مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

بغداد: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز (صفحه‌ای جدید حاوی ' {{نوشته های اعضای دانشنامه}} <keywords content='کلید واژه: بغداد، شهرهای اسلامی، تاریخ ب...' ایجاد کرد)
 
 
(۱۳ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{نوشته های اعضای دانشنامه}}
+
{{خوب}}
 +
'''«بغداد»''' پایتخت کشور [[عراق]] است که ابتدا توسط [[منصور (خلیفه عباسی)|منصور عباسی]] بنا گردید و در سال ۱۴۲ قمری به عنوان پایتخت خلافت [[عباسیان]] انتخاب شد. بغداد به‌ سبب‌ وجود زیارتگاهها و اماکن‌ تاریخی‌، یکی‌ از مراکز گردشگری‌ عراق‌ به‌شمار می‌آید. مقابر [[نواب اربعه]]، [[شیخ کلینی|شیخ‌ کلینی‌]]، [[سلمان فارسی|سلمان‌ فارسی‌]] و [[مسجد براثا]]، از جمله‌ مکانهای‌ زیارتی‌ بغداد به‌ شمار می‌روند.
 +
[[پرونده:بغداد.png|left|thumb|]]
 +
==موقعیت جغرافیایی ==
  
 +
استان‌ بغداد از شرق‌ به‌ استانهای‌ [[واسط]] و دیالی‌، از شمال‌ به‌ استان صلاح‌الدین‌، از غرب به استان انبار و از جنوب به استان [[بابل]] محدود است‌.
  
 +
بغداد به دلیل عبور رود دجله از میان آن، سرزمینی پر آب و حاصلخیز است. این رودخانه، بغداد را به لحاظ موقعیت جغرافیایی به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم کرده است که در گذشته بخش کرخ و بخش رصافه نام داشت. به گفته [[ابن جبیر|ابن جبیر]] (۵۴۰-۶۱۴ ق)، سمت غربی آن که آبادتر بود، در قرن پنجم ویران شد.<ref> ابن جبیر، سفرنامه، ۲۷۵.</ref> در آن هنگام قسمت غربی آن سیزده محله داشت و همه امکانات یک شهر از جمله [[مسجد جامع]]، بازار و... را دارا بود. قسمت شرقی نیز دارای محله‌های متعدد با مسجدها و مدرسه‌ها بود.<ref> ابن بطوطه، سفرنامه، ۱/۲۷۵.</ref>
  
 +
بیشتر اهالی‌ بغداد [[اسلام|مسلمان‌]] و از نظر قومی‌ عربند، اما جمعیت‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ از [[مسیحیت|مسیحیان‌]] و معدودی‌ از [[یهود|یهودیان‌]] نیز در آن‌ زندگی‌ می‌کنند.
 +
==تاریخ بغداد==
  
شهر بغداد مشهورترين شهر جهان [[اسلام]] و پايتخت خلافت [[عباسيان]] بوده که پنج قرن بر بخش عظيمي از جهان اسلام حکمراني نموده است. اين شهر حوادث مهمي را به خود ديده و امروزه از ميان ساختمان‌ها و مساجد و مدارس و مقابر، تنها بخش اندکي از آن عظمت کهن را مي‌توان ديد که از سيلاب‌ها و آتش سوزي‌ها و جنگ و غارت‌ها جان سالم به در برده است.<ref> اماکن زيارتي و سياحتي عراق، محمدرضا قمي، ص 61.</ref>
+
بغداد از بناهای عصر [[منصور(خلیفه عباسی)|منصور عباسی]] است که به سال ۱۴۲ ق به عنوان پایتخت انتخاب شد و به بزرگترین و آبادترین شهرهای [[عراق]] تبدیل شد.<ref> عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ۱۸۲.</ref> در عصر [[هارون الرشید]] نام بغداد و داستان‌های هزار و یک شب آن زبانزد خاص و عام و شهره آفاق بود. بغداد در عصر ساسانیان، چنان که از نام آن برمی آید («بغ» به معنای خدا و «داد» به معنای شهر)،<ref> ابن بطوطه، سفرنامه، ۱/۲۷۵.</ref> شهری مذهبی بود.
  
'''موقعيت جغرافيايي بغداد'''
+
منصور به هنگام احداث این شهر با [[خالد بن یحیی برمکی|خالد برمکی]]، وزیر و مشاور خود مشورت کرد و می‌خواست ایوان [[مداین|مدائن]] را که از شاهکارهای معماری عصر ساسانیان بود، تخریب و از مصالح آن برای ساخت بغداد استفاده کند اما خالد او را از این کار برحذر داشت.<ref> ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۹/۲۰۰.</ref> مدت شش سال طول کشید تا بغداد بر اثر طرح‌هایی که در پی مشورت‌های فراوان مشخص شده بود، احداث شد. سپس منصور در ۱۴۶ ق. از هاشمیه به بغداد آمد و در قصر خود مستقر شد.
  
مهمترين شهر كنوني [[عراق]] است و به دليل عبور رود دجله از ميان آن سرزمين پر آب و حاصلخيز است. اين رودخانه، بغداد را به لحاظ موقعيت جغرافيايي به دو قسمت شرقي و غربي تقسيم كرده است كه در گذشته بخش كرخ و بخش رصافه نام داشت. به گفته ابن جبير، سمت غربي آن كه آبادتر بود، در قرن پنجم ويران شد.<ref> ابن جبير، سفرنامه، 275.</ref> در آن هنگام قسمت غربي آن سيزده محله داشت و همه امكانات يك شهر از جمله مسجد جامع، بازار و... را دارا بود. قسمت شرقي نيز داراي محله‌هاي متعدد با مسجدها و مدرسه‌ها بود.<ref> ابن بطوطه، سفرنامه، 1/275.</ref> اين شهر از بناهاي منصور عباسي است كه به سال 142 ق به عنوان پايتخت انتخاب شد و به بزرگترين و آبادترين شهرهاي عراق تبديل شد.<ref> عتبات عاليات عراق، دكتر اصغر قائدان، 182.</ref>
+
بغداد در دوران [[هادی(خلیفه عباسی)|هادی]] و [[مهدی(خلیفه عباسی)|مهدی عباسی]] تکمیل شد و گسترش زیادی یافت. این شهر مدت پنج قرن پایتخت [[عباسیان|خلافت عباسی]] و شاهد حوادث و وقایعی بس مهم و سرنوشت‌ساز در [[تاریخ اسلام]] بود. به هنگام خلافت مهدی، قسمت شرقی بغداد محل استقرار لشکریان خلیفه شد و آبادانی زیادی یافت.<ref> اصطخری، المسالک والممالک، ۸۴.</ref>  
  
