و باز ما به سوی قوم ثمود برادرشان صالح را به رسالت فرستادیم، صالح به قوم خود گفت: ای قوم، خدای یگانه را که شما را جز او خدایی نیست پرستش کنید، او خدایی است که شما را از زمین بیافرید و برای عمارت و آباد ساختن آن برگماشت، پس شما از خدای خود آمرزش طلبید و به درگاه او توبه کنید که البته خدای من (به همه) نزدیک است و شنونده و اجابت کننده است.
و به سوی قوم ثمود، برادرشان صالح را [فرستادیم] گفت: ای قوم من! خدا را بپرستید؛ شما را جز او هیچ معبودی نیست، و او شما را از زمین به وجود آورد و از شما خواست که در آن آبادانی کنید؛ بنابراین از او آمرزش بخواهید، سپس به سوی او بازگردید؛ زیرا پروردگارم [به بندگانش] نزدیک و اجابت کننده دعای آنان است.
و به سوى [قوم] ثمود، برادرشان صالح را [فرستاديم]. گفت: «اى قوم من! خدا را بپرستيد. براى شما هيچ معبودى جز او نيست. او شما را از زمين پديد آورد و در آن شما را استقرار داد. پس، از او آمرزش بخواهيد، آنگاه به درگاه او توبه كنيد، كه پروردگارم نزديك [و] اجابت‌كننده است.»
و بر قوم ثمود برادرشان صالح را فرستاديم. گفت: اى قوم من، خداى يكتا را بپرستيد. شما را جز او خدايى نيست. اوست كه شما را از زمين پديد آورده است و خواست كه آبادانش داريد. پس آمرزش خواهيد و به درگاهش توبه كنيد. هر آينه پروردگار من نزديك است و دعاها را اجابت مى‌كند.
و بسوی قوم «ثمود»، برادرشان «صالح» را (فرستادیم)؛ گفت: «ای قوم من! خدا را پرستش کنید، که معبودی جز او برای شما نیست! اوست که شما را از زمین آفرید، و آبادی آن را به شما واگذاشت! از او آمرزش بطلبید، سپس به سوی او بازگردید، که پروردگارم (به بندگان خود) نزدیک، و اجابت‌کننده (خواسته‌های آنها) است!»
And to Thamud [We sent] Salih, their brother. He said, ‘O my people! Worship Allah. You have no other god besides Him. He brought you forth from the earth and made it your habitation. So plead with Him for forgiveness, then turn to Him penitently. My Lord is indeed nearmost [and] responsive.’
And to Samood (We sent) their brother Salih. He said: O my people! serve Allah, you have no god other than He; He brought you into being from the earth, and made you dwell in it, therefore ask forgiveness of Him, then turn to Him; surely my Lord is Nigh, Answering.
And unto (the tribe of) Thamud (We sent) their brother Salih. He said: O my people! Serve Allah, Ye have no other Allah save Him. He brought you forth from the earth and hath made you husband it. So ask forgiveness of Him and turn unto Him repentant. Lo! my Lord is Nigh, Responsive.
To the Thamud People (We sent) Salih, one of their own brethren. He said: "O my people! Worship Allah: ye have no other god but Him. It is He Who hath produced you from the earth and settled you therein: then ask forgiveness of Him, and turn to Him (in repentance): for my Lord is (always) near, ready to answer."
معانی کلمات آیه
ثمود: نام قوم صالح عليه السّلام است. يكى از قبائل عرب ما قبل تاريخ بودند
و در محلى به نام وادى القرى ما بين حجاز و شام سكونت داشتند .
لفظ ثمود به تأويل شخص منصرف و به تأويل قبيله غير منصرف آيد .
به نقلى آن لفظ عربى و به نقلى عجمى است.
در مجمع البيان ذيل آيه 73 از سوره اعراف آن را نام يكى از نواده هاى نوح دانسته كه قبيله صالح با نام او نامگذارى شده است . اين كلمه 26 بار در قرآن مجيد منصرف و غير منصرف به كار رفته است.
صالح: از پيامبران ما قبل است و از نقل قرآن معلوم مى شود كه زمانش بعد از هود عليه السّلام
و قبل از ابراهيم عليه السّلام بوده است . در سوره اعراف ذيل آيه 73 درباره او سخن گفته ايم.
انشأكم: نشأ: پديد آمدن. «نشأ الشيء نشأ: حدث و تجدد» به نظر راغب: پديد آمدن توأم با تربيت.
انشاء: پديد آوردن، «انشأكم»: پديد آورد شما را.
