عنوان بندی متوسط
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

افطار: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۲ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
== افطار در لغت ==
+
{{خوب}}'''«اِفطار»''' در اصطلاح [[فقه|فقهی]] به معنای بازکردن [[روزه]] هنگام [[اذان]] مغرب، و یا شکستن و باطل‌کردن عمدی روزه در غیر زمان معین آن می‌باشد. برای افطار در این دو معنا، [[آداب و سنن اسلامی|آداب]] و [[احکام شرعی|احکام]] خاصی در روایات و منابع فقهی بیان شده است.
  
افطار یعنی باز کردن روزه با خوردن غذا؛ روزه گشادن و روزه شکستن. همچنین به معنای وقت روزه گشادن و نیز «افطاری» است.
+
==معنای افطار==
  
== افطار در اصطلاح فقهی ==
+
واژه‌ «افطار» از ریشۀ «فطر» به معنای شکافتن است و یکی از معانی آن باز کردن و شکستن [[روزه]] با خوردن غذا؛<ref>لسان العرب، ابن منظور، ذیل واژه.</ref> یا به معنای وقت گشودن روزه است و نیز «افطاری» هرگونه خوراک و نوشیدنی است که روزه‌دار با آن روزۀ خود را می‌گشاید.
  
در فقه افطار به سه معناست:
+
در اصطلاح [[فقه|فقهی]] افطار به سه معناست: ۱. باطل کردن روزه ۲. رسیدن زمان گشودن روزه ۳. خوردن اوّلین غذا بعد از مدّتی امساک.
*باطل کردن روزه
 
*رسیدن زمان گشودن روزه
 
*خوردن اوّلین غذا بعد از مدّتی امساک.
 
  
== باطل کردن روزه ==
+
زمان افطار، غروب خورشید است که به قول مشهور، با از بین رفتن سرخی از ناحیه مشرق تحقق می یابد.<ref>جواهرالکلام، ۱۶/۳۸۴.</ref>
  
باطل کردن روزه به لحاظ حکم چند گونه است:
+
==آداب افطار==
  
* واجب: اگر روزه دار پیش از ظهر سفر کند، واجب است هر چند با دست برداشتن از نیّت روزه افطار کند. همچنین اگر شخص در میان روز متوجه شود که ادامه روزه برای وی زیان آور است.<ref>جواهرالکلام 17/133 و 16/347.</ref> نیز افطار بر زن آبستن که زاییدن وی نزدیک است و بر زن شیرده در صورت زیان آور بودن روزه برای وی یا کودک، واجب است.<ref>17/151-154</ref> اگر برای زن و مرد کهنسال و کسی که بیماری تشنگی دارد، روزه گرفتن مشقّت بسیار داشته باشد، در اینکه افطار بر آنان واجب است یا جایز، اختلاف است. نظر اکثر فقها وجوب افطار است.<ref>150.</ref>
+
===مستحبات هنگام افطار===
 +
برای افطار آدابی ذکر شده، از جمله:
  
* حرام: افطار روزه واجب معین مانند روزه ماه [[رمضان]] و روزه نذر معیّن (--> نذر) و قضای روزه ماه رمضان بعد از ظهر و نیز به قول مشهور، افطار روزه ماه رمضان در سفر در صورت مسافرت بعد از ظهر و باطل کردن روزه اعتکاف (--> اعتکاف) بعد از واجب شدن آن، حرام و موجب کفّاره (--> کفّاره) است.<ref>16/264-266 و 29/50.</ref>
+
* بنا بر [[احادیث]]، [[حضرت رسول|رسول خدا]] (صلی الله علیه وآله)، بر گشودن [[روزه]] با خرما یا [[حلوا]] و آب، تأکید فراوان کرده‌اند و خود نیز معمولاً با یکی از آنها افطار می‌کردند.<ref>کافی، کلینی، ۴ / ۱۵۲-۱۵۳؛ وسائل الشیعه، حر عاملی، ۱۰ / ۱۵۶.</ref>
  
* مکروه: افطار روزه مستحب بعد از زوال کراهت دارد.<ref>العروة الوثقی 2/242؛ جواهرالکلام 17/115.</ref>
+
*[[مستحب]] است افطار پس از خواندن [[نماز مغرب]] صورت گیرد، مگر اینکه روزه‌دار بسیار گرسنه یا تشنه باشد -به حدّی که خضوع و حضور قلب را از او سلب کند- یا دیگران برای افطار منتظر او باشند.<ref>وسائل الشیعة، ۱۰/ ۱۴۹-۱۵۱؛ جواهرالکلام، ۱۶/ ۳۸۴-۳۸۵.</ref>  
 +
*خواندن [[دعا]]، و تلاوت [[سوره قدر]] هنگام افطار مستحب است. 
 +
*با غذایى پاکیزه از [[حرام‌]] و شبهه افطار کند.
  