'''تاریخ بغداد'''
+
مدرسه نظامیه معروف بغداد و نیز مدرسه مستنصریه در قسمت شرقی قرار داشت. در این قسمت در قرن هشتم سه [[مسجد جامع]] به نام‌های جامع خلیفه، جامع السلطان و جامع الرصافه وجود داشت که امروزه نیز همچنان موجود است.<ref> ابن بطوطه، سفرنامه، ۱/۲۷۵؛ ناصرالدین شاه، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، ۱۰۹.</ref> پیرامون شهر دیواری کشیده شد که دروازه‌های آن به نام‌های عجم، معظم، سلطانی و سلمان معروف بود.<ref> اصطخری، همان، ۸۴.</ref>
  
اين شهر از بناهاي منصور عباسي است كه به سال 142 ق به عنوان پايتخت انتخاب شد و به بزرگترين و آبادترين شهرهاي عراق تبديل شد. در عصر هارون الرشيد نام بغداد و داستان‌هاي هزار و يك شب آن زبانزد خاص و عام و شهره آفاق بود. بغداد در عصر ساسانيان، چنان كه از نام آن برمي آيد، («بغ» به معناي خدا و «داد» به معناي شهر)<ref> ابن بطوطه، سفرنامه، 1/275.</ref> شهري مذهبي بود.
+
شهر بغداد تا پایان خلافت عباسی از رونق فراوانی برخوردار بود. پس از هجوم هولاکوخان مغول و برانداختن خلافت عباسی، این شهر از رونق افتاد و اعتبار خود را از دست داد.<ref> عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ۱۸۳.</ref> بعد از آن هم بغداد، میان ترکمانان و عثمانیان و آن گاه [[صفویان]] دست به دست شد و سرانجام به عنوان بخشی از امپراطوری عثمانی شناخته شد؛ تا این که پس از جنگ جهانی دوم و تجزیه شدن عثمانی زیر نظر انگلیسی ها، به عنوان مرکز کشور نوپای [[عراق]] درآمد.
  
منصور به هنگام احداث اين شهر با خالد برمكي، وزير و مشاور خود مشورت كرد و مي‌خواست ايوان مدائن را كه از شاهكارهاي معماري عصر ساسانيان بود، تخريب و از مصالح آن براي ساخت بغداد استفاده كند اما خالد او را از اين كار برحذر داشت.<ref> ابن اثير، الكامل في التاريخ، 9/200.</ref> مدت شش سال طول كشيد تا بغداد بر اثر طرح‌هايي كه در پي مشورت‌هاي فراوان مشخص شده بود، احداث شد. سپس منصور در 146 ق از هاشميه به بغداد آمد و در قصر خود مستقر شد.
+
==مراکز زیارتی و دیدنی ==
  
اين شهر در دوران هادي و مهدي عباسي تكميل شد و گسترش زيادي يافت. بغداد مدت پنج قرن پايتخت خلافت عباسي و شاهد حوادث و وقايعي بس مهم و سرنوشت‌ساز در [[تاريخ اسلام]] بود. به هنگام خلافت مهدي، قسمت شرقي بغداد محل استقرار لشكريان خليفه شد و آباداني زيادي يافت.<ref> اصطخري، المسالك والممالك، 84.</ref> مدرسه نظاميه معروف بغداد و نيز مدرسه مستنصريه در قسمت شرقي قرار داشت. در اين قسمت در قرن هشتم سه مسجد جامع به نام‌هاي جامع خليفه، جامع السلطان و جامع الرصافه وجود داشت كه امروزه نيز همچنان موجود است.<ref> ابن بطوطه، سفرنامه، 1/275؛ ناصرالدين شاه، سفرنامه ناصرالدين شاه به عتبات، 109.</ref> پيرامون شهر ديواري كشيده شد كه دروازه‌هاي آن به نام‌هاي عجم، معظم، سلطاني و سلمان معروف بود.<ref> اصطخري، همان، 84.</ref> شهر بغداد تا پايان خلافت عباسي از رونق فراواني برخوردار بود. پس از هجوم هولاكو و برانداختن خلافت عباسي، اين شهر از رونق افتاد و اعتبار خود را از دست داد.<ref> عتبات عاليات عراق، دكتر اصغر قائدان، 183.</ref>
+
در داخل بغداد و در حد فاصل [[کاظمین]] و اطراف آن، برخی از أماکن زیارتی و آثار دیدنی و تعدادی از مراقد [[تابعین]] و اندیشمندان اسلامی وجود دارند که به آنها اشاره می شود:
  
'''مراکز زيارتي و ديدني بغداد'''
+
'''۱. آرامگاه نواب اربعه:'''
  
'''<I>1. آرامگاه نواب اربعه:</I>'''
+
[[نواب اربعه]] چهار تن از بزرگان و معتمدان [[شیعه]] در بغدادند که طی هفتاد سال دوران [[غیبت صغرى|غیبت صغری]]، عهده‌دار ارتباط میان [[امام زمان]] علیه السلام و [[شیعیان]] بوده‌اند و اموال و نامه‌های شیعیان را به امام و پاسخ آن حضرت را به آن‌ها منتقل می‌نمودند. این چهار تن عبارت‌اند از:
 +
[[پرونده:نواب (2).jpeg|بندانگشتی|مرقد [[عثمان بن سعید عمری]] و فرزندش [[ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید عمرى|محمد بن عثمان عمرى]]]]
  
اينان چهار تن از بزرگان و معتمدان [[شيعه]] در بغدادند که طي هفتاد سال دوران غيبت صغري، عهده‌دار ارتباط ميان [[امام زمان]] عليه السلام و شيعيان بوده‌اند و اموال و نامه‌هاي شيعيان را به امام و پاسخ آن حضرت را به آن‌ها منتقل مي‌نمودند. اين چهار تن عبارت‌اند از:
+
*[[عثمان بن سعید عمری|ابوعمرو عثمان بن سعید عمروی]] (اواخر قرن سوم)؛
  
* عُثمان بن سعيد عَمْريّ. (اواخر قرن سوم
+
*[[ابو جعفر محمد بن عثمان بن سعید عمرى|محمد بن عثمان بن سعید عمرى]] (متوفی ۳۰۵ هـ.قآرامگاه این پدر و پسر در یکی از میادین مهم و مرکزی شهر بغداد به نام «ساحه الخلاّنی»، درون مسجدی به نام «جامع الخلانی» قرار دارد.
  
* محمد بن عثمان بن سعيد عَمْري، (در سال 305 هـ.ق درگذشت.)
+
*[[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختى]] (متوفی ۳۲۶ هـ.ق)، آرامگاه او در میان بازار کهن و قدیمی بغداد، معروف به «سوق العطارین» قرار دارد و دارای صحن و سرا و گنبد و ضریح است و زیارتگاه شیعیان می‌باشد.
  
آرامگاه اين پدر و پسر در يکي از ميادين مهم و مرکزي شهر بغداد به نام «ساحه الخلاّني»، درون مسجدي به نام «جامع الخلاني» قرار دارد. بر روي قبر آن دو، ضريحي نقره‌اي و گنبدي بلند با کاشي‌هاي سبز برقرار است.
+
*[[ابو الحسن على بن محمد سمرى]] (متوفی ۳۲۹ هـ.ق)؛ آرامگاه او درون بازار مشهور به «سوق الخفافین» کمی پایین‌تر از مدرسه المستنصریه قرار دارد.
  
* حسين بن روح (متوفي سال 326 هـ.ق)، آرامگاه او در ميان بازار کهن و قديمي بغداد، معروف به «سوق العطارين» قرار دارد و داراي صحن و سرا و گنبد و ضريح است و زيارتگاه شيعيان مي‌باشد.
+
'''۲. مسجد بُراثا:'''
  
* علي بن محمد سَيمُري (در سال 329 هـ.ق درگذشت.)؛ آرامگاه او درون بازار مشهور به «سوق الخفافين» کمي پايين‌تر از مدرسة المستنصريه قرار دارد.
+
[[مسجد براثا|مسجد بُراثا]] از مساجد قدیم معروف و متبرّکی است که بین محله کرخ بغداد و [[کاظمین]] قرار دارد. این محل را از آن رو براثا نامیده اند که [[کشیش|کشیشی]] به این نام و در این محل ساکن بود و به دست [[امام علی]] (علیه السلام)، که در [[جنگ نهروان]] یک شب در این مکان منزل نمود، مسلمان شده است. مسجد براثا، که در عصر [[آل بویه]] مکان اجتماع و عبادت شیعیان بود، توسط معز الدوله دیلمی بازسازی شد و چون امام علی (علیه السلام) در این مکان چاهی حفر کرد، این جا را «بئر علی» هم گفته اند. گفته شده است این جا محل نماز [[حضرت ابراهیم]] و نیز امام علی و [[امام حسن علیه السلام|امام حسن]] و [[امام حسین علیه السلام|امام حسین]] (علیهم السلام) بود. به همین دلیل [[نماز]] و عبادت در این مکان توصیه شده است.
  
'''<I>2. آرامگاه شيخ کليني:</I>'''
+
'''۳. مقبره سلمان فارسی (مدائن):'''[[پرونده:سلمان (2).jpg|بندانگشتی|مرقد [[سلمان فارسى]] در [[مدائن]]]][[مدائن]] شهری است در چهل کیلومتری جنوب بغداد که مدفن جناب [[سلمان فارسی]] می باشد که در سال ۳۶ یا ۳۷ هـ.ق و هنگامی که امیر مدائن بود، در آنجا درگذشت و هم اکنون دارای آرامگاه باشکوهی است. در کنار وی، [[حذیفه|حُذیفة بن الیمان]]، (یکی از اصحاب [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه و آله و [[امام علی]] علیه السلام) نیز مدفون است. گفتنی است در فاصله کمی از این بُقعه، ایوان کسری قرار دارد.
  
وي بزرگترين محدث و روايت‌نگار شيعي بشمار مي‌رود و کتاب «الکافي» او يکي از چهار کتب روايي شيعه مي‌باشد. وي در سال 329 هـ.ق در بغداد درگذشت، امروزه مشهور ميان مردم آن است که قبر وي در مسجد صفوي مشهور به تکيه مولوي خانه، در شرق بغداد (رصافه) و در نزديکي پل شهدا مي‌باشد.
+
'''۴.''' '''مقبره قنبر غلام علی علیه‌السلام:'''
  
'''<I>3. سلمان پاک (مدائن):</I>'''
+
در رصافه بغداد قبری منسوب به [[قنبر غلام امام علی علیه السلام|قنبر]]، غلام [[امام علی]] علیه السلام، است که داخل محله‌ای به همان نام واقع شده و بقعه کوچک و مختصری دارد.<ref>سیف الدوله، سفرنامه سیف الدوله به مکه، ۲۱۸.</ref> البته طبق منابعی دیگر، قنبر در شهر حمص در [[سوریه]] مدفون است و در آنجا نیز قبر و بقعه با شکوهی دارد.
  
