مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

حرم حضرت معصومه علیها السلام: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۲۴ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
حرم حضرت معصومه علیها السلام در شهر قم واقع شده است. نام‌ شريف‌ آن‌ بزرگوار فاطمه‌ مى‌باشد، ايشان‌ دختر موسى بن‌ جعفر، [[امام کاظم]] علیه السلام و خواهر [[امام‌ رضا]] علیه السلام هستند. آن‌ حضرت‌ در اول‌ [[ذی القعده]] سال‌ 183 به‌ دنيا آمده‌ و در روز دهم‌ [[ربيع الثانى]] سال‌ 201 هـ وفات يافت؛ و به خاطر تقوى و پرهيزكارى ايشان‌ نام‌ آن‌ بزرگوار را «معصومه‌» نهادند.
+
{{خوب}}
 +
{{شناسنامه مکان
 +
|تصویر=[[پرونده:حرم حضرت معصومه.jpg|300px]]
 +
|کشور=ایران
 +
|شهر=قم
 +
|نقشه=[[پرونده:Haram-masome.png|300px]]
 +
|طول=50°52'44.3
 +
|عرض=34°38'30.9
 +
|گوگل مپ=https://www.google.com/maps/place/%D8%AD%D8%B1%D9%85+%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA+%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87+%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87+(%D8%B3)%E2%80%AD/@34.6418476,50.8768259,17z/data=!4m5!3m4!1s0x3f93a4d6ab67baf3:0x841d225b4bf46e95!8m2!3d34.6418432!4d50.8790146
 +
}}
 +
[[حضرت فاطمه معصومه علیها السلام|حضرت فاطمه معصومه]] علیهاالسلام، دختر [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام کاظم]] علیه‌السلام، در سال ۲۰۱ هجری به قصد دیدار برادرش [[امام رضا علیه السلام|امام رضا]] علیه‌السلام عزم [[خراسان]] کرد و پس از مدتی بیماری در شهر [[قم‌]] دار فانی را وداع گفت. مرقد شریف‌ حضرت‌ معصومه‌ در قم از زیارتگاه‌های مهم [[شیعه|شیعیان]] در [[ایران]] به شمار می رود. به دلیل موقعیت ممتاز حضرت معصومه علیهاالسلام در میان دیگر امامزادگان، مدفون شدن ایشان در قم، وضع این شهر را به کلى تغییر داد و این شهر موقعیت مذهبى خاصى به خود گرفت و در واقع مرکز روحانیت شیعه شد.
  
 +
==تاریخچه حرم==
 +
پس‌ از وفات‌ حضرت‌ [[حضرت فاطمه معصومه علیها السلام|فاطمه‌ معصومه‌]] علیهاالسلام آن‌ بزرگوار توسط‌ موسى بن‌ خزرج‌ بن‌ سعد اشعرى قمى ‌در شهر [[قم‌]] به‌ خاک‌ سپرده‌ شد. موسى بن‌ خزرج‌ سایبانى از حصیر و بوریا بر قبر شریف‌ آن‌ بزرگوار برافراشت‌. محل‌ این‌ مقبره‌ در قدیم‌ به‌ «بابلان‌» معروف‌ بود. از این‌ تاریخ‌ به‌ بعد شهرت‌ و آوازه قم‌ آغاز شد و ساختمان‌‌سازى و سازندگى این‌ شهر رو به ‌افزایش‌ نهاد. چنانکه شهر قم به تدریج از شمال شرقى، به جنوب غربى که محل دفن آن حضرت بود کشیده شد؛ به طورى که حرم حضرت فاطمه معصومه علیها السلام که در فاصله اى از شهر قرار داشت، امروزه در مرکز شهر قرار گرفته است.
  
== موقعيت‌ جغرافيايى حرم ==
+
در سال‌ ۲۵۶ هـ اولین‌ گنبدى که‌ بر فراز تربت‌ پاک‌ فاطمه‌ معصومه‌ سلام الله علیها بنا شد، گنبدى برجى شکل‌ با آجر و سنگ‌ بود که‌ به‌ همت‌ حضرت‌ زینب‌ دختر [[امام‌ جواد]] علیه السلام ساخته‌ شد؛ و آن‌ زمانى بود که ‌آن‌ حضرت‌ براى [[زیارت‌]] عمه‌اش‌ حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها به‌ قم‌ آمده‌ بود.
  
مرقد شريف‌ [[حضرت‌ معصومه‌]] سلام الله علیها در مركز شهر [[قم‌]] واقع‌ شده‌ است‌؛ كه‌ اين‌ مرقد از طرف‌ شمال‌ به‌ ميدان‌ آستانه‌، از شرق‌ به‌ خيابان‌ آيت‌ الله مرعشى نجفى و از جنوب‌ به‌ مسجد اعظم‌ و خيابان‌ موزه ‌و از طرف‌ غرب‌ به‌ [[مدرسه‌ فيضيه‌]] منتهى مى‌شود.
+
در سال‌ ۳۵۰ هـ به‌ همت‌ زید بن‌ احمد بن‌ بحر اصفهانى، بارگاه‌ مطهر حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها تجدیدبنا شد و درِ کوچک‌ آن‌ را با در بزرگترى تعویض‌ کرد.
  
 +
در سال‌ ۴۲۹ـ۴۶۵ هـ و در زمان‌ طغرل‌ سلجوقى، اَمیر اَبوالفضل‌ عراقى گنبد کوچک‌ مرقد را به‌ گنبد بزرگى تبدیل‌ و آن‌ را از نو بنا کرد.
  
== تاريخ‌ تأسيس‌ ==
+
در سال‌ ۵۲۹ هـ به‌ همت‌ زن‌ نیکوکارى به نام‌ شادبیگم‌ دختر عمادبیگ‌ گنبدى بر قبر شریف‌ آن‌ حضرت‌ بنا شد.
  
 +
در سال‌ ۹۲۵ هـ مرقد شریف‌ به‌ همت‌ شاه‌ اسماعیل‌ صفوى تجدیدبنا شد. او ایوان‌ شمالى و زیربناى ساختمان‌ صحن‌ عتیق‌ (قدیم‌) را بنا نهاد.
  
پس‌ از وفات‌ حضرت‌ فاطمه‌ معصومه‌ علیهاالسلام آن‌ بزرگوار توسط‌ موسى بن‌ خزرج‌ بن‌ سعد اشعرى قمى ‌به‌ خاك‌ سپرده‌ شد. موسى بن‌ خزرج‌ سايبانى از حصير و بوريا بر قبر شريف‌ آن‌ بزرگوار برافراشت‌. محل‌ اين‌ مقبره‌ در قديم‌ به‌ «بابلان‌» معروف‌ بود. از اين‌ تاريخ‌ به‌ بعد شهرت‌ و آوازه قم‌ آغاز شد. ساختمان‌‌سازى و سازندگى اين‌ شهر رو به ‌افزايش‌ نهاد و تاكنون‌ ادامه‌ دارد.
+
در سال‌ ۹۵۰ هـ شاه‌ تهماسب‌ صفوى [[ضریح|ضریحى]] از کاشى روى قبر بنا نمود.
  
 +
در سال‌ ۱۰۷۷ هـ، شاه‌ سلیمان‌ صفوى صحن‌ موزه‌ را در سمت‌ جنوبى حرم‌ بنا نمود.
  
== توسعه‌ و بازسازى ==
+
در سال‌هاى ۱۲۱۰ تا ۱۲۱۴ هـ به‌ دستور نظام‌ السلطنه‌ در ضلع‌ غربى حرم‌ مطّهر دو در نقره‌اى نصب‌ گردید.
  
 +
در سال‌ ۱۲۱۳ هـ به‌ دستور فتحعلى شاه‌ قاجار قبر و گنبد و در مرقد شریف‌ با پوشش‌ طلایى ‌آراسته‌ شد.
  