* مستحب: کسی که روزه مستحب گرفته اگر مهمان مؤمنی شود، مستحب است بدون آنکه میزبان را از روزه بودن خود مطّلع سازد، افطار کند.<ref>جواهرالکلام، 29/ 50-51؛ وسائل الشیعة 10/152.</ref>
+
===ادعیه هنگام افطار===
  
* مباح: به قول مشهور، کسی که قضای روزه ماه [[رمضان]] را گرفته، میتواند پیش از ظهر افطار کند؛ خواه با عذر یا بدون عذر.<ref>جواهرالکلام، 17/ 51-53.</ref> افطار روزه مستحب قبل از ظهر مباح است.<ref>115؛ العروة الوثقی 2/242.</ref>
+
*خواندن این دعا موجب می شود خدا [[ثواب]] هرکسى را که در این روز روزه داشته به او عطا کند: «اللَّهُمَّ لَک صُمْتُ وَ عَلَى رِزْقِک أَفْطَرْتُ وَ عَلَیک تَوَکلْتُ»؛ خدایا براى تو روزه گرفتم، و بر خوان تو افطار کردم، و بر تو تکیه نمودم.
  
==نیّت افطار==
+
*روایت شده که [[امیرالمومنین|امیرالمؤمنین]] علیه السّلام‌ هرگاه مى‌خواست افطار کند این دعا را می خواند: «بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَک صُمْنَا وَ عَلَى رِزْقِک أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّک أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»؛ به نام خدا، خدایا براى تو روزه‌ گرفتیم، و بر روزى تو افطار کردیم، خدایا از ما بپذیر، که تو شنوا و دانایى.
  
نیّت افطار یا به معنای نیّت قطع (دست برداشتن از قصد روزه) است یا نیّت قاطع (قصد ارتکاب یکی از مفطرات روزه، مانند خوردن). در بطلان روزه به نیّت افطار سه قول معروف است: بطلان به طور مطلق، عدم بطلان به طور مطلق و تفصيل بين نيّت قطع كه موجب بطلان روزه است و نيّت قاطع كه پيش از ارتكاب، موجب بطلان نيست.<ref>مستند العروة (الصوم)، 1/58 و 83ـ85.</ref>
+
*در هنگام خوردن لقمه اول، خواندن این دعا مستحب است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ یا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی»؛ به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانى‌اش همیشگى است، اى گسترده آمرزش، مرا بیامرز.
  
==مفطرات==
+
*خواندن دعاى «اللّهمّ‌ ربّ النّور العظیم...» (که [[سید بن طاووس|سید بن طاووس]] و [[ابراهیم کفعمی|کفعمى]] روایت کرده‌اند) فضیلت بسیار دارد.
  
# خوردن و آشامیدن
+
===فضیلت افطاری دادن===
# آمیزش در قُبل و به قول مشهور در دبُرُ
 
# دروغ بستن به خدا و معصومان علیهم السلام
 
# فروبردن سر در آب به قول مشهور
 
# رساندن غبار غلیظ بر حلق به قول مشهور
 
# باقی ماندن عمدی بر جنابت تا اذان صبح و نیز حیض و نفاس به قول مشهور
 
# استمناء<ref>جواهرالکلام 16/217  253؛ العروة الوثقی 2 / 176  193</ref> .
 
# در این که اماله با مایعات موجب بطلان روزه می شود یا نه، اختلاف است.<ref>جواهرالکلام، 16/ 274-275.</ref>
 
  
==آثار افطار==
+
بنا بر احادیث، افطاری دادن نیز خود [[ثواب]] بزرگی دارد؛ از [[رسول خدا]] صلّى اللّه علیه وآله روایت شده: هرکه روزه‌دارى را افطار دهد همچون اجر آن روزه‌دار برایش خواهد بود، بى‌آنکه از پاداش آن روزه‌دار چیزى کاسته شود. و همچنین براى او خواهد بود همانند آن عمل خوبى که آن افطار کننده به نیروى آن طعام بجا آورد.
  
