تفسیر ابن عربی (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (Aghajani صفحهٔ تفسير ابن عربى را به تفسير ابن عربى (کتاب) منتقل کرد)
(بدون تفاوت)

نسخهٔ ‏۱۶ مهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۷:۰۹

تفسير ابن عربى.jpg
نویسنده محيي الدين محمد ابن عربي.
موضوع تفسیر اهل سنت
زبان عربی
تعداد جلد 2

تفسير ابن عربى


این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

Icon-computer.png
محتوای فعلی مقاله یکی از نرم افزار های معتبر متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

تفسيرى است منسوب به ابن عربى نوشته كمال الدين عبد الرزاق كاشانى، عارف ايرانى قرن هشتم. در فهرست آثار ابن عربى، تفسيرهايى نيز ذكر شده است. بعضى، از تفسير مفصّلى با نام الجمع و التفصيل فى اسرار التنزيل ياد كرده‌اند كه حجم آن قريب به دو برابر الفتوحات المكية بوده است[۱]). از تفسير يا تفسيرهايى با حجم كمتر نيز ياد شده است[۲]). همين امر سبب شده است اين اثر را، كه صبغه‌اى از عرفان ابن عربى دارد، به وى منتسب ساخته و از حدود 150 سال قبل آن را به نام وى منتشر كنند, در حالى كه اين تفسير از آن ابن عربى نيست و از تفاسير مذكور نيز نسخه‌اى به دست نيامده است. علاوه بر اين، بعضى با جمع‌آورى اقوال تفسيرى ابن عربى از آثارش، آراى تفسيرى وى را به صورت اثرى مستقل به چاپ رسانده‌اند([۳] تفسير منسوب به ابن عربى، كه مشتمل بر همه قرآن است، با خطبه‌اى ادبى و سرشار از اصطلاحات عرفانى آغاز مى‌شود. مؤلف، ضمن ذكر سابقه انس خود با قرآن، با ذكر اين سخن پيامبر اكرم كه قرآن ظهر و بطن دارد، منظور از ظهر را تفسير و منظور از بطن را تأويل دانسته و با بيان رأى خود درباره تأويل، فهم خويش را از آيات بيان كرده و البته يادآور شده كه متعرض آياتى كه تأويلى براى آنها نداشته يا نيازى به تأويل نداشته‌اند، نگرديده است[۴] مؤلف با بيان رموز مندرج در«بسم اللّه الرّحمن الرّحيم»به تأويل سوره فاتحه پرداخته و البته، چنانكه خود پيشتر اشاره نموده، فقط بعضى آيات اين سوره و سوره‌هاى ديگر را تأويل كرده كه تعداد آنها در بيست سوره اول به اين شرح است: 4 آيه از سوره فاتحه، 200 آيه از بقره، 128 آيه از آل عمران، 83 آيه از نساء، 67 آيه از مائده، 96 آيه از انعام، 56 آيه از اعراف، 39 آيه از انفال، 29 آيه از توبه، 34 آيه از يونس، 53 آيه از هود، 65 آيه از يوسف، 26 آيه از رعد، 21 آيه از ابراهيم، 23 آيه از حجر، 45 آيه از نحل، 55 آيه از اسراء، 66 آيه از كهف، 50 آيه از مريم، 69 آيه از طه, مى‌توان گفت، مؤلف به طور متوسط 48 آيات را تأويل كرده است. مؤلف به معناى ظاهرى آيات توجه داشته و گاه به آنها تصريح كرده[۵] ولى گاه، بر خلاف انتظار خواننده، وجهى از معنا را برگزيده است كه موجه نيست[۶] وى كوشيده است كه اصطلاحات قرآن و سنّت را با اصطلاحات فلسفى و عرفانى تطبيق دهد, براى نمونه، جبرائيل را عقل فعال و ميكائيل را روح فلك ششم و اسرافيل را روح فلك چهارم و عزرائيل را روح فلك هفتم دانسته است[۷]. همچنين در جاى جاى تفسير خود از احاديث و روايات بهره برده است. هر چند روش اصلى اين تفسير توجه به معانى باطنى آيات با عنايت به اصول عرفان نظرى ابن عربى است و از اين جهت آن را از جمله تفاسير باطنى و جداى از تفسير صوفيه دانسته‌اند[۸]، ولى نمونه‌هايى از تفسير اشارى(- تفسير، بخش 10: تفسير عرفانى) نيز در آن ديده مى‌شود[۹]. در اين اثر مكررا مصطلحات عرفان نظرى ابن عربى به كار رفته و تفسير بر مبناى آن مصطلحات و مفاهيم قرار داده شده است، از جمله اصطلاح« وحدت وجود و موجود». مؤلف تفسير چنان به عرفان ابن عربى پايبند بوده كه حتى شرك به حق را ممتنع شمرده و بر اين اساس، آيات گوناگونى را تفسير كرده است[۱۰]. همچنين وى از مراتب سه گانه توحيد( توحيد افعال و توحيد صفات و توحيد ذات) سخن به ميان آورده[۱۱] و متناظر با اين مراتب، از جنات ثلاث ياد كرده است, يعنى، از جنت افعال و جنت صفات و جنت ذات، و گاه با تعابير ديگرى نظير جنات النفس و جنات القلب و جنات الروح[۱۲] به رغم اين بيان ابن عربى وار، بدرستى در صحت انتساب اين تفسير به ابن عربى ترديد شده است[۱۳] با دلايل متعدد مى‌توان نشان داد كه اين تفسير اثر ابن عربى نيست و نوشته عبد الرزاق كاشانى است و همان است كه با عنوان« تأويلات» در زمره آثار او ذكر شده است. از جمله اين دلايل است:

1) در كليه نسخه‌هاى خطى اين تفسير، آن را از عبد الرزاق كاشانى دانسته‌اند[۱۴].

2) نويسنده اين تفسير يكى از مشايخ خود را نور الدين عبد الصمد معرفى كرده[۱۵]، در صورتى كه نام مشايخ ابن عربى بدقت احصا گرديده و در ميان آنها نامى از چنين شخصى نيامده است[۱۶]. از سوى ديگر، در شرح حال كمال الدين عبد الرزاق كاشانى آمده كه وى مريد شيخ نورالدين عبد الصمد نطنزى بوده است[۱۷].

3) در اين تفسير، ذيل آيه 40 سوره نمل[۱۸]، جمله‌اى از« ابن اعرابى رحمه اللّه» نقل شده كه براى مشخص شدن اينكه اين ابن اعرابى همان ابن عربى است يا خير، مقايسه آن جمله با عبارتى از ابن عربى در فصوص، روشنگر است[۱۹]

4) مقايسه تطبيقى اين اثر با آراى تفسيرى ابن عربى در آثارش، از جمله فصوص، مى‌تواند مؤيد اين باشد كه نويسنده اين كتاب ابن عربى نيست. در فصوص به 237 آيه استناد شده كه مى‌توان آنها را در تفسير منسوب به ابن عربى باز جست و آنها را با يكديگر مقايسه كرد, در 103 مورد آنچه در فصوص آمده با آنچه در تفسير آمده كاملا متفاوت است، از جمله ابن عربى درباره فرعون و توبه او نظر منحصر به فردى داشته[۲۰] كه در اين تفسير نيامده و به جاى آن تفسير متداول آيه ذكر شده است[۲۱]. همچنين ابن عربى در تفسير آيه 32 سوره فاطر نظر خاصى داشته[۲۲] كه در اين تفسير نيامده است[۲۳]. ابن عربى در فصوص، اسحاق را فرزندى دانسته كه حضرت ابراهيم براى قربانى برد[۲۴]، اما در تفسير، مطابق نظر مشهور، اسماعيل آمده است[۲۵].

5) مؤلف تفسير در جاى جاى تفسيرش به احاديثى از ائمه استناد كرده است( بيش از 35 بار از على عليه السلام براى نمونه- ج 1، ص 17، 53، 97، 153، 334، 436، 696، ج 2، ص 26، 171، 527، 545، 612، 755, براى احاديث منقول از امام صادق عليه السلام- ج 1، ص 4، 450، 462، ج 2، ص 491، 758, علاوه بر اينها مؤلف در نه موضع رواياتى از ديگر معصومان بدون ذكر نام آورده است). وى در مواضع متعدد به تكريم على عليه السلام پرداخته[۲۶] و نزول آيات« ولايت»( مائده: 55)،«اذن واعية»(حاقّه: 12)،«النّبا العظيم»(نباء: 2) و«نجوى»(مجادله: 12) را در شأن آن حضرت و نزول سوره دهر و آيه« مودت فى القربى»[۲۷] را در شأن اهل بيت دانسته و به ظهور حضرت مهدى عجل اللّه تعالى فرجه الشريف نيز اشاره نموده است[۲۸] با توجه به اين مطالب، مؤلف، بر خلاف ابن عربى، اعتقادات شيعى داشته است. بنابر اين، جاى ترديد نيست كه اين اثر، نه از ابن عربى، بلكه از شاگرد مكتب او عبد الرزاق كاشانى است.

نسخه شناسى‌

اين اثر در 1283 و 1317 در قاهره و در 1301 در لكهنو به عنوان تفسير ابن عربى به چاپ رسيد. چاپ منقح از آن نيز با نام تفسير القرآن الكريم به عنوان اثر ابن عربى، به كوشش مصطفى غالب در بيروت( چاپ اول 1968، چاپ دوم 1978) منتشر شد.

منابع

  • مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع التفاسیر [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی.

پانویس

  1. ( براى نمونه مكى، ص 204
  2. براى نمونه- عبد الرزاق كاشى، مقدمه مصطفى غالب، ص 17
  3. براى نمونه- محمود غراب، رحمة من الرحمن فى تفسير و اشارات القرآن).
  4. عبد الرزاق كاشى، ج 1، ص 5
  5. ( براى نمونه- ج 1، ص 444)
  6. براى نمونه- ج 2، ص 353
  7. ج 1، ص 72- 73
  8. رشيد رضا، ج 1، مقدمه، ص 18)
  9. براى نمونه- ذيل آيه 26 سوره بقره و آيه 95 سوره انعام, نيز- ذهبى، ج 2، ص 441- 442
  10. براى نمونه- ج 1، ص 255، 386، 670, نيز- ذهبى، ج 2، ص 442- 443
  11. براى نمونه- ج 1، ص 9
  12. ج 2، ص 21، 656
  13. براى نمونه- ذهبى، ج 2، ص 436- 443, پور جوادى، ص 131- 134, جوادى آملى، ص 12, فاطمى نيا، ص 26- 27, معرفت، ج 2، ص 573- 574
  14. ذهبى، ج 2، ص 437
  15. عبد الرزاق كاشى، ج 2، ص 228
  16. جهانگيرى، ص 98- 106
  17. جامى، ص 480- 482
  18. عبد الرزاق كاشى، ج 2، ص 206
  19. قيصرى، ج 2، ص 227- 229
  20. قيصرى، ج 2، ص 415- 416، 439- 440
  21. عبد الرزاق كاشى، ج 2، ص 764
  22. قيصرى، ج 1، ص 307- 308
  23. عبد الرزاق كاشى، ج 2، ص 319
  24. قيصرى، ج 1، ص 318
  25. ج 2، ص 345
  26. ج 1، ص 575، 754، ج 2، ص 328، 545، 755
  27. عبد الرزاق كاشى، ج 2، ص 432- 433
  28. براى نمونه- ج 1، ص 14، 79، 460، 653، 748، ج 2، ص 450، 560، 642- 663.

متن کتاب تفسير ابن عربى

تفسير ابن عربى

تفسير ابن عربى

***
تفسیر قرآن
درباره تفسیر قرآن: تفسیر قرآن -تاریخ تفسیر - روشهای تفسیری قرآن
اصطلاحات: اسباب نزول -اسرائیلیات -سیاق آیات
شاخه های تفسیر قرآن:

تفسیر روایی (تفاسیر روایی) • تفسیر اجتهادی (تفاسیر اجتهادی) • تفسیر فقهی ( تفاسیر فقهی) • تفسیر ادبی ( تفاسیر ادبی) • تفسیر تربیتی ( تفاسیر تربیتی) • تفسیر كلامی ( تفاسیر كلامی) • تفسیر فلسفی ( تفاسیر فلسفی ) • تفسیر عرفانی (تفاسیر عرفانی ) • تفسیر علمی (تفاسیر علمی)

روشهای تفسیری قرآن:
تفاسیر به تفکیک مذهب مولف: