توسل به اهل بیت علیهم السلام
«توسّل» عبارت است از واسطه یا وسیله قرار دادن چیزی یا کسی برای تقرب به خداوند متعال و بر آمدن حاجات. این اصطلاح از آیه 35 سوره مائده گرفته شده است که مؤمنان را به جستن وسیله‌ای برای تقرب به خدا ترغیب می‌کند. برخی از روایات «وسیله» مورد اشاره در این آیه را اهل بیت علیهم‌السلام بیان نموده‌اند. با وجود مشروعيت و جواز توسل، ابن تیمیه و به تبعیت او وهابیان، گونه‌هايي از توسل را بدعت و همراه شرك دانسته‌اند؛ اما این نگرش انحرافی توسط بیشتر دانشمندان مذاهب اسلامي انكار شده و آثار متعددی در ردّ آن نوشته‌اند.
مفهوم توسل
«توسل» از ريشه «و ـ س ـ ل» بمعناي رغبت، طلب و نزديكي است كه شماري از واژه‌شناسان آن را هم‌خانواده «سأل» در اشتقاق كبير دانسته‌اند.[۱] توسل از باب تفعّل، به معناي درخواست نزديك شدن به كسي يا گرفتن چيزي از او با دستاويز كردن واسطه‌اي است. اين واسطه را «وسيله» مي‌گويند.[۲] وسيله، خود، بايد از قرب، منزلت و درجه‌اي نزد كسي كه مقصود اين رفتار است، برخوردار باشد.[۳] از اين رو، وسيله در اين معاني نيز به‌كار رفته است.
روشن‌ترین اشاره به «توسل» در قرآن كریم، در سوره مائده آمده است که خداوند صریحاً به مؤمنان دستور می‌دهد برای تقریب به او وسیله‌ای بجویند: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَيْهِ الْوَسِيلَةَ وَجَاهِدُوا فِي سَبِيلِهِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای اهل ایمان! از خدا پروا کنید و دست آویز و وسیله ای برای تقرّب به سوی او بجویید؛ و در راه او بکوشید تا رستگار شوید.[۴]
کلمه «وسیله» در این آیه مصداق انحصاری ندارد. فیض کاشانی در این مورد می گوید: هر آن چیزی كه موجب تقرب بنده به خداوند گردد «وسیله» شمرده مى‌شود؛ از اعمال صالح گرفته تا اسماء الهى، معصومان علیهم‌السلام، عالمان ربّانى، مؤمنان كامل و آنچه نزد خداوند داراى قداست و عظمت است مانند قرآن و تربت سیدالشهدا علیه‌السلام.[۵]
جایگاه توسل به اهل‌البیت
برخی از روایات مراد از «وسیله» در آیه شریفه «وَابْتَغُواْ إِلَيهِ الْوَسِيلَةَ»[۶] را اهل بیت علیهم اسلام معرفی نموده است. به عنوان نمونه از سلمان فارسی روایت شده است که از حضرت محمد صلی الله علیه و آله شنیدم که می گفت: خداوند عز و جل می گوید ای بندگانم آیا شما نيازهاى بزرگى نداريد؟ بدانيد كه به اين نيازهاى بزرگ نمىرسيد مگر اين كه محبوب ترين خلق من از شما شفاعت كند. پس بدانيد كه گرامىترين و برترين خلق در نزد من، محمد و برادرش على مىباشد و بعد از على هم امامانى هستند كه آنها وسيله ها نزد من مىباشند. پس آگاه باشيد هر كس حاجتى از من بخواهد و محمد و آل پاكش را واسطه قرار بدهد، من آن حاجتها را به خاطر محبوبترين خلقم در نزد من اجابت مىكنم.[۷]
و در روایتی از حضرت زهرا سلام الله علیها آمده است: تمام آنچه در آسمان و زمین است، برای تقرب به خداوند در پی وسیله است و ما وسیله و واسطه خداوند در میان خلق اوییم.[۸] مشابه این روایات از ائمه دیگر نیز صادر شده است.[۹]
توسل به اهل بیت علیهم السلام ریشه در آیات دیگری از قرآن نیز دارد. به عنوان نمونه در آیه ۱۰۳ سوره آل عمران از بندگان خواسته شده است که به ریسمان الهی چنگ زنند و گرد هم آیند: وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّــهِ جَمِیعاً وَلاتَفَرَّقُوا. بنا بر روایات شیعه، مقصود از ریسمان الهی، اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه و آله) است.[۱۰]
همچنین، در آيه‌اي از ستمكاران به خويشتن خواسته مي‌شود كه افزون بر استغفار نزد پيامبر روند و از او بخواهند كه برايشان از خداوند طلب آمرزش كند: «وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذ ظَّلَمُواْ أَنفُسَهُمْ جَآؤُوكَ فَاسْتَغْفَرُواْ اللهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُواْ اللهَ تَوَّابًا رَّحِيمًا»[۱۱] رفتن نزد پيامبر (ص) و درخواست از ايشان براي طلب استغفار از خداوند، مصداق آشكار توسل به شمار رفته است.[۱۲]
مشروعیت توسل
بحث در مورد مشروعیت توسل از زمانی آغاز شد که ابن تیمیه (م، 728 ق) به طور جدي به نقد توسل پرداخته و گونه‌هايي از آن را نامشروع، بدعت و همراه شرك دانست و پيروان وي، موسوم به سلفيه نیز از او در این مورد پیروی کردند.
