الرسالة الذهبیة (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{بخشی از یک کتاب}}
+
{{مشخصات کتاب
  
رساله ای بود كه [[امام رضا]] علیه السلام درباره طب و بهداشت و صحت بدن توسط اغذیه برای [[مأمون عباسی]] نوشت و چون مأمون دستور داد آن را با آب طلا نوشتند، به رساله ذهبیه معروف گردید، [[شیخ طوسی]] در فهرست در ترجمه [[محمد بن حسن بن جمهور بصری]] از آن یاد كرده و فرماید: «وله الرساله الذهبیه عن الرضا علیه السلام».
+
|عنوان=
  
[[علامه مجلسی]] رضوان الله علیه همه آن رساله را در [[بحارالانوار]]: جلد 59 صفحه 306 - 356 در پنجاه صفحه نقل كرده و در آخر فرموده: ابومحمد حسن قمی گوید: چون این رساله بدست مامون رسید، آن را خواند و شاد شد و گفت: با آب طلا نوشته شود و رساله مذهبیه مسمی گردد، نگارنده گوید: رساله ذهبیه و مذهبیه نامیده شده است، برای مزید اطلاع به [[مستدرك الوسائل]]: جلد 3 صفحه 335 رجوع شود.
+
|تصویر= [[پرونده:الرسالة الذهبیة.jpg|240px|وسط]]
  
==علم امام رضا علیه السلام==
+
|نویسنده= منسوب به امام رضا(ع)
  
قیام علمی، ارشاد مردم، تبیین احكام الله، بیان [[شریعت]] كه از وظایف خاص اولیاء الله است، هیچ وقت از امام رضا صلوات الله علیه فوت نشد و یكی از كارهای اساسی آن حضرت بود، چه در [[مدینه]] و چه در [[مرو]]. [[احكام]] بسیاری در كتب [[احادیث]] از یادگارهای آن حضرت است، كافی است در این باب فقط فهرست [[عیون اخبارالرضا]] را كه صدوق علیه الرحمه درباره آن حضرت نوشته است مطالعه كنیم.
+
|موضوع= احادیث پزشکی
  
شیخ طوسی علیه الرحمه در رجال خود سیصد و هفده نفر از روایان را تحت عنوان «اصحاب الرضا» نام برده كه همه از آن حضرت كسب فیض كرده و به افتخار [[حدیث]] رسیده اند.<ref> [[رجال طوسی]]: 366 - 396.</ref> مردان بزرگی امثال [[احمد بن أبی نصر بزنطی]]، [[احمد بن محمد بن عیسای اشعری]]، [[ادریس بن عیسی اشعری]]، [[عبدالله بن جندب بجلی]]، [[حسن بن علی وشا]]، [[محمد بن فضیل كوفی]] و دیگران.
+
|زبان= عربی
  
سید محسن امین فرموده: جماعتی از اهل تألیف از او نقل حدیث كرده اند، از جمله: [[ابوبكر]] خطیب در تاریخ خود، [[ثعالبی]] در تفسیرش، [[سمعانی]] در رساله اش، [[ابن معتز]] در كتابش، و دیگران. [[حافظ عبدالعزیز بن اخضر]] در كتاب [[معالم العتره الطاهره]] گوید: عبدالسلام بن صالح هروی، داوود بن سلیمان، عبدالله بن عباس قزوینی از وی نقل حدیث كرده اند.<ref> سیر الائمه: ج 4 ص 141.</ref>
+
|تعداد جلد=۱
  
علی بن محمد بن جهم با آن كه ناصبی و از دشمنان [[اهل بیت]] علیهم السلام است،<ref> [[عیون اخبار الرضا]]: ج 1 ص 195 - 204 بطور تفصیل، بحار: ج 49 ص 180.</ref> نقل می كند: در مجلس مامون بودم كه علی بن موسی الرضا نیز حضور داشتند، مأمون از اخباری كه اشعار بر عدم عصمت انبیاء دارند از او سؤال می كرد، او به هر یك جواب می داد، مأمون پس از شنیدن جواب می گفت: «اشهد انك ابن رسول الله حقا».
+
|عنوان افزوده1= تحقيق
  
و گاهی می گفت: «لِلّه درك یابن رسول الله» و گاهی می گفت: «بارك الله فیك یا اباالحسن» و نیز می گفت: «جزاك الله عن انبیائه خیراً یا أبا الحسن» و چون به همه سؤالات جواب داد، مأمون گفت: یا ابن رسول الله! قلبم را شفا دادی و آن چه بر من مشتبه بود روشن فرمودی، خدا تو را از جانب انبیاء خودش و از اسلام جزای خیر بدهد.
+
|افزوده1=  محمدمهدی نجف
  