شهري است در چهل کيلومتري جنوب بغداد که نام آن برگرفته از نام جناب [[سلمان فارسي]] است که در سال 36 يا 37 هـ.ق و هنگامي که امير مدائن بود، در آنجا درگذشت و هم اکنون داراي آرامگاه باشکوهي است. در کنار وي، حُذيفة بن اليمان، (يکي از اصحاب پيامبر صلي الله عليه و آله) نيز مدفون است. گفتني است در فاصله کوتاهي از اين بُقعه، ايوان کسري قرار دارد.
+
'''۵.''' '''مقبره شیخ کلینی:'''
  
'''<I>4. آرامگاه ادريس الحسني:</I>'''
+
[[پرونده:Koleyni.jpg|بندانگشتی|مرقد [[شیخ کلینی]]]]
  
وي نواده حسن مثني فرزند [[امام حسن]] مجتبي عليه السلام است و امامزاده جليل القدري است. قبر او در محله کراده واقع شده و داراي بقعه و بارگاه است و مردم بدو اعتقاد فراواني دارند.
+
[[شیخ کلینی|ثقة الاسلام کلینی]] (متوفی ۳۲۹ ق) از عالمان و [[محدثان]] بزرگ [[شیعه]] در قرن سوم هجری است. وی در زمان خودش رئیس شیعه و موثقترین آنان در نقل [[حدیث]] بوده و کتاب شریف [[الکافی (کتاب)|الکافی]] (یکی از [[کتب اربعه]] حدیث شیعه) را در مدت بیست سال تألیف کرد. قبر محمد بن یعقوب کلینی، در نزدیکی مرقد چهارمین نایب [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|حضرت مهدی]] (علیه السلام)، [[علی بن محمد سمری]]، نزدیکی مدرسه مستنصریه قرار دارد.
  
'''<I>5. قبر بشر حافي:</I>'''
+
'''۶.''' '''مقبره بشر حافی:'''
  
وي از اعيان متصوفه است و بنا به نقل مورخان، مردي فاسق بود که لحظاتي چند شرف حضور [[امام کاظم]] عليه السلام را درک نمود و هدايت گرديد. آرامگاهش در محله اعظميه بغداد است.
+
[[بشر حافی]] از اعیان [[تصوف|متصوفه]] است و بنا به نقل برخی منابع، مردی فاسق بود، اما لحظاتی چند محضر [[امام کاظم]] علیه السلام را درک نمود و هدایت گردید. آرامگاهش در محله اعظمیه بغداد است.
  
'''<I>6. قبر بهلول:</I>'''
+
'''۷.''' '''مقبره''' '''بهلول:'''
  
او پسرعموي هارون الرشيد و از شيعيان پاک و وفادار بود و داستان‌هاي او با منحرفين مشهور است. آرامگاهش در محله کرخ در نزديکي قبر مشهور به «ست زبيده» مي‌باشد.
+
[[بهلول]] پسرعموی [[هارون الرشید]] و از [[شیعه|شیعیان]] پاک و وفادار بود و داستان‌های او با منحرفین مشهور است. آرامگاهش در محله کرخ در نزدیکی قبر مشهور به «ست زبیده» می‌باشد.
  
'''<I>7. قبر سيد سلطان علي:</I>'''
+
'''۸. مقبره ابوحنیفه:'''
  
او علي بن اسماعيل فرزند [[امام صادق]] عليه السلام است و به گفته روايات، کسي است که سعايت عمويش حضرت موسي بن جعفر عليه السلام را نزد هارون کرد ليکن بزودي به نفرين حضرت گرفتار آمد و به هلاکت رسيد، گور او در «محلة الفضل» در شارع الرشيد بغداد است و سنيان براي او و برادرش محمد مزاري ساخته‌اند.
+
قبر [[ابوحنیفه]] (متوفی ۱۵۰ ق)، پیشوای فرقه [[حنفی|حنفیه]] و از شاگردان [[امام صادق]] علیه السلام، در مسجدی به نام امام اعظم و در قریه‌ای به نام معظم در آن سوی دجله مقابل [[کاظمین]] قرار دارد. در نزدیکی قبر او، در همین محله، ابوبکر شبلی و [[حسین بن منصور حلاج]] را به خاک سپرده‌اند.<ref>ابن جبیر، سفرنامه ابن جبیر، ۲۷۶.</ref>
  
'''<I>8. قبر قنبر علي:</I>'''
+
'''۹. مقبره احمد بن حنبل:'''
  
گفته مي‌شود او خادم امام دهم عليه السلام بود. امروزه آرامگاهش در شرق بغداد در محله «قنبر علي» است.  
+
[[احمد بن حنبل]] (متوفی ۲۴۱ ق)، مؤسس فرقه [[حنبلی]] و از محدثان برجسته [[اهل سنت]] در قرن دوم هجری است. قبر او در نزدیکی رصافه بغداد قرار دارد و زیارتگاه مردم اهل سنت بغداد در زمان‌های گذشته بود.<ref>ابن بطوطه، سفرنامه، ۲۷۶.</ref>
  
همان گونه که پيش‌تر گذشت بغداد علاوه بر زيارتگاه‌هايي که از آن‌ها نام برديم، داراي مراکز ديدني و تاريخي ديگري است که برخي از آن‌ها عبارتند از:
+
'''۱۰. مقبره''' '''ابن ابی الحدید:'''
  
* مدرسه مستنصريه: دانشگاهي است جهت تدريس علوم ديني مذاهب چهارگانه اهل سنت که به دستور مستنصر بالله عباسي در سال 631 هـ.ق ساخته شد و ساختمان آن تاکنون باقي است. اين مدرسه نمايانگر نمونه مدارس آن دوره است و از ساختمان عظيم و بزرگ و شبستان‌ها و اتاق‌هاي تدريس فراوان برخوردار است. امروزه اين مدرسه در سمت شرق بغداد (رصافه) و در بازار خفافين، در نزديکي پل الشهدا قرار دارد.
+
[[ابن ابی الحدید]] (متوفی ۶۵۶ ق)، عالم بزرگ [[معتزله|معتزلی]] و شارح برجسته و معروف [[نهج البلاغه]] نیز در رصافه دفن شده است.
  