ابن تيميه در رساله‌اي با عنوان "قاعدة جليلة في التوسل و الوسيله" از دو‌گونه توسل مشروع و نامشروع ياد مي‌كند.[۱۳] توسل مشروع آن است كه ايمان و رفتار صالح، واسطه تقرب به خدا قرار گيرد، يا آن‌كه كسي از پيامبر (ص) يا هر بنده ديگر در هنگام زندگاني وي و در حال حضورش درخواست دعاي خير كند. اما سوگند دادن خدا به پيامبر (ص) و واسطه نهادن مقام و منزلت پيامبر (ص) در طلب حاجت از خدا، یا درخواست دعاي خیر از ایشان پس از وفاتشان، بدعت و نامشروع شمرده شده است.[۱۴]
نگرش ابن تيميه در نقد توسل را عموم دانشمندان مذاهب اسلامي انكار نموده و رديه‌هاي متعدد در اين زمينه نگاشته‌اند.[۱۵] بيشتر اين رديه‌ها به تحليل ماهيت رفتار افراد در توسل به صالحان و نيكان و رد اتهام شرك پرداخته‌اند و به آيه 35 سوره مائده و نيز آياتي كه از استغفار پيامبر براي مؤمنان ياد مي‌كند[۱۶] و رواياتي كه از توسل صحابه به پيامبر (ص) در زندگاني و پس از مرگ ايشان حكايت دارند،[۱۷] استناد مي‌كنند. چنان‌كه خود پيامبر (ص) هنگام دفن فاطمه بنت اسد، با توسل به پيامبران پيشين براي او آمرزش خواست.[۱۸]
با این وجود در سده‌هاي اخير، وهابيت که اندیشه های سلفیه را دارند و بر مكان‌هاي مقدس اسلامي سلطه دارند، با دستاویز قرار دادن این اعتقاد، توسل به مزارهاي مقدس را ممنوع نموده اند و گروه های تکفیری جهادی نیز که از ابن تیمیه پیروی می کنند، یکی از دلایل خود برای جنگ با شیعه و کشتار آنان را توسل می دانند.
پانویس
- ↑ معجم الفروق اللغويه، ص572.
- ↑ الصحاح، ج5، ص1841؛ النهايه، ج5، ص185، «وسل».
- ↑ القاموس المحيط، ج4، ص64، «وسل».
- ↑ سوره مائده، ۳۵.
- ↑ تفسیر الصافى، ج2، ص33.
- ↑ سوره مائده، 35.
- ↑ وسائل الشيعة، ج7، ص101
- ↑ ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغة، ۱۴۰۴ق، ج۱۶، ص۲۱۱
- ↑ رجوع کنید به وسائل الشیعه، ج7، کتاب الصلوه، ابواب دعاء، بَابُ اسْتِحْبَابِ التَّوَسُّلِ.
- ↑ طباطبائی،المیزان، موسسة الاعلمی، ج۳، ص۳۶۹.
- ↑ سوره نساء، 64.
- ↑ مجمع البيان، ج3، ص105.
- ↑ نك: قاعدة جليله، ص87، 123-127؛ نك: دقائق التفسير، ج2، ص47-48.
- ↑ نك: تحفة الاحوذي، ج10، ص25-28؛ المنار، ج6، ص370-377؛ ج11، ص6-7.
- ↑ نك: شفاء السقام، ص245-320؛ وفاء الوفاء، ج4، ص193-199؛ نك: شواهد الحق، ص137-142.
- ↑ براي نمونه: سوره يوسف، 97-98؛ سوره منافقون، 5.
- ↑ نك: المعجم الصغير، ج1، ص3؛ مجمع الزوائد، ج2، ص279.
- ↑ نك: وفاء الوفاء، ج3، ص87-88؛ ج4، ص195.
منابع
- فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جمعى از پژوهشگران، ج 2، ص 663.
- "توسل"، دانشنامه حج و حرمین شریفین، نوشته علی معموری.
پیوندها
- "پاسخ به شبهات توسل"، سيد محمد حسيني قزويني، سایت مرکز تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج).
- "توسل"، دانشنامه پژوهه، سيده معصومه جوادي، بازیابی: 23 شهریور 1393.
- "توسل در اسلام"، دانشنامه پژوهه، ولي عبدالهي، بازیابی: 23 شهریور 1393.
- "توسل"، دانشنامه جهان اسلام، از جعفر سبحانی.
| اعتقادات شیعه | |
| توحید | توحید ذاتی * توحید صفاتی * توحید افعالی * توحید در عبادت * بداء * اسماء و صفات الهی |
| عدل | قضا و قدر * اختیار * امر بین الامرین |
| نبوت | عصمت پیامبران * خاتمیت * وحی * اعجاز * عدم تحریف قرآن |
| امامت |
باورها: ضرورت وجود امام * عصمت امامان * اهل بیت * چهارده معصوم * ولایت تكوینی * علم غیب امامان * غیبت امام زمان (عج) * انتظار * رجعت * توسل * شفاعت * آخر الزمان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله * امام علی(ع) * امام حسن(ع) * امام حسین(ع) * امام سجاد(ع) * امام باقر(ع) * امام صادق(ع) * امام کاظم(ع) * امام رضا(ع) * امام جواد(ع) * امام هادی(ع) * امام عسکری(ع) * امام مهدی(عج) |
| معاد | برزخ * معاد جسمانی * حشر * صراط * میزان * بهشت * جهنم |