افطار عمدی روزه، موجب بطلان آن و در روزه ماه [[رمضان]]، موجب ثبوت قضا نیز می شود. افطار عمدی روزه واجب معیّن، مانند روزه ماه رمضان، نذر معین و نیز قضای روزه ماه رمضان در صورت افطار بعد از ظهر موجب ثبوت کفاره است.
+
[[علامه حلى]] در رساله «سعدیه» از [[امام صادق]] علیه السّلام روایت‌ کرده: هر مؤمنى در ماه [[رمضان]] مؤمن دیگرى را به لقمه‌اى [[اطعام]] کند، حق تعالى براى او بنویسد اجر کسى را که سى بنده مؤمن‌ آزاد کرده، و نزد خدا یک دعایش مستجاب شود. و یا در روایت منقول از [[امام کاظم]] علیه السّلام آمده است: «افطاری دادن به برادر روزه‌دارت از روزه‌داری بهتر است».<ref>کافی، کلینی، ۴ / ۶۸.</ref>
  
افطار آگاهانه و عمدی در روز ماه [[رمضان]]، موجب ثبوت تعزیر در بار اول و دوم است و چنانچه شخصی بار سوم بنابر قولی یا چهارم بنابر قولی دیگر آن را تکرار کند کشته می شود، به شرط آنکه بار اول و دوم تعزیر شده باشد.<ref>307  308</ref> اگر افطار روزه هایی که واجب است پی در پی گرفته شود همچون شصت روز روزه کفّاره از روی عذر مانند حیض باشد، ضرری به تتابع نمی زند و پس از رفع عذر، روزه را ادامه می دهد. اما اگر بدون عذر باشد، تتابع از بین می رود و باید روزه را از سر بگیرد.<ref>17/71-77 و 33/ 255-256.</ref>
+
[[صدقه]] دادن هنگام افطار و افطاری دادن به روزه‌ داران، هرچند به قدر چند دانه خرما یا جرعه‌اى آب باشد، بسیار پسندیده و مورد تاکید است.
  
==اضطرار به افطار==
+
==افطار در احکام ==
  
اگر روزه دار به گونه ای که اختیار از او سلب گردد مجبور به افطار شود، روزه اش باطل نمی شود کفّاره نیز ندارد؛ امّا اگر تهدید شود و او برای در امان ماندن از عواقب تهدید با اختیار خود افطار کند، روزه اش باطل میشود ولی کفّاره ندارد.<ref>16/258-267؛ العروة الوثقی 2/198.</ref>
+
===باطل کردن روزه===
  
اگر روزه دار از روی تقیّه افطار کند، مانند افطار در روز عیدِ مخالفان یا پس از غروب خورشید و پیش از مغرب شرعی، در صحت و بطلان این روزه اختلاف است. بنابر قول به بطلان روزه، قضای آن واجب است؛ لیکن کفّاره ندارد.<ref>تحریر الوسیلة 1/287؛ منهاج الصالحین (خویی) 1/269.</ref>
+
افطار و باطل کردن [[روزه]]، به لحاظ حکم شرعی چند گونه است:
  
==استحلال افطار==
+
*[[واجب]]: اگر روزه دار پیش از ظهر سفر کند، واجب است هر چند با دست برداشتن از [[نیت|نیّت]] روزه افطار کند. همچنین اگر شخص در میان روز متوجه شود که ادامه روزه برای وی زیان آور است.<ref>جواهرالکلام، ۱۷/۱۳۳ و ۱۶/۳۴۷.</ref> نیز افطار بر زن آبستن که زاییدن وی نزدیک است و یا بر زن شیرده در صورت زیان آور بودن روزه برای وی یا کودک، واجب است.<ref>جواهرالکلام، ۱۷/ ۱۵۱-۱۵۴</ref> اگر برای زن و مرد کهنسال و کسی که بیماری تشنگی دارد، روزه گرفتن مشقّت بسیار داشته باشد، در اینکه افطار بر آنان واجب است یا جایز، اختلاف است. نظر اکثر [[فقها]] وجوب افطار است.<ref>جواهرالکلام، ۱۷/۱۵۰.</ref>
  
حلال شمردن افطار روزه ماه [[رمضان]] از سوی مسلمان موجب ارتداد وی میگردد.<ref>جواهرالکلام، 16/307.</ref>
+
*[[حرام]]: افطار روزۀ واجب معین مانند روزه ماه [[رمضان]] و روزه [[نذر]] معیّن و قضای روزه ماه رمضان بعد از ظهر و نیز به قول مشهور، افطار روزه ماه رمضان در سفر در صورت مسافرت بعد از ظهر و باطل کردن روزه [[اعتکاف]] بعد از واجب شدن آن، حرام و موجب [[کفاره|کفّاره]] است.<ref>۱۶/۲۶۴-۲۶۶ و ۲۹/۵۰.</ref>
  
