند مرو و سمرقند است.<ref> رجال شیخ، ص ۳۱۳؛ رجال نجاشی، داوری، قم، ص ۳۳ و منابع دیگر.</ref>
  
−
'''منبع:''' ستارگان حرم، جلد 10
+
یکی از القاب معروف وی «خادم القبر» (خدمتگزار مرقد) است. در این که صاحب قبر چه کسی می‌باشد، در میان دانشمندان اختلاف است. علامه [[وحید بهبهانی]] سه احتمال را مطرح ساخته‌اند: قبر [[پیامبر اسلام|حضرت رسول]] صلی الله علیه و آله، قبر [[امام رضا]] علیه‌السلام و یا مرقد [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها در قم.<ref> اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۴۵۸.</ref> ولی آن نظری که به واقع نزدیکتر است، همان قبر کریمه اهل بیت در قم است، که بعضی از مورخان طراز اول شیعه بدان اشاره کرده‌اند.<ref> موسوعة الفقهاء، ج ۳، ص ۲۱۵ و حاشیه رجال طوسی، ص ۴۱۳.</ref>
  
−
'''نویسنده:''' ابوالحسن ربانی سبزواری
+
در نوشتار بعضی از بزرگان، حسین بن اسکیب (با سین) ثبت و ضبط شده است.<ref> خلاصة الاقوال، ص ۵۱ و رجال ابن داوود، ص ۷۹.</ref> این امر موجب شده است که برخی گمان برند که دو شخص می‌باشند: یکی حسین بن اشکیب قمی و دیگری حسین بن اسکیب مروزی که از دانشمندان خطه [[ماوراءالنهر]] است. اما قریب به اتفاق محققان شیعه (از جمله [[ابن داوود حلی]]<ref> رجال ابن داوود، سیرة المصطفی، قم، ص ۷۹.</ref> و [[سید ابوالقاسم خویی|آیت الله خویی]])<ref> معجم الرجال، ج ۵، ص ۱۹۹.</ref> بر این باورند که این دو، نام یک محدث است.
  
−
برجسته‌ترین مشخصه پیشرفت ملت‌ها، وجود دانشمندان و فرهیختگان در میان آنان است که با تلاش مستمر و کنکاش فراوان خود در قلمرو دانش، بشریت را در مسیر تعالی و ترقی قرار می‌دهند. با شناخت این شخصیت‌های علمی، اراده‌ها و استعدادها در جهت دانش طلبی و گشودن راه‌های صلاح و سداد، برانگیخته می‌شوند. در این نوشتار، با یکی از همین شخصیت‌ها که از استوانه‌های حدیث و کلام [[شیعه]] است، آشنا می‌شویم.
+
==اساتید==
  
−
'''نام و کنیه و تولد'''
+
حسین بن اشکیب قمی، برای دست یافتن به معارف ناب و خالص دینی و گردآوردن اخبار و روایات [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم السلام، از محضر جمعی از بزرگان [[حدیث]] فیض‌ها برده و توشه‌ها اندوخته است، از جمله:
  
−
در اواسط سده سوم هجری، کودکی پا به عرصه وجود می‌نهد که نامش را«حسین» برگزیدند. کنیه‌اش «ابوعبدالله»<ref> تهذیب المقال فی تنقیح الرجال، سید محمدعلی ابطحی اصفهانی، نجف، ج 2، ص 60 و موسوعة الفقهاء، ج 3، ص 215.</ref> یا «ابومحمد»<ref> الذریعة، دارالاضواء، ج 10، ص 227 و 200.</ref> است. نام پدرش احمد، ولی اشتهار او «اشکیب» است. بدین جهت این محدث کبیر، به نام «حسین بن اشکیب» اشتهار دارد.<ref> الجامع فی الرجال، پیروز قم، ج 1، ص 582؛ رجال نجاشی، جامعه مدرسین، ص 44؛ رجال شیخ طوسی، ص 413، 429 و 462؛ معالم العلماء، [[نجف]]، ص 41؛ رجال ابن داوود، ص 121؛ مجمع الرجال، دارالکتب العلمیه، [[قم]]، ج 2، ص 162؛ [[وسایل الشیعه]]، ج 20، ص 173؛ اعیان الشیعه، ج 5، ص 458؛ معجم الرجال، ج 5، ص 199؛ قاموس الرجال، جامعه مدرسین، ج 3، ص 422؛ بهجة الآمال، بنیاد فرهنگ اسلامی، ج 3، ص 253؛ منتهی المقال، ابوعلی مازندرانی، مؤسسه آل البیت، ج 3، ص 19؛ خلاصة الاقوال، منشورات رضی، قم، ص 51؛ تنقیح المقال، ممقانی، ج 1، ص 320؛ جامع الروات، کتابخانه آیت الله نجفی، ج 1، ص 233؛ التحریر الطاووسی از صاحب معالم، کتابخانه آیت الله نجفی، ص 471 و موسوعة الفقهاء، ج 3، ص 215.</ref>
+
*[[محمد بن اورمه قمی]]؛
  
−
از آن جا که وی طبق شواهد و قرائن، در شهر [[قم]] پا به عرصه وجود نهاده، «قمی» نامیده می‌شود. از طرف دیگر گویا مدتی از عمر خویش را در حرم [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها اشتغال به خدمت داشته و به لقب «خادم القبر» هم شهرت یافته است. همچنین به نظر می‌رسد بر اثر مسافرت‌های مکرر به قلمرو خراسان بزرگ (همانند مرو و سمرقند)، «خراسانی» و «مروزی» نیز به او گفته می‌شد.<ref>و <ref> رجال شیخ، ص 313؛ رجال نجاشی، داوری، قم، ص 33 و منابع دیگر.</ref>. رجال شیخ، ص 313؛ رجال نجاشی، داوری، قم، ص 33 و منابع دیگر.</ref>
+
*[[محمد بن خالد برقی|محمد بن خالد برقی قمی]]؛
  
−
این بزرگوار، در مقطعی از عمر گرامی خویش در شهر «کشّ»، زیست می‌کرده و در آن سرزمین از چهره‌های صاحب آوازه و دارای نام و نشان بوده و در مقام استادی علم [[حدیث]] و [[فقه]] قرار داشته است؛ به طوری که گروهی از محدثان آن سامان از فضل و دانش او بهره می‌بردند.<ref> رجال شیخ، ص 313؛ رجال نجاشی، داوری، قم، ص 33 و منابع دیگر.</ref>
+
*[[حسن بن خرزاذ قمی|حسن بن خُرزاذ قمی]]؛
  
−
'''ولادت'''
+
*حسین بن یزید نوفلی؛
  
−
در این که این محدث بلندمرتبه در چه سالی دیده به جهان گشود، نمی‌توان قاطعانه ابراز نظر کرد، ولی آن چه مورد قبول بیشتر دانشوران شیعی تراجم است، او اواسط قرن سوم هجری و در [[قم]] متولد شده است.<ref>و <ref> [[اعیان الشیعه]]، ج 5، ص 458.</ref>. [[اعیان الشیعه]]، ج 5، ص 458.</ref>
+
*حسن بن حسین مروزی؛
  
−
'''خادم کدام مرقد؟'''
+
*بکر بن صالح رازی؛
  
−
چنان که گفته شد، یکی از القاب معروف وی «خادم القبر» (خدمتگزار مرقد) است. در این که صاحب قبر چه کسی می‌باشد، در میان دانشمندان اختلاف است. علامه وحید بهبهانی سه احتمال را مطرح ساخته‌اند: قبر حضرت [[امام رضا]] علیه‌السلام، قبر حضرت رسول صلی الله علیه و آله و یا مرقد [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها در قم.<ref> [[اعیان الشیعه]]، ج 5، ص 458.</ref> ولی آن نظری که به واقع نزدیکتر است، همان قبر کریمه اهل بیت در قم است، که بعضی از مورخان طراز اول شیعه بدان اشاره کرده‌اند.<ref> موسوعة الفقهاء، ج 3، ص 215 و حاشیه رجال طوسی، ص 413.</ref>
+
*هارون بن عقبه خزاعی؛
  
−
'''شخصیت محدث'''
+
*محمد بن علی کوفی.<ref> الجامع فی الرجال، ج ۱، ص ۵۸۲.</ref>
  
−
از کنکاش در منابع شیعه بدست می‌آید که حسین بن اشکیب، در قله رفیع دانش و فقه و مناظره قرار داشته است و تمام بزرگان شخصیت سترگ او را ستایش کرده‌اند. اینک برای شناخت بیشتر این دانشمند فرزانه، قلم را به دست برجسته‌ترین عالمان رجال شناس، می‌سپاریم.
+
==شاگردان==
  
−
نجاشی می‌گوید: «استاد بزرگوار عالمان شیعه، اهل خراسان و دارای وجاهت، برجستگی و مورد اطمینان و یکی از محدثان بسیار سابقه‌دار شیعه است. شیخ کشی، در کتاب خویش نامش را یادآوری نموده است. شیخ عیاشی از او [[حدیث]] نقل می‌کند و به روایات او اعتماد و اطمینان کامل است. او قمی و خدمتگزار یکی از قبور بزرگان اسلام است».<ref> نجاشی، جامعه مدرسین، ص 44 و همان، داوری قم، ص 33.</ref>
+
حسین بن اشکیب در مقطعی از عمر گرامی خویش، در شهر «کشّ» زیست می‌کرده و در آن سرزمین از چهره‌های صاحب آوازه و دارای نام و نشان بوده و در مقام استادی علم [[حدیث]] و [[فقه]] قرار داشته است؛ به طوری که گروهی از [[محدث|محدثان]] آن سامان از فضل و دانش او بهره می‌بردند.<ref> رجال شیخ، ص ۳۱۳؛ رجال نجاشی، داوری، قم، ص ۳۳ و منابع دیگر.</ref> با این که این محدث از جایگاه رفیع در قلمرو معرفت دینی برخوردار بوده، اما در گزارش‌های پژوهشگران، شاگردان زیادی از او سراغ نداریم. تنها نام چند تن از آنان در منابع آمده است که به ترتیب ذکر می‌شود:
  
−
شیخ طوسی در کتاب رجال خود می‌نگارد: «حسین بن اشکیب، خادم القبر<ref> رجال طوسی، ص 462.</ref>؛ ...که در شهر سمرقند و کش زندگی می‌نمود، دانشوری توانا بود و در فن مناظره، تخصص داشت. او کتاب‌هایی چند پدید آورد».<ref> خلاصة الاقوال، ص 51.</ref> همچنین [[شیخ طوسی]]، در پایان کتابش در شرح حال این محدث پرآوازه، از وی به عنوان «محدثی مورد اعتماد و متکلمی فقیه، اهل بحث و مناظره، خوش سخن، دارای ذوق و سلیقه و اندیشه دقیق و نیکو<ref> معالم العلماء، [[نجف]]، ص 41.</ref> نام می‌برد.
+
*[[محمد بن مسعود عیاشی]]؛<ref> همان؛ الذریعة، ج ۱۰، ص ۲۲۷ و رجال کشی، مؤسسه آل البیت، ج ۳، ص ۷۳۵.</ref> که یکی از بزرگترین دانشوران [[شیعه]] در خطه [[ماوراءالنهر]] و آسیای مرکزی است. او تمام ثروت خویش را در راه نشر و گسترش آثار [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهم‌السلام مصرف کرد. می‌گویند: خانه‌اش همانند پژوهشکده‌ای بود که دین‌پژوهان و محدثان شیعه، در آن جا به تحقیق، بررسی، نگارش و گردآوری اخبار اهل بیت اشتغال داشتند. وی همان مؤلف [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]] است.<ref> الکنی والالقاب، بیدار، قم، ج ۲، ص ۴۴۹ و ج ۳، ص ۹۴.</ref>
  
−
سایر رجال شناسان نیز، سخنان این بزرگان را که از قدمت ویژه‌ای برخوردار است، تأیید کرده‌اند.
+
*[[ابوعمرو کشی|محمد بن عمر بن عبدالعزیز کشی]]؛ که از چهره‌های معروف شیعه در ماوراءالنهر می‌باشد. ایشان نیز صاحب یکی از بزرگترین تألیفات دانش رجال، به نام «[[رجال کشی (کتاب)|معرفة احوال الرجال]]» است. او با پدیدآوردن این اثر جاودانه، خدمت بسزایی به جهان تشیع بلکه عالم اسلام نمود.<ref> همان، ج ۳، ص ۹۴.</ref>
  
−
'''رفع یک شبهه'''
+
*[[شیخ کلینی|محمد بن یعقوب کلینی]]؛ او مؤلف کتاب «[[الکافی (کتاب)|الکافی]]»، یکی از [[کتب اربعه|کتاب‌های چهارگانه]] حدیث شیعه است که شهرت جهانی دارد.
  
−
در نوشتار بعضی از بزرگان، حسین بن اسکیب (باسین) ثبت و ضبط شده است.<ref> خلاصة الاقوال، ص 51 و رجال ابن داوود، ص 79.</ref> این امر موجب شده است که برخی گمان برند که دو شخص می‌باشند: یکی حسین بن اشکیب قمی و دیگری حسین بن اسکیب مروزی که از دانشمندان خطه ماوراءالنهر است. اما قریب به اتفاق محققان شیعه (از جمله مرحوم شیخ موسی زنجانی<ref> الجامع فی الرجال، ج 1، ص 582.</ref>، ابن داوود<ref> رجال ابن داوود، سیرة المصطفی، قم، ص 79.</ref> و مرحوم آیت الله خویی)<ref> معجم الرجال، ج 5، ص 199.</ref><ref> رجال طوسی، ص 413 و 429.</ref> بر این باورند که این دو، نام یک محدث است.
+
*محمد بن الوارث.<ref> الذریعه، ج ۱۰، ص ۲۰۰.</ref>
  
−
نگارنده نیز بر این عقیده است که ایشان، همان حسین بن اشکیب یکی از ستارگان [[حدیث]] قم می‌باشد، ولی در برهه‌ای از عمر خویش به سرزمین خراسان بزرگ هجرت کرده و در آن جا به کسب و گسترش دانش اشتغال داشته است.
+
==شخصیت علمی==
  
−
'''یار و یاور امام'''
+
از کنکاش در منابع [[شیعه]] بدست می‌آید که حسین بن اشکیب، در قله رفیع دانش و فقه و مناظره قرار داشته است و تمام بزرگان شخصیت سترگ او را ستایش کرده‌اند.
  