در سال‌ 256 هـ اولين‌ گنبدى كه‌ بر فراز تربت‌ پاك‌ فاطمه‌ معصومه‌ سلام الله علیها بنا شد، گنبدى برجى شكل‌ با آجر و سنگ‌ بود كه‌ به‌ همت‌ حضرت‌ زينب‌ دختر [[امام‌ جواد]] علیه السلام ساخته‌ شد؛ و آن‌ زمانى بود كه ‌آن‌ حضرت‌ براى [[زيارت‌]] عمه‌اش‌ حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها به‌ [[قم‌]] آمده‌ بود.
+
در سال‌ ۱۲۱۵ هـ جداره‌ى داخل‌ گنبد با نقش‌ و نگارهاى برجسته‌ آینه‌‌کارى و کتیبه‌هاى زیباى‌ معرق‌ آراسته‌ گردید.
  
در سال‌ 350 هـ به‌ همت‌ زيد بن‌ احمد بن‌ بحر اصفهانى بارگاه‌ مطهر حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها تجديدبنا شد و دَرَ كوچك‌ آن‌ را با در بزرگترى تعويض‌ كرد.
+
در سال‌ ۱۲۱۸ هـ قلى‌خان‌ یکى از رجال‌ حکومتى دولت [[صفویه|صفوى]] ایوان‌ حرم‌ را تجدیدبنا نمود و به‌ جاى کاشى‌هاى گنبد خشت‌‌هایى با پوشش‌ طلا در آن‌ به‌ کار برد.
  
در سال‌ 429ـ465 هـ و در زمان‌ طغرل‌ سلجوقى اَمير اَبوالفضل‌ عراقى گنبد كوچك‌ مرقد را به‌ گنبد بزرگى تبديل‌ و آن‌ را از نو بنا كرد.
+
در سال‌ ۱۲۲۱ زمین‌ و دیوار حرم‌ با سنگ‌ مرمر پوشانده‌ شد و ضریح‌ حرم‌ با پوششى از طلا آراسته‌ گردید و در ضلع‌ شمالى رواق‌ متصل‌ به‌ ایوان‌ طلا یک‌ دَرَ طلایى نصب‌ گردید.
  
در سال‌ 529 هـ به‌ همت‌ زن‌ نيكوكارى به نام‌ شادبيگم‌ دختر عمادبيگ‌ گنبدى بر قبر شريف‌ آن‌ حضرت‌ بنا شد.
+
در سال‌ ۱۲۶۶ هـ شاه‌ اسماعیل‌ ایوان‌‌ها را تجدیدبنا نمود، و صحن‌ قدیم‌ را گسترش‌ داد و در قسمت‌ شمالى صحن‌ قدیم‌ مناره‌اى را‌ ساخت‌.
  
در سال‌ 925 هـ مرقد شريف‌ به‌ همت‌ شاه‌ اسماعيل‌ صفوى تجديدبنا شد. او ايوان‌ شمالى و زيربناى ساختمان‌ صحن‌ عتيق‌ (قديم‌) را بنا نهاد.
+
در سال‌ ۱۳۰۳ هـ وزیر اعظم‌، اتابک‌ پسر امین‌السلطان‌ آنچه‌ را که‌ پدرش‌ بنا نموده‌ بود تکمیل‌ کرد. او زیربناى صحن‌ نو معروف‌ به‌ «صحن ‌اتابکى‌» را بنا کرد و تزیین‌ و بناى اتاق‌‌هاى اطراف‌ آن‌ را که‌ بر مقبره‌هاى «اعیان‌» معروف‌ است‌، به ‌پایان‌ رساند.
  
در سال‌ 950 هـ شاه‌ تهماسب‌ صفوى ضريحى از كاشى روى قبر بنا نمود.
+
در سال‌ ۱۳۵۴ هـ موزه‌ى آستانه‌ احداث‌ شد و‌ همه هدایاى ارزشمند و گران‌بها در آن‌ موزه ‌نگهدارى شد.
  
در سال‌ 1077 هـ، شاه‌ سليمان‌ صفوى صحن‌ موزه‌ را در سمت‌ جنوبى حرم‌ بنا نمود.
+
در سال‌ ۱۳۷۵ هـ ضریح‌ فولادى با نقره‌ پوشانده‌ شد و با نقش‌ و نگارها و کتیبه‌‌هاى زیباى معرق ‌آراسته‌ گردید.
  
در سال‌هاى 1210 تا 1214 هـ به‌ دستور نظام‌ السلطنه‌ در ضلع‌ غربى حرم‌ مطّهر دو دَرَنقره‌اى نصب‌ گرديد.
+
سپس‌ شهاب‌ الملک‌ گلدسته‌هاى ایوان‌ شمالى را ساخت‌ و آن‌‌ها را با کاشى مزین‌ کرد.
  
در سال‌ 1213 هـ به‌ دستور فتح‌على شاه‌ قاجار قبر و گنبد و دَرَ مرقد شريف‌ با پوشش‌ طلايى ‌آراسته‌ شد.
+
==ساختمان فعلی حرم==
 +
حرم‌ مطهر [[حضرت‌ معصومه‌]] علیها السلام و سه‌ صحن‌ آن‌ همراه‌ با مسجد بالاسر، مساحتى بالغ‌ بر ۱۳۵۲۷ مترمربع‌ به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌. حدود ۱۹۱۴ مترمربع‌ مساحت‌ زیر بناى حرم‌ مطهر است‌، و مابقى آن‌ عبارت‌ است‌ از دو صحن ‌جدید و قدیم‌. حرم‌ همچنین‌ داراى چهار مناره‌ است‌ هر کدام‌ داراى حوض‌ و یک‌ تاج‌ مقرنس‌ مى‌باشد که‌ دو مناره از منارهاى چهارگانه بزرگ‌ و دوتاى دیگر کوچک‌ است‌.
  
در سال‌ 1215 هـ جداره‌ى داخل‌ گنبد با نقش‌ و نگارهاى برجسته‌ آينه‌‌كارى و كتيبه‌هاى زيباى‌ معرق‌ آراسته‌ گرديد.
+
'''گنبد:'''
  
در سال‌ 1218 هـ قلى‌خان‌ يكى از رجال‌ حكومتى دولت صفوى ايوان‌ حرم‌ را تجديدبنا نمود و به‌ جاى كاشى‌هاى گنبد خشت‌‌هايى با پوشش‌ طلا در آن‌ به‌ كار برد.
+
مرقد شریف‌ حضرت معصومه سلام الله علیها گنبدى برجى شکل‌ دارد که‌ با صفحات‌ طلا پوشیده‌ شده‌ است‌. محیط‌ آن‌ از داخل‌ ۶۶/۲۸ و از خارج‌ ۳۵/۵۶۰ متر مى‌باشد. قاعده آن‌ داراى هشت‌ ضلع‌ است‌ که‌ طول‌ هر ضلع‌ آن‌ ۳/۵۸ و فاصله بین‌ دو ضلع‌ ۷/۵۲ متر مى‌باشد. بر هر یک‌ از اضلاع‌ روزنه‌اى از طلا یا نقره‌ قرار دارد. در گلوگاه‌ ساق‌ گنبد کتیبه‌‌ها و اشعار زیبایى‌ به‌ زبان‌ فارسى نوشته‌ شده‌ است‌. بر داخل‌ آن‌ با نقش‌‌ها و آینه‌‌کارى زیبا آراسته‌ شده‌ است‌.
  