استعمركم: عمارة: آباد كردن. استعمار: طلب آباد كردن. اسْتَعْمَرَكُمْ فِيها:از شما طلب آباد كردن خواسته است در آن..[۱]
و به سوى قوم ثمود، برادرشان صالح (را فرستاديم) او گفت: اى قوم من! خداى يگانه را بپرستيد كه جز او معبود ديگرى براى شما نيست. اوست كه شما را از زمين پديد آورد و از شما خواست تا در آن آبادى كنيد، پس، از او آمرزش بخواهيد، سپس به سوى او بازگرديد، همانا پروردگار من نزديك و اجابت كننده است.
نکته ها
حضرت صالح عليه السلام سومين پيامبرى است كه پس از حضرت نوح و هود عليهما السلام به رسالت رسيده است.
پیام ها
1- رابطه‌ى انبيا با مردم، رابطه‌اى برادرانه بوده است. «أَخاهُمْ»
2- بهتر است مبلّغ، از اهالى همان منطقه‌ى مورد تبليغ باشد. «أَخاهُمْ»
3- هدف همه‌ى انبيا، پرستش خداى يگانه است. «اعْبُدُوا اللَّهَ، ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ»
4- دليل و فلسفه‌ى عبادت خداوند، لطف بيكران او به انسان‌هاست. «اعْبُدُوا، أَنْشَأَكُمْ»
5- سرچشمه‌ى آفرينش انسان از خاك است. «أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ»
6- اسلام، دين جامع بين دنيا و آخرت است. (هم آباد كردن زمين، هم استغفار و توبه) «وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فِيها فَاسْتَغْفِرُوهُ»
7- خواست خداوند، عمران و آبادى زمين است. «وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فِيها»
8- معبود موحّدان، داراى فهم و شعور، علم و قدرت، شنوايى و جوابگويى به آنهاست كه اين موارد در بُت‌ها نيست. «قَرِيبٌ مُجِيبٌ»
جلد 4 - صفحه 82
9- برگشت به سوى خداوند، آسان و توبه زمينه‌ى تقرّب به خداست. «تُوبُوا إِلَيْهِ إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ»
10- اگر استغفار و توبه بود، خداوند مى‌پذيرد. تُوبُوا ... قَرِيبٌ مُجِيبٌ
11- خداوند به همه نزديك است، اين ما و افكار و رفتار ماست كه سبب دورى ما از خداوند مى‌شود. «رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ»
وَ إِلى ثَمُودَ أَخاهُمْ صالِحاً: و فرستاديم به سوى قبيله ثمود برادر نسّبى ايشان حضرت صالح عليه السّلام را، چون مبعوث به رسالت شد دعوت نمود. قالَ يا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ: فرمود اى قوم من، ستايش و پرستش كنيد خداى متعال را به يگانگى. ما لَكُمْ مِنْ إِلهٍ غَيْرُهُ: نيست براى شما خالق و معبودى غير از ذات اقدس سبحانى. هُوَ أَنْشَأَكُمْ مِنَ الْأَرْضِ: آن ذات پاك به قدرت كامله آفريد شما را از زمين، يعنى پدر شما آدم را از خاك و شما را از نطفه‌اى كه توليد آن از غذا و حصول غذا از زمين مى‌باشد بتمامه. وَ اسْتَعْمَرَكُمْ فِيها: و زندگانى و بقا بخشيد شما را در زمين و شما را معمّر گردانيد. در مدارك نقل شده «1» كه عمر آنها از سيصد تا هزار سال بود. يا شما را قوه مرحمت فرمود بر عمارت زمين به
«1» تفسير منهج الصادقين چاپ علميه اسلاميه ج 4 ص 434.
جلد 6 - صفحه 94
ساختن منازل بائره و حفر انهار و غرس اشجار، يا امر نمود شما را به تعمير زمين بقدر آنچه محتاجيد از منازل و زراعات و اشجار.
فَاسْتَغْفِرُوهُ: پس در مقابل شكر منعم كه عقل حاكم به آنست، طلب آمرزش نمائيد خدا را به ايمان. ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ: پس توبه و بازگشت به درگاه الهى به اطاعت اوامر و پرهيز از نواهى، يا طلب آمرزش كنيد از ستايش بتان و برگرديد به پرستش خالق منان و حضرت سبحان. إِنَّ رَبِّي قَرِيبٌ مُجِيبٌ:
بدرستى كه پروردگار من نزديك است به رحمت نسبت به اميدواران. اجابت كننده است به فضل و منت نسبت به داعيان. مشهور آنست كه «1» صالح عليه السّلام پسر عبيد پسر آصف پسر ماشح پسر عبيد پسر حاذر پسر ثمود پسر عاثر پسر ارم پسر سام بود، و مانند انبياء سلف، كمال لطف و نصح را به قوم منظور مى‌داشت.