* جامع الصفويه: که امروزه به نام الآصفيّة شهرت دارد و پيشتر به نام «دارالقرآن المستنصريه» مشهور بوده و همزمان با مدرسه المستنصريه ساخته شده است. اين بنا در فاصله کوتاهي از مدرسه مستنصريه قرار دارد. در يکي از اتاق‌هاي اين مسجد که پنجره آن به بازار باز مي‌شود، آرامگاه مرحوم [[شيخ کلينی]] و قاضي ابوالفتح کراچکي از بزرگان اماميه و متوفي سال 449 هـ.ق قرار دارد.
+
'''۱۱. مدرسه مستنصریه:'''
  
* قصر عباسي: و آن يکي از کاخ‌هاي دوره اخير [[عباسيان]] در بغداد است که در سمت شرق بغداد و در نزديکي رودخانه دجله قرار دارد. اين کاخ داراي تالارها و ايوان‌هايي است با گچ‌بري‌هاي زيبا و ديدني.
+
دانشگاهی است جهت تدریس علوم دینی مذاهب چهارگانه [[اهل سنت]] که به دستور [[مستنصر|مستنصر بالله عباسی]] در سال ۶۳۱ هـ.ق ساخته شد و ساختمان آن تاکنون باقی است. این مدرسه نمایانگر نمونه مدارس آن دوره است و از ساختمان عظیم و بزرگ و شبستان‌ها و اتاق‌های تدریس فراوان برخوردار است. امروزه این مدرسه در سمت شرق بغداد (رصافه) و در بازار خفافین، در نزدیکی پل الشهدا قرار دارد.
  
* جامع الخفافين: مسجدي است باقيمانده از دوره عباسيان که در سال 599 هـ.ق به دستور زمرد خاتون ساخته شد. اين مسجد در مجاورت مدرسه مشهور نظاميه است که توسط نظام الملک طوسي ساخته شده و هم اکنون اثري از آن باقي نمانده است.
+
'''۱۲. جامع الصفویه:'''
  
* جامع الخلفا: اين مسجد در ميانه مشهورترين خيابان بغداد، که شارع الرشيد نام دارد، قرار گرفته است. اصل ساختمان کهن آن که به دستور المکتفي بالله عباسي در سال 290 هـ.ق ساخته شده بود، از ميان رفته است و تنها گلدسته آجري زيباي آن باقي مانده و ساختمان کنوني به سبک معماري آن دوره ساخته شده است.
+
که امروزه به نام الآصفیة شهرت دارد و پیشتر به نام «دارالقرآن المستنصریه» مشهور بوده و همزمان با مدرسه المستنصریه و نزدیک آن ساخته شده است.  
  
* مسجد جامع الخلفا: مسجد رسمي خلفاي عباسي بوده است که در آن مراسم نصبِ خلفا و خواندن فرمان‌هاي مهم عزل و نصب و تشييع بزرگان کشور انجام مي‌پذيرفته است.
+
'''۱۳. قصر عباسی:'''
  
* قبر ابوحنيفه: که پيشواي مذهب حنفي است. او نعمان بن ثابت کوفي است که جد او از مردم کابل بوده و در دوره‌اي، از شاگردان [[امام صادق]] عليه السلام بشمار مي‌آمده است. وي در سال 150 هـ.ق درگذشت و در مقبره‌اي مشهور به «مقبره خيزران» که در شمال سمت شرقي دجله است دفن گرديد. امروزه قبرش در نزديکي پلي است که بغداد را به شهر [[کاظمين]] وصل مي‌کند و خلفاي عثماني صحن و سرا براي او ساخته‌اند.
+
آن یکی از کاخ‌های دوره اخیر [[عباسیان]] در بغداد است که در سمت شرق بغداد و در نزدیکی رودخانه دجله قرار دارد. این کاخ دارای تالارها و ایوان‌هایی است با گچ‌بری‌های زیبا و دیدنی.
  
* قبر عبدالقادر گيلاني: وي مؤسس يکي از فرقه‌هاي تصوف است که در گيلان به دنيا آمد و در بغداد به تحصيل پرداخت و در سال 561 هـ.ق درگذشت و در يکي از مدارس بغداد دفن گرديد. بعدها صوفيان معجزات و خرق عاداتي بدو نسبت داده و قبر او را توسعه و ترميم نمودند. امروزه آرامگاه او در محله‌اي به نام «باب الشيخ» قرار دارد.
+
'''۱۴. جامع الخفافین:'''
  
* قبر شيخ عمر سُهرَوَردي: وي نيز يکي از صوفيان شافعي مذهب بود که در سال 539 هـ.ق متولد و در سال 632 هـ.ق درگذشت و در يکي از گورستان‌هاي عمومي بغداد دفن گرديد. معجزاتي به وي نسبت داده‌اند و عوام‌الناس براي او صحن و سرايي ساختند. قبر وي امروزه در محله‌اي به نام «شيخ عمر» در شرق بغداد واقع است.
+
مسجدی است باقیمانده از دوره عباسیان که در سال ۵۹۹ هـ.ق به دستور زمرد خاتون ساخته شد. این مسجد در مجاورت مدرسه مشهور نظامیه است که توسط [[خواجه نظام الملک طوسی|خواجه نظام الملک طوسی]] ساخته شده و هم اکنون اثری از آن باقی نمانده است.
  