در سال‌ 1221 زمين‌ و ديوار حرم‌ با سنگ‌ مرمر پوشانده‌ شد و ضريح‌ حرم‌ با پوششى از طلا آراسته‌ گرديد و در ضلع‌ شمالى رواق‌ متصل‌ به‌ ايوان‌ طلا يك‌ دَرَ طلايى نصب‌ گرديد.
+
'''ضریح‌:'''
  
در سال‌ 1266 هـ شاه‌ اسماعيل‌ ايوان‌‌ها را تجديدبنا نمود، و صحن‌ قديم‌ را گسترش‌ داد و در قسمت‌ شمالى صحن‌ قديم‌ مناره‌أى را‌ ساخت‌.
+
زیر گنبد [[ضریح|ضریحى]] از نقره‌ قرار دارد که‌ در قسمت‌ بالاى آن‌ و در تمام‌ جهات‌ به مقدار یک‌ متر با طلا آراسته‌ شده‌ است‌، هم‌چنان‌ که‌ با کتیبه‌‌ها و نقش‌ و نگارهاى زیبا مزین‌ شده‌ است‌. ارتفاع‌ آن‌ ۴ متر و طول‌ آن‌ ۲۵/۵ و عرضش‌ ۷۳/۴ متر مى‌باشد.
  
در سال‌ 1303 هـ وزير اعظم‌، اتابك‌ پسر اَمين‌السلطان‌ آنچه‌ را كه‌ پدرش‌ بنا نموده‌ بود تكميل‌ كرد. او زيربناى صحن‌ نو معروف‌ به‌ «صحن ‌اتابكى‌» را بنا كرد و تزيين‌ و بناى اتاق‌‌هاى اطراف‌ آن‌ را كه‌ بر مقبره‌هاى «اعيان‌» معروف‌ است‌، به ‌پايان‌ رساند.
+
'''ایوان‌‌هاى حرم‌ مطهر:'''
  
در سال‌ 1354 هـ موزه‌ى آستانه‌ احداث‌ شد و‌ همه هداياى ارزشمند و گران‌بها در آن‌ موزه ‌نگهدارى شد.
+
<I>ایوان‌ طلا:</I> این‌ ایوان‌ در شمال‌ روضه مقدسه‌ واقع‌ شده‌ و به‌ صحن‌ قدیم‌ متصل‌ است‌. ایوان‌ طلا از داخل‌ با خشت‌‌هاى زرفام‌ پوشیده‌ شده‌ است‌ و در آن‌ نقش‌ و نگارهاى برجسته‌اى وجود دارد که‌ با طلا آراسته‌ شده‌ است‌. در بالاى آن‌ دو مناره‌ وجود دارد که‌ ارتفاع‌ هر کدام‌ ۲۰/۳۲ و قطر هر یک‌ متر است‌، و برفراز این‌ دو مناره‌ کلاهک‌‌هایى طلایى وجود دارد.
  
در سال‌ 1375 هـ ضريح‌ فولادى با نقره‌ پوشانده‌ شد و با نقش‌ و نگارها و كتيبه‌‌هاى زيباى معرق ‌آراسته‌ گرديد.
+
<I>ایوان‌ شرقى:</I> این‌ ایوان‌ در سمت‌ شرقى روضه مقدسه‌ واقع‌ شده‌ است‌. و به‌ واسطه یک‌ رواق‌ آینه‌کارى شده‌ به‌ حرم‌ و صحن‌ جدید متصل‌ مى‌شود. ایوان‌ نیم‌ هرمى است‌ که‌ با نقش‌ و نگارهاى و آینه‌‌کارى آراسته‌ شده‌ است‌. در بالاى این‌ ایوان‌ دو مناره‌ وجود دارد که‌ ارتفاع‌ هر کدام‌ ۲۸ متر مى‌باشد.
  
سپس‌ شهاب‌ الملك‌ گلدسته‌هاى ايوان‌ شمالى را ساخت‌ و آن‌‌ها را با كاشى مزين‌ كرده‌، كامران‌ ميرزا بر فراز مأذن‌‌هاى ذكر شده‌ ميله‌‌هايى از طلا نصب‌ نمود.
+
'''صحن‌‌هاى حرم‌ مطهر:'''
  
==تاءثير دفن حضرت فاطمه معصومه عليها السلام در وضع قم==
+
<I>صحن‌ عتیق‌ (قدیم‌):</I> صحن‌ قدیم‌ در شمال‌ روضه مبارکه‌ واقع‌ است‌؛ طول‌ آن‌ ۳۵ متر و عرض ‌آن‌ ۳۴ متر است‌. غرفه‌‌ها سه‌ سمت‌ آن‌ را احاطه‌ کرده‌، و سمت‌ چهارم‌ آن‌ به‌ ایوان‌ طلا متصل‌ شده‌ است‌.
  
به دليل موقعيت ممتاز حضرت فاطمه معصومه عليها السلام در ميان ديگر امامزادگان ، مدفون شدن وى در قم وضع اين شهر را به كلى تغيير داد. برخى از اين تغييرات عبارتند از :
+
<I>صحن‌ نو</I> (صحن‌ اتابکى‌)<I>:</I> این‌ صحن‌ بزرگ‌تر از صحن‌ قدیم ‌است‌ و در سمت‌ شرقى حرم‌ مطهر واقع‌ شده‌ است‌. این‌ صحن‌ داراى هشت‌ ایوان‌ است‌ که‌ طول ‌ضلع‌ شرقى و غربى آن‌ ۷۸ متر و طول‌ ضلع‌ شمالى و جنوبى آن‌ ۴۶ متر مى‌باشد. اما طول‌ چهار ایوان‌ دیگر به‌ ۴ متر مى‌رسد. ورودى این‌ صحن‌ از سمت‌ شرق‌ به‌ خیابان‌ ارم‌ باز مى‌شود. پس‌ از این ‌ورودى ایوانى به‌ ارتفاع‌ ۶/۱۳ متر قرار دارد که‌ با نقش‌ و نگارهاى برجسته‌ و زیبا آراسته‌ شده ‌است‌. در بالاى بناى این‌ ایوان‌ یک‌ ساعت‌ بزرگ‌ و دو مناره‌ى کوچک‌ که‌ ارتفاع‌ هر کدام‌ ۵/۱۳ مترمى‌باشد قرار دارد. این‌ صحن‌ ورودى دیگرى در سمت‌ شمالى دارد که‌ از طریق‌ ایوانى به‌ ارتفاع‌ ۱۳ متر به‌ خیابان‌ آستانه‌ منتهى مى‌شود. در سمت‌ جنوبى صحن‌ ورودى سومى وجود دارد که‌ از لحاظ‌ ارتفاع‌ و وجود مأذنه‌‌هاى بالاى ‌ایوانش‌ به‌ قسمت‌ شمالى شباهت‌ دارد. دور تا دور صحن‌ نمونه‌هایى وجود دارد که‌ هر کدام‌ داراى ایوانى خاص‌ است‌.
  
1 - شهر قم به تدريج از شمال شرقى ، به جنوب غربى كه محل دفن آن حضرت بود كشيده شد؛ به طورى كه حرم حضرت فاطمه معصومه عليها السلام كه در فاصله اى از شهر قرار داشت ، امروزه در مركز شهر قرار گرفته است .
+
<I>صحن‌ موزه‌:</I> این‌ صحن‌ به‌ «صحن‌ موزه‌» معروف‌ و در سمت‌ جنوبى حرم‌ مطهر واقع‌ شده‌ است. ‌طول‌ آن‌ ۲۴ و عرض‌ آن‌ ۵/۱۹ متر است‌، و در بالاى آن‌ گنبدى به‌ ارتفاع‌ و محیط‌ ۱۷ م‌ وجود دارد. این‌ گنبد بر ستون‌هاى مزین‌ با سنگ‌ مرمر و نقش‌ و نگارهاى زیبا قرار گرفته‌ است‌.
  