−
این روایتگر بزرگ، از این سعادت عظیم برخوردار بوده که در گروه یاران برجسته و ارزشمند امامان معصوم قرار گیرد و با آنان ملاقات و ارتباط تنگاتنگ داشته باشد. از این رو، وی از اقیانوس بیکران علم و معارف آنان فیض برده است. نجاشی از شیخ کشی روایت می‌کند که: «حسین بن اشکیب قمی، از یاران [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]] علیهم‌السلام، است».<ref> قاموس الرجال، ج 3، ص 422.</ref>
+
[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] درباره او می‌گوید: «استاد بزرگوار عالمان شیعه، اهل خراسان و دارای وجاهت، برجستگی و مورد اطمینان و یکی از محدثان بسیار سابقه‌دار شیعه است. [[ابوعمرو کشی|شیخ کشی]]، در کتاب خویش نامش را یادآوری نموده است. [[محمد بن مسعود عیاشی|شیخ عیاشی]] از او [[حدیث]] نقل می‌کند و به روایات او اعتماد و اطمینان کامل است. او قمی و خدمتگزار یکی از قبور بزرگان اسلام است».<ref> نجاشی، جامعه مدرسین، ص ۴۴ و همان، داوری قم، ص ۳۳.</ref>
  
−
علامه حلی می‌نگارد: «حسین بن اشکیب از یاران امام حسن عسکری علیه‌السلام است».<ref> خلاصة الاقوال، ص 50.</ref> علامه تهرانی، مؤلف «الذریعه» نیز در این باره می‌گوید: «او، استاد کشی و عیاشی، و از اصحاب امام یازدهم است».<ref> الذریعة، ج 10، ص 200 و 227.</ref> شیخ شوشتری هم در اثر خود، این سخن را تأیید می‌کند.<ref> قاموس الرجال، ج 3، ص 422.</ref>
+
[[شیخ طوسی]] در کتاب [[رجال شیخ طوسی (کتاب)|رجال]] خود می‌نگارد: «حسین بن اشکیب، خادم القبر؛<ref> رجال طوسی، ص ۴۶۲.</ref> ...که در شهر سمرقند و کشّ زندگی می‌کرد، دانشوری توانا بود و در فن مناظره، تخصص داشت. او کتاب‌هایی چند پدید آورد».<ref> خلاصة الاقوال، ص ۵۱.</ref> شیخ طوسی، در پایان کتابش در شرح حال این محدث پرآوازه، از وی به عنوان «[[محدث|محدثی]] مورد اعتماد و متکلمی فقیه، اهل بحث و مناظره، خوش سخن، دارای ذوق و سلیقه و اندیشه دقیق و نیکو» نام می‌برد.
  
−
'''خوشه‌چین خرمن دانش'''
+
همچنین، حسین بن اشکیب از این سعادت عظیم برخوردار بوده که در گروه یاران برجسته و ارزشمند [[ائمه اطهار|امامان معصوم]] قرار گیرد و با آنان ملاقات و ارتباط تنگاتنگ داشته باشد. از این رو، وی از اقیانوس بیکران علم و معارف آنان فیض برده است. نجاشی از شیخ کشی روایت می‌کند که: «حسین بن اشکیب قمی، از یاران [[امام هادی]] و [[امام حسن عسکری]] علیهماالسلام، است».<ref> قاموس الرجال، ج ۳، ص ۴۲۲.</ref>
  
−
حسین بن اشکیب قمی، برای دست یازیدن به معارف ناب و خالص دینی و گردآوردن اخبار و روایات اهل بیت عصمت و طهارت، از محضر جمعی از بزرگان فیض‌ها برده و توشه‌ها اندوخته است و جان تشنه خویشتن را از زلال علم آنان، سیراب کرده است که هم اینک به نام گروهی از آنان اشارت می‌شود:
+
[[علامه حلی]] می‌نگارد: «حسین بن اشکیب از یاران امام حسن عسکری علیه‌السلام است».<ref> خلاصة الاقوال، ص ۵۰.</ref> [[شیخ آقا بزرگ تهرانی|علامه تهرانی]]، مؤلف «[[الذریعه الی تصانیف الشیعه|الذریعه]]» نیز در این باره می‌گوید: «او، استاد کشی و عیاشی، و از اصحاب امام یازدهم است».<ref> الذریعة، ج ۱۰، ص ۲۰۰ و ۲۲۷.</ref> [[محمدتقی شوشتری|شیخ شوشتری]] هم در اثر خود، این سخن را تأیید می‌کند.<ref> قاموس الرجال، ج ۳، ص ۴۲۲.</ref>
  
−
* 1- محسن بن محمد؛
+
از بررسی زندگی و شرح حالات ابن اشکیب، برمی‌آید که او در مناظره برای اثبات حقانیت [[خلافت]] بلافصل [[امیرالمومنین]] علیه‌السلام و به طور عام، اثبات حقانیت مذهب [[شیعه]]، از برجستگی ویژه‌ای برخوردار بود. این نکته‌ای است که شیخ طوسی و نجاشی و برخی دیگر بر آن تصریح کرده‌اند. در این جا مناسب می‌نماید که به یکی از فرازهای زندگی او - که [[شیخ کلینی]] و [[شیخ صدوق]] در کتاب‌های خویش آورده‌اند - اشاره شود:
  
−
* 2- محمد بن اورمه قمی؛
+
یکی از دانشمندان کشمیر، به نام «ابوسعید غانم» می‌گوید: من در هند از موقعیت بلندی برخوردار بودم و شاگردانی داشتم و مورد احترام پادشاه بودم. چون من در کتاب‌های [[تورات]]، [[انجیل]] و مصحف ابراهیم درباره [[پیامبر اسلام|پیامبر]] آخرالزمان مطالب فراوانی خوانده بودم، دوستانم مرا برای کاوش در این امر انتخاب کردند؛ از این رو، برای دستیابی به حقیقت از شهر خویش حرکت کرده، به قلمرو کابل و بلخ رسیدم. در آن جا با بعضی از دانشمندان، مذاکره کردم که عقیده داشتند: جانشین [[پیامبر اسلام]]، [[ابوبکر]] و در آخر [[امام علی علیه السلام|علی]] علیه‌السلام می‌باشد. به آنان گفتم: به دنبال آن پیامبری هستم که جانشین او برادر دینی و پسرعمو و شوهر دختر اوست. ولی آنان در مقابل این سخن، مرا متهم کردند و این که او باید کشته شود. به آن‌ها گفتم: من به دنبال حقیقت هستم و از مرام و مسلک خود دست برنمی‌دارم تا حق را بیابم. هنگامی که سخن من به گوش فرمانروای بلخ رسید، یکی از دانشمندان آن دیار، به نام حسین بن اشکیب را مأمور ساخت که با این مرد هندی مباحثه و مناظره کن. در این جا بود که حسین بن اشکیب، با دلایل محکم و متقن خویش، حقیقت را برای ابوسعید اثبات کرد و برایش ثابت کرد که جانشین [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه و آله بعد از رحلت، [[امام علی علیه السلام|علی بن ابی‌طالب]] و یازده فرزند او هستند و اکنون [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|امام مهدی]] علیه‌السلام آخرین وصی و جانشین آن حضرت است. ابوسعید می‌گوید: سخنان حسین بن اشکیب مرا قانع کرد و به مذهب [[اسلام]] و [[ولایت|ولایت]] علی امیرالمؤمنین گرایش پیدا کردم.<ref> اصول کافی، ج ۱، باب مولد الصاحب علیه‌السلام، ص ۵۱۵ و اکمال الدین و اتمام النعمه، شیخ صدوق، ج ۲، ص ۴۳۷.</ref>
  