* قبر زبيده خاتون: در سمت غرب دجله «کرخ» گوري است منسوب به زبيده خاتون همسر هارون‌الرشيد، گو اين که برخي از محققان آن را از آن زمرد خاتون دانسته‌اند که همسر خليفه و مادر خليفه عباسي الناصرلدين الله عباسي بوده است.
+
'''۱۵. جامع الخلفاء:'''
  
* قبر شيخ معروف کرخي: (متوفي سال 200 هـ.ق)، وي از بزرگان متصوفه بغداد بوده است. آرامگاه او در نزديکي قبر زبيده خاتون در محله کرخ مي‌باشد.
+
این مسجد در میانه مشهورترین خیابان بغداد، که شارع الرشید نام دارد، قرار گرفته است. اصل ساختمان کهن آن که به دستور [[مکتفی (خلیفه عباسی)|المکتفی بالله عباسی]] در سال ۲۹۰ هـ.ق ساخته شده بود، از میان رفته است و تنها گلدسته آجری آن باقی مانده و ساختمان کنونی به سبک معماری آن دوره ساخته شده است. مسجد جامع الخلفا، مسجد رسمی خلفای عباسی بوده است که در آن مراسم نصب خلفا و خواندن فرمان‌های مهم عزل و نصب و [[تشییع]] بزرگان کشور انجام می‌پذیرفته است.
 
+
==پانویس==
* باب الطلسم: تنها دروازه باقيمانده از برج و باروي کهن بغداد است که در سمت شرق دجله (رِصافه) مي‌باشد.  
+
{{پانویس}}
 
+
[[رده:شهرهای اسلامی]]
در شمال بغداد و در ميانه بزرگراه بغدادـسامرا دو زيارتگاه وجود دارد که عبارتند از:
+
[[رده:شهرهای عراق]]
 
+
[[رده: مقاله های مهم]]
* حرم حضرت سيد محمد، که در شهر بلد در 80 کيلومتري شمال بغداد واقع است. و آن امامزاده عظيم‌الشأن فرزند امام دهم حضرت علي الهادي عليه السلام است. مرتبه و مقام وي به گونه‌اي بود که تمامي شيعيان او را جانشين پدر بزرگوارش در امامت مي‌دانستند، ليکن وي در سال 252 هـ.ق وفات يافت و در اين بقعه مدفون گرديد. امروزه صحن و سراي وسيع و گنبد و گلدسته و حجره‌هايي، بقعه او را تشکيل مي‌دهد. وي از احترام ويژه‌اي نزد مردم [[عراق]] برخوردار است، به گونه‌اي که کسي جرأت سوگند دروغ خوردن به نام او ندارد.
+
{{سنجش کیفی
 
+
|سنجش=شده
* آرامگاه ابراهيم اشتر، وي فرزند [[مالک اشتر]] سردار رشيد [[اسلام]] است. خود ابراهيم نيز از سرداران شجاع [[امیرالمومنین]] و [[امام حسن]] عليهماالسلام بود و در تمامي جنگ‌ها و پيکارها شرکت داشت و در جريان [[قيام مختار]] جنگ سختي با شاميان داشت و [[ابن زياد]] را به هلاکت رساند. آرامگاه وي در سمت چپ بزرگراه بغدادـسامرا، پيش از شهر بلد قرار دارد و گنبد آبي برافراشته کاشي‌کاري او از دور قابل رؤيت است.<ref> اماکن زيارتي و سياحتي عراق، محمدرضا قمي، ص 62.</ref>
+
|شناسه= خوب
 
+
|عنوان بندی مناسب= خوب
==پانویس ==
+
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
<references />
+
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}
 +
==منابع==
 +
*عتبات عالیات عراق، اصغر قائدان، ج ۱ ص ۱۸۲.
 +
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/259740/%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AF "بغداد"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی].

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ فوریهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۱:۴۳

«بغداد» پایتخت کشور عراق است که ابتدا توسط منصور عباسی بنا گردید و در سال ۱۴۲ قمری به عنوان پایتخت خلافت عباسیان انتخاب شد. بغداد به‌ سبب‌ وجود زیارتگاهها و اماکن‌ تاریخی‌، یکی‌ از مراکز گردشگری‌ عراق‌ به‌شمار می‌آید. مقابر نواب اربعه، شیخ‌ کلینی‌، سلمان‌ فارسی‌ و مسجد براثا، از جمله‌ مکانهای‌ زیارتی‌ بغداد به‌ شمار می‌روند.

بغداد.png

موقعیت جغرافیایی

استان‌ بغداد از شرق‌ به‌ استانهای‌ واسط و دیالی‌، از شمال‌ به‌ استان صلاح‌الدین‌، از غرب به استان انبار و از جنوب به استان بابل محدود است‌.

بغداد به دلیل عبور رود دجله از میان آن، سرزمینی پر آب و حاصلخیز است. این رودخانه، بغداد را به لحاظ موقعیت جغرافیایی به دو قسمت شرقی و غربی تقسیم کرده است که در گذشته بخش کرخ و بخش رصافه نام داشت. به گفته ابن جبیر (۵۴۰-۶۱۴ ق)، سمت غربی آن که آبادتر بود، در قرن پنجم ویران شد.[۱] در آن هنگام قسمت غربی آن سیزده محله داشت و همه امکانات یک شهر از جمله مسجد جامع، بازار و... را دارا بود. قسمت شرقی نیز دارای محله‌های متعدد با مسجدها و مدرسه‌ها بود.[۲]

بیشتر اهالی‌ بغداد مسلمان‌ و از نظر قومی‌ عربند، اما جمعیت‌ قابل‌ ملاحظه‌ای‌ از مسیحیان‌ و معدودی‌ از یهودیان‌ نیز در آن‌ زندگی‌ می‌کنند.