2 - توجه پادشاهان و امرا و نيز گروه هاى مختلف مردم به اين شهر بيشتر شد و عده بسيارى از مردم به قم مهاجرت كردند؛ به طورى كه هم اكنون شهر قم يكى از مهاجر پذيرترين شهرهايى مى باشد كه از اقصى نقاط كشور و حتى از ديگر كشورها، به اين شهر روى مى آورند.
+
<I>صحن صاحب الزمان:</I>
 +
این صحن با بیوتات متعلق به آن در مساحتی حدود ۸ هزار متر مربع با چهار جهت ورودی، در سال ۱۳۸۱ شروع و در سال ۱۳۸۴ افتتاح گردید. (ورودی شرقی "شبستان امام خمینی"، ورودی غربی "پل آهنچی"، ورودی شمالی "بست مسجد اعظم"، ورودی جنوبی "خیابان جدیدالاحداث"). دیواره های اطراف این صحن منقوش به کتیبه های قرآنی با خطوط بنائی و کوفی در ساختار و طرح جدید با ترکیبی از سیمان سفید و آجر است.
  
3 - قم ، موقعيت مذهبى خاصى به خود گرفت و در واقع مركز روحانيت شيعه شد؛ به طورى كه عده اى از بزرگترين علماى شيعه در آن اقامت داشته و يا از آن برخاسته اند.
+
'''درهاى حرم‌ مطهر:'''
  
4 - در هر سال هزاران نفر از مردم داخل و يا خارج كشور جهت زيارت به اين شهر مقدس سفر مى كنند و حتى عده اى از توريست ها نيز جهت بازديد از شهر و حرم حضرت معصومه عليها السلام و مناظر زيباى آن (ايوان هاى طلا، آينه كارى و كاشى كارى ) به اين شهر روى مى آورند.  
+
مرقد مطهر حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها داراى هشت‌ دَر است‌. چهار تاى آن‌ در صحن‌ نو و دوتاى آن ‌در سمت‌ غربى مرقد واقع‌ شده‌اند. و یک‌ در آن‌ به‌ خیابان‌ موزه‌ و‌ در دیگر به‌ ورودى [[مدرسه فیضیه]] باز مى‌شود.
  
== دورنماى بارگاه‌ حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها ==
+
'''بناهاى الحاقى به‌ حرم‌ مطهر:'''
  
 +
در اطراف‌ مرقد مطهر حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها بناها و ساختمان‌‌هاى دیگرى وجود دارد، از جمله‌: مسجد بالاسر، [[مسجد اعظم قم|مسجد اعظم‌]]، مسجد طباطبائى و مسجد [[امام‌ خمینی]]. در مرقد کتابخانه‌اى است‌ که‌ به‌ «کتابخانه آستانه‌» معروف‌ است‌. همچنین‌ در حرم‌ موزه‌اى قرار دارد که ‌ورودى آن‌ از صحن‌ موزه‌ است‌ و هدایاى باارزش‌ و گران‌بها که‌ در مرور زمان‌ به‌ مرقد شریف‌ اهدا شده‌ است‌ در آن‌ نگهدارى مى‌شود.
  
حرم‌ مطهر و سه‌ صحن‌ آن‌ همراه‌ با مسجد بالاسر مساحتى بالغ‌ بر 13527 مترمربع‌ به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌. حدود 1914 مترمربع‌ مساحت‌ زير بناى حرم‌ مطهر است‌، و مابقى آن‌ عبارت‌ است‌ از دو صحن ‌جديد و قديم‌. مرقد مستطيلى شكل‌ است‌ كه‌ گنبد آن‌ با صفحات‌ طلا پوشيده‌ شده‌ است‌. حرم‌ همچنين‌ داراى چهار مناره‌ است‌ هر كدام‌ داراى حوض‌ و يك‌ تاج‌ مقرنس‌ مى‌باشد كه‌ دو مناره از منارهاى چهارگانه بزرگ‌ و دوتاى ديگر كوچك‌ است‌.
+
== علمای مدفون‌ در حرم ==
 +
اغلب دفن‌شدگان در حرم [[حضرت فاطمه معصومه علیها السلام|حضرت‌ معصومه‌]] سلام الله علیها، عالمان، مجتهدان و مراجع تقلید [[شیعه]] هستند، از جمله:
  
 
+
* [[سید ابوالحسن رفیعی قزوینی]] (۱۳۵۳ش) از فقیهان شیعه و استاد امام خمینی
== گنبد ==
+
* [[سید احمد خوانساری]] (۱۴۰۵ق) از مراجع تقلید شیعه در قرن چهاردهم قمری
 
+
* [[شهید سید اسدالله مدنی|سید اسدالله مدنی]] (۱۳۶۰ش) امام جمعه تبریز و شهید محراب
 
+
* [[آیت الله بروجردی|سید حسین طباطبایی بروجردی]] (۱۳۴۳ش) از مراجع تقلید شیعه و زعیم حوزه علمیه قم
مرقد شريف‌ [[حضرت‌ معصومه‌]] سلام الله علیها گنبدى برجى شكل‌ دارد كه‌ محيط‌ آن‌ از داخل‌ 66/28 و ازخارج‌ 35/560 متر مى‌باشد. قاعده آن‌ داراى هشت‌ ضلع‌ است‌ كه‌ طول‌ هر ضلع‌ آن‌ 3/58 و فاصله بين‌ دو ضلع‌ 7/52 متر مى‌باشد. بر هر يك‌ از اضلاع‌ روزنه‌اى از طلا يا نقره‌ قرار دارد. در گلوگاه‌ ساق‌ گنبد كتيبه‌‌ها و اشعار زيبايى‌ به‌ زبان‌ فارسى نوشته‌ شده‌ است‌. بر داخل‌ آن‌ با نقش‌‌ها و آينه‌‌كارى زيبا آراسته‌ شده‌ است‌.
+
* [[سید رضا بهاءالدینی]] (۱۳۷۶ش) از فقیهان و عارفان شیعه و معلم اخلاق
 
+
* [[سید صدرالدین صدر]] (۱۳۳۲ش) از مراجع تقلید شیعه و پدر امام موسی صدر
 
+
* [[سید عبدالکریم موسوی اردبیلی]] (۱۳۹۵ش) از مراجع تقلید شیعه و مؤسس دانشگاه مفید در قم
== ضريح‌ ==
+
* [[سید فخرالدین سیدی قمی]] (۱۳۶۳ق) از علمای شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان میرزای شیرازی
 
+
* [[سید محمد حسینی شاهرودی]] (۱۳۹۸ش) فقیه و مرجع تقلید شیعه در قم
 
+
* [[سید محمدتقی خوانساری]] (۱۳۳۱ش) از مراجع تقلید شیعه در قم
زير گنبد ضريحى از نقره‌ قرار دارد كه‌ در قسمت‌ بالاى آن‌ و در تمام‌ جهات‌ به مقدار يك‌ متر با طلا آراسته‌ شده‌ است‌، هم‌چنان‌ كه‌ با كتيبه‌‌ها و نقش‌ و نگارهاى زيبا مزين‌ شده‌ است‌. ارتفاع‌ آن‌ 4 متر و طول‌ آن‌ 25/5 و عرضش‌ 73/4 متر مى‌باشد.
+
* [[علامه طباطبایى|سید محمدحسین طباطبایی]] (۱۳۶۰ش) مشهور به علامه طباطبایی، مفسر و فلیسوف شیعه
 
+
* [[سید محمدرضا موسوی گلپایگانی|سید محمدرضا گلپایگانی]] (۱۳۷۲ش) از فقها و مراجع تقلید شیعه
 
+
* [[سید محمدصادق لواسانی]] (۱۳۶۹ش) از عالمان شیعه و تولیت مدارس فیضیه و دارالشفاء
== ايوان‌‌هاى حرم‌ مطهر ==
+
* [[سید محمدعلی انگجی]] (۱۳۶۲ش) نماینده مجلس شورای ملی و نماینده مجلس خبرگان در جمهوری اسلامی
 
+
* [[سید محمود هاشمی شاهرودی]] (۱۳۹۷ش) از فقها و مراجع تقلید شیعه و دارای مسئولیت‌های سیاسی در ایران
 
+
* [[سید مرتضی پسندیده]] (۱۳۷۵ش)از عالمان شیعه و برادر بزرگ‌تر امام خمینی
'''<I>ايوان‌ طلا:</I>''' اين‌ ايوان‌ در شمال‌ روضة‌ مقدسه‌ واقع‌ شده‌ و به‌ صحن‌ قديم‌ متصل‌ است‌. ايوان‌ طلا از داخل‌ با خشت‌‌هاى زرفام‌ پوشيده‌ شده‌ است‌ و در آن‌ نقش‌ و نگارهاى برجسته‌اى وجود دارد كه‌ با طلا آراسته‌ شده‌ است‌. در بالاى آن‌ دو مناره‌ وجود دارد كه‌ ارتفاع‌ هر كدام‌ 20/32 و قطر هر يك‌ متر است‌، و برفراز اين‌ دو مناره‌ كلاهك‌‌هايى طلايى وجود دارد.
+
* [[شیخ ابوالقاسم قمی|شیخ ابوالقاسم کبیر قمی]] (۱۳۵۳ق) از فقها و عالمان شیعه
 
+
* [[شیخ عبد الکریم حائری یزدی|شیخ عبدالکریم حائری یزدی]] (۱۳۵۵ق) از مراجع تقلید شیعه و بنیان‌گذار حوزه علمیه قم
'''<I>ايوان‌ شرقى:</I>''' اين‌ ايوان‌ در سمت‌ شرقى روضه مقدسه‌ واقع‌ شده‌ است‌. و به‌ واسطه يك‌ رواق‌ آينه‌كارى شده‌ به‌ حرم‌ و صحن‌ جديد متصل‌ مى‌شود. ايوان‌ نيم‌ هرمى است‌ كه‌ با نقش‌ و نگارهاى و آينه‌‌كارى آراسته‌ شده‌ است‌. در بالاى اين‌ ايوان‌ دو مناره‌ وجود دارد كه‌ ارتفاع‌ هر كدام‌ 28 متر مى‌باشد.
+
* [[شیخ عبدالنبی اراکی|شیخ عبدالنبی نجفی اراکی]] (۱۳۴۴ش) از عالمان و روحانیان شیعه
 
+
* [[شیخ محمدتقی بافقی]] (۱۳۲۵ش) از عالمان شیعه در قرن ۱۴ قمری
 
+
* [[مرتضی حائری یزدی|شیخ مرتضی حائری یزدی]] (۱۴۰۶ق) از فقیهان و عالمان شیعه و فرزند شیخ عبدالکریم حائری
== صحن‌‌هاى حرم‌ مطهر ==
+
* [[محمدتقی بهجت فومنی|محمدتقی بهجت]] (۱۳۸۸ش) از مراجع تقلید و عارفان شیعه در حوزه علمیه قم
 
+
* [[محمدتقی مصباح یزدی]] (۱۳۹۹ش) فقیه، فیلسوف و رییس مؤسسه امام خمینی
 
+
* [[محمدجواد صافی گلپایگانی]] (۱۳۳۷ش) از فقیهان شیعه و پدر لطف‌الله و علی صافی گلپایگانی
'''<I>صحن‌ عتيق‌ (قديم‌):</I>''' صحن‌ قديم‌ در شمال‌ روضة‌ مباركه‌ واقع‌ است‌؛ طول‌ آن‌ 7/35 متر و عرض ‌آن‌ 78/34 متر است‌. غرفه‌‌ها سه‌ سمت‌ آن‌ را احاطه‌ كرده‌، و سمت‌ چهارم‌ آن‌ به‌ ايوان‌ طلا متصل‌ شده‌ است‌.
+
* [[آیت الله محمد علی اراکی|محمدعلی اراکی]] (۱۴۱۵ق) از فقها و مراجع تقلید شیعه
 
+
* [[آیت الله محمدفاضل لنکرانی|محمد فاضل لنکرانی]] (۱۳۸۶ش) از مراجع تقلید شیعه و مدرس حوزه علمیه قم
'''<I>صحن‌ جديد:</I>''' اين‌ صحن‌ به‌ «صحن‌ اتابكى‌» نيز معروف‌ است‌. اين‌ صحن‌ بزرگ‌تر از صحن‌ قديم ‌است‌ و در سمت‌ شرقى حرم‌ مطهر واقع‌ شده‌ است‌. اين‌ صحن‌ داراى هشت‌ ايوان‌ است‌ كه‌ طول ‌ضلع‌ شرقى و غربى آن‌ 78 متر و طول‌ ضلع‌ شمالى و جنوبى آن‌ 46 متر مى‌باشد. اما طول‌ چهار ايوان‌ ديگر به‌ 4 متر مى‌رسد. ورودى اين‌ صحن‌ از سمت‌ شرق‌ به‌ خيابان‌ ارم‌ باز مى‌شود. پس‌ از اين ‌ورودى ايوانى به‌ ارتفاع‌ 6/13 متر قرار دارد كه‌ با نقش‌ و نگارهاى برجسته‌ و زيبا آراسته‌ شده ‌است‌.
+
* [[مرتضی مطهری]] (۱۳۵۸ش) متفکر و نویسنده شیعه در قرن چهاردهم هجری
 
+
* [[میرزا جواد تبریزی]] (۱۳۸۵ش) از مراجع تقلید شیعه و از استادان حوزه علمیه قم
در بالاى بناى اين‌ ايوان‌ يك‌ ساعت‌ بزرگ‌ و دو مناره‌ى كوچك‌ كه‌ ارتفاع‌ هر كدام‌ 5/13 مترمى‌باشد قرار دارد. اين‌ صحن‌ ورودى ديگرى در سمت‌ شمالى دارد كه‌ از طريق‌ ايوانى به‌ ارتفاع‌ 13 متر به‌ خيابان‌ آستانه‌ منتهى مى‌شود. در سمت‌ جنوبى صحن‌ ورودى سومى وجود دارد كه‌ از لحاظ‌ ارتفاع‌ و وجود مأذنه‌‌هاى بالاى ‌ايوانش‌ به‌ قسمت‌ شمالى شباهت‌ دارد. دور تا دور صحن‌ نمونه‌هايى وجود دارد كه‌ هر كدام‌ داراى ايوانى خاص‌ است‌.
+
* [[میرزا صادق آقا تبریزی]] (۱۳۱۱ش)، فقیه امامی، اصولی و ادیبِ مبارز آذربایجان در قرن چهاردهم قمری
 
+
* [[میرزا محمدتقی اشراقی]] (۱۳۶۸ق) از عالمان و خطیبان شیعه و فرزند میرزا محمد ارباب قمی
'''<I>صحن‌ موزه‌:</I>''' اين‌ صحن‌ به‌ «صحن‌ موزه‌» معروف‌ و در سمت‌ جنوبى حرم‌ مطهر واقع‌ شده‌ است ‌طول‌ آن‌ 24 و عرض‌ آن‌ 5/19 متر است‌، و در بالاى آن‌ گنبدى به‌ ارتفاع‌ و محيط‌ 17 م‌ وجود دارد. اين‌ گنبد بر ستون‌هاى مزين‌ با سنگ‌ مرمر و نقش‌ و نگارهاى زيبا قرار گرفته‌ است‌.
+
* [[میرزا مهدی آشتیانی]] (۱۳۷۲ق) فقیه، حکیم، عارف و دانشمند شیعه قرن چهاردهم هجری قمری
 
+
* [[میرزا هاشم آملی]] (۱۳۷۱ش) از مراجع تقلید شیعه و استاد فقه و اصول در حوزه علمیه قم و نجف
 
+
* [[آیت الله علی قدوسی|شهید علی قدوسی]] (۱۳۶۰ش) روحانی شیعه و از مبارزان علیه حکومت پهلوی
== درهاى حرم‌ مطهر ==
+
* [[محمدمهدی ربانی املشی]] (۱۳۶۴ش) از روحانیان شیعه و فعال در انقلاب اسلامی ایران
 