−
* 3- محمد بن خالد برقی قمی؛
+
==آثار و احادیث==
 +
این محدث قمی، کتاب‌هایی را پدید آورده و تألیف کرده است. [[احمد بن علی نجاشی|شیخ نجاشی]] به سه کتاب ایشان اشاره می‌کند:
  
−
* 4- حسن بن خُرزاد قمی؛
+
*الرّد علی من زعم أن النبی (ص) کان علی دین قومه؛
  
−
* 5- حسین بن یزید نوفلی؛
+
*الرّد علی الزیدیه؛
  
−
* 6- محمد بن سدی؛
+
*کتاب النوادر.<ref> رجال نجاشی، ص ۳۳ و الذریعه، ج ۱۰، ص ۲۰۰.</ref>
  
−
* 7- حسن بن حسین مروزی؛
+
در انتها دو نمونه از روایات نقل شده توسط او ذکر می شود:
  
−
* 8- بکر بن صالح رازی؛
+
'''<I>توحید ناب:</I>'''
  
−
* 9- هارون بن عقبه خزاعی؛
+
حسین بن اشکیب از [[امام باقر]] علیه‌السلام روایت می‌کند که به یکی از یاران بلندمرتبه خویش، [[جابر بن یزید جعفی]] فرمود: «جابر! [[تهمت]] و [[دروغ]] بستنِ اهل [[شام]] به خداوند متعال، بسیار بزرگ است. آن‌ها بر این پندار باطل‌اند که خداوند برای صعود به آسمان، گام خویش را بر صخره [[بیت المقدس]] نهاد. در حالی که خداوند منزه از چنین خیالی است. ...ای جابر! این را بدان که پروردگار جهانیان، نظیر و همتا ندارد. ذات مقدس او پیراسته از وصف توصیف کنندگان و توهمات توهم کنندگان است. او از چشمان ظاهری مردم مستور و محجوب است. او نابود ناشدنی است. هر گونه تغییر و تحول در ذاتش محال است و هیچ چیز همانند او نخواهد بود».<ref> توحید صدوق، جامعه مدرسین، حدیث ۱۳، باب ۲۹، ص ۱۷۹.</ref>
  
−
* 10- محمد بن علی کوفی؛
+
'''<I>کرامت امام کاظم علیه‌السلام:</I>'''
  
−
* 11- عبدالرحمن بن محمد.<ref> الجامع فی الرجال، ج 1، ص 582.</ref>
+
نیز با واسطه از اسماعیل بن سلام و فلان بن حمید حدیث می‌کند که آن‌ها گفتند: «[[علی بن یقطین]]، وزیر [[هارون الرشید]]، ما را طلب کرد. به ما دستور داد: بروید دو شتر بخرید و از شاهراه دوری کنید. سپس مالی به اضافه چندین نامه به ما تحویل داده و گفت: این‌ها را در [[مدینه]] به [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی بن جعفر]] علیه‌السلام تحویل دهید و مراقب باشید که احدی متوجه کار شما نشود. بدین مقصود، از [[بغداد]] به [[کوفه]] رفتیم و بعد از خرید دو شتر و برگرفتن توشه راه از کوفه خارج شدیم؛ ولی از آن راه اصلی، اجتناب می نمودیم تا این که به محلی به نام «بطن الرّمه» رسیدیم. مرکب‌های خویش را بستیم و برایشان علف نهادیم و خودمان سفره را پهن کردیم و مشغول به خوردن غذا شدیم. ناگاه دیدیم شخصی سوار بر مرکب، به همراه خادمی به طرف ما می‌آید. چون به ما نزدیک شدند، دریافتیم که آن سواره، حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام است. ما به احترام و تعظیم حضرتش، از جای خویش بلند شده و بر آن بزرگوار سلام کردیم و پول‌ها و نامه‌ها را به حضرت دادیم. در این هنگام امام علیه‌السلام از آستین خود، نامه‌هایی را درآوردند و به ما دادند. سپس فرمود: این‌ها جواب‌های نامه‌های شما است. ما به حضرت گفتیم: زاد و توشه ما رو به تمام شدن است. اگر به ما اجازه دهید، به [[مدینه]] برویم و رسول الله را [[زیارت]] کنیم و مقداری توشه راه برگیریم. حضرت فرمود: آن چه همراه دارید، به من نشان دهید. ما آن‌ها را به حضرت دادیم. امام علیه‌السلام دستی بر آن‌ها کشید و فرمود: این مقدار شما را تا کوفه می‌رساند، شما که پیامبر را [[زیارت]] کرده‌اید، من [[نماز صبح]] را با مردم [[مدینه]] خواندم. حالا می‌خواهم نماز را با آنان بخوانم، شما به کوفه برگردید، خداوند شما را به سلامت دارد».<ref> رجال کشی، مؤسسه آل البیت، ج ۲، ص ۷۳۶ و بحار، ج ۴۸، ص ۳۴.</ref>  
  
−
'''تربیت شدگان'''
+
==پانویس==
−
 
+
<references />
−
با این که این محدث از جایگاه رفیع در قلمرو معرفت دینی برخوردار بوده، اما در گزارش‌های پژوهشگران، شاگردان زیادی از او سراغ نداریم. تنها نام چند تن از آنان در منابع آمده است که به ترتیب ذکر می‌شود:
 
−
 
 
−
* 1- محمد بن مسعود، معروف به عیاشی؛<ref> همان؛ الذریعة، ج 10، ص 227 و رجال کشی، مؤسسه آل البیت، ج 3، ص 735.</ref> که یکی از بزرگترین دانشوران شیعه در خطه ماوراءالنهر و آسیای مرکزی است. او نه تنها در راه نشر و گسترش آثار اهل بیت، از هیچ تلاش و کوششی دریغ نکرد، بلکه تمام ثروت خویش را - که از پدرش به ارث برده بود و به سیصد هزار دینار می‌رسید. - در راه این هدف ارزنده مصرف کرد. می‌گویند: خانه‌اش همانند پژوهشکده‌ای بود که دین‌پژوهان و محدثان شیعه، در آن جا به تحقیق، بررسی، نگارش و گردآوری اخبار اهل بیت علیهم‌السلام اشتغال داشتند. وی همان مؤلف تفسیر معروف عیاشی است.<ref> الکنی والالقاب، بیدار، قم، ج 2، ص 449 و ج 3، ص 94.</ref>
 
