محاضرات فى الالهيات (کتاب)
 | |
| نویسنده | جعفر سبحانی |
| موضوع | کلام و عقايد شيعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| تلخيص | علی ربانی گلپايگانی |
|
| |
كتاب «الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل» از آثار کلامی آيت‌اللّه جعفر سبحانی مى‌باشد كه توسط حجت‌الاسلام علی ربانى گلپايگانى با عنوان «محاضرات فی الإلهيات» تلخيص شده است. مؤلف در این کتاب به مباحث گوناگون اعتقادی از جمله: اثبات وجود خدا، توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد پرداخته است.
محتویات
مؤلف
آیت‌اللّه جعفر سبحانی تبریزی (متولد ۱۳۰۸ش)، فقیه، اصولی، متکلم، مفسر، از مراجع تقلید شیعه و اساتید حوزه علمیه قم است. از اساتید ایشان می توان به آیت‌الله بروجردى، سید محمد حجت کوه‌کمرى و امام خمینى اشاره کرد.
عضویت در مجلس خبرگان قانون اساسى، مشارکت در «مجله مکتب اسلام» و تأسیس «مؤسسه تحقیقاتی امام صادق علیه‌السلام» از جمله فعالیت‌های اجتماعی آیت الله سبحانى است.
ایشان علاوه بر تدریس فقه، اصول، فلسفه، کلام، رجال، تفسیر، درایه، تاریخ اسلام و تشیع، ملل و نحل و ادبیات، در هر یک از آن رشته‌ها آثار مفید و متعددى را به جامعه اسلامى تقدیم نموده است. برخی از آثار مهم آیت الله سبحانى عبارتند از: الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل (محاضرات فی الالهیات)، مفاهیم القرآن، الموجز فی علم الأصول، فروغ ابدیت، منشور جاوید و آیین وهابیت.
معرفی کتاب
كتاب «الالهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل» از بهترين و كامل‌ترين تأليفات معاصر در عقائد اسلامى است. این کتاب در واقع تقريرات درس آیت‌الله جعفر سبحانی می باشد كه توسط شيخ محمدحسن مكّى عاملى نوشته شده و توسط حجت‌الاسلام علی ربانى گلپايگانى در سال 1372 به زبان عربى تلخیص گردیده است. ايشان تلخيص را سيرۀ مستمرى در حوزۀ علوم اسلامى مى‌داند كه براى فهم عامّه و دربرگرفتن مخاطبان بيشتر كار مفيدى است. این كتاب جزء كتب درسى حوزه مى باشد.
كتاب حاضر با بیانى تازه مسائل علم كلام را مطرح نموده است. برخی از ویژگی‌هاى كتاب عبارتند از: توجه به آراى دانشمندان معاصر مانند اشكال هیوم بر برهان نظم، تلخيص عبارات و اكتفا به كوتاه‌ترين و گوياترين آنها، اكتفا به قويترين و واضح‌ترين براهين و استدلالات، حذف اقوال و ابحاثى كه موجب اطناب است، تصرف در ترتيب چينش مطالب، استدراك مطالب باقيمانده از اصل كتاب.
محتوای کتاب
ابواب هفت‌گانه کتاب «محاضرات فى الالهيات» عبارتند از:
- باب اول كتاب، در ذات الهی و توحید او و براهين اثبات وجود صانع است كه به ترتيب به برهان نظم، برهان حدوث و برهان امكان و وجوب پرداخته شده است. مرحلۀ دوم، در توحيد و مراحل پنج‌گانۀ آن است كه عبارتند از: توحيد ذاتى، توحيد صفاتى، توحيد خالقى، توحيد ربوبى و توحيد در عبادت.
- باب دوم كتاب، سخن از اسماء و صفات الهى است. مؤلف در مرحلۀ نخست، تقسيمات متكلمين كه بر صفات الهى ذكر كرده‌اند، را يادآورى مى‌كند كه عبارتند از: صفات جماليه و جلاليّه، صفت ذات و صفت فعل، صفات حقيقيه و صفات اضافيّه، صفات ذاتيه و خبریّه. ايشان طريق عقلى، طريق وحى الهى و طريق كشف و شهود را سه طريق صحيح براى معرفت صفات الهى مى‌شمارند. صفات سلبيّه نيز در اين كتاب مورد بحث و بررسى قرار گرفته است كه اصل بحث از صفات سلبيه را براى ابطال قول به حلول و جهت و رؤيت و غيرهم مى‌دانند و براى غير مرئى بودن خدا به ادلّۀ مختلفى تمسك نموده‌اند.
- سومين باب كتاب در مباحث عدل الهی و حکمت الهی است كه تعريف عدل و حكمت و عقلى بودن حسن و قبح معلّل بودن افعال الهى به غايات، حكمت الهى در مصائب و شرور، قبح تكليف بما لا يطاق و چند مسلۀ مهم ديگر، از جمله موارد مورد بحث در اين باب مى‌باشد. مسلۀ جبر و كسب كه از معتقدات اشاعره است که در این کتاب بحث شده. آيت‌اللّه سبحانى در اين كتاب نگاهى دقيق به اين موضوع كرده و آراء گوناگونى از اشاعره را در اين زمينه متذكر مى‌گردد. از جمله مسائل مهم مطرح شده در اين باب مى‌توان به مسئله بداء اشاره كرد، اين كه حقيقت بداء چيست و امامیه به چه نحوى از بداء قائلند، هكذا آيات و رواياتى كه اشاره به اين موضوع دارند، مورد بررسى قرار گرفته‌اند.
- باب چهارم، كتاب به نبوت عامّه اختصاص داده شده است، مؤلف در مرحلۀ اوّل دلائل لزوم بعثت را بيان كرده‌اند. در بخش بعدى معجزه به عنوان يكى از راه‌هاى شناخت صدق ادعاى نبوت مورد بررسى قرار گرفته است. حقيقت وحى در نبوت كه يكى از مسائل مهم و چالشى در ميان علماء بوده است، همچنين کیفیت وحى و شبهات وارده بر آن نيز نقادّى شده است. عصمت انبيا كه در ميان علماء اماميّه نيز مورد بحث و بررسى قرار گرفته، در باب نبوت عامّۀ كتاب تحليل شده است.
- پنجمين باب كتاب در نبوت خاصّه مى‌باشد كه منظور از آن بحث از نبوت پيامبر اسلام (ص) مى‌باشد. مؤلف در اين بخش در مورد اعجاز قرآن و خاتميّت از ديدگاه عقلى و شرعى را بررسى نموده است.
- باب ششم، در مورد امامت و خلافت است كه بحث‌هاى بسيار مهم و قابل توجهى در اين باب آمده است؛ از آن جمله به عقيدۀ شيعه و سنی در مورد امامت و طريق اثبات امام در نزد هر يك از آنها و وجوب عصمت امام اشاره شده است.
- باب هفتم كتاب در مورد معاد است. مؤلف بعد از بيان براهين اثبات معاد، براهينى را براى تجرد نفس ناطقه نيز ذكر كرده است كه در دو بخش براهين عقلى و آيات قرآنى مى‌باشد. اثبات معاد جسمانی با استفاده از آيات قرآن و بيان كلمات بزرگان در مورد آن و براهين بطلان تناسخ مطالبى هستند كه به طور ويژه در اين كتاب ذكر شده‌اند. مراحل ديگر معاد از جمله قبر و برزخ، حساب و ميزان و صراط و شفاعت مسائلى هستند كه هر يك به فراخور حال مورد بررسى واقع شده‌اند.
سپس مؤلف درصدد جواب دادن به چند سئوال اساسى در مورد معاد برآمده است كه از مهم‌ترين آنها مى‌توان به سئوال از خلود در آتش، مكان بهشت و جهنم و جواز يا عدم جواز عفو اشاره كرد. مؤلف در آخر كتاب «خاتمة المطافى» دارد كه در آن بحث از ايمان و احكام آن و صحابه و تقيه به ميان آمده است.
منابع
- "محاضرات فى الالهيات"، ویکی نور.
- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی، محمدرضا ضمیری.