مفهوم سوم: از آن در باب صلات و صوم سخن گفته شده است.
+
*[[مستحب]]: کسی که روزه مستحب گرفته، اگر مهمان مؤمنی شود، مستحب است بدون آنکه میزبان را از روزه بودن خود مطّلع سازد، افطار کند.<ref>جواهرالکلام، ۲۹/ ۵۰-۵۱؛ وسائل الشیعة، ۱۰/۱۵۲.</ref>
  
خوردن غذا پس از مدّتی امساک، اعم از این است که امساک تا پایان زمان روزه و با قصد آن باشد یا چنین نباشد.
+
*[[مکروه]]: افطار روزه مستحب بعد از زوال (ظهر)، کراهت دارد.<ref>العروة الوثقی، ۲/۲۴۲؛ جواهرالکلام، ۱۷/۱۱۵.</ref>
  
* الف. افطار روزه دار: زمان افطار، غروب خورشید است که به قول مشهور با از بین رفتن سرخی از ناحیه مشرق تحقق می یابد.<ref>384.</ref>
+
*[[مباح]]: به قول مشهور، کسی که قضای روزه ماه [[رمضان]] را گرفته، می تواند پیش از ظهر افطار کند؛ خواه با عذر یا بدون عذر.<ref>جواهرالکلام، ۱۷/ ۵۱-۵۳.</ref> همچنین افطار روزه مستحب قبل از ظهر مباح است.<ref>۱۱۵؛ العروة الوثقی، ۲/۲۴۲.</ref>
  
برای افطار آدابی ذکر شده، از جمله: خواندن دعا، اعم از مأثور و غیرمأثور و تلاوت [[سوره قدر]] هنگام افطار مستحب است. نیز مستحب است افطار پس از خواندن نماز مغرب صورت گیرد، مگر روزه دار بسیار گرسنه یا تشنه باشد به حدّی که خضوع و حضور قلب را از او سلب کند یا دیگران برای افطار منتظر او باشند.<ref>وسائل الشیعة 10/ 149-151؛ جواهرالکلام، 16/ 384-385.</ref> افطار با آب به ویژه آب نیمه گرم، شیر و شیرینی به ویژه خرما مستحب است.<ref>وسائل الشیعة، 10/ 156-161.</ref>
+
===نیّت افطار===
  
* ب. افطار غیرروزه دار: مستحب است افطار در روز عید فطر، پیش از نماز عید و در عید قربان، بعد از نماز عید صورت گیرد.<ref>جواهرالکلام، 11/354؛ العروة الوثقی 2/102.</ref>
+
[[نیت|نیّت]] افطار (باطل کردن) یا به معنای نیّت قطع روزه است (دست برداشتن از قصد روزه)، یا نیّت قاطع روزه (قصد ارتکاب یکی از مُفطرات روزه، مانند خوردن). در بطلان روزه به نیّت افطار سه قول معروف است: بطلان به طور مطلق، عدم بطلان به طور مطلق و تفصیل بین نیت قطع که موجب بطلان روزه است، و اما نیت قاطع روزه، پیش از ارتکاب مفطرات، موجب بطلان نیست.<ref>مستند العروة (الصوم)، ۱/۵۸ و ۸۳ـ۸۵.</ref>
  
== مستحبات هنگام افطار ==
+
===مفطرات روزه===
  
*مستحبّ است پس از نماز شام افطار كند مگر آنكه ضعف بر او چيره شده باشد،يا جمعى جهت فطار منتظر او باشند
+
*خوردن و آشامیدن
*با غذايى پاكيزه از حرام‌ و شبهه افطار كند،
+
*آمیزش در قُبل و به قول مشهور در دبُرُ
*بهتر است با خرماى حلال روزه خود را بگشايد،تا ثواب نمازش چهار صد برابر گردد
+
*[[دروغ]] بستن به [[خدا]] و [[معصوم|معصومان]] علیهم السلام
*با هرکدام از خرما،آب،رطب‌، شير،حلوا،نبات و آب گرم که افطار صورت بگیرد خوب است.
+
*فروبردن سر در آب، به قول مشهور
 +
*رساندن غبار غلیظ بر حلق، به قول مشهور
 +
*باقی ماندن عمدی بر [[جنابت‌‌‌‌‌|جنابت]] تا [[اذان]] صبح و نیز حیض و نفاس، به قول مشهور
 +
*استمناء<ref>جواهرالکلام، ۲۱۷/۱۶-۲۵۳؛ العروة الوثقی، ۲ / ۱۷۶-۱۹۳</ref>
 +
*در این که اماله با مایعات موجب بطلان روزه می شود یا نه، اختلاف است.<ref>جواهرالکلام، ۱۶/ ۲۷۴-۲۷۵.</ref>
  
== ادعیه هنگام افطار ==
+
===آثار افطار===
  
*اللَّهُمَّ لَكَ صُمْتُ وَ عَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْتُ وَ عَلَيْكَ تَوَكَّلْتُ
+
* افطار آگاهانه و عمدی روزه، موجب بطلان آن و در روزه ماه [[رمضان]]، موجب ثبوت قضای روزه نیز می شود.
خدايا براى تو روزه گرفتم،و بر خوان تو افطار كردم،و بر تو تكيه نمودم.
+
* افطار عمدی روزه واجب معیّن، مانند روزه ماه [[رمضان]]، [[نذر]] معین و نیز قضای روزه ماه رمضان در صورت افطار بعد از ظهر، موجب ثبوت [[کفاره]] است.
تا خدا ثواب هركسى را كه در اين روز روزه داشته به او عطا كند.  
+
* افطار عمدی در روز ماه رمضان، موجب ثبوت [[تعزیر]] در بار اول و دوم است و چنانچه شخصی بار سوم یا بنابر قولی چهارم، آن را تکرار کند کشته می شود، به شرط آنکه بار اول و دوم تعزیر شده باشد.<ref>جواهرالکلام، ۳۰۷-۳۰۸</ref>
 +
* اگر افطار روزه هایی که واجب است پی در پی گرفته شود -همچون شصت روز روزه کفّاره-، از روی عذر مانند حیض باشد، ضرری به تتابع نمی زند و پس از رفع عذر، روزه را ادامه می دهد. اما اگر بدون عذر باشد، تتابع از بین می رود و باید روزه را از سر بگیرد.<ref>۱۷/۷۱-۷۷ و ۳۳/ ۲۵۵-۲۵۶.</ref>
  
*بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَكَ صُمْنَا وَ عَلَى رِزْقِكَ أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ [فَتَقَبَّلْهُ‌] مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ
+
===اضطرار به افطار===
به نام خدا،خدايا براى تو روزه‌گرفتيم،و بر روزى تو افطار كرديم،خدايا از ما بپذير،كه تو شنوا و دانايى.
 
روايت شده كه امير المؤمنين عليه السّلام‌ هرگاه مى‌خواست افطار كند این دعا را میخواند.
 
  
*بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ يَا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِي
+
* اگر روزه دار به گونه ای که اختیار از او سلب گردد مجبور به افطار شود، روزه اش باطل نمی شود و کفّاره نیز ندارد؛ امّا اگر تهدید شود و او برای در امان ماندن از عواقب تهدید با اختیار خود افطار کند، روزه اش باطل می شود ولی کفّاره ندارد.<ref>۱۶/۲۵۸-۲۶۷؛ العروة الوثقی، ۲/۱۹۸.</ref>
به نام خدا كه رحمتش بسيار و مهربانى‌اش هميشگى است،اى گسترده آمرزش،مرا بيامرز.در هنگام خوردن لقمه اول خواندن این دعا مستحب است.
+
* اگر روزه دار از روی [[تقیه|تقیّه]] افطار کند، مانند افطار در روز [[عید فطر|عیدِ]] مخالفان یا پس از غروب خورشید و پیش از مغرب شرعی، در صحت و بطلان این روزه اختلاف است. بنابر قول به بطلان روزه، قضای آن واجب است؛ لیکن کفّاره ندارد.<ref>تحریر الوسیلة، ۱/۲۸۷؛ منهاج الصالحین (خویی)، ۱/۲۶۹.</ref>
 
+
==پانویس==
*خواندن دعاى«اللّهمّ‌ ربّ النّور العظيم» (كه سيّد بن طاووس و كفعمى روايت كرده‌اند)  فضيلت بسيار دارد
 
 
 
*خواندن سوره«قدر» در وقت افطار.
 
 
 
== فضیلت افطاری دادن به دیگران ==
 
 
 
صدقه دادن هنگام افطار،و افطاری دادن به روزه‌ داران هرچند به قدر چند دانه خرما يا جرعه‌اى آب باشد، بسیار پسندیده و مورد تاکید است.
 
 
 
از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله روايت شده:هركه روزه‌دارى را افطار دهد همچون اجر آن روزه‌دار برايش خواهد بود،بى‌آنكه از پاداش آن روزه‌دار چيزى كاسته شود.و همچنين براى او خواهد بود همانند آن عمل خوبى كه آن افطار كننده به نيروى آن طعام بجا آورد.
 
 
 
علاّمه حلى در رساله«سعديه»از امام صادق عليه السّلام روايت‌ كرده:هر مؤمنى در ماه رمضان مؤمن ديگرى را به لقمه‌اى اطعام كند،حق تعالى براى او بنويسد اجر كسى را كه سى بنده مؤمن‌ آزاد كرده،و نزد خدا يك دعايش مستجاب شود.
 
 
==پانویس==  
 
 
{{پانویس}}  
 
{{پانویس}}  
 +
==منابع==
 +
*[[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل‌بیت علیهم‌السلام]]، ج۱، ص۶۲۶-۶۲۴.
 +
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/238416/%D8%A7%D9%81%D8%B7%D8%A7%D8%B1%DB%8C "افطاری"، دایرة المعارف بزرگ اسلامی].
 +
*[[مفاتیح الجنان]]، شیخ عباس قمی.
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= متوسط
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده= دارد
 +
}}
  
==منابع==
+
[[رده:ماه رمضان]][[رده:احکام]]
* فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج1، ص626-624.
+
[[رده: اصطلاحات فقهی]]
*فرهنگ لغت عمید، ذیل واژه افطار.
+
[[رده:آداب و سنن]]
*مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی.
 
[[رده:ماه رمضان]]
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۳ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۴۵

«اِفطار» در اصطلاح فقهی به معنای بازکردن روزه هنگام اذان مغرب، و یا شکستن و باطل‌کردن عمدی روزه در غیر زمان معین آن می‌باشد. برای افطار در این دو معنا، آداب و احکام خاصی در روایات و منابع فقهی بیان شده است.

معنای افطار

واژه‌ «افطار» از ریشۀ «فطر» به معنای شکافتن است و یکی از معانی آن باز کردن و شکستن روزه با خوردن غذا؛[۱] یا به معنای وقت گشودن روزه است و نیز «افطاری» هرگونه خوراک و نوشیدنی است که روزه‌دار با آن روزۀ خود را می‌گشاید.

در اصطلاح فقهی افطار به سه معناست: ۱. باطل کردن روزه ۲. رسیدن زمان گشودن روزه ۳. خوردن اوّلین غذا بعد از مدّتی امساک.

زمان افطار، غروب خورشید است که به قول مشهور، با از بین رفتن سرخی از ناحیه مشرق تحقق می یابد.[۲]

آداب افطار

مستحبات هنگام افطار

برای افطار آدابی ذکر شده، از جمله:

  • بنا بر احادیث، رسول خدا (صلی الله علیه وآله)، بر گشودن روزه با خرما یا حلوا و آب، تأکید فراوان کرده‌اند و خود نیز معمولاً با یکی از آنها افطار می‌کردند.[۳]
  • مستحب است افطار پس از خواندن نماز مغرب صورت گیرد، مگر اینکه روزه‌دار بسیار گرسنه یا تشنه باشد -به حدّی که خضوع و حضور قلب را از او سلب کند- یا دیگران برای افطار منتظر او باشند.[۴]
  • خواندن دعا، و تلاوت سوره قدر هنگام افطار مستحب است.
  • با غذایى پاکیزه از حرام‌ و شبهه افطار کند.

ادعیه هنگام افطار

  • خواندن این دعا موجب می شود خدا ثواب هرکسى را که در این روز روزه داشته به او عطا کند: «اللَّهُمَّ لَک صُمْتُ وَ عَلَى رِزْقِک أَفْطَرْتُ وَ عَلَیک تَوَکلْتُ»؛ خدایا براى تو روزه گرفتم، و بر خوان تو افطار کردم، و بر تو تکیه نمودم.
  • روایت شده که امیرالمؤمنین علیه السّلام‌ هرگاه مى‌خواست افطار کند این دعا را می خواند: «بِسْمِ اللَّهِ اللَّهُمَّ لَک صُمْنَا وَ عَلَى رِزْقِک أَفْطَرْنَا فَتَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّک أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ»؛ به نام خدا، خدایا براى تو روزه‌ گرفتیم، و بر روزى تو افطار کردیم، خدایا از ما بپذیر، که تو شنوا و دانایى.
  • در هنگام خوردن لقمه اول، خواندن این دعا مستحب است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ یا وَاسِعَ الْمَغْفِرَةِ اغْفِرْ لِی»؛ به نام خدا که رحمتش بسیار و مهربانى‌اش همیشگى است، اى گسترده آمرزش، مرا بیامرز.
  • خواندن دعاى «اللّهمّ‌ ربّ النّور العظیم...» (که سید بن طاووس و کفعمى روایت کرده‌اند) فضیلت بسیار دارد.

فضیلت افطاری دادن

بنا بر احادیث، افطاری دادن نیز خود ثواب بزرگی دارد؛ از رسول خدا صلّى اللّه علیه وآله روایت شده: هرکه روزه‌دارى را افطار دهد همچون اجر آن روزه‌دار برایش خواهد بود، بى‌آنکه از پاداش آن روزه‌دار چیزى کاسته شود. و همچنین براى او خواهد بود همانند آن عمل خوبى که آن افطار کننده به نیروى آن طعام بجا آورد.

علامه حلى در رساله «سعدیه» از امام صادق علیه السّلام روایت‌ کرده: هر مؤمنى در ماه رمضان مؤمن دیگرى را به لقمه‌اى اطعام کند، حق تعالى براى او بنویسد اجر کسى را که سى بنده مؤمن‌ آزاد کرده، و نزد خدا یک دعایش مستجاب شود. و یا در روایت منقول از امام کاظم علیه السّلام آمده است: «افطاری دادن به برادر روزه‌دارت از روزه‌داری بهتر است».[۵]

صدقه دادن هنگام افطار و افطاری دادن به روزه‌ داران، هرچند به قدر چند دانه خرما یا جرعه‌اى آب باشد، بسیار پسندیده و مورد تاکید است.

افطار در احکام

باطل کردن روزه

افطار و باطل کردن روزه، به لحاظ حکم شرعی چند گونه است:

  • واجب: اگر روزه دار پیش از ظهر سفر کند، واجب است هر چند با دست برداشتن از نیّت روزه افطار کند. همچنین اگر شخص در میان روز متوجه شود که ادامه روزه برای وی زیان آور است.[۶] نیز افطار بر زن آبستن که زاییدن وی نزدیک است و یا بر زن شیرده در صورت زیان آور بودن روزه برای وی یا کودک، واجب است.[۷] اگر برای زن و مرد کهنسال و کسی که بیماری تشنگی دارد، روزه گرفتن مشقّت بسیار داشته باشد، در اینکه افطار بر آنان واجب است یا جایز، اختلاف است. نظر اکثر فقها وجوب افطار است.[۸]
  • حرام: افطار روزۀ واجب معین مانند روزه ماه رمضان و روزه نذر معیّن و قضای روزه ماه رمضان بعد از ظهر و نیز به قول مشهور، افطار روزه ماه رمضان در سفر در صورت مسافرت بعد از ظهر و باطل کردن روزه اعتکاف بعد از واجب شدن آن، حرام و موجب کفّاره است.[۹]
  • مستحب: کسی که روزه مستحب گرفته، اگر مهمان مؤمنی شود، مستحب است بدون آنکه میزبان را از روزه بودن خود مطّلع سازد، افطار کند.[۱۰]
  • مکروه: افطار روزه مستحب بعد از زوال (ظهر)، کراهت دارد.[۱۱]
  • مباح: به قول مشهور، کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته، می تواند پیش از ظهر افطار کند؛ خواه با عذر یا بدون عذر.[۱۲] همچنین افطار روزه مستحب قبل از ظهر مباح است.[۱۳]

نیّت افطار

نیّت افطار (باطل کردن) یا به معنای نیّت قطع روزه است (دست برداشتن از قصد روزه)، یا نیّت قاطع روزه (قصد ارتکاب یکی از مُفطرات روزه، مانند خوردن). در بطلان روزه به نیّت افطار سه قول معروف است: بطلان به طور مطلق، عدم بطلان به طور مطلق و تفصیل بین نیت قطع که موجب بطلان روزه است، و اما نیت قاطع روزه، پیش از ارتکاب مفطرات، موجب بطلان نیست.[۱۴]

مفطرات روزه

  • خوردن و آشامیدن
  • آمیزش در قُبل و به قول مشهور در دبُرُ
  • دروغ بستن به خدا و معصومان علیهم السلام
  • فروبردن سر در آب، به قول مشهور
  • رساندن غبار غلیظ بر حلق، به قول مشهور
  • باقی ماندن عمدی بر جنابت تا اذان صبح و نیز حیض و نفاس، به قول مشهور
  • استمناء[۱۵]
  • در این که اماله با مایعات موجب بطلان روزه می شود یا نه، اختلاف است.[۱۶]

آثار افطار

  • افطار آگاهانه و عمدی روزه، موجب بطلان آن و در روزه ماه رمضان، موجب ثبوت قضای روزه نیز می شود.
  • افطار عمدی روزه واجب معیّن، مانند روزه ماه رمضان، نذر معین و نیز قضای روزه ماه رمضان در صورت افطار بعد از ظهر، موجب ثبوت کفاره است.
  • افطار عمدی در روز ماه رمضان، موجب ثبوت تعزیر در بار اول و دوم است و چنانچه شخصی بار سوم یا بنابر قولی چهارم، آن را تکرار کند کشته می شود، به شرط آنکه بار اول و دوم تعزیر شده باشد.[۱۷]
  • اگر افطار روزه هایی که واجب است پی در پی گرفته شود -همچون شصت روز روزه کفّاره-، از روی عذر مانند حیض باشد، ضرری به تتابع نمی زند و پس از رفع عذر، روزه را ادامه می دهد. اما اگر بدون عذر باشد، تتابع از بین می رود و باید روزه را از سر بگیرد.[۱۸]

اضطرار به افطار

  • اگر روزه دار به گونه ای که اختیار از او سلب گردد مجبور به افطار شود، روزه اش باطل نمی شود و کفّاره نیز ندارد؛ امّا اگر تهدید شود و او برای در امان ماندن از عواقب تهدید با اختیار خود افطار کند، روزه اش باطل می شود ولی کفّاره ندارد.[۱۹]
  • اگر روزه دار از روی تقیّه افطار کند، مانند افطار در روز عیدِ مخالفان یا پس از غروب خورشید و پیش از مغرب شرعی، در صحت و بطلان این روزه اختلاف است. بنابر قول به بطلان روزه، قضای آن واجب است؛ لیکن کفّاره ندارد.[۲۰]

پانویس

  1. لسان العرب، ابن منظور، ذیل واژه.
  2. جواهرالکلام، ۱۶/۳۸۴.
  3. کافی، کلینی، ۴ / ۱۵۲-۱۵۳؛ وسائل الشیعه، حر عاملی، ۱۰ / ۱۵۶.
  4. وسائل الشیعة، ۱۰/ ۱۴۹-۱۵۱؛ جواهرالکلام، ۱۶/ ۳۸۴-۳۸۵.
  5. کافی، کلینی، ۴ / ۶۸.
  6. جواهرالکلام، ۱۷/۱۳۳ و ۱۶/۳۴۷.
  7. جواهرالکلام، ۱۷/ ۱۵۱-۱۵۴
  8. جواهرالکلام، ۱۷/۱۵۰.
  9. ۱۶/۲۶۴-۲۶۶ و ۲۹/۵۰.
  10. جواهرالکلام، ۲۹/ ۵۰-۵۱؛ وسائل الشیعة، ۱۰/۱۵۲.
  11. العروة الوثقی، ۲/۲۴۲؛ جواهرالکلام، ۱۷/۱۱۵.
  12. جواهرالکلام، ۱۷/ ۵۱-۵۳.
  13. ۱۱۵؛ العروة الوثقی، ۲/۲۴۲.
  14. مستند العروة (الصوم)، ۱/۵۸ و ۸۳ـ۸۵.
  15. جواهرالکلام، ۲۱۷/۱۶-۲۵۳؛ العروة الوثقی، ۲ / ۱۷۶-۱۹۳
  16. جواهرالکلام، ۱۶/ ۲۷۴-۲۷۵.
  17. جواهرالکلام، ۳۰۷-۳۰۸
  18. ۱۷/۷۱-۷۷ و ۳۳/ ۲۵۵-۲۵۶.
  19. ۱۶/۲۵۸-۲۶۷؛ العروة الوثقی، ۲/۱۹۸.
  20. تحریر الوسیلة، ۱/۲۸۷؛ منهاج الصالحین (خویی)، ۱/۲۶۹.

منابع