−
 
 
−
* 2- محمد بن عمر بن عبدالعزیز؛ که از چهره‌های معروف شیعه در ماوراءالنهر می‌باشد. ایشان نیز صاحب یکی از بزرگترین تألیفات دانش رجال، به نام «معرفة احوال الرجال» است. او با پدیدآوردن این اثر جاودانه، خدمت بسزایی به جهان تشیع بلکه عالم اسلام نمود.<ref> همان، ج 3، ص 94.</ref>
 
−
 
 
−
* 3- محمد بن یعقوب کلینی؛ که چنان در قله اشتهار و بزرگی، قرار گرفته که نیاز به معرفی ندارد؛ ولی یادآور می‌شویم که او مؤلف کتاب «الکافی»، یکی از کتاب‌های چهارگانه [[حدیث]] شیعه است که شهرت جهانی دارد. این عالم فرزانه در سال 329 هجری زندگی این جهان را بدرود گفت.<ref> الجامع فی الرجال، ج 1، ص 582.</ref>
 
−
 
 
−
* 4- محمد بن الوارث.<ref> الذریعه، ج 10، ص 200.</ref>
 
−
 
 
−
'''آثار قلمی'''
 
−
 
 
−
همان گونه که در آغاز این نوشتار آمد، این محدث قمی، کتاب‌هایی را پدید آورده و تالیف کرده است. شیخ نجاشی به سه کتاب ایشان اشاره می‌کند:
 
−
 
 
−
* 1- الرّد علی من زعم ان النبی صلی الله علیه و آله کان علی دین قومه؛
 
−
 
 
−
* 2- الرّد علی الزیدیه؛
 
  
−
* 3- کتاب النوادر.<ref> رجال نجاشی، ص 33 و الذریعه، ج 10، ص 200.</ref>
+
==منابع==
  
−
'''مناظره کننده چیره‌دست'''
+
*[[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد ۱۰، "زندگی نامه حسین بن اشکیب قمی"، از ابوالحسن ربانی سبزواری.
  
−
از بررسی زندگی و شرح حالات ابن اشکیب، برمی‌آید که او در مناظره برای اثبات حقانیت خلافت بلافصل [[امیرالمومنین]] علیه‌السلام و به طور عام، اثبات حقانیت مذهب شیعه، از برجستگی ویژه‌ای برخوردار بود. این نکته‌ای است که [[شیخ طوسی]] و نجاشی و برخی دیگر بر آن تصریح کرده‌اند.
 
−
 
−
در این جا مناسب می‌نماید که به یکی از فرازهای زندگی او - که کلینی و [[شیخ صدوق]] در کتاب‌های خویش آورده‌اند. - اشاره شود.
 
−
 
−
یکی از دانشمندان کشمیر، به نام «ابوسعید غانم» می‌گوید: من در هند از موقعیت بلندی برخوردار بودم و شاگردانی داشتم و مورد احترام پادشاه بودم. چون من در کتاب‌های [[تورات]]، [[انجیل]] و مصحف ابراهیم درباره پیامبر آخرالزمان مطالب فراوانی خوانده بودم، دوستانم مرا برای کاوش در این امر انتخاب کردند؛ از این رو، برای دستیابی به حقیقت از شهر خویش حرکت کرده، به قلمرو کابل و بلخ رسیدم.
 
−
 
−
در آن جا با بعضی از دانشمندان، مذاکره کردم که عقیده داشتند: جانشین [[پیامبر اسلام]]، [[ابوبکر]] و در آخر علی علیه‌السلام می‌باشد. به آنان گفتم: به دنبال آن پیامبری هستم که جانشین او برادر دینی و پسرعمو و شوهر دختر اوست. ولی آنان در مقابل این سخن، مرا متهم کردند و این که او باید کشته شود. به آن‌ها گفتم: من به دنبال حقیقت هستم و از مرام و مسلک خود دست برنمی‌دارم تا حق را بیابم. هنگامی که سخن من به گوش فرمانروای بلخ رسید، یکی از دانشمندان آن دیار، به نام حسین بن اشکیب را مأمور ساخت که: با این مرد هندی مباحثه و مناظره کن.
 
−
 
−
در این جا بود که حسین بن اشکیب، با دلایل محکم و متقن خویش، حقیقت را برای ابوسعید اثبات کرد و برایش ثابت کرد که جانشین رسول اکرم صلی الله علیه و آله بعد از رحلت، علی بن ابی‌طالب و یازده فرزند او هستند و اکنون امام مهدی علیه‌السلام آخرین وصی و جانشین آن حضرت است.
 
−
 
−
ابوسعید می‌گوید: سخنان حسین بن اشکیب مرا قانع کرد و به مذهب [[اسلام]] و خلافت و ولایت علی امیرالمؤمنین گرایش پیدا کردم.<ref> اصول کافی، ج 1، باب مولد الصاحب علیه‌السلام، ص 515 و اکمال الدین و اتمام النعمه، [[شیخ صدوق]]، ج 2، ص 437.</ref>
 
−
 
−
'''الگوی دانش پژوهان'''
 
−
 
−
از داستان مذکور این نکته ارزنده بدست می‌آید که: در هر عصر و روزگاری، بایسته و شایسته است که همواره جمعی از دانش طلبان علوم دینی با کسب توانایی و تخصص، در زمینه‌های مناظره، فلسفه و... با دلایل قاطع از باورهای دینی و اعتقادی شیعه، دفاع کنند؛ همان گونه که حضرت [[امام صادق]] علیه‌السلام برای دفاع از کیان [[اسلام]] و تشیع، به تربیت شاگردان متعدد در [[فقه]]، حدیث، و نیز در فن مناظره اهتمام داشتند. در برهه‌های مختلف تاریخ هم همیشه دانشمندانی بوده‌اند که از جان مایه گذاشته و با تمام نیرو و منطق عقل، از مرزهای عقیدتی شیعه دفاع می کرده‌اند. حسین بن اشکیب نیز از جمله عالمانی است که با حضور تکلیف گرایانه خود در عرصه علمی، می‌تواند الگویی مناسب برای دانش پژوهان روزگار ما باشد.
 
−
 
−
'''گلچینی از بوستان در روایات او'''
 
−
 
−
'''<I>توحید ناب</I>'''
 
−
 
−
حسین بن اشکیب از حضرت [[امام باقر]] علیه‌السلام روایت می‌کند که به یکی از یاران بلندمرتبه خویش، جابر بن یزید جعفی فرمود: «جابر! [[تهمت]] و [[دروغ]] بستنِ اهل شام به خداوند متعال، بسیار بزرگ است. آن‌ها بر این پندار باطل‌اند که خداوند برای صعود به آسمان، گام خویش را بر صخره بیت المقدس نهاد. در حالی که خداوند منزه از چنین خیالی است. ...ای جابر! این را بدان که پروردگار جهانیان، نظیر و همتا ندارد. ذات مقدس او پیراسته از وصف توصیف کنندگان و توهمات توهم کنندگان است. او از چشمان ظاهری مردم مستور و محجوب است. او نابود ناشدنی است. هر گونه تغییر و تحول در ذاتش محال است و هیچ چیز همانند او نخواهد بود».<ref> توحید صدوق، جامعه مدرسین، حدیث 13، باب 29، ص 179.</ref>
 
−
 
−
'''<I>کرامت حضرت امام کاظم علیه‌السلام</I>'''
 
−
 
−
نیز با واسطه از اسماعیل بن سلام و فلان بن حمید حدیث می‌کند که آن‌ها گفتند: «علی بن یقطین، وزیر هارون الرشید، ما را طلب کرد. به ما دستور داد: بروید دو شتر بخرید و از شاهراه دوری کنید. سپس مالی به اضافه چندین نامه به ما تحویل داده و گفت: این‌ها را در [[مدینه]] به حضرت امام موسی بن جعفر علیه‌السلام تحویل دهید و مراقب باشید که احدی متوجه کار شما نشود. بدین مقصود، از [[بغداد]] به [[کوفه]] رفتیم و بعد از خرید دو شتر و برگرفتن توشه راه از کوفه خارج شدیم؛ ولی از آن راه اصلی، اجتناب می نمودیم تا این که به محلی به نام «بطن الرّمه» رسیدیم. مرکب‌های خویش را بستیم و برایشان علف نهادیم و خودمان سفره را پهن کردیم و مشغول به خوردن غذا شدیم. ناگاه دیدیم شخصی سوار بر مرکب، به همراه خادمی به طرف ما می‌آید. چون به ما نزدیک شدند، دریافتیم که آن سواره، حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام است. ما به احترام و تعظیم حضرتش، از جای خویش بلند شده و بر آن بزرگوار سلام کردیم و پول‌ها و نامه‌ها را به حضرت دادیم. در این هنگام امام علیه‌السلام از آستین خود، نامه‌هایی را درآوردند و به ما دادند.
 
−
 
−
سپس فرمود: این‌ها جواب‌های نامه‌های شما است. ما به حضرت گفتیم: زاد و توشه ما رو به تمام شدن است. اگر به ما اجازه دهید، به [[مدینه]] برویم و رسول الله را [[زیارت]] کنیم و مقداری توشه راه برگیریم. حضرت فرمود: آن چه همراه دارید، به من نشان دهید. ما آن‌ها را به حضرت دادیم. امام علیه‌السلام دستی بر آن‌ها کشید و فرمود: این مقدار شما را تا [[کوفه]] می‌رساند، شما که پیامبر را [[زیارت]] کرده‌اید، من [[نماز صبح]] را با مردم [[مدینه]] خواندم. حالا می‌خواهم نماز را با آنان بخوانم، شما به کوفه برگردید، خداوند شما را به سلامت دارد».<ref> رجال کشی، مؤسسه آل البیت، ج 2، ص 736 و بحار، ج 48، ص 34.</ref>
 
−
 
−
'''سفر آخرین'''
 
−
 
−
حسین بن اشکیب قمی، که به عنوان الگویی از محدثان و متکلمان برجسته شیعه در عصر خویش نیکو درخشید و خدمات ارزنده‌ای به تشیع بر جای گذاشت، در نهایت بار آخرین سفر بربست و به جهان ملکوت پرکشید؛ اما این که در چه سالی و کدامین سده رخ به نقاب خاک کشید و در کدام سرزمین سر بر تربت نهاد، چندان مشخص نیست و سخن قابل اعتمادی به دست نیامد.
 
−
 
−
==پانویس ==
 
−
<references />
 
 
[[رده: علمای قرن سوم]]
 
[[رده: علمای قرن سوم]]
 +
[[رده:راویان حدیث]]
 +
[[رده:اصحاب امام هادی علیه السلام]]
 +
[[رده: اصحاب امام حسن عسکری علیه السلام]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۰:۰۱

حسین بن اشکیب قمی، از راویان و محدثان بزرگ شیعه اهل قم در سده سوم هجری و از یاران امام هادی و امام حسن عسکری (علیهماالسلام) است. نجاشی ابن اشکیب قمی را وجیه و موثق دانسته و دو کتاب «الرّد علی الزیدیه» و «النوادر» را برای وی ذکر می کند. محمد بن مسعود عیاشی صاحب «تفسیر عیاشی» از شاگردان اوست.

نام کامل حسین بن اشکیب قمی
زادگاه قم
وفات قرن سوم هجری

Line.png

اساتید

محمد بن اورمه قمی، محمد بن خالد برقی، حسن بن خُرزاذ قمی، حسین بن یزید نوفلی،...

شاگردان

محمد بن مسعود عیاشی، ابوعمرو کشی، محمد بن یعقوب کلینی، محمد بن الوارث،...

آثار

الرّد علی الزیدیه، النوادر، الرّد علی من زعم أن النبی کان علی دین قومه،...


ولادت و شهرت

در این که حسین بن اشکیب قمی در چه سالی دیده به جهان گشود، نمی‌توان قاطعانه ابراز نظر کرد، ولی آن چه مورد قبول بیشتر دانشوران شیعی تراجم است، او اواسط قرن سوم هجری و در قم متولد شده است.[۱]

کنیه‌ او «ابوعبدالله»[۲] یا «ابومحمد»[۳] است. نام پدرش احمد، ولی اشتهار او «اشکیب» است. بدین جهت این محدث کبیر، به نام «حسین بن اشکیب» اشتهار دارد.[۴] به ابن اشکیب «خراسانی» و «مروزی»[۵] نیز به گفته می‌شد که به نظر می‌رسد به خاطر مسافرت‌های مکرر او به قلمرو خراسان بزرگ همانند مرو و سمرقند است.[۶]

یکی از القاب معروف وی «خادم القبر» (خدمتگزار مرقد) است. در این که صاحب قبر چه کسی می‌باشد، در میان دانشمندان اختلاف است. علامه وحید بهبهانی سه احتمال را مطرح ساخته‌اند: قبر حضرت رسول صلی الله علیه و آله، قبر امام رضا علیه‌السلام و یا مرقد حضرت معصومه سلام الله علیها در قم.[۷] ولی آن نظری که به واقع نزدیکتر است، همان قبر کریمه اهل بیت در قم است، که بعضی از مورخان طراز اول شیعه بدان اشاره کرده‌اند.[۸]

در نوشتار بعضی از بزرگان، حسین بن اسکیب (با سین) ثبت و ضبط شده است.[۹] این امر موجب شده است که برخی گمان برند که دو شخص می‌باشند: یکی حسین بن اشکیب قمی و دیگری حسین بن اسکیب مروزی که از دانشمندان خطه ماوراءالنهر است. اما قریب به اتفاق محققان شیعه (از جمله ابن داوود حلی[۱۰] و آیت الله خویی)[۱۱] بر این باورند که این دو، نام یک محدث است.

