آیه و إن یکاد

از دانشنامه‌ی اسلامی
نسخهٔ تاریخ ‏۱۰ دسامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۴۵ توسط Zamani (بحث | مشارکت‌ها) (Zamani صفحهٔ آيه و إن يكاد را به آیه و إن یکاد منتقل کرد)
پرش به ناوبری پرش به جستجو

آیه 51 و 52 سوره قلم/68 به آیه «و ‌إن یكاد» شهرت دارد. از این آیه بنا به باوری عام، براى خنثی كردن چشم زخم به صورت قرائت، تعویذ یا تابلو استفاده مى‌شود. این کاربرد برای آیه مستند به سخنی از حسن بصری است و برای آن روایت با سندی یافت نشده است.

متن و ترجمه آیه

مشاهده آیه در سوره

«وَإِن يَكَادُ الَّذِينَ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصَارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَيَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ * وَمَا هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِّلْعَالَمِينَ»

البته نزدیک است که کافران به چشمان (بد) خود (چشم زخمت زنند و) از پایت در آورند، آن گاه که آیات قرآن بشنوند و (چون در فصاحتش حیرت کنند از شدت حسد) گویند که این شخص عجب دیوانه است. در حالی که این کتاب الهی جز ذکر و پند و حکمت برای عالمیان نیست.

مشاهده آیه در سوره


تفسیر آیه

بیشتر مفسران، برآنند كه مقصودِ آیه، چشم ‌زخم كافران به پیامبر صلى الله علیه و آله است كه مى‌خواستند با چشمان خود، حضرت را از بین ببرند[۱] در برخی تفاسیر در تایید این تفسیر روایتی نقل شده است که مطابق با آن قومی از بنی اسد که به چشم زدن معروف بودند قصد داشتند که آن حضرت را چشم بزنند و در مورد آنها این آیه نازل شد. [۲]

برخی نیز گفته اند: كافران هنگام شنیدن قرآن، چنان از شدت خشم و دشمنى به پیامبر صلى الله علیه و آله نگاه مى‌كردند و چشم غره مى‌رفتند كه اگر مى‌توانستند، پیامبر را با نگاه‌هاى خشم‌آلود خود مى‌لغزاندند و از بین مى‌بردند.[۳]

شان نزول آیه

برای این آیه دو شان نزول نقل شده است:

1) در روایتی آمده است پیامبر صلى الله علیه و آله در مسجد نشسته بود و قرآن مى‌خواند و مشركان بر در مسجد انتظار مى‌كشیدند تا هنگام خروج پیامبر، او را چشم بزنند؛ در همان حال جبرئیل علیه‌السلام آیه «و ‌إِن یَكاد» را نازل كرد و به پیامبر گفت كه آن را تلاوت كند تا از چشم زخم آنان در امان باشد.[۴] این شان نزول را ملا فتح‌الله كاشانى در تفسیر منهج الصادقین آورده است اما سند روایت را ذکر ننموده است. این شان نزول همچنین در تفسیر روض‌الجنان به نقل از كلبى آمده است اما از قرائت این آیه به وسیله پیامبر براى جلوگیرى از ‌تأثیر چشم ‌زخم مشركان سخنى به میان نیامده ‌است.[۵][۶]

2) کتاب کافی به نقل از حسان جَمَّال (شتربان) آورده است امام صادق علیه السلام را از مدینه به مکه آوردم هنگامی که به مسجد غدیر رسیدیم به سمت چپ مسجد نگاه کرد و فرمود: این جایگاه قدم رسول خداست هنگامی که گفت: هر که من مولای او هستم علی هم مولای اوست. سپس به سمت دیگر نگاه کرد و فرمود: آن جایگاه چادر ابی فلان و فلان و سالم مولی ابی حذیفه و ابی عبیده بن جراح است. پس آن هنگام که دیدند پیامبر دست علی را بالا برده است یکی از آنها به دیگران گفت نگاه کنید به چشمانش که به اطراف می گردد گویا که چشمان دیوانه است. پس جبرئیل علیه السلام این آیه را آورد.«وَ إِنْ يَكادُ الَّذِينَ‏ كَفَرُوا لَيُزْلِقُونَكَ بِأَبْصارِهِمْ لَمَّا سَمِعُوا الذِّكْرَ وَ يَقُولُونَ إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ‏ وَ ما هُوَ إِلَّا ذِكْرٌ لِلْعالَمِينَ» [۷]

تاثیر آیه بر چشم زخم

این ‌كه قرائت یا همراه داشتن آن، جلو چشم‌زخم دیگران را مى‌گیرد یا نه، روایتى مُسنَد از پیامبر یا دیگر معصومان در دست نیست بلكه بر پایه برخى روایات، پیامبر هنگام تعویذ امام حسن و امام حسین علیهماالسلام یا افرادى دیگر از چشم ‌زخم به اذكار دیگرى غیر از این آیه توسل جستند.[۸] فقط حسن بصرى گفته است كه دواى چشم ‌زخم، قرائت آیه «و‌إِن یَكادُ...» است.[۹][۱۰]

پانویس

  1. الكشّاف، ج‌4، ص‌597؛ مجمع‌البیان، ج‌10، ص‌512.
  2. بيضاوى، أنوار التنزيل، ج5، ص238
  3. روض‌الجنان، ج‌ 19، ص‌ 370 و 371؛ ابن‌كثیر، ج 4، ص 436؛ روح‌البیان، ج 10، ص‌ 127. نقل از دشتى، دائرةالمعارف قرآن کریم، ص429
  4. منهج‌الصادقین، ج9، ص‌390.
  5. روض‌الجنان، ج‌ 19، ص‌ 369 و 370.
  6. دشتى، دائرةالمعارف قرآن کریم، ص429
  7. كلينى،الكافي، چاپ اسلامیه، ج‏4، ص567
  8. الكافى، ج‌ 2، ص‌ 569‌؛ ابن كثیر، ج 4، ص 437؛ روح‌البیان، ج 10، ص 128.
  9. مجمع‌البیان، ج‌ 10، ص‌ 513‌؛ الكشّاف، ج‌ 4، ص‌ 597‌.
  10.  دشتى، دائرةالمعارف قرآن کریم، ص429

منابع

  • سید محمود دشتى، دائرةالمعارف قرآن کریم، صفحه 429-430.
  • بيضاوى، عبدالله بن عمر، أنوار التنزيل و أسرار التأويل (تفسير البيضاوى)، بیروت، دار إحياء التراث العربي ، چاپ اول، 1418 ق.
  • کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ ق.
  • کاشانی، ملا فتح الله، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران، کتابفروشی محمد حسن علمی، ۱۳۳۶ش.
قرآن
متن و ترجمه قرآن
اوصاف قرآن (اسامی و صفات قرآن، اعجاز قرآن، عدم تحریف در قرآن)
اجزاء قرآن آیه، سوره، جزء، حزب، حروف مقطعه
ترجمه و تفسیر قرآن تاریخ تفسیر، روشهای تفسیری قرآن، سیاق آیات، اسرائیلیات، تاویل، فهرست تفاسیر شیعه، فهرست تفاسیر اهل سنت، ترجمه های قرآن
علوم قرآنی تاریخ قرآن: نزول قرآن، جمع قرآن، شان نزول، کاتبان وحی، قراء سبعه
دلالت الفاظ قرآن: عام و خاص، مجمل و مبین، مطلق و مقید، محکم و متشابه، مفهوم و منطوق، نص و ظاهر، ناسخ و منسوخ
تلاوت قرآن تجوید، آداب قرائت قرآن، تدبر در قرآن
رده ها: سوره های قرآن * آیات قرآن * واژگان قرآنی * شخصیت های قرآنی * قصه های قرآنی * علوم قرآنی * معارف قرآن