+
* [[سید عبدالکریم رضوی کشمیری]] (۱۳۷۸ش) از عارفان شیعه
 
+
* [[سید مرتضی عسکری]] (۱۳۸۶ش) از عالمان شیعه، سیره‌نگار و مورخ
مرقد مطهر [[حضرت‌ معصومه‌]] سلام الله علیها داراى هشت‌ دَر است‌. چهار تاى آن‌ در صحن‌ نو و دوتاى آن ‌در سمت‌ غربى مرقد واقع‌ شده‌اند. و يك‌ در آن‌ به‌ خيابان‌ موزه‌ و‌ در ديگر به‌ ورودى [[مدرسه فيضيه‌]] باز مى‌شود.
+
* [[شهید مفتح|شهید محمد مفتح]] (۱۳۵۸ش) روحانی شیعه و از فعالان در انقلاب اسلامی ایران
 
+
* [[ملا عبدالرزاق لاهیجی]] (۱۰۷۲ق) از متکلمان شیعه و صاحب آثاری چون [[گوهر مراد (کتاب)|گوهر مراد]]
 
+
* [[قطب راوندى|قطب‌الدین راوندی]] (۵۷۳ق) محدث، مفسر و مورخ شیعه در قرن ششم هجری
== بناهاى الحاقى به‌ حرم‌ مطهر ==
+
* [[سید محمد محقق داماد]] (۱۳۸۸ق) از فقیهان و اصولیون شیعه و از استادان حوزه علمیه قم
 
+
* [[شیخ فضل الله نوری|شیخ فضل‌الله نوری]] (۱۳۲۷ق) از مجتهدان طراز اول در تهران و از پیشروان جنبش مشروطه ایران
 
+
* [[میرزا محمد فیض قمی]] (۱۳۷۰ق) از عالمان و فقیهان شیعه در قم
در اطراف‌ مرقد مطهر حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها بناها و ساختمان‌‌هاى ديگرى وجود دارد، از جمله‌: مسجد بالاسر، مسجد اعظم‌، [[مسجد]] طباطبائى و مسجد [[امام‌ خمينى]]. در مرقد كتابخانه‌اى است‌ كه‌ به‌ «كتابخانه آستانه‌» معروف‌ است‌. هم‌چنين‌ در حرم‌ موزه‌اى قرار دارد كه ‌ورودى آن‌ از صحن‌ موزه‌ است‌ و هداياى باارزش‌ و گران‌بها كه‌ در مرور زمان‌ به‌ مرقد شريف‌ اهدا شده‌ است‌ در آن‌ نگهدارى مى‌شود.
+
* [[علی احمدی میانجی]] (۱۳۷۹ش) فقیه شیعه و مدرس اخلاق حوزه علمیه قم
 +
* [[مسلم ملکوتی|شیخ مسلم ملکوتی]] (۱۳۹۳ش) فقیه شیعه، امام جمعه تبریز و عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  
 
==منابع==
 
==منابع==
*[http://www.bayynat.ir/index/?state=pl&id=47 حرم  حضرت‌‌ معصومه‌ (س‌)، پایگاه بینات (دفتر آیت الله سید محمد حسین فضل الله)]، بازیابی :20 دیماه 1391
+
*جولة‌ فى الاماکن‌ المقدسه‌، سید ابراهیم‌ زنجانى، ص‌ ۱۷۷، ص‌ ۱، سال‌ ۱۹۸۵ م‌.
 
+
*حضرت‌ معصومه‌ فاطمه‌ دوم‌، محمد محمدى اشتهارى، ص‌ ۲۰۵، ۲۵۰، ۱۳۷۵ ق.
نوشته شده با بهره گیری از منابع زیر :
+
*مزارات‌ اهل‌ البیت‌ و تاریخ‌ها، محمدحسین‌ حسینى جلالى، ص‌ ۲۰۰، ط‌ ۳، سال‌ ۱۹۹۵ م‌.
 
+
*[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/35107/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE%DA%86%D9%87_%D9%82%D9%85_%D9%88_%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE%D9%8A_%D8%A2%D9%86/&from=search&&query=%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87%20%D9%85%D9%84%D8%A7%D9%91%20%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%91%D9%87%20%D8%B4%D9%88%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D9%8A%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%B7%D8%B1%D9%81%20%D8%B4%D8%B1%D9%82%D9%8A%20%D9%82%D9%8A%D8%B5%D8%B1%D9%8A%D9%87&field=&collectionPID=&lang=&count=20&execute=true محمدرضا کوچک ‌زاده، تاریخچه قم و مساجد تاریخی آن]، بازیابی: ۲۰ دیماه ۱۳۹۱.
:(1). جولة‌ فى الاماكن‌ المقدسه‌، سيد ابراهيم‌ زنجانى، ص‌ 177، ص‌ سال‌ 1985 م‌.
+
*[http://ostani.hamshahrilinks.org/Ostan/Iran/Qom/Contents/%D8%A7%D8%AC%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B7%D8%B1%D8%AD-%D8%AC%D8%A7%D9%85%D8%B9-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D8%AD%D8%B1%D9%85-%D9%85%D8%B7%D9%87%D8%B1-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87(%D8%B3) اجرای طرح جامع توسعه حرم مطهر حضرت معصومه(س)، همشهری استانها، تاریخ درج خبر: ۱۳۹۴/۰۸/۰۶]
 
+
*[http://www.islamicartz.com/story/NL7w_2Hy62O0ibiYigBqehOJVxBocuwyC9Um50MV7yw سیر تاریخی بناهای حرم حضرت معصومه(س)، سایت هنر اسلامی].
:(2). حضرت‌ معصومه‌ فاطمه‌ دوم‌، محمد محمدى اشتهارى، ص‌ 205، 250، 1375 هـ.
+
*[http://www.bayynat.ir/index/?state=pl&id=47 حرم حضرت‌‌ معصومه‌ (س‌)، پایگاه بینات (دفتر آیت الله سید محمد حسین فضل الله)]، بازیابی: ۲۰ دیماه ۱۳۹۱.
 
+
*[[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، پرتال جامع آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه(س).
:(3). مزارات‌ اهل‌ البيت‌ و تاريخ‌ها، محمدحسين‌ حسينى جلالى، ص‌ 200، ط‌ سال‌ 1995 م‌.
 
 
 
 
 
*[http://lib.ahlolbait.com/parvan/resource/35107/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE%DA%86%D9%87_%D9%82%D9%85_%D9%88_%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE%D9%8A_%D8%A2%D9%86/&from=search&&query=%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87%20%D9%85%D9%84%D8%A7%D9%91%20%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%91%D9%87%20%D8%B4%D9%88%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D9%8A%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%B7%D8%B1%D9%81%20%D8%B4%D8%B1%D9%82%D9%8A%20%D9%82%D9%8A%D8%B5%D8%B1%D9%8A%D9%87&field=&collectionPID=&lang=&count=20&execute=true محمدرضا كوچك ‌زاده، تاريخچه قم و مساجد تاريخي آن]، بازیابی :20 دیماه 1391
 
  
 
[[رده:اماکن مقدسه قم]]
 
[[رده:اماکن مقدسه قم]]
 
 
[[رده:قم]]
 
[[رده:قم]]
 
 
[[رده:حرم حضرت معصومه سلام الله علیها]]
 
[[رده:حرم حضرت معصومه سلام الله علیها]]
 +
[[رده: مقاله های مرتبط به دانشنامه]]
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۱ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۲:۲۷

حرم حضرت معصومه.jpg

کشور

ایران

شهر

قم

  • طول:50°52'44.3 شرقی
  • عرض:34°38'30.9 شمالی
Haram-masome.png
مشاهده در نقشه

حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام، دختر امام کاظم علیه‌السلام، در سال ۲۰۱ هجری به قصد دیدار برادرش امام رضا علیه‌السلام عزم خراسان کرد و پس از مدتی بیماری در شهر قم‌ دار فانی را وداع گفت. مرقد شریف‌ حضرت‌ معصومه‌ در قم از زیارتگاه‌های مهم شیعیان در ایران به شمار می رود. به دلیل موقعیت ممتاز حضرت معصومه علیهاالسلام در میان دیگر امامزادگان، مدفون شدن ایشان در قم، وضع این شهر را به کلى تغییر داد و این شهر موقعیت مذهبى خاصى به خود گرفت و در واقع مرکز روحانیت شیعه شد.

تاریخچه حرم

پس‌ از وفات‌ حضرت‌ فاطمه‌ معصومه‌ علیهاالسلام آن‌ بزرگوار توسط‌ موسى بن‌ خزرج‌ بن‌ سعد اشعرى قمى ‌در شهر قم‌ به‌ خاک‌ سپرده‌ شد. موسى بن‌ خزرج‌ سایبانى از حصیر و بوریا بر قبر شریف‌ آن‌ بزرگوار برافراشت‌. محل‌ این‌ مقبره‌ در قدیم‌ به‌ «بابلان‌» معروف‌ بود. از این‌ تاریخ‌ به‌ بعد شهرت‌ و آوازه قم‌ آغاز شد و ساختمان‌‌سازى و سازندگى این‌ شهر رو به ‌افزایش‌ نهاد. چنانکه شهر قم به تدریج از شمال شرقى، به جنوب غربى که محل دفن آن حضرت بود کشیده شد؛ به طورى که حرم حضرت فاطمه معصومه علیها السلام که در فاصله اى از شهر قرار داشت، امروزه در مرکز شهر قرار گرفته است.

در سال‌ ۲۵۶ هـ اولین‌ گنبدى که‌ بر فراز تربت‌ پاک‌ فاطمه‌ معصومه‌ سلام الله علیها بنا شد، گنبدى برجى شکل‌ با آجر و سنگ‌ بود که‌ به‌ همت‌ حضرت‌ زینب‌ دختر امام‌ جواد علیه السلام ساخته‌ شد؛ و آن‌ زمانى بود که ‌آن‌ حضرت‌ براى زیارت‌ عمه‌اش‌ حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها به‌ قم‌ آمده‌ بود.

در سال‌ ۳۵۰ هـ به‌ همت‌ زید بن‌ احمد بن‌ بحر اصفهانى، بارگاه‌ مطهر حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها تجدیدبنا شد و درِ کوچک‌ آن‌ را با در بزرگترى تعویض‌ کرد.

در سال‌ ۴۲۹ـ۴۶۵ هـ و در زمان‌ طغرل‌ سلجوقى، اَمیر اَبوالفضل‌ عراقى گنبد کوچک‌ مرقد را به‌ گنبد بزرگى تبدیل‌ و آن‌ را از نو بنا کرد.

در سال‌ ۵۲۹ هـ به‌ همت‌ زن‌ نیکوکارى به نام‌ شادبیگم‌ دختر عمادبیگ‌ گنبدى بر قبر شریف‌ آن‌ حضرت‌ بنا شد.

در سال‌ ۹۲۵ هـ مرقد شریف‌ به‌ همت‌ شاه‌ اسماعیل‌ صفوى تجدیدبنا شد. او ایوان‌ شمالى و زیربناى ساختمان‌ صحن‌ عتیق‌ (قدیم‌) را بنا نهاد.

در سال‌ ۹۵۰ هـ شاه‌ تهماسب‌ صفوى ضریحى از کاشى روى قبر بنا نمود.

در سال‌ ۱۰۷۷ هـ، شاه‌ سلیمان‌ صفوى صحن‌ موزه‌ را در سمت‌ جنوبى حرم‌ بنا نمود.

در سال‌هاى ۱۲۱۰ تا ۱۲۱۴ هـ به‌ دستور نظام‌ السلطنه‌ در ضلع‌ غربى حرم‌ مطّهر دو در نقره‌اى نصب‌ گردید.

در سال‌ ۱۲۱۳ هـ به‌ دستور فتحعلى شاه‌ قاجار قبر و گنبد و در مرقد شریف‌ با پوشش‌ طلایى ‌آراسته‌ شد.

در سال‌ ۱۲۱۵ هـ جداره‌ى داخل‌ گنبد با نقش‌ و نگارهاى برجسته‌ آینه‌‌کارى و کتیبه‌هاى زیباى‌ معرق‌ آراسته‌ گردید.

در سال‌ ۱۲۱۸ هـ قلى‌خان‌ یکى از رجال‌ حکومتى دولت صفوى ایوان‌ حرم‌ را تجدیدبنا نمود و به‌ جاى کاشى‌هاى گنبد خشت‌‌هایى با پوشش‌ طلا در آن‌ به‌ کار برد.

در سال‌ ۱۲۲۱ زمین‌ و دیوار حرم‌ با سنگ‌ مرمر پوشانده‌ شد و ضریح‌ حرم‌ با پوششى از طلا آراسته‌ گردید و در ضلع‌ شمالى رواق‌ متصل‌ به‌ ایوان‌ طلا یک‌ دَرَ طلایى نصب‌ گردید.

در سال‌ ۱۲۶۶ هـ شاه‌ اسماعیل‌ ایوان‌‌ها را تجدیدبنا نمود، و صحن‌ قدیم‌ را گسترش‌ داد و در قسمت‌ شمالى صحن‌ قدیم‌ مناره‌اى را‌ ساخت‌.

در سال‌ ۱۳۰۳ هـ وزیر اعظم‌، اتابک‌ پسر امین‌السلطان‌ آنچه‌ را که‌ پدرش‌ بنا نموده‌ بود تکمیل‌ کرد. او زیربناى صحن‌ نو معروف‌ به‌ «صحن ‌اتابکى‌» را بنا کرد و تزیین‌ و بناى اتاق‌‌هاى اطراف‌ آن‌ را که‌ بر مقبره‌هاى «اعیان‌» معروف‌ است‌، به ‌پایان‌ رساند.

در سال‌ ۱۳۵۴ هـ موزه‌ى آستانه‌ احداث‌ شد و‌ همه هدایاى ارزشمند و گران‌بها در آن‌ موزه ‌نگهدارى شد.

در سال‌ ۱۳۷۵ هـ ضریح‌ فولادى با نقره‌ پوشانده‌ شد و با نقش‌ و نگارها و کتیبه‌‌هاى زیباى معرق ‌آراسته‌ گردید.

سپس‌ شهاب‌ الملک‌ گلدسته‌هاى ایوان‌ شمالى را ساخت‌ و آن‌‌ها را با کاشى مزین‌ کرد.

ساختمان فعلی حرم

حرم‌ مطهر حضرت‌ معصومه‌ علیها السلام و سه‌ صحن‌ آن‌ همراه‌ با مسجد بالاسر، مساحتى بالغ‌ بر ۱۳۵۲۷ مترمربع‌ به‌ خود اختصاص‌ داده‌ است‌. حدود ۱۹۱۴ مترمربع‌ مساحت‌ زیر بناى حرم‌ مطهر است‌، و مابقى آن‌ عبارت‌ است‌ از دو صحن ‌جدید و قدیم‌. حرم‌ همچنین‌ داراى چهار مناره‌ است‌ هر کدام‌ داراى حوض‌ و یک‌ تاج‌ مقرنس‌ مى‌باشد که‌ دو مناره از منارهاى چهارگانه بزرگ‌ و دوتاى دیگر کوچک‌ است‌.

گنبد:

مرقد شریف‌ حضرت معصومه سلام الله علیها گنبدى برجى شکل‌ دارد که‌ با صفحات‌ طلا پوشیده‌ شده‌ است‌. محیط‌ آن‌ از داخل‌ ۶۶/۲۸ و از خارج‌ ۳۵/۵۶۰ متر مى‌باشد. قاعده آن‌ داراى هشت‌ ضلع‌ است‌ که‌ طول‌ هر ضلع‌ آن‌ ۳/۵۸ و فاصله بین‌ دو ضلع‌ ۷/۵۲ متر مى‌باشد. بر هر یک‌ از اضلاع‌ روزنه‌اى از طلا یا نقره‌ قرار دارد. در گلوگاه‌ ساق‌ گنبد کتیبه‌‌ها و اشعار زیبایى‌ به‌ زبان‌ فارسى نوشته‌ شده‌ است‌. بر داخل‌ آن‌ با نقش‌‌ها و آینه‌‌کارى زیبا آراسته‌ شده‌ است‌.

ضریح‌:

زیر گنبد ضریحى از نقره‌ قرار دارد که‌ در قسمت‌ بالاى آن‌ و در تمام‌ جهات‌ به مقدار یک‌ متر با طلا آراسته‌ شده‌ است‌، هم‌چنان‌ که‌ با کتیبه‌‌ها و نقش‌ و نگارهاى زیبا مزین‌ شده‌ است‌. ارتفاع‌ آن‌ ۴ متر و طول‌ آن‌ ۲۵/۵ و عرضش‌ ۷۳/۴ متر مى‌باشد.

ایوان‌‌هاى حرم‌ مطهر:

ایوان‌ طلا: این‌ ایوان‌ در شمال‌ روضه مقدسه‌ واقع‌ شده‌ و به‌ صحن‌ قدیم‌ متصل‌ است‌. ایوان‌ طلا از داخل‌ با خشت‌‌هاى زرفام‌ پوشیده‌ شده‌ است‌ و در آن‌ نقش‌ و نگارهاى برجسته‌اى وجود دارد که‌ با طلا آراسته‌ شده‌ است‌. در بالاى آن‌ دو مناره‌ وجود دارد که‌ ارتفاع‌ هر کدام‌ ۲۰/۳۲ و قطر هر یک‌ متر است‌، و برفراز این‌ دو مناره‌ کلاهک‌‌هایى طلایى وجود دارد.

ایوان‌ شرقى: این‌ ایوان‌ در سمت‌ شرقى روضه مقدسه‌ واقع‌ شده‌ است‌. و به‌ واسطه یک‌ رواق‌ آینه‌کارى شده‌ به‌ حرم‌ و صحن‌ جدید متصل‌ مى‌شود. ایوان‌ نیم‌ هرمى است‌ که‌ با نقش‌ و نگارهاى و آینه‌‌کارى آراسته‌ شده‌ است‌. در بالاى این‌ ایوان‌ دو مناره‌ وجود دارد که‌ ارتفاع‌ هر کدام‌ ۲۸ متر مى‌باشد.

صحن‌‌هاى حرم‌ مطهر:

صحن‌ عتیق‌ (قدیم‌): صحن‌ قدیم‌ در شمال‌ روضه مبارکه‌ واقع‌ است‌؛ طول‌ آن‌ ۳۵ متر و عرض ‌آن‌ ۳۴ متر است‌. غرفه‌‌ها سه‌ سمت‌ آن‌ را احاطه‌ کرده‌، و سمت‌ چهارم‌ آن‌ به‌ ایوان‌ طلا متصل‌ شده‌ است‌.

صحن‌ نو (صحن‌ اتابکى‌): این‌ صحن‌ بزرگ‌تر از صحن‌ قدیم ‌است‌ و در سمت‌ شرقى حرم‌ مطهر واقع‌ شده‌ است‌. این‌ صحن‌ داراى هشت‌ ایوان‌ است‌ که‌ طول ‌ضلع‌ شرقى و غربى آن‌ ۷۸ متر و طول‌ ضلع‌ شمالى و جنوبى آن‌ ۴۶ متر مى‌باشد. اما طول‌ چهار ایوان‌ دیگر به‌ ۴ متر مى‌رسد. ورودى این‌ صحن‌ از سمت‌ شرق‌ به‌ خیابان‌ ارم‌ باز مى‌شود. پس‌ از این ‌ورودى ایوانى به‌ ارتفاع‌ ۶/۱۳ متر قرار دارد که‌ با نقش‌ و نگارهاى برجسته‌ و زیبا آراسته‌ شده ‌است‌. در بالاى بناى این‌ ایوان‌ یک‌ ساعت‌ بزرگ‌ و دو مناره‌ى کوچک‌ که‌ ارتفاع‌ هر کدام‌ ۵/۱۳ مترمى‌باشد قرار دارد. این‌ صحن‌ ورودى دیگرى در سمت‌ شمالى دارد که‌ از طریق‌ ایوانى به‌ ارتفاع‌ ۱۳ متر به‌ خیابان‌ آستانه‌ منتهى مى‌شود. در سمت‌ جنوبى صحن‌ ورودى سومى وجود دارد که‌ از لحاظ‌ ارتفاع‌ و وجود مأذنه‌‌هاى بالاى ‌ایوانش‌ به‌ قسمت‌ شمالى شباهت‌ دارد. دور تا دور صحن‌ نمونه‌هایى وجود دارد که‌ هر کدام‌ داراى ایوانى خاص‌ است‌.

صحن‌ موزه‌: این‌ صحن‌ به‌ «صحن‌ موزه‌» معروف‌ و در سمت‌ جنوبى حرم‌ مطهر واقع‌ شده‌ است. ‌طول‌ آن‌ ۲۴ و عرض‌ آن‌ ۵/۱۹ متر است‌، و در بالاى آن‌ گنبدى به‌ ارتفاع‌ و محیط‌ ۱۷ م‌ وجود دارد. این‌ گنبد بر ستون‌هاى مزین‌ با سنگ‌ مرمر و نقش‌ و نگارهاى زیبا قرار گرفته‌ است‌.

صحن صاحب الزمان: این صحن با بیوتات متعلق به آن در مساحتی حدود ۸ هزار متر مربع با چهار جهت ورودی، در سال ۱۳۸۱ شروع و در سال ۱۳۸۴ افتتاح گردید. (ورودی شرقی "شبستان امام خمینی"، ورودی غربی "پل آهنچی"، ورودی شمالی "بست مسجد اعظم"، ورودی جنوبی "خیابان جدیدالاحداث"). دیواره های اطراف این صحن منقوش به کتیبه های قرآنی با خطوط بنائی و کوفی در ساختار و طرح جدید با ترکیبی از سیمان سفید و آجر است.

درهاى حرم‌ مطهر:

مرقد مطهر حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها داراى هشت‌ دَر است‌. چهار تاى آن‌ در صحن‌ نو و دوتاى آن ‌در سمت‌ غربى مرقد واقع‌ شده‌اند. و یک‌ در آن‌ به‌ خیابان‌ موزه‌ و‌ در دیگر به‌ ورودى مدرسه فیضیه باز مى‌شود.

بناهاى الحاقى به‌ حرم‌ مطهر:

در اطراف‌ مرقد مطهر حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها بناها و ساختمان‌‌هاى دیگرى وجود دارد، از جمله‌: مسجد بالاسر، مسجد اعظم‌، مسجد طباطبائى و مسجد امام‌ خمینی. در مرقد کتابخانه‌اى است‌ که‌ به‌ «کتابخانه آستانه‌» معروف‌ است‌. همچنین‌ در حرم‌ موزه‌اى قرار دارد که ‌ورودى آن‌ از صحن‌ موزه‌ است‌ و هدایاى باارزش‌ و گران‌بها که‌ در مرور زمان‌ به‌ مرقد شریف‌ اهدا شده‌ است‌ در آن‌ نگهدارى مى‌شود.

علمای مدفون‌ در حرم

اغلب دفن‌شدگان در حرم حضرت‌ معصومه‌ سلام الله علیها، عالمان، مجتهدان و مراجع تقلید شیعه هستند، از جمله:

منابع