علی بن محمد بن جهم اضافه كرد: چون صحبت تمام شد، مأمون برای نماز برخاست و دست محمد بن جعفر را كه حاضر بود گرفت و من در پی آن دو روان شدم. مأمون به محمد بن جعفر گفت: پسر برادرت را چگونه دیدی؟ گفت: داناست، ندیده ایم كه از كسی [[علم]] آموخته باشد.
+
|عنوان افزوده2=
  
مأمون گفت: پسر برادرت از اهل بیت [[پیامبر اسلام]] است كه درباره آن ها فرموده: «ألا انّ ابرارَ عترتی و أَطائب أَرومتی، احكمُ الناس صغاراً و اعلم الناس كباراً، لاتُعِلّمُوهم فانّهم اعلم منكم، لایخرجونكم من بابِ هُدی، و لایُدخِلُونكم فی باب ضلال».<ref> عیون اخبار الرضا: ج 1 ص 195 - 204 بطور تفصیل، بحار: ج 49 ص 180.</ref>
+
|افزوده2=
  
آن گاه حضرت [[امام رضا]] صلوات الله علیه به منزل خود بازگشت، فردای آن روز به محضر آن حضرت رفتم و سخن مأمون و جواب عمویش محمد بن جعفر را به وی رساندم، امام خندید و فرمود: پسر جهم! آن چه از مأمون شنیدی فریبت ندهد. به خدا [[قسم]] كه او بزودی با حیله مرا می كشد و خدا از او انتقام مرا خواهد گرفت. [[شیخ صدوق]] رحمه الله فرمود: این [[حدیث]] از طریق ابن جهم عجیب است كه او از دشمنان و مغبضین [[اهل بیت]] علیهم السلام بود.
+
|لینک= * [http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource/64831/ الرسالة الذهبية]
  
==پانویس==
+
}}
<references/>
+
'''«الرسالة الذهبیة»''' یا «طبّ الإمام الرضا»، کتابی است منسوب به [[امام رضا]] علیه‌السلام، که در زمینه دانش [[طب|پزشکی]] و توصیه‌هایی برای داشتن بدنى سالم، تألیف شده است. نام‌گذاری این رساله به «الذهبیّه»، به جهت دستور [[مأمون]] به نگارش این رساله با آب طلا بوده است.
 +
 
 +
==معرفی کتاب==
 +
 
 +
آورده‌اند که در نیشابور، در نشستی علمی در حضور [[مأمون]] و با شرکت پزشکان و فیلسوفان برجسته و نامور آن روزگار، نظیر یوحنّا بن ماسویه، جبرئیل بن بختیشوع، صالح بن بهلة هندی، سخن از [[طب|طبّ]] و تندرستی و تدبیر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها به میان آمد و درباره آن به بحث و نظر نشستند و از چگونگی تکوین و ساختار بدن انسان و طبایع چهارگانه متضاد در آن و نیز سود و زیان غذاها سخن راندند. در این میان، مأمون از [[امام رضا علیه السلام|علی بن موسی الرضا]] علیه السلام که در جلسه حاضر بود، ‌خواست که وارد گفتگو شود و درباره موضوع بحث سخن بگوید.
 +
 
 +
[[امام رضا]] علیه السلام ‌فرمود: من در این باره تجربیاتی دارم که درستی آن را با آزمایش و گذشت زمان و بهره‌مندی از دانش گذشتگان دریافته‌ام و عذری برای ندانستن و وانهادن این تجربیات وجود ندارد... آن مطالب را همراه برخی دیگر از نکته‌های مربوط به آن _ که آگاهی از آن مورد نیاز است _ مکتوب خواهم کرد.
 +
 
 +
مأمون که در آن روز عازم بلخ بود، بدان دیار رفت و امام علیه السلام در نیشابور ماند. آنگاه، مأمون نامه‌ای به امام نوشت و از ایشان خواست که به وعده‌اش عمل کند. امام رضا علیه السلام پس از دریافت نامه، رساله‌ای در این باره نگاشت.
 +
 
 +
متن کامل این رساله در جلد ۵۹ [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالأنوار]] در پنجاه صفحه همراه با شرح و توضیح [[علامه مجلسی]] آمده است. علامه مجلسی پس از نقل این رساله فرموده: ابومحمد حسن قمی گوید: چون این رساله بدست مأمون رسید، آن را خواند و شاد شد و گفت: با آب طلا نوشته شود و رساله مُذَهّبیه مسمّی گردد.
 +
==محتوای کتاب==
 +
 