اساتید

حسین بن اشکیب قمی، برای دست یافتن به معارف ناب و خالص دینی و گردآوردن اخبار و روایات اهل بیت علیهم السلام، از محضر جمعی از بزرگان حدیث فیض‌ها برده و توشه‌ها اندوخته است، از جمله:

  • حسین بن یزید نوفلی؛
  • حسن بن حسین مروزی؛
  • بکر بن صالح رازی؛
  • هارون بن عقبه خزاعی؛
  • محمد بن علی کوفی.[۱۲]

شاگردان

حسین بن اشکیب در مقطعی از عمر گرامی خویش، در شهر «کشّ» زیست می‌کرده و در آن سرزمین از چهره‌های صاحب آوازه و دارای نام و نشان بوده و در مقام استادی علم حدیث و فقه قرار داشته است؛ به طوری که گروهی از محدثان آن سامان از فضل و دانش او بهره می‌بردند.[۱۳] با این که این محدث از جایگاه رفیع در قلمرو معرفت دینی برخوردار بوده، اما در گزارش‌های پژوهشگران، شاگردان زیادی از او سراغ نداریم. تنها نام چند تن از آنان در منابع آمده است که به ترتیب ذکر می‌شود:

  • محمد بن مسعود عیاشی؛[۱۴] که یکی از بزرگترین دانشوران شیعه در خطه ماوراءالنهر و آسیای مرکزی است. او تمام ثروت خویش را در راه نشر و گسترش آثار اهل بیت علیهم‌السلام مصرف کرد. می‌گویند: خانه‌اش همانند پژوهشکده‌ای بود که دین‌پژوهان و محدثان شیعه، در آن جا به تحقیق، بررسی، نگارش و گردآوری اخبار اهل بیت اشتغال داشتند. وی همان مؤلف تفسیر عیاشی است.[۱۵]
  • محمد بن الوارث.[۱۷]

شخصیت علمی

از کنکاش در منابع شیعه بدست می‌آید که حسین بن اشکیب، در قله رفیع دانش و فقه و مناظره قرار داشته است و تمام بزرگان شخصیت سترگ او را ستایش کرده‌اند.

نجاشی درباره او می‌گوید: «استاد بزرگوار عالمان شیعه، اهل خراسان و دارای وجاهت، برجستگی و مورد اطمینان و یکی از محدثان بسیار سابقه‌دار شیعه است. شیخ کشی، در کتاب خویش نامش را یادآوری نموده است. شیخ عیاشی از او حدیث نقل می‌کند و به روایات او اعتماد و اطمینان کامل است. او قمی و خدمتگزار یکی از قبور بزرگان اسلام است».[۱۸]

شیخ طوسی در کتاب رجال خود می‌نگارد: «حسین بن اشکیب، خادم القبر؛[۱۹] ...که در شهر سمرقند و کشّ زندگی می‌کرد، دانشوری توانا بود و در فن مناظره، تخصص داشت. او کتاب‌هایی چند پدید آورد».[۲۰] شیخ طوسی، در پایان کتابش در شرح حال این محدث پرآوازه، از وی به عنوان «محدثی مورد اعتماد و متکلمی فقیه، اهل بحث و مناظره، خوش سخن، دارای ذوق و سلیقه و اندیشه دقیق و نیکو» نام می‌برد.

همچنین، حسین بن اشکیب از این سعادت عظیم برخوردار بوده که در گروه یاران برجسته و ارزشمند امامان معصوم قرار گیرد و با آنان ملاقات و ارتباط تنگاتنگ داشته باشد. از این رو، وی از اقیانوس بیکران علم و معارف آنان فیض برده است. نجاشی از شیخ کشی روایت می‌کند که: «حسین بن اشکیب قمی، از یاران امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام، است».[۲۱]

علامه حلی می‌نگارد: «حسین بن اشکیب از یاران امام حسن عسکری علیه‌السلام است».[۲۲] علامه تهرانی، مؤلف «الذریعه» نیز در این باره می‌گوید: «او، استاد کشی و عیاشی، و از اصحاب امام یازدهم است».[۲۳] شیخ شوشتری هم در اثر خود، این سخن را تأیید می‌کند.[۲۴]

از بررسی زندگی و شرح حالات ابن اشکیب، برمی‌آید که او در مناظره برای اثبات حقانیت خلافت بلافصل امیرالمومنین علیه‌السلام و به طور عام، اثبات حقانیت مذهب شیعه، از برجستگی ویژه‌ای برخوردار بود. این نکته‌ای است که شیخ طوسی و نجاشی و برخی دیگر بر آن تصریح کرده‌اند. در این جا مناسب می‌نماید که به یکی از فرازهای زندگی او - که شیخ کلینی و شیخ صدوق در کتاب‌های خویش آورده‌اند - اشاره شود:

یکی از دانشمندان کشمیر، به نام «ابوسعید غانم» می‌گوید: من در هند از موقعیت بلندی برخوردار بودم و شاگردانی داشتم و مورد احترام پادشاه بودم. چون من در کتاب‌های تورات، انجیل و مصحف ابراهیم درباره پیامبر آخرالزمان مطالب فراوانی خوانده بودم، دوستانم مرا برای کاوش در این امر انتخاب کردند؛ از این رو، برای دستیابی به حقیقت از شهر خویش حرکت کرده، به قلمرو کابل و بلخ رسیدم. در آن جا با بعضی از دانشمندان، مذاکره کردم که عقیده داشتند: جانشین پیامبر اسلام، ابوبکر و در آخر علی علیه‌السلام می‌باشد. به آنان گفتم: به دنبال آن پیامبری هستم که جانشین او برادر دینی و پسرعمو و شوهر دختر اوست. ولی آنان در مقابل این سخن، مرا متهم کردند و این که او باید کشته شود. به آن‌ها گفتم: من به دنبال حقیقت هستم و از مرام و مسلک خود دست برنمی‌دارم تا حق را بیابم. هنگامی که سخن من به گوش فرمانروای بلخ رسید، یکی از دانشمندان آن دیار، به نام حسین بن اشکیب را مأمور ساخت که با این مرد هندی مباحثه و مناظره کن. در این جا بود که حسین بن اشکیب، با دلایل محکم و متقن خویش، حقیقت را برای ابوسعید اثبات کرد و برایش ثابت کرد که جانشین رسول اکرم صلی الله علیه و آله بعد از رحلت، علی بن ابی‌طالب و یازده فرزند او هستند و اکنون امام مهدی علیه‌السلام آخرین وصی و جانشین آن حضرت است. ابوسعید می‌گوید: سخنان حسین بن اشکیب مرا قانع کرد و به مذهب اسلام و ولایت علی امیرالمؤمنین گرایش پیدا کردم.[۲۵]

آثار و احادیث

این محدث قمی، کتاب‌هایی را پدید آورده و تألیف کرده است. شیخ نجاشی به سه کتاب ایشان اشاره می‌کند:

  • الرّد علی من زعم أن النبی (ص) کان علی دین قومه؛
  • الرّد علی الزیدیه؛
  • کتاب النوادر.[۲۶]

در انتها دو نمونه از روایات نقل شده توسط او ذکر می شود:

توحید ناب:

حسین بن اشکیب از امام باقر علیه‌السلام روایت می‌کند که به یکی از یاران بلندمرتبه خویش، جابر بن یزید جعفی فرمود: «جابر! تهمت و دروغ بستنِ اهل شام به خداوند متعال، بسیار بزرگ است. آن‌ها بر این پندار باطل‌اند که خداوند برای صعود به آسمان، گام خویش را بر صخره بیت المقدس نهاد. در حالی که خداوند منزه از چنین خیالی است. ...ای جابر! این را بدان که پروردگار جهانیان، نظیر و همتا ندارد. ذات مقدس او پیراسته از وصف توصیف کنندگان و توهمات توهم کنندگان است. او از چشمان ظاهری مردم مستور و محجوب است. او نابود ناشدنی است. هر گونه تغییر و تحول در ذاتش محال است و هیچ چیز همانند او نخواهد بود».[۲۷]

کرامت امام کاظم علیه‌السلام:

نیز با واسطه از اسماعیل بن سلام و فلان بن حمید حدیث می‌کند که آن‌ها گفتند: «علی بن یقطین، وزیر هارون الرشید، ما را طلب کرد. به ما دستور داد: بروید دو شتر بخرید و از شاهراه دوری کنید. سپس مالی به اضافه چندین نامه به ما تحویل داده و گفت: این‌ها را در مدینه به امام موسی بن جعفر علیه‌السلام تحویل دهید و مراقب باشید که احدی متوجه کار شما نشود. بدین مقصود، از بغداد به کوفه رفتیم و بعد از خرید دو شتر و برگرفتن توشه راه از کوفه خارج شدیم؛ ولی از آن راه اصلی، اجتناب می نمودیم تا این که به محلی به نام «بطن الرّمه» رسیدیم. مرکب‌های خویش را بستیم و برایشان علف نهادیم و خودمان سفره را پهن کردیم و مشغول به خوردن غذا شدیم. ناگاه دیدیم شخصی سوار بر مرکب، به همراه خادمی به طرف ما می‌آید. چون به ما نزدیک شدند، دریافتیم که آن سواره، حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام است. ما به احترام و تعظیم حضرتش، از جای خویش بلند شده و بر آن بزرگوار سلام کردیم و پول‌ها و نامه‌ها را به حضرت دادیم. در این هنگام امام علیه‌السلام از آستین خود، نامه‌هایی را درآوردند و به ما دادند. سپس فرمود: این‌ها جواب‌های نامه‌های شما است. ما به حضرت گفتیم: زاد و توشه ما رو به تمام شدن است. اگر به ما اجازه دهید، به مدینه برویم و رسول الله را زیارت کنیم و مقداری توشه راه برگیریم. حضرت فرمود: آن چه همراه دارید، به من نشان دهید. ما آن‌ها را به حضرت دادیم. امام علیه‌السلام دستی بر آن‌ها کشید و فرمود: این مقدار شما را تا کوفه می‌رساند، شما که پیامبر را زیارت کرده‌اید، من نماز صبح را با مردم مدینه خواندم. حالا می‌خواهم نماز را با آنان بخوانم، شما به کوفه برگردید، خداوند شما را به سلامت دارد».[۲۸]

پانویس

  1. ↑ اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۴۵۸.
  2. ↑ تهذیب المقال فی تنقیح الرجال، ج ۲، ص ۶۰ و موسوعة الفقهاء، ج ۳، ص ۲۱۵.
  3. ↑ الذریعة، دارالاضواء، ج ۱۰، ص ۲۲۷ و ۲۰۰.
  4. ↑ رجال نجاشی، ص ۴۴؛ رجال شیخ طوسی، ص ۴۱۳، ۴۲۹ و ۴۶۲؛ معالم العلماء، ص ۴۱؛ رجال ابن داوود، ص ۱۲۱.
  5. ↑ رجال شیخ، ص ۳۱۳؛ رجال نجاشی، داوری، قم، ص ۳۳ و منابع دیگر.
  6. ↑ رجال شیخ، ص ۳۱۳؛ رجال نجاشی، داوری، قم، ص ۳۳ و منابع دیگر.
  7. ↑ اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۴۵۸.
  8. ↑ موسوعة الفقهاء، ج ۳، ص ۲۱۵ و حاشیه رجال طوسی، ص ۴۱۳.
  9. ↑ خلاصة الاقوال، ص ۵۱ و رجال ابن داوود، ص ۷۹.
  10. ↑ رجال ابن داوود، سیرة المصطفی، قم، ص ۷۹.
  11. ↑ معجم الرجال، ج ۵، ص ۱۹۹.
  12. ↑ الجامع فی الرجال، ج ۱، ص ۵۸۲.
  13. ↑ رجال شیخ، ص ۳۱۳؛ رجال نجاشی، داوری، قم، ص ۳۳ و منابع دیگر.
  14. ↑ همان؛ الذریعة، ج ۱۰، ص ۲۲۷ و رجال کشی، مؤسسه آل البیت، ج ۳، ص ۷۳۵.
  15. ↑ الکنی والالقاب، بیدار، قم، ج ۲، ص ۴۴۹ و ج ۳، ص ۹۴.
  16. ↑ همان، ج ۳، ص ۹۴.
  17. ↑ الذریعه، ج ۱۰، ص ۲۰۰.
  18. ↑ نجاشی، جامعه مدرسین، ص ۴۴ و همان، داوری قم، ص ۳۳.
  19. ↑ رجال طوسی، ص ۴۶۲.
  20. ↑ خلاصة الاقوال، ص ۵۱.
  21. ↑ قاموس الرجال، ج ۳، ص ۴۲۲.
  22. ↑ خلاصة الاقوال، ص ۵۰.
  23. ↑ الذریعة، ج ۱۰، ص ۲۰۰ و ۲۲۷.
  24. ↑ قاموس الرجال، ج ۳، ص ۴۲۲.
  25. ↑ اصول کافی، ج ۱، باب مولد الصاحب علیه‌السلام، ص ۵۱۵ و اکمال الدین و اتمام النعمه، شیخ صدوق، ج ۲، ص ۴۳۷.
  26. ↑ رجال نجاشی، ص ۳۳ و الذریعه، ج ۱۰، ص ۲۰۰.
  27. ↑ توحید صدوق، جامعه مدرسین، حدیث ۱۳، باب ۲۹، ص ۱۷۹.
  28. ↑ رجال کشی، مؤسسه آل البیت، ج ۲، ص ۷۳۶ و بحار، ج ۴۸، ص ۳۴.

منابع

  • ستارگان حرم، جلد ۱۰، "زندگی نامه حسین بن اشکیب قمی"، از ابوالحسن ربانی سبزواری.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=حسین_بن_اشکیب_قمی&oldid=137642»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا