هدی الطالب فی شرح المکاسب (کتاب)
کتاب «هدى الطالب فى شرح المکاسب»، اثر سید محمدجعفر مروج جزایری (م، ۱۴۱۹ ق)، شرح و نقد مباحث کتاب «المکاسب» شیخ مرتضى انصارى در موضوع فقه معاملات -با هدف آسان سازى درک و فهم مطالب آن- است. کتاب به روش فقه استدلالى نگاشته شده و مؤلف بیشتر قصد به چالش کشاندن دیدگاه‌هاى شیخ انصارى را دارد و کمتر به شرح مطالب وى پرداخته است.
 | |
| نویسنده | محمدجعفر مروج جزائری |
| موضوع | فقه شیعه/معاملات |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | ۷ |
|
| |
محتویات
مؤلف
آیت الله سید محمد جعفر مروّج، عالم ربانی و مجاهد شیعه معاصر بود. او درس هاى خارج فقه و اصول را در محضر بزرگانى همانند: آقا ضیاء الدین عراقى، سید ابوالحسن اصفهانى، سید محسن حکیم و سید محمود شاهرودى آموخت.
آیت الله مروج علاوه بر «هدى الطالب الى شرح المکاسب»، صاحب آثار مهم دیگری چون منتهى الدرایة فى توضیح الکفایه، شرح عروة الوثقى، رساله‌اى در علم کلام، مسائل مستحدثه، القواعد الفقهیه و... می باشد.
مرحوم آیت الله مروج در ۲۲ اسفند ۱۳۷۷ ه.ش (۲۵ ذى القعده ۱۴۱۹ ه.ق) دار فانی را وداع گفت و پیکر مطهرش در حرم حضرت معصومه علیهاالسلام به خاک سپرده شد.
محتوای کتاب
جلد نخست از این مجموعه به بحث درباره بیع و فروعات فقهى آن پرداخته است. نگارنده (شارح) ابتدا تعریفى از عقد و اقسام آن ارائه نموده و سپس به تعریف بیع از دیدگاه برخى از فقهاى مشهور شیعه پرداخته و معناى عین، منفعت و حق که در تعریف بیع لحاظ شده را بررسى نموده است.
در ادامه، بحثى تفصیلى درباره حق و ملکیت که از ارکان بیع است ارائه شده و معانى مختلف حق و ملکیت و اقسام آنها آمده است. وى دیدگاه‌ها و سخنان فقهاى امامیه را در مورد بیع منعکس نموده و فرق بیع و معاطات و معناى معاطات و احکام آن و اقوال علما در این باره را توضیح داده است. سپس برخى از قواعد فقه معاملات در مورد معاطات را تبیین و صحت معامله از طریق معاطات را با استفاده از قواعد مزبور بیان کرده است.
بررسى شروط صحت و فساد عقد بیع و لازم بودن عقد بیع و دلائل آن، از دیگر مباحث مجلد اول این مجموعه فقهى است. در ادامه به احکام ضمان در صورتى که معامله بیع فاسد باشد، اشاره نموده و روایات و ادله مربوط به ضمان را با توجه به قاعده «ما یضمن بصحیحه یضمن بفاسده» و قاعده «ما لایضمن بصحیحه لایضمن بفاسده» مورد تجزیه و تحلیل قرار مى‌دهد.
رد کردن عین در صورت فساد عقد و ضمان منافع عین در صورتى که کالا مثلى یا قیمى باشد و یا این‌که پیدا کردن مثل امکان نداشته باشد، به همراه سایر احکام و فروعات ضمان، از مباحث بعدى کتاب است. شرایط متعاقدین (بایع و مشترى) در بیع شامل بلوغ، قصد بیع در حال اختیار، داشتن اذن از طرف مالک در صورتى که معامله کننده عبد باشد و بخواهد بیع را به صورت فضولى انجام دهد از دیگر مباحث کتاب است.
در ادامه نگارنده به بحث درباره احکام مربوط به بیع فضولى مى‌پردازد و صحت عقد در بیع فضولى و دلایل و شرایط آن را بیان نموده و دلایل قائلان به بطلان بیع فضولى را از آیات و روایات نقل و نقد مى‌نماید.
احکام بیع فضولى در صورتى که فردى بخواهد براى خودش بیع انجام دهد و یا در صورتى که بیع فضولى مسبوق به نهى مالک بوده باشد نیز از مباحث دیگر است. در پایان مجلد چهارم، نگارنده به جریان داشتن بیع فضولى در بیع قولى و معاطاتى و همچنین جریان داشتن بیع فضولى در اعیان کلى و عدم جریان آن در اعیان شخصى اشاره کرده و احکام و قواعد مربوط به آنها را بیان مى‌کند. در مجلد پنجم به صورت مبسوط به بحث درباره اجازه و ردّ در عقد بیع فضولى و صحت بیع فضولى بر طبق مبناى کشف مى‌پردازد و اقوال برخى از اساطین فقه شیعه را در این باره مورد تجزیه و تحلیل قرار مى‌دهد.
بررسى شروط فرد اجازه‌دهنده (مجیز) در بیع فضولى و کسى که این اجازه را از ناحیه بایع حقیقى اخذ می کند (مجاز) و مباحثى در این زمینه از دیگر مندرجات این جلد است. در مجلد ششم نگارنده به بحث درباره بیع اموال مشاع مى‌پردازد مانند خرید و فروش نصف یک خانه که در این باره احکام فقهى مربوط به آن را توضیح مى‌دهد.
قواعد فقهى مربوط به بیع اشیاء مملوک و غیرمملوک و ولایت پدر و جد پدرى در عقد بیع براى کسانى که صلاحیت انعقاد عقد را ندارند نیز از مباحث بعدى کتاب است. در قسمت دیگر نگارنده به بحث درباره ولایت فقیه و شئون، وظایف و اختیارات ولىّ فقیه پرداخته و ولایت داشتن مؤمنان عادل در اجراى عقد بیع و سایر عقود و قاعده نفى سبیل را در همین زمینه بررسى کرده است.
مبحث بعدى شرایط عوضین (ثمن و مثمن) مى‌باشد که در این رابطه نگارنده به شروطى مانند مالیت داشتن عوضین، ملکیت عوضین و ملک طلق بودن عوضین اشاره کرده و ممنوعیت بیع وقف و اراضى موات و زمین هایی که در جنگ بدست مسلمانان فتح می شود و جزء انفال محسوب مى‌گردد را ذیل بحث شرایط العوضین بررسى مى‌کند.
در آخرین مجلد از این مجموعه فقهى، ادامه مباحث مربوط به بیع وقف و موارد استثناى آن در وقف اقسام وقف و سایر فروعات فقهى مربوط به وقف بیان مى‌شود و دیدگاه‌هاى فقهاى بزرگ شیعه در این باره منعکس مى‌گردد. برخى دیگر از شروط عوضین مانند قدرت بر تسلیم هر یک از عوضین و استیلا یافتن بر آنها، از آخرین مباحث این مجموعه فقهى است.
منابع
- مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، جامع فقه اهل البیت ۲: بخش کتابشناسی، معرفی "هدى الطالب فى شرح المکاسب".
متن کتاب