 +
این کتاب با تشریح فیزیولوژى [[انسان]]، تمثیلات زیبایى دربارۀ اعضاى مهم بدن همچون قلب، رگ‌ها، دماغ، دست‌ها، پاها، چشم‌ها، گوش‌ها، زبان و غیره ارائه داده و به برخى از کارکردهاى این اعضاء در مجموعۀ بدن انسان اشاره کرده است.
 +
 
 +
در ادامه کتاب، به بیان منشأ دردها و بیماری هایى که بر هر یک از اعضاء بدن وارد مى‌شود پرداخته و براى داشتن بدنى سالم-که همچون کشتزارى است که نیازمند مراقبت کامل مى‌باشد، دستور العمل‌هاى مهمى ارائه کرده است.
 +
 
 +
در فصلى از فصول کتاب نام ماه‌هاى سال آمده است: ماه آزار، نیسان، ایار، حزیران، تموز، آب، ایلول، تشرین اول، تشرین آخر، کانون اول، کانون آخر و شباط. متناسب با شرایط آب و هوایى در هر یک از این ماه‌ها دستور العمل‌هایى دربارۀ نوع تغذیۀ مناسب در آن ارائه شده و از برخى اعمال نهى به عمل آمده است.
 +
 
 +
بیان حالات طبیعى انسان در ادوار عمر، وقت و نحوه حجامت و فصد، نحوه حمام گرفتن و شرایط آن، نحوه اعمال [[غریزه|غریزه]] جنسى، مسواک زدن و...، از دیگر مطالب موجود در این کتاب مى‌باشد.
 +
 
 +
==نسخه‌های کتاب==
 +
 
 +
نسخه مشهور رساله ذهبیّه‌ای که اکنون چاپ شده و در دسترس است، دست‌نوشت [[محقق ثانی|محقّق کرکی]] (م ۹۴۰ق) است. این نسخه در اختیار [[علامه مجلسی ]] بود و ایشان متن کامل آن را در کتاب [[بحارالأنوار (کتاب)|بحارالأنوار]] وارد کرد.
 +
 
 +
نسخه‌های دیگر این رساله، با این نسخه تفاوت‌هایی دارند؛ برخی از آنها متونی را اضافه آورده‌اند و برخی دیگر مقداری از متون را ندارد. تفاوت‌های جزئی فراوان دیگری نیز در اجزای این رساله به چشم می‌خورد.
 +
 
 +
از رساله ذهبیه، سه نسخه کهن‌تر از نگارش مرحوم محقق کرکی تاکنون یافت شده است؛ ولی بعد از نگارش ایشان نسخه‌های این کتاب فراوان شده‌اند.
  
 
==منابع==
 
==منابع==
سيد علي اكبر قريشي، برگرفته از کتاب خاندان وحي، صفحه 570-604.
 
  
'''پیوند ها'''
+
*خاندان وحی، سید علی اکبر قریشی، صفحه ۵۷۰-۶۰۴.
* '''[http://lib.ahlolbait.ir/parvan/resource.do?action=resource&id=34754&scope=Z-ljg0Zl-Mv9BWbQabLifZCDRyWjZou1&flowLastAction=view&from=search&query=%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A9%20%D8%A7%D9%84%D8%B0%D9%87%D8%A8%D9%8A%D8%A9&field=&collectionPID=0&lang=&count=100&execute=true کتاب الرسالة الذهبیة]'''
+
*"پژوهشی در اعتبار رساله ذهبیه"، سید محمدکاظم طباطبایی و هادی نصیری، علوم حدیث، سال ۱۷،‌ شماره ۱، بهار ۱۳۹۱.
 +
 
 +
*[[نرم افزار جامع الاحادیث ۵ / ۳|نرم افزار جامع الاحادیث]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
  
 
[[رده:منابع حدیثی]]
 
[[رده:منابع حدیثی]]
 
[[رده:منابع طب اسلامی]]
 
[[رده:منابع طب اسلامی]]
 +
[[رده:آثار امام رضا علیه السلام]]
 +
 
{{حدیث}}
 
{{حدیث}}

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۵ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۴۵

الرسالة الذهبیة.jpg
نویسنده منسوب به امام رضا(ع)
موضوع احادیث پزشکی
زبان عربی
تعداد جلد ۱
تحقيق محمدمهدی نجف

«الرسالة الذهبیة» یا «طبّ الإمام الرضا»، کتابی است منسوب به امام رضا علیه‌السلام، که در زمینه دانش پزشکی و توصیه‌هایی برای داشتن بدنى سالم، تألیف شده است. نام‌گذاری این رساله به «الذهبیّه»، به جهت دستور مأمون به نگارش این رساله با آب طلا بوده است.