تاریخ بغداد

بغداد از بناهای عصر منصور عباسی است که به سال ۱۴۲ ق به عنوان پایتخت انتخاب شد و به بزرگترین و آبادترین شهرهای عراق تبدیل شد.[۳] در عصر هارون الرشید نام بغداد و داستان‌های هزار و یک شب آن زبانزد خاص و عام و شهره آفاق بود. بغداد در عصر ساسانیان، چنان که از نام آن برمی آید («بغ» به معنای خدا و «داد» به معنای شهر)،[۴] شهری مذهبی بود.

منصور به هنگام احداث این شهر با خالد برمکی، وزیر و مشاور خود مشورت کرد و می‌خواست ایوان مدائن را که از شاهکارهای معماری عصر ساسانیان بود، تخریب و از مصالح آن برای ساخت بغداد استفاده کند اما خالد او را از این کار برحذر داشت.[۵] مدت شش سال طول کشید تا بغداد بر اثر طرح‌هایی که در پی مشورت‌های فراوان مشخص شده بود، احداث شد. سپس منصور در ۱۴۶ ق. از هاشمیه به بغداد آمد و در قصر خود مستقر شد.

بغداد در دوران هادی و مهدی عباسی تکمیل شد و گسترش زیادی یافت. این شهر مدت پنج قرن پایتخت خلافت عباسی و شاهد حوادث و وقایعی بس مهم و سرنوشت‌ساز در تاریخ اسلام بود. به هنگام خلافت مهدی، قسمت شرقی بغداد محل استقرار لشکریان خلیفه شد و آبادانی زیادی یافت.[۶]

مدرسه نظامیه معروف بغداد و نیز مدرسه مستنصریه در قسمت شرقی قرار داشت. در این قسمت در قرن هشتم سه مسجد جامع به نام‌های جامع خلیفه، جامع السلطان و جامع الرصافه وجود داشت که امروزه نیز همچنان موجود است.[۷] پیرامون شهر دیواری کشیده شد که دروازه‌های آن به نام‌های عجم، معظم، سلطانی و سلمان معروف بود.[۸]

شهر بغداد تا پایان خلافت عباسی از رونق فراوانی برخوردار بود. پس از هجوم هولاکوخان مغول و برانداختن خلافت عباسی، این شهر از رونق افتاد و اعتبار خود را از دست داد.[۹] بعد از آن هم بغداد، میان ترکمانان و عثمانیان و آن گاه صفویان دست به دست شد و سرانجام به عنوان بخشی از امپراطوری عثمانی شناخته شد؛ تا این که پس از جنگ جهانی دوم و تجزیه شدن عثمانی زیر نظر انگلیسی ها، به عنوان مرکز کشور نوپای عراق درآمد.

مراکز زیارتی و دیدنی

در داخل بغداد و در حد فاصل کاظمین و اطراف آن، برخی از أماکن زیارتی و آثار دیدنی و تعدادی از مراقد تابعین و اندیشمندان اسلامی وجود دارند که به آنها اشاره می شود:

۱. آرامگاه نواب اربعه:

نواب اربعه چهار تن از بزرگان و معتمدان شیعه در بغدادند که طی هفتاد سال دوران غیبت صغری، عهده‌دار ارتباط میان امام زمان علیه السلام و شیعیان بوده‌اند و اموال و نامه‌های شیعیان را به امام و پاسخ آن حضرت را به آن‌ها منتقل می‌نمودند. این چهار تن عبارت‌اند از:

  • محمد بن عثمان بن سعید عمرى (متوفی ۳۰۵ هـ.ق)؛ آرامگاه این پدر و پسر در یکی از میادین مهم و مرکزی شهر بغداد به نام «ساحه الخلاّنی»، درون مسجدی به نام «جامع الخلانی» قرار دارد.
  • ابوالقاسم حسین بن روح نوبختى (متوفی ۳۲۶ هـ.ق)، آرامگاه او در میان بازار کهن و قدیمی بغداد، معروف به «سوق العطارین» قرار دارد و دارای صحن و سرا و گنبد و ضریح است و زیارتگاه شیعیان می‌باشد.
  • ابو الحسن على بن محمد سمرى (متوفی ۳۲۹ هـ.ق)؛ آرامگاه او درون بازار مشهور به «سوق الخفافین» کمی پایین‌تر از مدرسه المستنصریه قرار دارد.

۲. مسجد بُراثا:

مسجد بُراثا از مساجد قدیم معروف و متبرّکی است که بین محله کرخ بغداد و کاظمین قرار دارد. این محل را از آن رو براثا نامیده اند که کشیشی به این نام و در این محل ساکن بود و به دست امام علی (علیه السلام)، که در جنگ نهروان یک شب در این مکان منزل نمود، مسلمان شده است. مسجد براثا، که در عصر آل بویه مکان اجتماع و عبادت شیعیان بود، توسط معز الدوله دیلمی بازسازی شد و چون امام علی (علیه السلام) در این مکان چاهی حفر کرد، این جا را «بئر علی» هم گفته اند. گفته شده است این جا محل نماز حضرت ابراهیم و نیز امام علی و امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) بود. به همین دلیل نماز و عبادت در این مکان توصیه شده است.

۳. مقبره سلمان فارسی (مدائن):

مدائن شهری است در چهل کیلومتری جنوب بغداد که مدفن جناب سلمان فارسی می باشد که در سال ۳۶ یا ۳۷ هـ.ق و هنگامی که امیر مدائن بود، در آنجا درگذشت و هم اکنون دارای آرامگاه باشکوهی است. در کنار وی، حُذیفة بن الیمان، (یکی از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله و امام علی علیه السلام) نیز مدفون است. گفتنی است در فاصله کمی از این بُقعه، ایوان کسری قرار دارد.

۴. مقبره قنبر غلام علی علیه‌السلام:

در رصافه بغداد قبری منسوب به قنبر، غلام امام علی علیه السلام، است که داخل محله‌ای به همان نام واقع شده و بقعه کوچک و مختصری دارد.[۱۰] البته طبق منابعی دیگر، قنبر در شهر حمص در سوریه مدفون است و در آنجا نیز قبر و بقعه با شکوهی دارد.

۵. مقبره شیخ کلینی:

ثقة الاسلام کلینی (متوفی ۳۲۹ ق) از عالمان و محدثان بزرگ شیعه در قرن سوم هجری است. وی در زمان خودش رئیس شیعه و موثقترین آنان در نقل حدیث بوده و کتاب شریف الکافی (یکی از کتب اربعه حدیث شیعه) را در مدت بیست سال تألیف کرد. قبر محمد بن یعقوب کلینی، در نزدیکی مرقد چهارمین نایب حضرت مهدی (علیه السلام)، علی بن محمد سمری، نزدیکی مدرسه مستنصریه قرار دارد.

۶. مقبره بشر حافی:

بشر حافی از اعیان متصوفه است و بنا به نقل برخی منابع، مردی فاسق بود، اما لحظاتی چند محضر امام کاظم علیه السلام را درک نمود و هدایت گردید. آرامگاهش در محله اعظمیه بغداد است.

۷. مقبره بهلول:

بهلول پسرعموی هارون الرشید و از شیعیان پاک و وفادار بود و داستان‌های او با منحرفین مشهور است. آرامگاهش در محله کرخ در نزدیکی قبر مشهور به «ست زبیده» می‌باشد.

۸. مقبره ابوحنیفه:

قبر ابوحنیفه (متوفی ۱۵۰ ق)، پیشوای فرقه حنفیه و از شاگردان امام صادق علیه السلام، در مسجدی به نام امام اعظم و در قریه‌ای به نام معظم در آن سوی دجله مقابل کاظمین قرار دارد. در نزدیکی قبر او، در همین محله، ابوبکر شبلی و حسین بن منصور حلاج را به خاک سپرده‌اند.[۱۱]

۹. مقبره احمد بن حنبل:

احمد بن حنبل (متوفی ۲۴۱ ق)، مؤسس فرقه حنبلی و از محدثان برجسته اهل سنت در قرن دوم هجری است. قبر او در نزدیکی رصافه بغداد قرار دارد و زیارتگاه مردم اهل سنت بغداد در زمان‌های گذشته بود.[۱۲]

۱۰. مقبره ابن ابی الحدید:

ابن ابی الحدید (متوفی ۶۵۶ ق)، عالم بزرگ معتزلی و شارح برجسته و معروف نهج البلاغه نیز در رصافه دفن شده است.

۱۱. مدرسه مستنصریه:

دانشگاهی است جهت تدریس علوم دینی مذاهب چهارگانه اهل سنت که به دستور مستنصر بالله عباسی در سال ۶۳۱ هـ.ق ساخته شد و ساختمان آن تاکنون باقی است. این مدرسه نمایانگر نمونه مدارس آن دوره است و از ساختمان عظیم و بزرگ و شبستان‌ها و اتاق‌های تدریس فراوان برخوردار است. امروزه این مدرسه در سمت شرق بغداد (رصافه) و در بازار خفافین، در نزدیکی پل الشهدا قرار دارد.

۱۲. جامع الصفویه:

که امروزه به نام الآصفیة شهرت دارد و پیشتر به نام «دارالقرآن المستنصریه» مشهور بوده و همزمان با مدرسه المستنصریه و نزدیک آن ساخته شده است.

۱۳. قصر عباسی:

آن یکی از کاخ‌های دوره اخیر عباسیان در بغداد است که در سمت شرق بغداد و در نزدیکی رودخانه دجله قرار دارد. این کاخ دارای تالارها و ایوان‌هایی است با گچ‌بری‌های زیبا و دیدنی.

۱۴. جامع الخفافین:

مسجدی است باقیمانده از دوره عباسیان که در سال ۵۹۹ هـ.ق به دستور زمرد خاتون ساخته شد. این مسجد در مجاورت مدرسه مشهور نظامیه است که توسط خواجه نظام الملک طوسی ساخته شده و هم اکنون اثری از آن باقی نمانده است.

۱۵. جامع الخلفاء:

این مسجد در میانه مشهورترین خیابان بغداد، که شارع الرشید نام دارد، قرار گرفته است. اصل ساختمان کهن آن که به دستور المکتفی بالله عباسی در سال ۲۹۰ هـ.ق ساخته شده بود، از میان رفته است و تنها گلدسته آجری آن باقی مانده و ساختمان کنونی به سبک معماری آن دوره ساخته شده است. مسجد جامع الخلفا، مسجد رسمی خلفای عباسی بوده است که در آن مراسم نصب خلفا و خواندن فرمان‌های مهم عزل و نصب و تشییع بزرگان کشور انجام می‌پذیرفته است.

پانویس

  1. ابن جبیر، سفرنامه، ۲۷۵.
  2. ابن بطوطه، سفرنامه، ۱/۲۷۵.
  3. عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ۱۸۲.
  4. ابن بطوطه، سفرنامه، ۱/۲۷۵.
  5. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ۹/۲۰۰.
  6. اصطخری، المسالک والممالک، ۸۴.
  7. ابن بطوطه، سفرنامه، ۱/۲۷۵؛ ناصرالدین شاه، سفرنامه ناصرالدین شاه به عتبات، ۱۰۹.
  8. اصطخری، همان، ۸۴.
  9. عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان، ۱۸۳.
  10. سیف الدوله، سفرنامه سیف الدوله به مکه، ۲۱۸.
  11. ابن جبیر، سفرنامه ابن جبیر، ۲۷۶.
  12. ابن بطوطه، سفرنامه، ۲۷۶.

منابع