و فرستاديم بسوى قوم ثمود برادرشان صالح را گفت اى قوم من بپرستيد خدا را نيست شما را هيچ خدائى مگر او، او آفريد شما را از زمين و عمر داد شما را در آن پس طلب آمرزش كنيد از او پس باز گشت كنيد بسوى او همانا پروردگار من نزديك و اجابت كننده است
گفتند اى صالح بتحقيق بودى تو در ميان ما محلّ اميد پيش از اين آيا نهى ميكنى ما را از آنكه بپرستيم آنچه را ميپرستيدند پدران ما و همانا ما هر آينه در شكّى هستيم از آنچه ميخوانى ما را بسوى آن كه بگمان اندازنده است
گفت اى قوم من خبر دهيد مرا اگر من باشم داراى دليل واضحى از پروردگارم و داده باشد مرا از خود رحمتى پس كيست كه يارى كند مرا از عذاب خدا اگر نافرمانى كنم او را پس زياد نميكنيد براى من مگر نسبت زيانكارى
و اى قوم من اين شتر خدا است براى شما با آنكه نشانه قدرت است پس بگذاريدش بخورد در زمين خدا و نرسانيد به آن آزارى پس ميگيرد شما را عذابى نزديك
پس پى كردند آنرا پس گفت برخوردار شويد در سراى خودتان سه روز اين وعده‌ايست غير دروغ
پس چون آمد فرمان ما نجات داديم صالح را و آنانكه ايمان آوردند با او برحمتى از خودمان و از رسوائى آنروز همانا پروردگار تو او است نيرومند توانا
و گرفت آنانرا كه ستم كردند فرياد آسمانى پس صبح كردند در خانه‌هاشان بر جاى ماندگان
گويا نبودند در آن هرگز آگاه باشيد همانا قوم ثمود كافر شدند بپروردگارشان آگاه باشيد دورى از رحمت است براى ثمود.
تفسير
خداوند پس از حضرت هود حضرت صالح را مبعوث بر قبيله ثمود فرمود و آنها بنابر نقل اكمال از امام باقر عليه السّلام كمتر از چهل خانوار بودند اهل يك ده در كنار دريا و بعضى گفته‌اند در وادى القرى بين شام و مدينه منزل داشتند و قوم عاد در يمن بودند در هر حال مأموريّت او هم مانند انبياء گذشته دعوت بتوحيد بود و نسبت برادر بقوم مكرّر بيان شده كه بملاحظه معمول عرب است كه اهل هر قبيله‌اى يكديگر را برادر ميخوانند و آنحضرت پس از دعوت بتوحيد و نفى شرك فرمود خداوندى كه شما را در بدو امر از خاك آفريد و فعلا هم نطفه‌اى را كه شما از آن بوجود ميآئيد از موادّ ارضيّه خلق ميفرمايد و بشما طول عمر عنايت فرموده اگر استعمر كم مأخوذ از عمر باشد چون گفته‌اند عمر آنها از سيصد تا هزار سال بوده يا شما را مأمور
جلد 3 صفحه 94
بعمران و آبادى زمين فرمود اگر مأخوذ از عمارت باشد زيرا اين عمل مطلوب و موجب طول عمر است يا شما را متمكّن از عمارت و محتاج بسكونت در زمين فرمود در هر حال چنين خداوندى مستحقّ پرستش و ستايش است نه بتهائيكه شما آنها را بدست خودتان ميسازيد پس طلب مغفرت نمائيد از خداوند براى گناهان گذشته خودتان و ثابت باشيد بر توبه و رجوع كنيد بپرستش حقّ از پرستش باطل و بدانيد كه رحمت خداوند نزديك به بنده موحّد است و اجابت ميكند دعاى او را و احاطه دارد بخلق و ميشنود دعاى آنها را و اگر صلاح باشد مستجاب ميفرمايد آنها در جواب گفتند اى صالح تو قبل از اين محلّ رجاء و مورد اميدوارى ما بودى در هر امر خيرى براى عقل و كفايت و درايت و خيرخواهى كه از تو بروز داشت نسبت بهمه ما ولى اينك اميدها از تو قطع شد چون ما را از عبادت بتها كه دين پدران ما بوده نهى ميكنى و دعوت مينمائى ما را بتوحيد و نفى شرك با آنكه ما يقين نداريم بصدق مدّعاى تو بلكه شك داريم بطوريكه موجب تزلزل خاطر ما شده نسبت بخودت و دينى كه آورده‌اى حضرت صالح در جواب فرمود اى قوم من اگر براى من به بيّنه و برهان قطعى واضح توحيد خدا ثابت و مدلّل باشد و مرا مبعوث بر شما فرموده باشد و بخواهم با شما مماشاة نمايم و بوظيفه خودم كه دعوت است عمل ننمايم كدام يك از شما ميتوانيد با من همراهى كنيد و عذاب خدا را از من دفع نمائيد با آنكه مستحقّ عقابم پس متابعت من از شما و همراهى شما با من جز زيانكارى واقعى و نسبت آن براى من و شما فائده‌اى ندارد چون تخسير مانند تفسيق بمعناى نسبت زيانكارى است خلاصه آنكه اين مدارا و مماطله براى من و شما چيزى جز نسبت زيانكارى و واقع خسران اضافه نمينمايد و اگر براى رفع تزلزل خاطر خودتان و اطمينان بصدق مدّعاى من محتاج بشاهد و معجزه باشيد اين ماده شتر كه بكيفيّت مخصوصه بهت آور براى شما از كوه بيرون آوردم و باين مناسبت ناقة اللّه خوانده ميشود كه اسباب عاديه در پيدايش او نبوده بلكه فقط باراده الهيّه موجود شده است و بر نفع شما است كه تمامتان از شيرش بهره‌مند ميشويد معجزه قطعيّه و گواه صدق من است و ديگر نبايد شكّى داشته باشيد و مبادا آنرا آزار نمائيد بگذاريد در زمين خدا بچرد و از آب رودخانه بياشامد و بهمان ميزان بشما شير بدهد و اگر
جلد 3 صفحه 95
تخلف نمائيد بزودى عذاب الهى بر شما نازل خواهد شد ولى اين نصايح مشفقانه بخرج آنقوم عنود نرفت و عاقبت يكنفر از آنها با رضايت سايرين متصدّى قتل آن حيوان شد و همه از گوشت او خوردند و شريك در جرم شدند و حضرت صالح سه روز بآنها مهلت استفاده از حيات داد و بعد از آن وعده عذاب قطعى كه دروغ و قابل تخلّف نيست و بعد از نزول عذاب آنحضرت و اهل ايمان مشمول رحمت الهى شدند و از ذلّت و رسوائى و عذاب آنروز و روز قيامت مأمون گشتند و قوّت و قدرت و عزّت و قهّاريّت خداوند ظاهر گشت و آنها بصيحه مهيب آسمانى مردند و برو بزمين افتادند و ديگر از جاى خودشان برنخاستند مانند آنكه هيچوقت در دنيا نبودند و بكلّى آثارشان محو شد و باقى نماند براى آنها جز تنبيه الهى اهل عالم را بكفرشان و تأكيد آنرا بلعن آنها براى افاده استحقاقشان يا اخبار از محروميّت آنها از رحمت الهيّه و تفصيل اين قصه در سوره اعراف با بيان وافى گذشت ..
(آیه 61)- آغاز سرگذشت قوم ثمود: سرگذشت قوم عاد با تمام درسهای عبرت انگیزش بطور فشرده پایان یافت و اکنون نوبت قوم ثمود است، همان جمعیتی که طبق نقل تواریخ در سرزمین «وادی القری» در میان مدینه و شام زندگی داشتند.
باز در اینجا می‌بینیم که قرآن مجید هنگامی که سخن از پیامبر آنها «صالح» می‌گوید به عنوان «برادر» از او یاد می‌کند برادری دلسوز و مهربان که جز خیرخواهی هدف دیگری ندارد آیه شریفه می‌فرماید: «ما به سوی قوم ثمود برادرشان صالح را فرستادیم» (وَ إِلی ثَمُودَ أَخاهُمْ صالِحاً).
«گفت: ای قوم من! خدا را پرستش کنید که هیچ معبودی برای شما جز او نیست» (قالَ یا قَوْمِ اعْبُدُوا اللَّهَ ما لَکُمْ مِنْ إِلهٍ غَیْرُهُ).
سپس برای تحریم حسن حق شناسی آنها به گوشه‌ای از نعمتهای مهم
ج2، ص357
پروردگار که سراسر وجودشان را فرا گرفته اشاره کرده، می‌گوید: «او کسی است که شما را از زمین آفرید» (هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ).
پس از اشاره به نعمت آفرینش، نعمتهای دیگری را که در زمین قرار داده به این انسانهای سرکش یادآوری می‌کند: او کسی است که: «عمران و آبادی زمین را به شما سپرد و قدرت و وسائل آن را در اختیارتان قرار داد» (وَ اسْتَعْمَرَکُمْ فِیها).
قابل توجه این که قرآن نمی‌گوید خداوند زمین را آباد کرد و در اختیار شما گذاشت، بلکه می‌گوید عمران و آبادی زمین را به شما تفویض کرد، اشاره به این که وسائل از هر نظر آماده است، اما شما باید با کار و کوشش زمین را آباد سازید و منابع آن را به دست آورید و بدون کار و کوشش سهمی ندارید.
«اکنون که چنین است، از گناهان خود توبه کنید و به سوی خدا بازگردید که پروردگار من به بندگان خود نزدیک است و درخواست آنها را اجابت می‌کند» (فَاسْتَغْفِرُوهُ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ إِنَّ رَبِّی قَرِیبٌ مُجِیبٌ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
.jpg)