معرفی کتاب

آورده‌اند که در نیشابور، در نشستی علمی در حضور مأمون و با شرکت پزشکان و فیلسوفان برجسته و نامور آن روزگار، نظیر یوحنّا بن ماسویه، جبرئیل بن بختیشوع، صالح بن بهلة هندی، سخن از طبّ و تندرستی و تدبیر خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها به میان آمد و درباره آن به بحث و نظر نشستند و از چگونگی تکوین و ساختار بدن انسان و طبایع چهارگانه متضاد در آن و نیز سود و زیان غذاها سخن راندند. در این میان، مأمون از علی بن موسی الرضا علیه السلام که در جلسه حاضر بود، ‌خواست که وارد گفتگو شود و درباره موضوع بحث سخن بگوید.

امام رضا علیه السلام ‌فرمود: من در این باره تجربیاتی دارم که درستی آن را با آزمایش و گذشت زمان و بهره‌مندی از دانش گذشتگان دریافته‌ام و عذری برای ندانستن و وانهادن این تجربیات وجود ندارد... آن مطالب را همراه برخی دیگر از نکته‌های مربوط به آن _ که آگاهی از آن مورد نیاز است _ مکتوب خواهم کرد.

مأمون که در آن روز عازم بلخ بود، بدان دیار رفت و امام علیه السلام در نیشابور ماند. آنگاه، مأمون نامه‌ای به امام نوشت و از ایشان خواست که به وعده‌اش عمل کند. امام رضا علیه السلام پس از دریافت نامه، رساله‌ای در این باره نگاشت.

متن کامل این رساله در جلد ۵۹ بحارالأنوار در پنجاه صفحه همراه با شرح و توضیح علامه مجلسی آمده است. علامه مجلسی پس از نقل این رساله فرموده: ابومحمد حسن قمی گوید: چون این رساله بدست مأمون رسید، آن را خواند و شاد شد و گفت: با آب طلا نوشته شود و رساله مُذَهّبیه مسمّی گردد.

محتوای کتاب

این کتاب با تشریح فیزیولوژى انسان، تمثیلات زیبایى دربارۀ اعضاى مهم بدن همچون قلب، رگ‌ها، دماغ، دست‌ها، پاها، چشم‌ها، گوش‌ها، زبان و غیره ارائه داده و به برخى از کارکردهاى این اعضاء در مجموعۀ بدن انسان اشاره کرده است.

در ادامه کتاب، به بیان منشأ دردها و بیماری هایى که بر هر یک از اعضاء بدن وارد مى‌شود پرداخته و براى داشتن بدنى سالم-که همچون کشتزارى است که نیازمند مراقبت کامل مى‌باشد، دستور العمل‌هاى مهمى ارائه کرده است.

در فصلى از فصول کتاب نام ماه‌هاى سال آمده است: ماه آزار، نیسان، ایار، حزیران، تموز، آب، ایلول، تشرین اول، تشرین آخر، کانون اول، کانون آخر و شباط. متناسب با شرایط آب و هوایى در هر یک از این ماه‌ها دستور العمل‌هایى دربارۀ نوع تغذیۀ مناسب در آن ارائه شده و از برخى اعمال نهى به عمل آمده است.

بیان حالات طبیعى انسان در ادوار عمر، وقت و نحوه حجامت و فصد، نحوه حمام گرفتن و شرایط آن، نحوه اعمال غریزه جنسى، مسواک زدن و...، از دیگر مطالب موجود در این کتاب مى‌باشد.

نسخه‌های کتاب

نسخه مشهور رساله ذهبیّه‌ای که اکنون چاپ شده و در دسترس است، دست‌نوشت محقّق کرکی (م ۹۴۰ق) است. این نسخه در اختیار علامه مجلسی بود و ایشان متن کامل آن را در کتاب بحارالأنوار وارد کرد.

نسخه‌های دیگر این رساله، با این نسخه تفاوت‌هایی دارند؛ برخی از آنها متونی را اضافه آورده‌اند و برخی دیگر مقداری از متون را ندارد. تفاوت‌های جزئی فراوان دیگری نیز در اجزای این رساله به چشم می‌خورد.

از رساله ذهبیه، سه نسخه کهن‌تر از نگارش مرحوم محقق کرکی تاکنون یافت شده است؛ ولی بعد از نگارش ایشان نسخه‌های این کتاب فراوان شده‌اند.

منابع

  • خاندان وحی، سید علی اکبر قریشی، صفحه ۵۷۰-۶۰۴.
  • "پژوهشی در اعتبار رساله ذهبیه"، سید محمدکاظم طباطبایی و هادی نصیری، علوم حدیث، سال ۱۷،‌ شماره ۱، بهار ۱۳۹۱.